Close
Faqja 2 prej 9 FillimFillim 1234 ... FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 21 deri 40 prej 180
  1. #21
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT

    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    IV. PARIMI I SUBSIDIARITETIT

    a) Zanafilla dhe domethënia


    185 Subsidiariteti është ndër udhëzimet më të vazhdueshme e karakteristike të doktrinës shoqërore të Kishës, i pranishëm që prej enciklikës së parë të madhe shoqërore.395 Është e pamundur të nxisim dinjitetin e personit nëse nuk kujdesemi për familjen, për grupet, për shoqatat, për realitetet territoriale lokale, me pak fjalë, për ato shprehje të agregimit të llojit ekonomik, shoqëror, kulturor, sportiv, argëtues, profesional, politik, të cilave personat u japin jetë vetvetiu dhe që ua bëjnë atyre të mundur një rritje efektive shoqërore.396 Kjo është fusha e shoqërisë civile, e kuptuar si tërësi e marrëdhënieve mes individëve dhe mes shoqërive të ndërmjetme, që realizohen në formë të drejtpërdrejtë dhe falë «subjektivitetit krijues të qytetarëve».397 Rrjeti i këtyre marrëdhënieve end indin shoqëror dhe përbën bazën e një bashkësie të vërtetë personash, duke e bërë të mundur njohjen e formave më të larta të socialitetit.398

    186 Kërkesa për të mbrojtur e për të nxitur shprehjet e drejtpërdrejta të socialitetit është theksuar prej Kishës në enciklikën «Quadragesimo anno», në të cilën parimi i subsidiaritetit tregohet si parim shumë i rëndësishëm i «filozofisë shoqërore»: «Ashtu siç është e palejueshme t’u hiqet individëve ajo që ata mund ta kryejnë me forcat e tyre dhe me industrinë e tyre për t’ia besuar bashkësisë, po ashtu është e padrejtë t’i caktohet një shoqërie më të madhe e më të lartë ajo që mund të bëhet prej bashkësive më të vogla e më të ulta. Dhe ky është njëkohësisht një dëm i rëndë e një përmbysje e rendit të drejtë të shoqërisë; sepse objekti natyror i çfarëdo ndërhyrjeje të vetë shoqërisë është të ndihmojë në mënyrë përplotësuese anëtarët e trupit shoqëror, jo t’i shkatërrojë apo t’i thithë brenda vetes».399

    Në bazë të këtij parimi, të gjitha shoqëritë e rendit më të lartë duhet të vendosen në një qëndrim ndihme («subsidium») pra mbështetjeje, nxitjeje, zhvillimi në lidhje me ato më të voglat. Në këtë mënyrë, trupat shoqërorë të ndërmjetëm mund t’i kryejnë siç duhet funksionet që u përkasin, pa iu dashur që t’ua lënë ato padrejtësisht agregimeve të tjera shoqërore të nivelit më të lartë, prej të cilave do të përpiheshin dhe do të zëvendësoheshin dhe, në fund, do të shihnin t’u mohohej dinjiteti i tyre dhe hapësira jetësore.

    Subsidiaritetit të marrë në kuptimin pozitiv, si ndihmë ekonomike, institucionale, legjislative ndaj entiteteve shoqërore më të vogla, i përgjigjet një seri implilkimesh negative, që i kërkojnë shtetit të heqë dorë nga ajo që, faktikisht, do ta zvogëlonte hapësirën jetësore të qelizave më të vogla e thelbësore të shoqërisë. Nisma, liria e përgjegjësia e tyre nuk duhet të zëvendësohen.

    b) Udhëzime konkrete

    187 Parimi i subsidiaritetit i mbron personat prej abuzimeve të instancave shoqërore më të larta dhe i nxit këto të fundit t’i ndihmojnë individët dhe trupat e ndërmjetëm që të kryejnë detyrat e tyre. Ky parim diktohet sepse çdo person, familje apo trup i ndërmjetëm ka diçka origjinale për t’i ofruar bashkësisë. Përvoja vërteton se mohimi i subsidiaritetit, apo kufizimi i tij në emër të një demokratizimi të pretenduar apo barazie të të gjithëve në shoqëri, e kufizon dhe nganjëherë e asgjëson shpirtin e lirisë e të nismës.

    Me parimin e subsidiaritetit janë në kundërshtim format e centralizimit, të burokratizimit, të asistencializmit, të pranisë së paarsyetuar e të tepërt të shtetit dhe të aparatit publik: «Duke ndërhyrë drejtpërdrejt dhe duke ia hequr përgjegjësinë shoqërisë, shteti asistencial shkakton humbjen e energjive njerëzore dhe shtimin e tepruar të aparateve publike, të zotëruar nga logjikat burokratike më shumë se nga shqetësimi për t’u shërbyer marrësve, me një rritje të pamasë të shpenzimeve».400 Njohja e mangët apo e papërshtatshme e nismës private, edhe ekonomike, dhe e funksionit të saj publik, ashtu si edhe monopolet, ndihmojnë për ta shtypur parimin e subsidiaritetit.

    Vënies në jetë të parimit të subsidiaritetit i përgjigjen: respektimi dhe nxitja efektive e parësisë së personit dhe të familjes; vlerësimi i shoqatave dhe i organizatave të ndërmjetme, në zgjedhjet e tyre themelore dhe në të gjitha ato që nuk mund të delegohen apo të merren përsipër prej të tjerëve; inkurajimi që i bëhet nismës private, në mënyrë që çdo organizëm shoqëror të mbetet në shërbim të së mirës së përbashkët me veçantitë e veta; nyjëzimi pluralist i shoqërisë dhe përfaqësimi i forcave të saj jetësore; mbrojtja e të drejtave njerëzore dhe të pakicave; decentralizimi burokratik dhe administrativ; ekuilibri mes sferës publike dhe asaj private, me njohjen si pasojë të funksioneve shoqërore të privates; një përgjegjësim i përshtatshëm i shtetasit në «të qenët e tij pjesë» aktive e realitetit politik e shoqëror të vendit.

    188 Rrethana të ndryshme mund të këshillojnë që shteti të ushtrojë një funksion zëvendësimi.401 Të mendojmë, për shembull, për situatat në të cilat është e nevojshme që vetë shteti ta nxisë ekonominë, për shkak të pamundësisë për shoqërinë civile që të marrë përsipër në mënyrë autonome këtë nismë; të mendojmë edhe për realitetet e çekuilibrit të rëndë dhe të padrejtësisë shoqërore, në të cilat vetëm ndërhyrja publike mund të krijojë kushte të një barazie, drejtësie e paqeje më të madhe. Megjithatë, në dritën e parimit të subsidiaritetit ky zëvendësim institucional nuk duhet të zgjasë dhe të shtrihet përtej kufirit të nevojshëm, meqënëse gjen arsyetim vetëm në jashtëzakonshmërinë e situatës. Në çdo rast, e mira e përbashkët e kuptuar saktë, kërkesat e së cilës në asnjë mënyrë nuk duhet të jenë në kundërshtim me mbrojtjen dhe nxitjen e parësisë së personit dhe shprehjeve të tij kryesore shoqërore, duhet të mbetet kriteri i shoshitjes në lidhje me zbatimin e parimit të subsidiaritetit.

  2. #22
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT

    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS

    IV. PARIMI I SUBSIDIARITETIT

    a) Zanafilla dhe domethënia


    185 Subsidiariteti është ndër udhëzimet më të vazhdueshme e karakteristike të doktrinës shoqërore të Kishës, i pranishëm që prej enciklikës së parë të madhe shoqërore.395 Është e pamundur të nxisim dinjitetin e personit nëse nuk kujdesemi për familjen, për grupet, për shoqatat, për realitetet territoriale lokale, me pak fjalë, për ato shprehje të agregimit të llojit ekonomik, shoqëror, kulturor, sportiv, argëtues, profesional, politik, të cilave personat u japin jetë vetvetiu dhe që ua bëjnë atyre të mundur një rritje efektive shoqërore.396 Kjo është fusha e shoqërisë civile, e kuptuar si tërësi e marrëdhënieve mes individëve dhe mes shoqërive të ndërmjetme, që realizohen në formë të drejtpërdrejtë dhe falë «subjektivitetit krijues të qytetarëve».397 Rrjeti i këtyre marrëdhënieve end indin shoqëror dhe përbën bazën e një bashkësie të vërtetë personash, duke e bërë të mundur njohjen e formave më të larta të socialitetit.398

    186 Kërkesa për të mbrojtur e për të nxitur shprehjet e drejtpërdrejta të socialitetit është theksuar prej Kishës në enciklikën «Quadragesimo anno», në të cilën parimi i subsidiaritetit tregohet si parim shumë i rëndësishëm i «filozofisë shoqërore»: «Ashtu siç është e palejueshme t’u hiqet individëve ajo që ata mund ta kryejnë me forcat e tyre dhe me industrinë e tyre për t’ia besuar bashkësisë, po ashtu është e padrejtë t’i caktohet një shoqërie më të madhe e më të lartë ajo që mund të bëhet prej bashkësive më të vogla e më të ulta. Dhe ky është njëkohësisht një dëm i rëndë e një përmbysje e rendit të drejtë të shoqërisë; sepse objekti natyror i çfarëdo ndërhyrjeje të vetë shoqërisë është të ndihmojë në mënyrë përplotësuese anëtarët e trupit shoqëror, jo t’i shkatërrojë apo t’i thithë brenda vetes».399

    Në bazë të këtij parimi, të gjitha shoqëritë e rendit më të lartë duhet të vendosen në një qëndrim ndihme («subsidium») pra mbështetjeje, nxitjeje, zhvillimi në lidhje me ato më të voglat. Në këtë mënyrë, trupat shoqërorë të ndërmjetëm mund t’i kryejnë siç duhet funksionet që u përkasin, pa iu dashur që t’ua lënë ato padrejtësisht agregimeve të tjera shoqërore të nivelit më të lartë, prej të cilave do të përpiheshin dhe do të zëvendësoheshin dhe, në fund, do të shihnin t’u mohohej dinjiteti i tyre dhe hapësira jetësore.

    Subsidiaritetit të marrë në kuptimin pozitiv, si ndihmë ekonomike, institucionale, legjislative ndaj entiteteve shoqërore më të vogla, i përgjigjet një seri implilkimesh negative, që i kërkojnë shtetit të heqë dorë nga ajo që, faktikisht, do ta zvogëlonte hapësirën jetësore të qelizave më të vogla e thelbësore të shoqërisë. Nisma, liria e përgjegjësia e tyre nuk duhet të zëvendësohen.

    b) Udhëzime konkrete


    187 Parimi i subsidiaritetit i mbron personat prej abuzimeve të instancave shoqërore më të larta dhe i nxit këto të fundit t’i ndihmojnë individët dhe trupat e ndërmjetëm që të kryejnë detyrat e tyre. Ky parim diktohet sepse çdo person, familje apo trup i ndërmjetëm ka diçka origjinale për t’i ofruar bashkësisë. Përvoja vërteton se mohimi i subsidiaritetit, apo kufizimi i tij në emër të një demokratizimi të pretenduar apo barazie të të gjithëve në shoqëri, e kufizon dhe nganjëherë e asgjëson shpirtin e lirisë e të nismës.

    Me parimin e subsidiaritetit janë në kundërshtim format e centralizimit, të burokratizimit, të asistencializmit, të pranisë së paarsyetuar e të tepërt të shtetit dhe të aparatit publik: «Duke ndërhyrë drejtpërdrejt dhe duke ia hequr përgjegjësinë shoqërisë, shteti asistencial shkakton humbjen e energjive njerëzore dhe shtimin e tepruar të aparateve publike, të zotëruar nga logjikat burokratike më shumë se nga shqetësimi për t’u shërbyer marrësve, me një rritje të pamasë të shpenzimeve».400 Njohja e mangët apo e papërshtatshme e nismës private, edhe ekonomike, dhe e funksionit të saj publik, ashtu si edhe monopolet, ndihmojnë për ta shtypur parimin e subsidiaritetit.

    Vënies në jetë të parimit të subsidiaritetit i përgjigjen: respektimi dhe nxitja efektive e parësisë së personit dhe të familjes; vlerësimi i shoqatave dhe i organizatave të ndërmjetme, në zgjedhjet e tyre themelore dhe në të gjitha ato që nuk mund të delegohen apo të merren përsipër prej të tjerëve; inkurajimi që i bëhet nismës private, në mënyrë që çdo organizëm shoqëror të mbetet në shërbim të së mirës së përbashkët me veçantitë e veta; nyjëzimi pluralist i shoqërisë dhe përfaqësimi i forcave të saj jetësore; mbrojtja e të drejtave njerëzore dhe të pakicave; decentralizimi burokratik dhe administrativ; ekuilibri mes sferës publike dhe asaj private, me njohjen si pasojë të funksioneve shoqërore të privates; një përgjegjësim i përshtatshëm i shtetasit në «të qenët e tij pjesë» aktive e realitetit politik e shoqëror të vendit.

    188 Rrethana të ndryshme mund të këshillojnë që shteti të ushtrojë një funksion zëvendësimi.401 Të mendojmë, për shembull, për situatat në të cilat është e nevojshme që vetë shteti ta nxisë ekonominë, për shkak të pamundësisë për shoqërinë civile që të marrë përsipër në mënyrë autonome këtë nismë; të mendojmë edhe për realitetet e çekuilibrit të rëndë dhe të padrejtësisë shoqërore, në të cilat vetëm ndërhyrja publike mund të krijojë kushte të një barazie, drejtësie e paqeje më të madhe. Megjithatë, në dritën e parimit të subsidiaritetit ky zëvendësim institucional nuk duhet të zgjasë dhe të shtrihet përtej kufirit të nevojshëm, meqënëse gjen arsyetim vetëm në jashtëzakonshmërinë e situatës. Në çdo rast, e mira e përbashkët e kuptuar saktë, kërkesat e së cilës në asnjë mënyrë nuk duhet të jenë në kundërshtim me mbrojtjen dhe nxitjen e parësisë së personit dhe shprehjeve të tij kryesore shoqërore, duhet të mbetet kriteri i shoshitjes në lidhje me zbatimin e parimit të subsidiaritetit.

  3. #23
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT


    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    IV. PARIMI I SUBSIDIARITETIT



    a) Zanafilla dhe domethënia

    Subsidiariteti është ndër udhëzimet më të vazhdueshme e karakteristike të doktrinës shoqërore të Kishës, i pranishëm që prej enciklikës së parë të madhe shoqërore.395 Është e pamundur të nxisim dinjitetin e personit nëse nuk kujdesemi për familjen, për grupet, për shoqatat, për realitetet territoriale lokale, me pak fjalë, për ato shprehje të agregimit të llojit ekonomik, shoqëror, kulturor, sportiv, argëtues, profesional, politik, të cilave personat u japin jetë vetvetiu dhe që ua bëjnë atyre të mundur një rritje efektive shoqërore.396 Kjo është fusha e shoqërisë civile, e kuptuar si tërësi e marrëdhënieve mes individëve dhe mes shoqërive të ndërmjetme, që realizohen në formë të drejtpërdrejtë dhe falë «subjektivitetit krijues të qytetarëve».397 Rrjeti i këtyre marrëdhënieve end indin shoqëror dhe përbën bazën e një bashkësie të vërtetë personash, duke e bërë të mundur njohjen e formave më të larta të socialitetit.398

    186 Kërkesa për të mbrojtur e për të nxitur shprehjet e drejtpërdrejta të socialitetit është theksuar prej Kishës në enciklikën «Quadragesimo anno», në të cilën parimi i subsidiaritetit tregohet si parim shumë i rëndësishëm i «filozofisë shoqërore»: «Ashtu siç është e palejueshme t’u hiqet individëve ajo që ata mund ta kryejnë me forcat e tyre dhe me industrinë e tyre për t’ia besuar bashkësisë, po ashtu është e padrejtë t’i caktohet një shoqërie më të madhe e më të lartë ajo që mund të bëhet prej bashkësive më të vogla e më të ulta. Dhe ky është njëkohësisht një dëm i rëndë e një përmbysje e rendit të drejtë të shoqërisë; sepse objekti natyror i çfarëdo ndërhyrjeje të vetë shoqërisë është të ndihmojë në mënyrë përplotësuese anëtarët e trupit shoqëror, jo t’i shkatërrojë apo t’i thithë brenda vetes».399

    Në bazë të këtij parimi, të gjitha shoqëritë e rendit më të lartë duhet të vendosen në një qëndrim ndihme («subsidium») pra mbështetjeje, nxitjeje, zhvillimi në lidhje me ato më të voglat. Në këtë mënyrë, trupat shoqërorë të ndërmjetëm mund t’i kryejnë siç duhet funksionet që u përkasin, pa iu dashur që t’ua lënë ato padrejtësisht agregimeve të tjera shoqërore të nivelit më të lartë, prej të cilave do të përpiheshin dhe do të zëvendësoheshin dhe, në fund, do të shihnin t’u mohohej dinjiteti i tyre dhe hapësira jetësore.

    Subsidiaritetit të marrë në kuptimin pozitiv, si ndihmë ekonomike, institucionale, legjislative ndaj entiteteve shoqërore më të vogla, i përgjigjet një seri implilkimesh negative, që i kërkojnë shtetit të heqë dorë nga ajo që, faktikisht, do ta zvogëlonte hapësirën jetësore të qelizave më të vogla e thelbësore të shoqërisë. Nisma, liria e përgjegjësia e tyre nuk duhet të zëvendësohen.



    b) Udhëzime konkrete


    187 Parimi i subsidiaritetit i mbron personat prej abuzimeve të instancave shoqërore më të larta dhe i nxit këto të fundit t’i ndihmojnë individët dhe trupat e ndërmjetëm që të kryejnë detyrat e tyre. Ky parim diktohet sepse çdo person, familje apo trup i ndërmjetëm ka diçka origjinale për t’i ofruar bashkësisë. Përvoja vërteton se mohimi i subsidiaritetit, apo kufizimi i tij në emër të një demokratizimi të pretenduar apo barazie të të gjithëve në shoqëri, e kufizon dhe nganjëherë e asgjëson shpirtin e lirisë e të nismës.

    Me parimin e subsidiaritetit janë në kundërshtim format e centralizimit, të burokratizimit, të asistencializmit, të pranisë së paarsyetuar e të tepërt të shtetit dhe të aparatit publik: «Duke ndërhyrë drejtpërdrejt dhe duke ia hequr përgjegjësinë shoqërisë, shteti asistencial shkakton humbjen e energjive njerëzore dhe shtimin e tepruar të aparateve publike, të zotëruar nga logjikat burokratike më shumë se nga shqetësimi për t’u shërbyer marrësve, me një rritje të pamasë të shpenzimeve».400 Njohja e mangët apo e papërshtatshme e nismës private, edhe ekonomike, dhe e funksionit të saj publik, ashtu si edhe monopolet, ndihmojnë për ta shtypur parimin e subsidiaritetit.

    Vënies në jetë të parimit të subsidiaritetit i përgjigjen: respektimi dhe nxitja efektive e parësisë së personit dhe të familjes; vlerësimi i shoqatave dhe i organizatave të ndërmjetme, në zgjedhjet e tyre themelore dhe në të gjitha ato që nuk mund të delegohen apo të merren përsipër prej të tjerëve; inkurajimi që i bëhet nismës private, në mënyrë që çdo organizëm shoqëror të mbetet në shërbim të së mirës së përbashkët me veçantitë e veta; nyjëzimi pluralist i shoqërisë dhe përfaqësimi i forcave të saj jetësore; mbrojtja e të drejtave njerëzore dhe të pakicave; decentralizimi burokratik dhe administrativ; ekuilibri mes sferës publike dhe asaj private, me njohjen si pasojë të funksioneve shoqërore të privates; një përgjegjësim i përshtatshëm i shtetasit në «të qenët e tij pjesë» aktive e realitetit politik e shoqëror të vendit.

    188 Rrethana të ndryshme mund të këshillojnë që shteti të ushtrojë një funksion zëvendësimi.401 Të mendojmë, për shembull, për situatat në të cilat është e nevojshme që vetë shteti ta nxisë ekonominë, për shkak të pamundësisë për shoqërinë civile që të marrë përsipër në mënyrë autonome këtë nismë; të mendojmë edhe për realitetet e çekuilibrit të rëndë dhe të padrejtësisë shoqërore, në të cilat vetëm ndërhyrja publike mund të krijojë kushte të një barazie, drejtësie e paqeje më të madhe. Megjithatë, në dritën e parimit të subsidiaritetit ky zëvendësim institucional nuk duhet të zgjasë dhe të shtrihet përtej kufirit të nevojshëm, meqënëse gjen arsyetim vetëm në jashtëzakonshmërinë e situatës. Në çdo rast, e mira e përbashkët e kuptuar saktë, kërkesat e së cilës në asnjë mënyrë nuk duhet të jenë në kundërshtim me mbrojtjen dhe nxitjen e parësisë së personit dhe shprehjeve të tij kryesore shoqërore, duhet të mbetet kriteri i shoshitjes në lidhje me zbatimin e parimit të subsidiaritetit.
    Ndryshuar për herë të fundit nga ribaldi : 28-12-2015 më 04:00

  4. #24
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT


    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    V. PJESËMARRJA


    a) Domethënia dhe vlera

    189 Pasojë karakteristike e subsidiaritetit është pjesëmarrja,402 që shprehet, thelbësisht, në një seri veprimtarish nëpërmjet të cilave shtetasi, si individ apo në bashkim me të tjerët, drejtpërdrejt apo me anë të përfaqësuesve të vet, ndihmon në jetën kulturore, ekonomike, shoqërore e politike të bashkësisë civile së cilës i përket.403 Pjesëmarrja është një detyrë që duhet ushtruar me vetëdije nga të gjithë, në mënyrë të përgjegjshme dhe për të mirën e përbashkët.404

    Ajo nuk mund të kufizohet apo ngushtohet në ndonjë përmbajtje të veçantë të jetës shoqërore, duke pasur parasysh rëndësinë e saj për rritjen, para së gjithash njerëzore, në fushat sikurse është bota e punës dhe veprimtaritë ekonomike në dinamikat e tyre të brendshme,405 informacioni e kultura dhe, në shkallën më të lartë, jeta shoqërore e politike deri në nivelet më të larta, siç janë ata prej të cilëve varet bashkëpunimi i të gjithë popujve për ndërtimin e një bashkësie ndërkombëtare solidare.406 Në këtë perspektivë, bëhet e pashmangshme nevoja për të favorizuar pjesëmarrjen sidomos të më të pafatëve dhe ndërrueshmëria e drejtuesve politikë, me qëllim që të mos lejohet krijimi i privilegjimeve të fshehta; veç kësaj, është e nevojshme një tërheqje e fortë morale, në mënyrë që mbarështimi i jetës publike të jetë fryt i bashkëpërgjegjësisë së secilit në lidhje me të mirën e përbashkët.

    b) Pjesëmarrja dhe demokracia

    190 Pjesëmarrja në jetën e bashkësisë nuk është vetëm njëra prej aspiratave më të mëdha të shtetasit, i thirrur për të ushtruar lirisht e në mënyrë të përgjegjshme rolin qytetar me dhe për të tjerët, por edhe njëra prej shtyllave të rendeve demokratike,407 përveçse edhe njëra prej garancive më të mëdha të qëndrueshmërisë së demokracisë. Në të vërtetë, qeverisja demokratike përcaktohet duke u nisur prej ndarjes, nga ana e popullit, e pushteteve dhe e funksioneve, që ushtrohen në emër të tij, për llogari të tij dhe në dobi të tij; është e qartë, pra, se çdo demokraci duhet të jetë pjesëmarrëse.408 Kjo kërkon që subjektet e ndryshme të bashkësisë civile, në çdo nivel të saj, të informohen, të dëgjohen dhe të përfshihen në ushtrimin e funksioneve që ajo kryen.

    191 Pjesëmarrja mund të arrihet në të gjitha marrëdhëniet e mundshme mes shtetasit dhe institucioneve: për këtë qëllim, një vëmendje e veçantë u duhet kushtuar konteksteve historike e shoqërore në të cilët ajo duhet të zbatohet me të vërtetë. Kapërcimi i pengesave kulturore, juridike e shoqërore, që shpesh ngrihen si mure të vërtetë kundër pjesëmarrjes solidare të shtetasve në fatet e bashkësisë së tyre, kërkon një vepër informuese dhe edukuese.409 Një konsiderim të vëmendshëm, në këtë drejtim, meritojnë të gjitha qëndrimet që e çojnë shtetasin në format pjesëmarrëse të pamjaftueshme apo të pasakta dhe në antipatinë e përhapur për gjithçka që i përket sferës së jetës shoqërore e politike: të mendojmë, për shembull, për përpjekjet e shtetasve që «të bëjnë pazar» mbi kushtet më të leverdisshme për veten e vet me institucionet, gati sikur këta janë në shërbim të nevojave egoiste, si dhe për veprimtarinë praktike që të kufizohen në shprehjen e zgjedhjes elektorale, duke arritur madje, në shumë raste, të heqin dorë edhe prej saj.410

    Në frontin e pjesëmarrjes, një shqetësim i mëtejshëm krijohet prej vendeve me regjim totalitar apo diktatorial, në të cilët e drejta themelore për të marrë pjesë në jetën publike mohohet në rrënjë, sepse konsiderohet si kërcënim për vetë shtetin;411 prej vendeve në të cilat kjo e drejtë deklarohet vetëm formalisht, por konkretisht nuk mund të ushtrohet; prej vendeve të tjera në të cilat zmadhimi i tepruar i aparatit burokratik ia mohon faktikisht shtetasit mundësinë që të paraqitet si një aktor i vërtetë i jetës shoqërore e politike.412

  5. #25
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT


    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    VI. PARIMI I SOLIDARITETIT



    a) Domethënia dhe vlera

    192 Solidariteti i jep një rëndësi të veçantë socialitetit karakteristik të personit njerëzor, barazisë së të gjithëve në dinjitet e të drejta, ecjes së përbashkët të njerëzve e të popujve drejt një njësie gjithnjë e më të bindur. Kurrë më shumë se sot nuk ka pasur një vetëdije kaq të përhapur për lidhjen e ndërvartësisë mes njerëzve e popujve, që shfaqet në çfarëdo niveli.413 Shumimi shumë i shpejtë i rrugëve dhe i mjeteve të komunikimit «në kohë reale», siç janë telematikët, përparimet e jashtëzakonshme të informatikës, vëllimi i rritur i këmbimeve tregtare dhe i informacioneve, dëshmojnë se, për herë të parë qysh prej fillimit të historisë së njerëzimit, tashmë është e mundur, të paktën teknikisht, të vendosen marrëdhënie edhe mes personash shumë të largët apo të panjohur.

    Përballë dukurisë së ndërvartësisë dhe të përhapjes së saj të vazhdueshme, nga ana tjetër, vazhdojnë në të gjithë botën pabarazi shumë të forta mes vendeve të zhvilluara dhe vendeve në rrugën e zhvillimit, të ushqyera edhe prej formave të ndryshme të shfrytëzimit, të shtypjes dhe të korrupsionit22* që ndikojnë negativisht në jetën e brendshme dhe ndërkombëtare të shumë shteteve. Procesi i përshpejtimit të ndërvartësisë mes personave dhe popujve duhet të shoqërohet me një angazhim në planin etiko-shoqëror po aq të intensifikuar, për të shmangur pasojat fatale të një situate padrejtësie me përmasa planetare, të destinuar të pasqyrohet shumë negativisht edhe në vetë vendet aktualisht më të favorizuara.414

    b) Solidariteti si parim shoqëror dhe si virtyt moral

    193 Marrëdhëniet e reja të ndërvartësisë mes njerëzve dhe popujve, që faktikisht janë forma të solidaritetit, duhet të shndërrohen në marrëdhënie që synojnë një solidaritet të vërtetë etiko-shoqëror, që është kërkesë morale natyrore në të gjitha marrëdhëniet njerëzore. Pra, solidariteti paraqitet në dy aspekte përplotësuese: ai i parimit shoqëror415 dhe ai i virtytit moral.416

    Solidariteti duhet të kuptohet, para së gjithash, në vlerën e vet si parim shoqëror rregullues i institucioneve, në bazë të të cilit «strukturat e mëkatit»,417 që sundojnë në marrëdhëniet mes personave dhe popujve, duhet të kapërcehen e të shndërrohen në struktura të solidaritetit, nëpërmjet krijimit apo modifikimit të përshtatshëm të ligjeve, rregullave të tregut, të sistemeve.

    Solidariteti është edhe një virtyt i vërtetë moral, jo një «ndjenjë dhembshurie e vakët apo keqardhjeje sipërfaqësore për të këqijat e shumë njerëzve, të afërt apo të largët. Përkundrazi, është vendosmëria e madhe dhe këmbëngulëse për t’u angazhuar për të mirën e përbashkët: apo për të mirën e të gjithëve dhe të secilit, sepse të gjithë jemi vërtet përgjegjës për të gjithë».418 Solidariteti ngrihet në rangun e virtytit shoqëror themelor meqë vendoset në përmasën e drejtësisë, virtyt i orientuar në mënyrë të veçantë nga e mira e përbashkët dhe në «angazhimin për të mirën e të afërmit me gatishmëri, në kuptimin ungjillor që “të birremi” në dobi të tjetrit në vend që ta shfrytëzojmë dhe “t’i shërbejmë” në vend që ta shtypim për interesin tonë (krh. Mt 10, 40-42; 20, 25; Mk 1’, 42-45; Lk 22, 25-27)».419

    c) Solidariteti dhe rritja e përbashkët e njerëzve

    194 Mesazhi i doktrinës shoqërore mbi solidaritetin vë në dukje faktin se ekzistojnë lidhje të ngushta mes solidaritetit dhe të mirës së përbashkët, solidaritetit dhe adresimit universal të të mirave, solidaritetit dhe barazisë mes njerëzve e popujve, solidaritetit dhe paqes në botë.420 Termi «solidaritet», gjerësisht i përdorur prej Magjisterit,421 shpreh përmbledhtazi nevojën për të njohur në tërësinë e lidhjeve që i bashkojnë njerëzit dhe grupet shoqërore mes tyre, hapësirën që i është dhënë lirisë njerëzore për t’u kujdesur për rritjen e përbashkët, të bashkëndarë prej të gjithëve. Angazhimi në këtë drejtim kthehet në ndihmën pozitive që nuk duhet t’i mungojë çështjes së përbashkët dhe në kërkimin e pikave të mirëkuptimit të mundshëm edhe aty ku mbizotëron logjika e ndarjes dhe e copëtimit, në gatishmërinë për t’u konsumuar për të mirën e tjetrit përtej çdo individualizmi dhe sektarizmi».422

    195 Parimi i solidaritetit bashkëmbart që njerëzit e kohës sonë ta kultivojnë më shumë vetëdijen për borxhin që kanë përballë shoqërisë brenda së cilës janë të përfshirë: janë borxhlinj të atyre kushteve që e bëjnë të jetueshme ekzistencën njerëzore, sikurse edhe të asaj pasurie, të padukshme e të domosdoshme, që përbën kultura, njohja shkencore e teknologjike, të mirat materiale dhe jomateriale, gjithçka që jeta njerëzore ka prodhuar. Një borxh i tillë duhet nderuar në shfaqjet e ndryshme të të vepruarit shoqëror, kështu që ecja e njerëzve të mos ndërpritet, por të mbetet e hapur ndaj breznive të tashme dhe atyre të ardhshme, të thirrura së bashku, të dyja palët, që të bashkëndajnë, në solidaritet, të njëjtën dhuratë.

    d) Solidariteti në jetën dhe në mesazhin e Jezu Krishtit

    196 Maja e pakapërcyeshme e perspektivës së treguar është jeta e Jezusit të Nazaretit, Njeriut të ri, solidar me njerëzimin deri në «vdekjen në kryq» (Fil 2, 8): në Të është gjithmonë e mundshme të njohim Shenjën e gjallë të asaj dashurie të pamasë e transhendente të Hyjit-me-ne, që merr mbi vete dobësitë e popullit të Vet, ecën me të, e shpëton dhe e formon në njësi.423 Në Të dhe falë Tij, edhe jeta shoqërore mund të rizbulohet, megjithëse me të gjitha kundërshtitë dhe pasiguritë, si vend i jetës dhe i shpresës, pasi është shenjë e një Hiri që vazhdimisht u ofrohet të gjithëve dhe që fton në format më të larta e përfshirëse të bashkëndarjes.

    Jezusi i Nazaretit bën që të shkëlqejë para syve të të gjithë njerëzve lidhja mes solidaritetit dhe dashurisë, duke e ndriçuar tërë domethënien e tij:424 «Në dritën e fesë, solidariteti priret të kapërcejë vetveten, të marrë përmasat specifikisht të krishtera të dhurimit të plotë falas, të faljes dhe të pajtimit. Atëherë i afërmi nuk është vetëm një qenie njerëzore me të drejtat e tij dhe me barazinë e tij themelore para të gjithëve, por bëhet shëmbëlltyra e gjallë e Hyjit Atë, e shpërblyer prej gjakut të Jezu Krishtit dhe e vënë nën veprimin e vazhdueshëm të Shpirtit Shenjt. Prandaj, atë duhet ta duam, edhe nëse është armik, me të njëjtën dashuri me të cilën e do Zoti dhe për të duhet të jemi të gatshëm për flijim, edhe atë më të lartin: “Të japim jetën për vëllezërit tanë” (krh. 1 Gjn 3, 16)».425

  6. #26
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT


    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    VII. VLERAT THEMELORE TË JETËS SHOQËRORE

    a) Marrëdhënia mes parimeve dhe vlerave


    197 Doktrina shoqërore e Kishës, përveç parimeve që duhet të udhëheqin në ndërtimin e një shoqërie të denjë për njeriun, tregon edhe disa vlera themelore. Marrëdhënia mes parimeve e vlerave është padyshim marrëdhënie ndërsjellshmërie, meqë vlerat shoqërore shprehin vlerësimin që u duhet dhënë atyre aspekteve të caktuara të së mirës morale që parimet synojnë të arrijnë, duke u ofruar si pika referimi për strukturimin e përshtatshëm dhe orientimin e rregullt të jetës shoqërore. Prandaj, vlerat kërkojnë qoftë praktikimin e parimeve themelore të jetës shoqërore, qoftë ushtrimin personal të virtyteve, dhe prandaj të qëndrimeve morale që u përgjigjen vetë vlerave.426

    Të gjitha vlerat shoqërore kanë të bëjnë me dinjitetin e personit njerëzor, zhvillimin e njëmendtë të të cilit e ndihmojnë dhe janë, thelbësisht: e vërteta, liria, drejtësia, dashuria.427 Praktikimi i tyre është rruga e sigurt dhe e nevojshme për të arritur përsosjen personale dhe një bashkëjetesë shoqërore më njerëzore; ato përbëjnë referimin e pashmangshëm për përgjegjësit e punëve publike, të thirrur që të zbatojnë «reformat thelbësore të strukturave ekonomike, politike, kulturore e teknologjike dhe ndryshimet e nevojshme në institucione».428 Respektimi i autonomisë së ligjshme të realiteteve tokësore e nxit Kishën të mos i rezervojë vetes kompetenca specifike të rendit teknik e tokësor,429 por nuk e pengon të ndërhyjë për të treguar se si, në zgjedhjet e ndryshme të njeriut, këto vlera afirmohen ose, përkundrazi, mohohen.430

    b) E vërteta

    198 Njerëzit e kanë për detyrë në mënyrë të veçantë të priren vazhdimisht nga e vërteta, ta respektojnë e ta dëshmojnë atë në mënyrë të përgjegjshme.431 Të jetuarit në të vërtetën ka një domethënie të veçantë në marrëdhëniet shoqërore: në të vërtetë, bashkëjetesa mes qenieve njerëzore brenda një bashkësie është e organizuar, e frytshme dhe i përgjigjet dinjitetit të tyre si persona, kur bazohet në të vërtetën.432 Sa më shumë që personat dhe grupet shoqërore përpiqen t’i zgjidhin problemet shoqërore sipas të vërtetës, aq më shumë largohen prej arbitraritetit dhe u përshtaten kërkesave objektive të moralitetit.

    Koha jonë kërkon një veprimtari të dendur edukative433 dhe një angazhim përkatës nga ana e të gjithëve, me qëllim që kërkimi i të vërtetës, që nuk kufizohet në tërësinë apo në ndonjërin prej opinioneve, të nxitet në çdo fushë, dhe të sundojë mbi çdo përpjekje për t’i relativizuar kërkesat e saj apo për ta cenuar atë.434 Është një çështje që ka të bëjë veçanërisht me botën e komunikimit publik dhe me atë të ekonomisë. Në to, përdorimi i pamend i parasë bën që të dalin në pah pikëpyetjet gjithnjë e më të mprehta, që të çojnë patjetër në një nevojë për tejdukshmëri dhe ndershmëri në të vepruarin, personal dhe shoqëror.

    c) Liria

    199 Tek njeriu liria është një shenjë shumë e lartë e shëmbëlltyrës hyjnore dhe, si pasojë, shenjë e dinjitetit sublim të çdo personi njerëzor:435 «Liria ushtrohet në marrëdhëniet mes qenieve njerëzore. Çdo person njerëzor, i krijuar në shëmbëlltyrë të Hyjit, ka të drejtën natyrore të njihet si qenie e lirë dhe e përgjegjshme. Të gjithë e kanë për detyrë që ta respektojnë këtë tek çdo person. E drejta për ushtrimin e lirisë është një kërkesë e pandashme prej dinjitetit të personit njerëzor».436 Nuk duhet të ngushtohet domethënia e lirisë, duke e konsideruar atë në një perspektivë vetëm individualiste dhe duke e kufizuar në një ushtrim arbitrar e të pakontrolluar të autonomisë personale: «Larg përmbushjes së saj në një vetëqeverisje të plotë të unit dhe në mungesën e marrëdhënieve, liria nuk ekziston vërtet veçse aty ku lidhjet e ndërsjella, të rregulluara nga e vërteta dhe nga drejtësia, i bashkojnë personat».437 Kuptimi i lirisë bëhet i thellë dhe i gjerë kur ajo mbrohet, edhe në nivel shoqëror, në tërësinë e përmasave të saj.

    200 Vlera e lirisë, si shprehje e veçantisë së çdo personi njerëzor, respektohet kur secilit anëtar të shoqërisë i lejohet ta realizojë thirrjen e vet personale; të kërkojë të vërtetën e të dëshmojë idetë e veta fetare, kulturore e politike; të shprehë opinionet e veta; të vendosë për gjendjen e vet të jetës dhe, për sa është e mundur, për punën e vet; të marrë nisma me karakter ekonomik, shoqëror e politik. Kjo duhet të ndodhë brenda një «konteksti të qëndrueshëm juridik»,438 në kufijtë e të mirës së përbashkët e të rendit publik dhe, në çdo rast, me përgjegjësi.

    Liria duhet të realizohet, nga ana tjetër, edhe si aftësi e mospranimit të asaj që është moralisht negative, në çfarëdo forme që të paraqitet,439 si aftësi e shkëputjes efektive nga gjithçka që mund ta pengojë rritjen personale, familjare e shoqërore. Plotësia e lirisë qëndron në aftësinë për të zotëruar veten për një të mirë të njëmendtë, brenda horizontit të së mirës së përbashkët universale.440

    d) Drejtësia

    201 Drejtësia është një vlerë që shoqërohet me ushtrimin e virtytit përkatës moral themelor.441 Sipas formulimit të saj klasik, «ajo qëndron në vullnetin e vazhdueshëm e të patundur për t’i dhënë Hyjit dhe të afërmit atë që i takon».442 Nga këndvështrimi subjektiv drejtësia përkthehet në qëndrimin e vendosur prej vullnetit për ta njohur tjetrin si person, ndërsa nga këndvështrimi objektiv, ajo përbën kriterin përcaktues të moralitetit në fushën ndër-subjektive dhe shoqërore.443

    Magjisteri shoqëror thërret për respektimin e formave klasike të drejtësisë: asaj të ndërsjellë, asaj përndarëse, asaj ligjore.444 Një rëndësi gjithnjë e më të madhe ka marrë për të drejtësia shoqërore,445 që përfaqëson një zhvillim të vërtetë të drejtësisë së përgjithshme, rregulluese e marrëdhënieve shoqërore në bazë të kriterit të zbatimit të ligjit. Drejtësia shoqërore, kërkesë e lidhur me çështjen shoqërore, që sot shfaqet në një përmasë botërore, u përket aspekteve shoqërore, politike dhe ekonomike e, sidomos, përmasës strukturale të problemeve e të zgjidhjeve përkatëse.446

    202 Drejtësia del se është veçanërisht e rëndësishme në kontekstin aktual, në të cilin vlera e personit, e dinjitetit të tij dhe e të drejtave të tij, përtej shpalljeve të qëllimeve, është i rrezikuar seriozisht prej prirjes së përhapur për të përdorur ekskluzivisht kriteret e dobisë dhe të pasjes. Edhe drejtësia, në bazë të këtyre kritereve, konsiderohet në mënyrë kufizuese, ndërsa fiton një domethënie më të plotë e të njëmendtë në antropologjinë e krishterë. Në të vërtetë, drejtësia nuk është thjesht një marrëveshje njerëzore, sepse ajo që është «e drejtë» nuk përcaktohet qysh në zanafillë prej ligjit, por prej identitetit të thellë të qenies njerëzore.447

    203 E vërteta e plotë mbi njeriun mundëson që të kapërcehet vizioni kontraktualist i drejtësisë, që është një vizion i kufizuar dhe të hapet edhe për drejtësinë horizonti i solidaritetit dhe i dashurisë: «E vetme, drejtësia nuk mjafton. Mundet edhe të arrijë të mohojë vetveten, nëse nuk i hapet asaj force më të thellë që është dashuria».448 Në të vërtetë, vlerës së drejtësisë doktrina shoqërore i afron atë të solidaritetit, si rrugë e privilegjuar e paqes. Nëse paqja është fryt i drejtësisë, «sot mund të thuhet, me të njëjtën saktësi dhe të njëjtën forcë me frymëzim biblik (krh. Is 32, 17; Jak 3, 18): Opus solidaritatis pax, paqja si fryt i solidaritetit».449 Në të vërtetë, pikësynimi i paqes «me siguri do të arrihet me zbatimin e drejtësisë shoqërore dhe ndërkombëtare, por edhe me praktikimin e virtyteve që favorizojnë bashkëjetesën dhe na mësojnë të jetojmë të bashkuar, për të ndërtuar të bashkuar, duke dhënë e duke marrë, një shoqëri të re dhe një botë më të mirë».450

  7. #27
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    KAPITULLI I KATËRT


    PARIMET E DOKTRINËS SHOQËRORE TË KISHËS


    VIII. RRUGA E DASHURISË


    204 Mes virtyteve në tërësinë e tyre dhe në veçanti mes virtyteve, vlerave shoqërore dhe dashurisë, ekziston një lidhje e thellë, që duhet të njihet gjithnjë e më me saktësi. Dashuria, e ngushtuar shpesh në fushën e marrëdhënieve të afërsisë, ose e kufizuar në aspektet vetëm subjektive të veprimit për tjetrin, duhet të konsiderohet përsëri në vlerën e vet të njëmendtë si kriter suprem dhe universal i tërë etikës shoqërore. Ndër të gjitha rrugët, edhe ndër ato të kërkuara e të përshkuara për të përballuar format gjithnjë të reja të çështjes shoqërore aktuale, «më e shkëlqyeshmja udhë» (krh. 1 Kor 12, 31) është udha e përvijuar nga dashuria.

    205 Vlerat e të vërtetës, të drejtësisë, të lirisë lindin e zhvillohen prej burimit të brendshëm të dashurisë: bashkëjetesa njerëzore është e renditur, e frytshme me të mirën dhe i përgjigjet dinjitetit të njeriut, kur bazohet në të vërtetën; zbatohet sipas drejtësisë, apo në respektimin efektiv të të drejtave dhe në përmbushjen e çiltër të detyrave përkatëse; është e zbatuar në lirinë që i përshtatet dinjitetit të njerëzve, të nxitur prej vetë natyrës së tyre racionale që të marrin përsipër përgjegjësinë e të vepruarit të tyre; është e gjallëruar prej dashurisë, e cila bën që njeriu t’i ndiejë si të vetat nevojat e të tjerëve dhe e bën gjithnjë e më të dendur bashkësinë e vlerave shpirtërore dhe kujdesin për nevojat materiale.451 Këto vlera përbëjnë shtyllat prej të cilave merr forcë e qëndrueshmëri ndërtesa e të jetuarit dhe e të vepruarit: janë vlera që përcaktojnë cilësinë e çdo veprimi dhe institucioni shoqëror.

    206 Dashuria e presupozon dhe e tejkalon drejtësinë: kjo e fundit «duhet ta gjejë plotësimin e vet në dashurinë».452 Nëse drejtësia është «në vetvete e përshtatshme për “të arbitruar” mes njerëzve në ndarjen e ndërsjellë të të mirave objektive sipas masës së drejtë, dashuria, dhe vetëm dashuria (edhe ajo dashuri mirëdashëse, të cilën e quajmë “mëshirë”), është e aftë t’ia kthejë njeriun vetvetes».453 Marrëdhëniet njerëzore nuk mund të rregullohen vetëm me masën e drejtësisë: «Përvoja e të kaluarës dhe e kohës sonë tregon se drejtësia e vetme nuk mjafton dhe se, madje, mund të çojë në mohimin e në asgjesimin e vetvetes… Pikërisht përvoja historike, ndër të tjera, ka qenë ajo që ka bërë të formulohet pohimi: summum ius, summa iniuria».454 Në të vërtetë, drejtësia, «në çdo sferë të marrëdhënieve ndërnjerëzore, duhet të pësojë, të themi, një “ndreqje” të ndjeshme nga ana e asaj dashurie, e cila siç shpall Shën Pali “është e durueshme” dhe “zemërgjerë” ose, me fjalë të veta, mbart në vetvete karakteret e dashurisë së mëshirshme, aq thelbësore për Ungjillin dhe për krishterimin».455

    207 Asnjë legjislacion, asnjë sistem rregullash apo marrëveshjesh nuk do të arrijë t’i bindë njerëzit dhe popujt që të jetojnë në njësi, në vëllazëri e në paqe, asnjë argumentim nuk mund ta kapërcejë thirrjen e dashurisë. Vetëm dashuria, në cilësinë e vet të «forma virtutum»,456 mund ta frymëzojë dhe ta plazmojë të vepruarit shoqëror në drejtim të paqes në kontekstin e një bote gjithnjë e më komplekse. Me qëllim që e gjithë kjo të ndodhë, duhet që dashuria të tregohet jo vetëm si frymëzuese e veprimit individual, por edhe si forcë e aftë të nxisë rrugë të reja për të përballuar problemet e botës së sotme e për të përtërirë thellësisht nga brenda strukturat, organizimet shoqërore, rendet juridike. Në këtë perspektivë dashuria bëhet dashuri shoqërore e politike: dashuria shoqërore na bën ta duam të mirën e përbashkët457 dhe na bën ta kërkojmë efektivisht të mirën e të gjithë personave, të konsideruar jo vetëm individualisht, por edhe në përmasën shoqërore që i bashkon.

    208 Dashuria shoqërore e politike nuk kufizohet në marrëdhëniet mes personave, por zgjerohet në rrjetin në të cilin këto marrëdhënie përfshihen, që është pikërisht bashkësia shoqërore e politike dhe mbi këtë ndërhyn, duke synuar të mirën e mundshme për bashkësinë në tërësinë e vet. Për shumë aspekte, i afërmi që duhet dashur paraqitet «në shoqëri», kështu që ta duash atë realisht, ta ndihmosh në nevojën e tij apo në varfërinë e tij mund të dojë të thotë diçka të ndryshme nga e mira që mund t’i duam në planin thjesht ndër-individual: ta duash në planin shoqëror do të thotë, sipas situatave, të përdorësh ndërmjetësimet shoqërore për ta përmirësuar jetën e tij apo për të larguar faktorët shoqërorë që shkaktojnë varfërinë e tij. Është padyshim një akt dashurie vepra e mëshirshme me të cilën i përgjigjemi këtu dhe tani një nevoje reale dhe të ngutshme të të afërmit, por është një akt dashurie po aq i domosdoshëm angazhimi që ka për qëllim ta organizojë e ta strukturojë shoqërinë në mënyrë që i afërmi të mos gjendet në mjerim, sidomos kur kjo bëhet situata në të cilën përpiqen një numër i pafund personash e madje popuj të tërë, situatë që sot merr përpjesëtimet e një çështjeje të mirëfilltë shoqërore botërore.

  8. #28
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit: si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera: me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”, me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit, me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike, me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)

    KAPITULLI I PESTË
    FAMILJA QELIZA JETËSORE E SHOQËRISË

    I. FAMILJA SHOQËRIA E PARË NATYRORE


    209 Rëndësia dhe qendërsia e familjes, në lidhje me personin dhe me shoqërinë, theksohet vazhdimisht në Shkrimin e Shenjtë: «Nuk është mirë që njeriu të jetë vetëm» (Zan 2, 18). Qysh prej teksteve që tregojnë krijimin e njeriut (krh. Zan 1, 26-28; 2, 7-24) del se si në planin e Hyjit çifti përbën «formën e parë të bashkësisë së personave».458 Eva është krijuar e ngjashme me Adamin, si ajo që, në alteritetin e vet, e përplotëson atë (krh. Zan 2, 18) për të formuar me të «një trup të vetëm» (Zan 2, 24; krh. Mt 19, 5-6).459 Në të njëjtën kohë, të dy janë të angazhuar në detyrën për të lindur fëmijë, që i bën bashkëpunëtorë të Krijuesit: «Shtohuni e shumohuni e mbusheni tokën» (Zan 1, 28). Familja përvijohet, në planin e Krijuesit, si «vendi parësor i “njerëzorizimit” të personit dhe të shoqërisë» dhe «djep i jetës dhe i dashurisë».460

    210 Në familje njeriu mëson të njohë dashurinë dhe besnikërinë e Zotit si dhe nevojën për t’iu përgjigjur atyre (krh. Dal 12, 25-27; 13, 8. 14-15; Lp 6, 20-25; 13, 7-11; 1 Sam 3, 13); bijtë marrin mësimet e para dhe më vendimtare mbi urtinë praktike me të cilën janë të lidhura virtytet (krh. Fu 1, 8-9; 4, 1-4; 6, 20-21; Sir 3, 1-16; 7, 27-28). Për gjithë këtë, Zoti bëhet garant i dashurisë dhe i besnikërisë bashkëshortore (krh. Mal 2, 14-15).

    Jezusi lindi e jetoi në një familje konkrete duke marrë të gjitha karakteristikat e saj461 dhe i dha një dinjitet shumë të lartë institucionit martesor, duke e themeluar si sakrament të besëlidhjes së re (krh. Mt 19, 3-9). Në këtë perspektivë, çifti e gjen gjithë dinjitetin e vet dhe familja qëndrueshmërinë e vet vetjake.

    211 E ndriçuar prej dritës së mesazhit biblik, Kisha e konsideron familjen si shoqërinë e parë natyrore, titullare e të drejtave vetjake e zanafillore dhe e vë atë në qendrën e jetës shoqërore: ta kufizosh familjen «në një rol vartës dhe dytësor, duke e përjashtuar atë nga pozicioni që i përket në shoqëri, do të thotë t’i sjellësh një dëm të madh rritjes së njëmendtë të krejt trupit shoqëror».462 Në të vërtetë, familja, që lind prej bashkësisë intime të jetës e dashurisë bashkëshortore të bazuar në martesën mes një burri e një gruaje,463 ka një përmasë specifike e të drejtpërdrejtë shoqërore, si vendi parësor i marrëdhënieve ndërpersonale, qeliza e parë dhe jetësore e shoqërisë:464 ajo është një institucion hyjnor, që qëndron në themelin e jetës së personave, si prototip i çdo rendi shoqëror.

    a) Rëndësia e familjes për personin

    212 Familja është e rëndësishme dhe qendrore kur i referohet personit. Në këtë djep të jetës dhe të dashurisë, njeriu lind e rritet: kur lind një fëmijë, shoqërisë i bëhet dhurata e një personi të ri, që është «i thirrur prej brendësisë së vetes në bashkësinë me të tjerët dhe në dhurimin të tjerëve».465 Prandaj, në familje dhurimi i ndërsjellë i vetes nga ana e burrit dhe gruas të bashkuar në martesë krijon mjedisin e jetës në të cilin fëmija mund «t’i zhvillojë potencialet e veta, të bëhet i vetëdijshëm për dinjitetin e vet dhe të përgatitet që të përballojë fatin e vet të vetëm e të papërsëritshëm».466

    Në klimën e dashurisë natyrore që i lidh anëtarët e një bashkësie familjare, personat pranohen dhe përgjegjësohen në tërësueshmërinë e tyre: «Struktura e parë dhe themelore në dobi të “ekologjisë njerëzore” është familja, në gjirin e së cilës njeriu merr nocionet e para dhe përcaktuese rreth të vërtetës dhe të mirës, kupton se çfarë do të thotë të duash e të jesh i dashur dhe, prandaj, se çfarë do të thotë konkretisht të jesh person».467 Në të vërtetë, detyrimet e anëtarëve të saj nuk janë të kufizuar prej termave të një kontrate, por rrjedhin prej vetë thelbit të familjes, që është e bazuar në një marrëveshje bashkëshortore të pakthyeshme dhe të strukturuar prej marrëdhënieve që burojnë prej saj pas lindjes apo adoptimit të bijve.

    b) Rëndësia e familjes për shoqërinë

    213 Familja, bashkësia natyrore në të cilën provohet socialiteti njerëzor, ndihmon në mënyrë unikale dhe të pazëvendësueshme të mirën e shoqërisë. Në të vërtetë, bashkësia familjare lind prej bashkësisë së personave: «”Bashkësia” i përket marrëdhënies personale mes “un”-it dhe “ti”-së. Ndërsa “bashkësia” e kapërcen këtë skemë në drejtimin e një “shoqërie”, të një “ne”-je. Prandaj, familja, bashkësia e personave, është “shoqëria” e parë njerëzore».468

    Një shoqëri sipas kriterit të familjes është garancia më e mirë kundër çdo devijimi të tipit individualist apo kolektivist, sepse në të personi është gjithmonë në qendër të vëmendjes si qëllim dhe kurrë si mjet. Është krejt e qartë se e mira e personave dhe funksionimi i mirë i shoqërisë janë të lidhur ngushtë «me një sistemim të lumtur të bashkësisë bashkëshortore e familjare».469 Pa familje të forta në bashkësi e të qëndrueshme në angazhim, popujt dobësohen. Në familje, që në vitet e para të jetës, nguliten vlerat morale, përçohet pasuria shpirtërore e bashkësisë fetare dhe ajo kulturore e kombit. Në të bëhet stazhi i përgjegjësive shoqërore dhe i solidaritetit.470

    214 Duhet pohuar parësia e familjes në lidhje me shoqërinë dhe me shtetin. Në të vërtetë, familja, të paktën në funksionin e saj të lindjes së fëmijëve, është vetë kushti i ekzistencës së tyre. Në funksionet e tjera në dobi të secilit prej anëtarëve të saj ajo paraprin, për nga rëndësia e vlera, funksionet që shoqëria dhe shteti duhet të kryejnë.471 Familja, subjekt titullar i të drejtave të padhunueshme, e gjen ligjësimin e vet në natyrën njerëzore dhe jo në njohjen e shtetit. Ajo, pra, nuk është për shoqërinë e për shtetin, por shoqëria dhe shteti janë për familjen.

    Çdo model shoqëror që synon t’i shërbejë të mirës së njeriut nuk mund të mos marrë parasysh qendërsinë dhe përgjegjësinë shoqërore të familjes. Shoqëria dhe shteti, në marrëdhëniet e tyre me familjen, kanë detyrën të kenë parasysh parimin e subsidiaritetit. Për këtë parim, autoritetet publike nuk duhet t’ia heqin familjes ato detyra që ajo mund t’i kryejë mirë vetëm apo e bashkuar lirisht me familje të tjera; nga ana tjetër, vetë autoritetet kanë detyrën ta mbështesin familjen duke i siguruar asaj të gjitha ndihmat për të cilat ajo ka nevojë që të marrë përsipër në mënyrë të përshtatshme të gjitha përgjegjësitë e veta.472
    Ndryshuar për herë të fundit nga toni77_toni : 03-01-2016 më 18:32

  9. #29
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I PESTË


    FAMILJA QELIZA JETËSORE E SHOQËRISË


    II. MARTESA THEMEL I FAMILJES

    a) Vlera e martesës


    215 Familja e ka themelin e vet në vullnetin e lirë të bashkëshortëve për t’u bashkuar në martesë, në respektimin e domethënieve dhe të vlerave të këtij institucioni, që nuk varet prej njeriut, por prej vetë Hyjit: «kjo lidhje e shenjtë për të mirën qoftë të bashkëshortëve e të bijve, qoftë edhe të shoqërisë, nuk varet nga vullneti njerëzor. Në të vërtetë, vetë Hyji është autori i martesës, e cila është e pajisur me vlera e qëllime të shumta».473 Institucioni i martesës - «bashkësi intime bashkëshortore e jetës dhe e dashurisë, e themeluar prej Krijuesit dhe e pajisur me ligjet e veta të veçanta»474 - nuk është pra, një krijim i bërë prej marrëveshjeve njerëzore dhe prej sistemeve legjislative, por ia detyron qëndrueshmërinë e vet rendit hyjnor.475 Është një institucion që lind, edhe për shoqërinë, «nga akti njerëzor me të cilin bashkëshortët, në mënyrë të ndërsjellë i dhurohen njëri-tjetrit dhe marrin njëri-tjetrin»476 dhe themelohet në vetë natyrën e dashurisë bashkëshortore që, si dhurim i plotë dhe ekskluziv, që një person i bën personit tjetër, bashkëmbart një angazhim përfundimtar të shprehur me pranimin e ndërsjellë, të pakthyeshëm dhe publik.477 Ky angazhim bashkëmbart që marrëdhëniet mes anëtarëve të familjes të jenë të karakterizuara edhe prej ndjenjës së drejtësisë dhe, pra, prej respektimit të të drejtave e detyrave të ndërsjella.

    216 Asnjë pushtet nuk mund ta shlyejë të drejtën natyrore për martesë dhe as t’i modifikojë karakteristikat e qëllimet e saj. Në të vërtetë, martesa është e pajisur me karakteristika të vetat, zanafillore dhe të përhershme. Pavarësisht prej ndryshimeve të shumta të bëra gjatë shekujve në kulturat e ndryshme, në strukturat shoqërore dhe prirjet shpirtërore, në të gjitha kulturat ekziston njëfarë ndjenje e dinjitetit të bashkimit martesor, megjithëse nuk shfaqet kudo me të njëjtën qartësi.478 Ky dinjitet duhet respektuar në karakteristikat e tij specifike, të cilat kërkojnë që ai të mbrohet përballë çdo përpjekjeje për ta hedhur poshtë. Shoqëria nuk mund të vendosë çfarë të dojë për lidhjen martesore, me të cilën dy bashkëshortët i premtojnë njëri-tjetrit besnikërinë, ndihmesën dhe pranimin e bijve, por është e përgaitur që të disiplinojë efektet civile të saj.

    217 Martesa ka si karakteristika të vetat: tërësinë, me anë të së cilës bashkëshortët i dhurohen njëri-tjetrit në mënyrë të ndërsjellë në të gjithë përbërësit e personit, fizikë e shpirtërorë; njësinë që i bën «një trup i vetëm» (Zan 2, 24); pazgjidhshmërinë e besnikërinë që dhurimi i ndërsjellë e përfundimtar bashkëmbart; pjellorinë ndaj së cilës ajo hapet në mënyrë të natyrshme.479 Plani i urtë i Hyjit mbi martesën plan i kuptueshëm për arsyen njerëzore, pavarësisht prej vështirësive që shkaktohen nga zemërgurtësia (krh. Mt 19, 8; Mk 10, 5) nuk mund të vlerësohet ekskluzivisht në dritën e sjelljeve faktike dhe të situatave konkrete që largohen prej saj. Poligamia është një mohim rrënjësor i planit zanafillor të Hyjit, «sepse është kundër dinjitetit të barabartë personal të burrit e të gruas, që në martesë i dhurohen njëri-tjetrit me një dashuri të plotë dhe prandaj të vetme dhe ekskluzive».480

    218 Martesa, në të vërtetën e vet «objektive», është caktuar për lindjen dhe edukimin e bijve.481 Në të vërtetë, bashkimi familjar bën që të jetohet në plotësi ai dhurim i sinqertë i vetvetes, fryt i të cilit janë bijtë, që nga ana e tyre janë dhuratë për prindërit, për krejt familjen dhe për gjithë shoqërinë.482 Megjithatë, martesa nuk është themeluar vetëm për lindjen e fëmijëve:483 karakteri i saj i pazgjidhshëm dhe vlera e saj si bashkësi mbeten edhe kur bijtë, megjithëse dëshirohen me gjithë zemër, nuk arrijnë ta plotësojnë jetën bashkëshortore. Bashkëshortët, në këtë rast, «mund ta tregojnë bujarinë e tyre duke birësuar fëmijë të braktisur apo duke kryer shërbime domethënëse në dobi të të afërmit».484


    b) Sakramenti i martesës

    219 Realiteti njerëzor dhe zanafillor i martesës jetohet nga të pagëzuarit, me themelimin e Krishtit, në formën mbinatyrore të sakramentit, shenjës dhe mjetit të Hirit. Historia e shpëtimit është e përshkuar nga tema e besëlidhjes martesore, shprehje domethënëse e bashkësisë së dashurisë mes Hyjit e njerëzve dhe çelës simbolik për të kuptuar etapat e besëlidhjes së madhe mes Hyjit dhe popullit të Vet.485 Qendra e zbulimit të planit të dashurisë hyjnore është dhurata që Hyji i bën njerëzimit me Birin e Vet Jezu Krishtin, «Dhëndri që e do dhe i dhurohet si Shëlbues njerëzimit, duke e bashkuar atë me Veten si trup të vetin. Ai zbulon të vërtetën zanafillore të martesës, të vërtetën e “fillimit” (krh. Zan 2, 24; Mt 19, 5) dhe, duke e liruar njeriun nga zemërgurtësia, e bën të aftë ta realizojë atë tërësisht».486 Nga dashuria martesore e Krishtit për Kishën, që e tregon plotësinë e vet në flijimin e bërë në Kryq, buron sakramentaliteti i martesës, Hiri i së cilës e bën të ngjashme dashurinë e bashkëshortëve me Dashurinë e Krishtit për Kishën. Martesa, si sakrament, është një besëlidhje e një burri dhe e një gruaje në dashuri.487

    220 Sakramenti i martesës e lartëson realitetin njerëzor të dashurisë bashkëshortore në të gjitha implikimet dhe «i aftëson dhe i angazhon bashkëshortët e prindërit e krishterë që ta jetojnë thirrjen e tyre si laikë, e prandaj që “ta kërkojnë mbretërinë e Hyjit duke u marrë me gjërat tokësore dhe duke i organizuar ato sipas Hyjit”».488 Thellësisht e bashkuar me Kishën me anë të lidhjes sakramentale që e bën atë Kishë shtëpiake apo Kishë të vogël, familja e krishterë është e thirrur «të jetë shenjë e njësisë për botën dhe të ushtrojë në këtë mënyrë rolin e vet profetik duke dëshmuar Mbretërinë dhe paqen e Krishtit, drejt të cilave e gjithë bota është në ecje».489

    Dashuria bashkëshortore, që buron prej vetë dashurisë së Krishtit, e ofruar nëpërmjet Sakramentit, i bën bashkëshortët e krishterë dëshmitarë të një socialiteti të ri, të frymëzuar në Ungjillin dhe në Misterin e Pashkës. Përmasa natyrore e dashurisë së tyre pastrohet vazhdimisht, përforcohet dhe lartësohet prej hirit sakramental. Në këtë mënyrë, bashkëshortët e krishterë, përveçse e ndihmojnë njëri-tjetrin në ecjen e shenjtërimit, bëhen edhe shenjë e mjet i dashurisë së Krishtit në botë. Me vetë jetën e tyre ata janë të thirrur të jenë dëshmitarë dhe kumtues të domethënies fetare të martesës, që shoqëria aktuale gjithnjë e më tepër e ka të vështirë ta njohë, veçanërisht kur pranon vizione relativistike edhe të vetë themelit natyror të institucionit martesor.
    Ndryshuar për herë të fundit nga ribaldi : 04-01-2016 më 05:27

  10. #30
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I PESTË


    FAMILJA QELIZA JETËSORE E SHOQËRISË



    III. SUBJEKTIVITETI SHOQËROR I FAMILJES


    a) Dashuria dhe formimi i një bashkësie personash

    221 Familja paraqitet si hapësirë e asaj bashkësie, aq të nevojshme në një shoqëri gjithnjë e më individualiste, në të cilën të bëjë që të rritet një bashkësi e njëmendtë personash490 falë dinamizmit të pareshtur të dashurisë, që është përmasa themelore e përvojës njerëzore dhe që e gjen pikërisht në familje vendin e privilegjuar për t’u shfaqur: «Dashuria bën që njeriu të realizohet nëpërmjet dhurimit të sinqertë të vetvetes: të duash do të thotë të japësh e të marrësh aq sa nuk mund as të blihet e as të shitet, por vetëm të dhurohet lirisht dhe në mënyrë të ndërsjellë».491

    Falë dashurisë, realitet thelbësor për ta përcaktuar martesën dhe familjen, çdo person, burrë e grua, është i njohur, i pranuar dhe i respektuar në dinjitetin e vet. Prej dashurisë lindin marrëdhënie të jetuara në dhurimin falas, e cila «duke respektuar e favorizuar në të gjithë dhe në secilin dinjitetin personal si titull të vetëm vlere, bëhet pranim i përzemërt, takim e dialog, gatishmëri e painteres, shërbim zemërgjerë, solidaritet i thellë».492 Ekzistenca e familjeve që jetojnë në këtë shpirt tregon mangësitë dhe kundërshtitë e një shoqërie të orientuar kryesisht, nëse jo ekskluzivisht, prej kritereve të efektshmërisë dhe të funksionalitetit. Ndërsa familja, që jeton duke ndërtuar çdo ditë një rrjet marrëdhëniesh ndërpersonale, të brendshme e të jashtme, paraqitet si «shkolla e parë dhe e pazëvendësueshme e socialitetit, shembull e nxitje për marrëdhëniet më të gjera bashkësiore në respekt, drejtësi, dialog e dashuri».493

    222 Dashuria shprehet edhe nëpërmjet një vëmendjeje të kujdesshme ndaj të moshuarve që jetojnë në familje: prania e tyre mund të marrë një vlerë të madhe. Ata janë një shembull i lidhjes mes brezave, një burim për mirëqenien e familjes dhe të krejt shoqërisë: «Jo vetëm mund të dëshmojnë faktin se ka aspekte të jetës, sikurse vlerat njerëzore e kulturore, morale e shoqërore, që nuk maten me terma ekonomike apo të funksionalitetit, por edhe të japin një ndihmesë të efektshme në fushën e punës dhe në atë të përgjegjësisë. Së fundi, bëhet fjalë jo vetëm për të bërë diçka për të moshuarit, por edhe për t’i pranuar këta persona si bashkëpunëtorë të përgjegjshëm, me modalitete që e bëjnë këtë vërtet të mundur, si veprues të projekteve të bashkëndara, në fazë qoftë të programimit, qoftë të dialogut apo të zbatimit».494 Siç thotë Shkrimi i Shenjtë, personat «japin fruta edhe në pleqëri» (Ps 92, 15). Të moshuarit përbëjnë një shkollë të rëndësishme jete, të aftë të përçojnë vlera e tradita e të favorizojnë rritjen e më të rinjve, të cilët kështu mësojnë të kërkojnë jo vetëm të mirën e tyre, por edhe atë të të tjerëve. Nëse të moshuarit gjenden në një situatë vuajtjeje dhe varësie, jo vetëm kanë nevojë për kura shëndetësore e për asistencën e duhur, por, sidomos, edhe të trajtohen me dashuri.

    223 Qenia njerëzore është bërë për të dashur dhe pa dashuri nuk mund të jetojë. Kur shfaqet në dhurimin e plotë të dy personave në përplotësueshmërinë e tyre, dashuria nuk mund të kufizohet në emocione dhe në ndjenja, as, aq më pak, vetëm në shprehjen e vet seksuale. Një shoqëri që priret gjithnjë e më shumë ta relativizojë e ta banalizojë përvojën e dashurisë dhe të seksualitetit, lartëson aspektet kalimtare të jetës dhe errëson vlerat e saj themelore: bëhet shumë e ngutshme të kumtohet e dëshmohet se e vërteta e dashurisë dhe e seksualitetit bashkëshortor ekziston aty ku realizohet një dhurim i plotë dhe i tërësishëm i personave me karakteristikat e njësisë dhe të besnikërisë.495 Kjo e vërtetë, burim gëzimi, shprese e jete, mbetet e padepërtueshme dhe e paarritshme deri sa njeriu të mbetet i mbyllur në relativizëm e në skepticizëm.

    224 Përballë teorive që e konsiderojnë identitetin e gjinisë vetëm si prodhim kulturor e shoqëror që rrjedh prej ndërveprimit mes bashkësisë dhe individit, duke mos e marrë parasysh identitetin seksual personal dhe pa asnjë referim në domethënien e vërtetë të seksualitetit, Kisha nuk do të lodhet së theksuari mësimin e vet: «I takon secilit, burrë apo grua, të njohë e të pranojë identitetin e vet seksual. Ndryshimi dhe përplotësueshmëria fizike, morale e shpirtërore janë të orientuara drejt të mirës së martesës dhe zhvillimit të jetës familjare. Harmonia e çiftit dhe e shoqërisë varet pjesërisht prej mënyrës me të cilën jetohen mes gjinive përplotësueshmëria, nevoja e shoqishoqme dhe ndihma e ndërsjellë».496 Kjo është një perspektivë që na bën ta konsiderojmë të detyrueshëm përputhjen e të drejtës pozitive me ligjin natyror, sipas të cilit identiteti seksual është jo i gatshëm, sepse është kushti objektiv për të formuar një çift në martesë.

    225 Natyra e dashurisë bashkëshortore kërkon qëndrueshmëri në marrëdhënien martesore dhe pazgjidhshmëri të saj. Mungesa e këtyre kërkesave e prish marrëdhënien e dashurisë ekskluzive e të plotë karakteristike të lidhjes martesore, me vuajtje të mëdha për bijtë dhe me pasoja të dëmshme edhe në jetën shoqërore.

    Qëndrueshmëria dhe pazgjidhshmëria e bashkimit martesor nuk duhet t’i besohet ekskluzivisht qëllimit dhe angazhimit të individëve të përfshirë: përgjegjësia e mbrojtjes dhe e nxitjes së familjes si insitucioni themelor natyror, pikërisht duke konsideruar aspektet e saj jetësore e të domosdoshme, i përket gjithë shoqërisë. Nevoja për t’i dhënë një karakter institucional martesës, duke e bazuar në një akt publik, shoqërisht dhe juridikisht të njohur, buron prej kërkesave bazë me natyrë shoqërore.

    Futja e divorcit në legjislacionet civile ka ushqyer një vizion relativist të lidhjes bashkëshortore dhe është shfaqur gjerësisht si një «plagë e vërtetë shoqërore».497 Çiftet që ruajnë e zhvillojnë të mirat e qëndrueshmërisë dhe të pazgjidhshmërisë «kryejnë… në mënyrë të përvuajtur e të guximshme, detyrën besuar atyre për të qenë në botë një “shenjë” një shenjë e vogël dhe e çmueshme, nganjëherë e nënshtruar edhe tundimit, por gjithmonë e përtërirë e besnikërisë së palodhshme me të cilën Hyji dhe Jezu Krishti i duan të gjithë njerëzit dhe çdo njeri».498

    226 Kisha nuk i lë vetëm ata që, pas një divorci, janë martuar përsëri. Kisha lutet për ta, i nxit në vështirësitë e rendit shpirtëror që ata takojnë dhe i mbështet në fe e në shpresë. Nga ana e tyre, këta persona, si të pagëzuar, mund dhe madje duhet të marrin pjesë në jetën kishtare: janë të nxitur ta dëgjojnë Fjalën e Hyjit, të marrin pjesë në flinë e Meshës, të këmbëngulin në lutje, të shtojnë veprat e dashurisë dhe nismat e bashkësisë në dobi të drejtësisë e të paqes, të edukojnë bijtë e tyre në fe, të kultivojnë shpirtin dhe veprat e pendesës për të kërkuar kështu, dita-ditës, hirin e Zotit.

    Pajtimi në sakramentin e pendesës që do t’i hapte rrugën sakramentit eukaristik mund t’u jepet atyre që, të penduar, janë sinqerisht të gatshëm për një formë jete jo më në kundërshtim me pazgjidhshmërinë e martesës.499

    Duke vepruar në këtë mënyrë, Kisha dëshmon fenë e vet në Krishtin dhe në të vërtetën e Tij; në të njëjtën kohë sillet me një shpirt amnor ndaj bijve të saj, veçanërisht ndaj atyre që, pa fajin e tyre, janë braktisur nga bashkëshorti i tyre i ligjshëm. Me një besim të patundur ajo beson se edhe ata që janë larguar prej urdhërimit të Zotit, dhe jetojnë ende në këtë gjendje , do të mund të marrin prej Hyjit hirin e kthimit e të shpëtimit, nëse do të kenë këmbëngulur në lutje, në pendesë e në dashuri.500

    227 Bashkimet faktike, numri i të cilave është rritur shkallë-shkallë, bazohen në një konceptim të rremë të lirisë së zgjedhjes së individëve501 dhe në një hedhje të bazave krejt privatistike të martesës dhe të familjes. Martesa nuk është thjesht një marrëveshje bashkëjetese, por një marrëdhënie me një përmasë shoqërore të vetme në krahasim me të gjitha të tjerat, pasi familja, duke u marrë me kujdesin dhe edukimin e fëmijëve, paraqitet si mjet parësor për rritjen e tërësishme të çdo personi dhe për përfshirjen e tij pozitive në jetën shoqërore.

    Barazimi i mundshëm legjislativ mes familjes dhe «bashkimeve faktike» do të kthehej në një nam të keq për modelin e familjes, që nuk mund të realizohet në një marrëdhënie të pasigurt mes personave,502 por vetëm në një bashkim të qëndrueshëm të lindur nga një martesë, apo nga marrëveshja mes një burri e një gruaje, të bazuar në një zgjedhje të ndërsjellë e të lirë që bashkëpërcakton bashkësinë e plotë bashkëshortore të orientuar drejt lindjes së fëmijëve.

    228 Një problem i veçantë i lidhur me bashkimet faktike është ai që i përket kërkesës për njohjen juridike të bashkimeve homoseksuale, gjithnjë e më shumë objekt i debatit publik. Vetëm një antropologji që i përgjigjet të vërtetës së plotë të njeriut mund t’i japë një përgjigje të përshtatshme problemit, që paraqet aspekte të ndryshme qoftë në planin shoqëror, qoftë në atë kishtar.503 Në dritën e kësaj antropologjie zbulohet «se sa kontradiktor është pretendimi për t’i atribuar një realitet “bashkëshortor” bashkimeve mes personave të së njëjtës gjini. Para së gjithash kësaj i kundërvihet pamundësia objektive për ta bërë bashkëjetesën të japë fryte nëpërmjet përçimit të jetës, sipas projektit të përvijuar prej Hyjit në vetë strukturën e qenies njerëzore. Përveç kësaj, pengesë bëhet mungesa e premisave për atë përplotësueshmëri ndërpersonale që Krijuesi ka dashur, si në planin fiziko-biologjik ashtu edhe në atë psikologjik, mes mashkullit dhe femrës. Vetëm në bashkimin mes dy personave seksualisht të ndryshëm mund të zbatohet përsosja e individit, në një përmbledhje njësie dhe plotësimi të ndërsjellë psiko-fizik».504

    Personi homoseksual duhet të respektohet plotësisht në dinjitetin e tij505 dhe të nxitet që të ndjekë planin e Hyjit me një angazhim të veçantë në ushtrimin e dëlirësisë(24*).506 Respekti i duhur nuk do të thotë ligjësim i sjelljeve që nuk janë në përputhje me ligjin moral dhe, aq më pak, njohje e një të drejte për martesë mes personave të së njëjtës gjini, me pasojë barazimin e bashkimeve të tyre me familjen:507 «Nëse nga këndvështrimi ligjor martesa mes dy personave me gjini të ndryshme do të konsiderohej vetëm si një nga martesat e mundshme, koncepti i martesës do të pësonte një ndryshim rrënjësor, me një humbje të madhe të së mirës së përbashkët. Duke e vënë bashkimin homoseksual në një plan juridik analog me atë të martesës apo të familjes, shteti vepron arbitrarisht dhe hyn në kundërshti me detyrat e veta».508

    229 Qëndrueshmëria e bërthamës familjare është një burim përcaktues për cilësinë e bashkëjetesës shoqërore, prandaj bashkësia civile nuk mund të mbetet mospërfillëse përballë prirjeve përçarëse që minojnë në themel vetë shtyllat bartëse të saj. Nëse një legjislacion nganjëherë mund t’i tolerojë disa sjellje moralisht të papranueshme,509 nuk duhet kurrë ta dobësojë njohjen e martesës monogamike të pazgjidhshme si formë e vetme dhe e njëmendtë e familjes. Prandaj është e nevojshme që autoritetet publike, «duke u rezistuar këtyre prirjeve përçarëse të vetë shoqërisë dhe të dëmshme për dinjitetin, sigurinë dhe mirëqenien e shtetasve, të punojnë që opinioni publik të mos jetë i nxitur ta nënvleftësojë rëndësinë institucionale të martesës dhe të familjes».510

    Është detyrë e bashkësisë së krishterë dhe e të gjithë atyre që e kanë përzemër të mirën e shoqërisë të ripohojnë se «familja përbën, më shumë se thjesht një bërthamë juridike, shoqërore e ekonomike, një bashkësi dashurie dhe solidariteti që është në një mënyrë të vetme e përshtatshme për të mësuar e përçuar vlerat kulturore, etike, shoqërore, shpirtërore e fetare, thelbësore për zhvillimin dhe mirëqenien e anëtarëve të vet dhe të shoqërisë».511

    b) Familja është shenjtërorja e jetës


    230 Dashuria bashkëshortore është prej natyre e hapur ndaj pritjes së jetës.512 Në detyrën lindëse zbulohet në mënyrë të shkëlqyer dinjiteti i qenies njerëzore, i thirrur të bëhet interpretues i mirësisë dhe i begatisë që burojnë prej Hyjit: «Atësia dhe amësia njerëzore, megjithëse janë biologjikisht të ngjashme me ato të qenieve të tjera në natyrë, kanë në vete në mënyrë thelbësore dhe ekskluzive një “ngjashmëri” me Hyjin, në të cilën bazohet familja, e kuptuar si bashkësi e jetës njerëzore, si bashkësi personash të bashkuar në dashuri (communio personarum)».513

    Lindja e fëmijëve shpreh subjektivitetin shoqëror të familjes dhe nxit një dinamizëm dashurie e solidariteti mes brezave që qëndron në bazë të shoqërisë. Duhet ta rizbulojmë vlerën shoqërore të pjesëzës së të mirës së përbashkët që gjendet në çdo qenie të re njerëzore: çdo fëmijë «i bën me veten e vet një dhuratë vëllezërve, motrave, prindërve, tërë familjes. Jeta e tij bëhet dhuratë për vetë dhuruesit e jetës, të cilët nuk do të mund të mos e ndiejnë praninë e birit të tyre, pjesëmarrjen e tij në ekzistencën e tyre, ndihmesën e tij në të mirën e përbashkët të tyre dhe të bashkësisë familjare».514

    231 Familja e themeluar në martesë është vërtet shenjtërorja e jetës, «vendi në të cilin jeta, dhuratë e Hyjit, mund të pranohet siç duhet dhe të mbrohet kundër sulmeve të shumta prej të cilëve është e rrezikuar, dhe mund të zhvillohet sipas kërkesave të një rritjeje të njëmendtë njerëzore».515 Vendimtar dhe i pazëvendësueshëm është roli i familjes për nxitjen dhe ndërtimin e kulturës së jetës516 kundër përhapjes së një “anti-qytetërimi” shkatërrimtar, siç pohohet sot nga shumë prirje e situata faktike».517

    Familjet e krishtera, me forcën e sakramentit të marrë, kanë misionin e veçantë të të qenët dëshmitare dhe kumtuese të Ungjillit të jetës. Është një angazhim që në shoqëri merr vlerën e një profecie të vërtetë e të guximshme. Për këtë arsye «shërbimi Ungjillit të jetës bashkëmbart që familjet, sidomos duke marrë pjesë në shoqatat përkatëse, të punojnë me qëllim që ligjet dhe institucionet e shtetit të mos e cenojnë në asnjë mënyrë të drejtën për jetë, qysh prej të ngjizurit deri në vdekjen natyrore, por ta mbrojnë e ta nxisin atë».518

    232 Familja ndihmon në mënyrë të shkëlqyer të mirën shoqërore nëpërmjet atësisë dhe amësisë së përgjegjshme, forma karakteristike të pjesëmarrjes së veçantë të bashkëshortëve në veprën krijuese të Hyjit.519 Rëndesa e kësaj përgjegjësie nuk mund të merret si arsyetim për mbylljet egoiste, por duhet t’i udhëheqë zgjedhjet e bashkëshortëve drejt një pranimi të jetës: «Në marrëdhënie me kushtet fizike, ekonomike, psikologjike e shoqërore, atësia e përgjegjshme ushtrohet, qoftë me vendimin e peshuar e zemërgjerë për të rritur një familje të madhe, qoftë me vendimin, të marrë për arsye të rënda dhe në respekt ndaj ligjit moral, për të shmangur përkohësisht apo edhe për një kohë të papërcaktuar një lindje të re».520 Motivimet që duhet t’i udhëheqin bashkëshortët në ushtrimin e përgjegjshëm të atësisë dhe të amësisë burojnë prej pranimit të plotë të detyrave të tyre ndaj Hyjit, ndaj vetvetes, ndaj familjes dhe ndaj shoqërisë, në një hierarki të drejtë vlerash.

    233 Rreth «mjeteve» për të zbatuar lindjen e përgjegjshme të fëmijëve, para së gjithash duhet të refuzohen si moralisht të palejueshme qoftë sterilizimi qoftë aborti.521 Ky i fundit, në veçanti, është një krim i urryeshëm dhe përbën gjithmonë një çrregullim moral veçanërisht të rëndë;522 jo vetëm që nuk është një e drejtë, por është një dukuri e trishtuar që kontribuon rëndë në përhapjen e një mendësie kundër jetës, duke kërcënuar rrezikshëm një bashkësi shoqërore të drejtë e demokratike.523

    Duhet refuzuar edhe përdorimi i mjeteve kontraceptive në format e tyre të ndryshme:524 ky refuzim bazohet në një konceptim të saktë e të tërësishëm të personit dhe të seksualitetit njerëzor525 dhe ka vlerën e një instance morale në mbrojtje të zhvillimit të vërtetë të popujve.526 Ndërsa vetë arsyet e rendit antropologjik e përligjin si të lejueshëm përdorimin e përmbajtjes periodike në periudhat e pjellorisë femërore.527 Të refuzosh kontraceptimin dhe të përdorësh metodat natyrore të rregullimit të lindshmërisë do të thotë të zgjedhësh vendosjen e marrëdhënieve ndërpersonale mes bashkëshortëve mbi respektimin e ndërsjellë dhe mbi pranimin e tërësishëm, me reflektime pozitive edhe për realizimin e një rendi shoqëror më njerëzor.

    234 Gjykimi rreth intervalit mes lindjeve dhe numrit të fëmijëve u takon vetëm bashkëshortëve. Kjo është një e drejtë e tyre e pamohueshme, që duhet ushtruar para Hyjit, duke marrë parasysh detyrat ndaj vetvetes, ndaj bijve tashmë të lindur, familjes dhe shoqërisë.528 Ndërhyrja e pushteteve publike, në fushën e kompetencave të tyre, për përhapjen e një informacioni të përshtatshëm dhe marrja e masave të duhura në fushën demografike, duhet të kryhet me respekt ndaj personave dhe ndaj lirisë së çifteve: nuk mund t’i zëvendësojë kurrë zgjedhjet e tyre;529 e aq më pak mund ta bëjnë këtë organizatat e ndryshme që veprojnë në këtë sektor.

    Janë moralisht të dënueshëm si atentate ndaj dinjitetit të personit dhe të familjes të gjitha programet e ndihmës ekonomike të destinuara që të financojnë fushata të sterilizimit dhe të kontraceptimit apo të lidhur me pranimin e këtyre fushatave. Zgjidhja e këtyre çështjeve të lidhura me rritjen demografike duhet të bëhet me respektimin e njëkohshëm qoftë të moralit seksual qoftë të atij shoqëror, duke promovuar një drejtësi më të madhe dhe një solidaritet të njëmendtë për t’i dhënë kudo dinjitet jetës duke filluar prej kushteve ekonomike, shoqërore e kulturore.

    235 Dëshira për amësi e atësi nuk përligj asnjë «të drejtë për fëmijë», ndërsa janë të dukshme të drejtat e fëmijës ende të palindur, të cilit duhet t’i garantohen kushtet më të mira të jetesës, nëpërmjet qëndrueshmërisë së familjes të bazuar në martesë dhe përplotësueshmëria e dy figurave, atërore dhe amnore.530 Zhvillimi i shpejtë i kërkimit dhe i zbatimeve të tij teknike në sferën e riprodhimit shtron çështje të reja e delikate që thërrasin në çështje shoqërinë dhe normat që rregullojnë bashkëjetesën njerëzore.

    Duhet theksuar se nuk janë moralisht të pranueshme të gjitha teknikat riprodhuese si dhurimi i spermës apo i qelizës-vezë; amësia zëvendësuese; fekondimi artificial heterolog që parashohin përdorimin e mitrës apo të gameteve të personave jashtë çiftit bashkëshortor, duke shkelur të drejtën e fëmijës për të lindur nga një babë dhe një nënë, që janë të tillë nga këndvështrimi qoftë biologjik, qoftë juridik, ose e ndajnë aktin bashkues prej atij lindës duke përdorur teknikat e laboratorit, sikurse farëzimin dhe fekondimin artificial homolog, kështu që fëmija paraqitet si rezultati i një akti teknik më shumë se si fryti natyror i aktit njerëzor të dhurimit të plotë e të tërësishëm të bashkëshortëve.531 Të shmangësh përdorimin e formave të ndryshme të të ashtuquajturit lindjes së asistuar të fëmijëve, që zëvendëson aktin bashkëshortor, do të thotë të respektosh si te prindërit ashtu edhe te fëmijët që ata kanë ndër mend të lindin dinjitetin e tërësishëm të personit njerëzor.532 Ndërsa, janë të lejueshme mjetet që paraqiten si ndihmë ndaj aktit bashkëshortor apo ndaj arritjes së efekteve të tij.533

    236 Një çështje me rëndësi të veçantë shoqërore e kulturore, për implikimet e shumta e të rënda morale që paraqet, është ajo që i referohet klonimit njerëzor, term që në vetvete, në kuptimin e përgjithshëm, do të thotë riprodhim i një entiteti biologjik gjenetikisht identike me atë të origjinës. Në mendimin dhe në praktikën eksperimentale ai ka marrë domethënie të ndryshme, që supozojnë, nga ana e tyre, procedura të ndryshme nga këndvështrimi i modaliteteve teknike të realizimit, si dhe qëllime të ndryshme. Mund të tregojë replikimi i thjeshtë në një laborator të qelizave apo të pjesëve të ADN-së. Por në mënyrë specifike kuptohet riprodhimi i individëve, në stadin embrional me modalitete të ndryshme nga fekondimi natyror dhe në mënyrë që të jenë gjenetikisht identike me individin prej të cilit e marrin origjinën. Ky lloj i klonimit mund të ketë qëllimin riprodhues të embrioneve njerëzore apo atë të ashtuquajtur terapeutike, që synon t’i përdorë këto embrione për qëllime kërkimi shkencor apo në mënyrë më të veçantë për prodhimin e qelizave staminale.

    Nga këndvështrimi etik thjesht replikimi i qelizave normale apo i pjesëve të ADN-së nuk paraqet probleme etike të veçanta. Shumë i ndryshëm është gjykimi i Magjisterit mbi klonimin në kuptimin e tij të ngushtë. Është kundër dinjitetit të lindjes njerëzore të fëmijëve, sepse realizohet në mungesën e plotë të aktit të dashurisë personale mes bashkëshortëve, duke qenë një riprodhim agamik dhe aseksual.534 Në rend të dytë, ky lloj i riprodhimit përfaqëson një formë të sundimit të plotë mbi individin e riprodhuar nga ana e atij që e riprodhon.535 Fakti që zbatohet klonimi për të riprodhuar embrione prej të cilave do të merren qeliza që mund të përdoren për terapinë nuk e zbut peshën morale, edhe sepse për të marrë këto qeliza embrioni fillimisht duhet të prodhohet e pastaj të zhduket.536

    237 Prindërit, si mbarështues të jetës, nuk duhet të harrojnë kurrë se përmasa shpirtërore e lindjes së fëmijëve meriton një konsiderim më të lartë se ajo që i rezervohet çfarëdo aspekti tjetër: «Atësia dhe amësia përfaqësojnë një detyrë me natyrë jo thjesht fizike, por shpirtërore; në të vërtetë, nëpërmjet tyre kalon gjenealogjia e personit, që e ka fillimin e vet të amshuar në Hyjin dhe që te Ai duhet të drejtohet».537 Duke e pranuar jetën njerëzore në njëzëshmërinë e përmasave të saj, fizike e shpirtërore, familjet ndihmojnë në «bashkësinë e brezave» dhe i japin në këtë mënyrë një ndihmesë thelbësore e të pazëvendësueshme zhvillimit të shoqërisë. Për këtë arsye, «familja ka të drejtën për asistencë nga ana e shoqërisë për sa u përket detyrave të saj rreth lindjes dhe edukimit të fëmijëve të vet. Çiftet e martuara, që kanë një familje të madhe, kanë të drejtën për një ndihmë të përshtatshme dhe nuk duhet t’i nënshtrohen diskriminimit».538

    c) Detyra edukative

    238 Me veprën edukuese, familja e formon njeriun në plotësinë e dinjitetit të vet sipas përmasave të tij, përfshirë edhe atë shoqërore. Në të vërtetë, familja përbën «një bashkësi dashurie e solidariteti që është në mënyrë të vetme e përshtatshme për të mësuar dhe për të përçuar vlera kulturore, etike, shoqërore, shpirtërore e fetare, thelbësore për zhvillimin dhe mirëqenien e anëtarëve të vet dhe të shoqërisë».539 Duke ushtruar misionin e vet edukativ, familja kontribuon në të mirën e përbashkët dhe përbën shkollën e parë të virtyteve shoqërore, për të cilat të gjitha shoqëritë kanë nevojë.540 Personat në familje ndihmohen që të rriten në liri e në përgjegjësi, premisa këto të domosdoshme për marrjen përsipër të çfarëdo detyre në shoqëri. Veç kësaj, me edukimin komunikohen, që pastaj të asimilohen e të përvetësohen prej secilit, disa vlera themelore, të nevojshme për të qenë shtetas të lirë, të ndershëm e të përgjegjshëm.541

    239 Familja ka një rol krejtësisht origjinal dhe të pazëvendësueshëm në edukimin e bijve.542 Dashuria e prindërve, duke u vënë në shërbim të bijve për t’i ndihmuar ata që të nxjerrin prej vetes («e-ducere») më të mirën e vetvetes, e gjen realizimin e vet të plotë në detyrën edukuese: «dashuria e prindërve nga burim bëhet shpirt dhe prandaj normë, që frymëzon dhe udhëheq krejt veprën edukuese konkrete, duke e pasuruar atë me vlerat e ëmbëlsisë, të qëndrueshmërisë, të mirësisë, të shërbimit, të mosinteresit, të shpirtit të sakrificës, që janë fryti më i çmuar i dashurisë».543

    E drejta-detyrë e prindërve për t’i edukuar bijtë cilësohet «si thelbësore, e lidhur siç është me përçimin e jetës njerëzore; si origjinale dhe parësore, në krahasim me detyrën edukuese të të tjerëve, prej unicitetit të marrëdhënies së dashurisë që ekziston mes prindërve e bijve; si e pazëvendësueshme dhe e patjetërsueshme dhe,… prandaj nuk mund t’u delegohet tërësisht të tjerëve, as të përvetësohet padrejtësisht prej të tjerëve»544. Prindërit kanë të drejtën-detyrë t’u japin një edukim fetar dhe një formim moral bijve të tyre:545 e drejtë që nuk mund të hiqet prej shtetit, por të respektohet e të nxitet; detyrë parësore, të cilën familja nuk mund ta lërë pas dore apo ta delegojë.

    240 Prindërit janë edukuesit e parë, por jo të vetmit edukues të bijve të tyre. Pra, u takon atyre ta ushtrojnë me ndjenjë përgjegjësie veprën edukuese në një bashkëpunim të ngushtë e të kujdesshëm me organizmat civile e kishtare: «vetë përmasa bashkësiore, civile dhe kishtare, e njeriut kërkon dhe çon në një vepër më të gjerë e të nyjëzuar, që është fryt i bashkëpunimit të organizuar të forcave të ndryshme edukuese. Këto forca janë të gjitha të nevojshme, edhe pse secila mundet dhe duhet të ndërhyjë me një kompetencë të vetën dhe me një kontribut të vetin të veçantë».546 Prindërit kanë të drejtë të zgjedhin mjetet formuese që u përgjigjen bindjeve të tyre dhe të kërkojnë mjetet që mund t’i ndihmojnë në detyrën e tyre si edukues, edhe në fushën shpirtërore e fetare. Autoritetet publike kanë detyrë ta garantojnë këtë të drejtë dhe të sigurojnë kushtet konkrete që mundësojnë ushtrimin e saj.547 Në këtë kontekst shtrohet para së gjithash tema e bashkëpunimit mes familjes dhe institucionit shkollor.

    241 Prindërit kanë të drejtë të themelojnë dhe të mbështesin institucione edukuese. Autoritetet publike duhet të bëjnë që «udhëzuesit publikë të jenë të caktuar në mënyrë që prindërit të jenë vërtet të lirë në ushtrimin e kësaj të drejte, pa ndeshur në pesha të padrejta. Prindërit nuk duhet të detyrohen të mbështesin, drejtpërdrejt apo tërthorazi, shpenzime shtesë, që e pengojnë apo e kufizojnë padrejtësisht ushtrimin e kësaj lirie».548 Duhet të konsiderohet padrejtësi refuzimi i mbështetjes ekonomike publike ndaj shkollave jo shtetërore që kanë nevojë për të dhe i kryejnë një shërbim shoqërisë civile: «Kur shteti rivendikon monopolin shkollor, i kapërcen të drejtat e veta dhe fyen drejtësinë… Shteti nuk mundet, pa bërë një padrejtësi, të kënaqet duke toleruar shkollat e ashtuquajtura private. Këto bëjnë një shërbim publik dhe, si pasojë, kanë të drejtën të ndihmohen ekonomikisht».549

    242 Familja ka përgjegjësinë të japë një edukim të tërësishëm. Në të vërtetë, çdo edukim i vërtetë duhet të nxisë «formimin e personit njerëzor duke pasur parasysh qëllimin e tij të fundit dhe njëkohësisht të mirën e shoqërisë në të cilën njeriu është pjesëtar dhe në përgjegjësitë e së cilës, kur të rritet, do të ketë pjesë».550 Tërësishmëria sigurohet kur bijtë me dëshminë e jetës dhe me fjalë edukohen në dialog, në takim, në socialitet, në ligjshmëri, në solidaritet dhe në paqe, nëpërmjet kultivimit të virtyteve themelore të drejtësisë e të dashurisë.551

    Në edukimin e bijve, roli amnor dhe ai atëror janë njësoj të nevojshëm.552 Pra, prindërit duhet të veprojnë së bashku. Autoriteti do të ushtrohet prej tyre me respekt dhe ëmbëlsi, por edhe me vendosmëri e gjallëri: ai duhet të jetë i besueshëm, koherent, i urtë dhe gjithmonë i orientuar drejt së mirës së tërësishme të bijve.

    243 Prindërit pastaj kanë një përgjegjësi të veçantë në sferën e edukimit seksual. Ka një rëndësi themelore, për një rritje të ekuilibruar, që bijtë ta kuptojnë në mënyrë të rregullt e progresive domethënien e seksualitetit dhe të mësojnë të vlerësojnë vlerat njerëzore e morale të lidhura me të: «Për lidhjet e ngushta që ekzistojnë mes përmasës seksuale të personit dhe vlerave të tij etike, detyra edukative duhet t’i drejtojë bijtë që t’i njohin e t’i vlerësojnë normat morale si garanci të nevojshme dhe të çmuar për një rritje të përgjegjshme personale në seksualitetin njerëzor».553 Prindërit duhet t’i verifikojnë modalitetet me të cilat zbatohet edukimi seksual në institucionet edukuese, me qëllim që të kontrollojnë nëse një temë kaq e rëndësishme e delikate përballohet në mënyrë të përshtatshme.

    d) Dinjiteti dhe të drejtat e fëmijëve


    244 Doktrina shoqërore e Kishës paraqet vazhdimisht nevojën që të respektohet dinjiteti i fëmijëve: «Në familje, bashkësi personash, i duhet rezervuar një vëmendje shumë e veçantë fëmijës, duke zhvilluar një vlerësim të thellë për dinjitetin e tij personal, ashtu si edhe një respekt të madh dhe një shërbim bujar për të drejtat e tij. Kjo vlen për çdo fëmijë, por merr një ngut të veçantë kur fëmija është i vogël dhe ka nevojë për gjithçka, kur është i sëmurë, vuan apo është me aftësi të kufizuara».554

    Të drejtat e fëmijëve duhet të mbrohen prej sistemeve juridike. Para së gjithash, është e nevojshme njohja publike e vlerës shoqërore të fëmijërisë në të gjitha vendet: «Asnjë vend i botës, asnjë sistem politik nuk mund të mendojë për të ardhmen e vet përveçse nëpërmjet shëmbëlltyrës së këtyre breznive të reja që prej prindërve të tyre do të marrin pasurinë komplekse të vlerave, të të drejtave dhe të aspiratave të kombit të cilit i përkasin dhe të mbarë familjes njerëzore».555 E drejta e parë e fëmijës është «të lindë në një familje të vërtetë»,556 një e drejtë respektimi i së cilës ka qenë gjithmonë problematik dhe që sot njeh forma të reja dhunimi që shkaktohen prej zhvillimit të teknikave gjenetike.

    245 Situata e një pjese të madhe të fëmijëve në botë nuk është aspak e kënaqshme, prej mungesës së kushteve që favorizojnë zhvillimin e tyre të tërësishëm, pavarësisht prej ekzistencës së një mjeti specifik juridik ndërkombëtar në mbrojtje të të drejtave të fëmijës,557 që i angazhon gati të gjithë anëtarët e bashkësisë ndërkombëtare. Bëhet fjalë për kushtet e lidhura me mungesën e shërbimeve shëndetësore, mungesën e një të ushqyeri të përshtatshëm, të mundësive për të marrë një minimum formimi shkollor dhe të një shtëpie. Veç kësaj, mbeten të pazgjidhura disa probleme shumë të rënda: trafiku i fëmijëve, puna e të miturve, dukuria e «fëmijëve të rrugës», përdorimi i fëmijëve në konfliktet e armatosura, martesa e vajzave të vogla, përdorimi i fëmijëve për tregun e materialeve pornografike, edhe me anë të mjeteve më moderne e të sofistikuara të komunikimit shoqëror. Është e domosdoshme të luftohen, në nivel kombëtar e ndërkombëtar, dhunimet e dinjitetit të vajzave e djemve të vegjël, të shkaktuara prej shfrytëzimit seksual, prej personave që merren me pedofili dhe prej dhunave të çdo lloji të pësuara nga këta persona njerëzorë të pambrojtur.558 Bëhet fjalë për akte kriminale që duhet të luftohen në mënyrë të efektshme, me masat e përshtatshme parandaluese e penale, nga një veprim i vendosur i autoriteteve të ndryshme.

  11. #31
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.


    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I PESTË


    FAMILJA QELIZA JETËSORE E SHOQËRISË


    IV. FAMILJA PROTAGONISTE E JETËS SHOQËRORE

    a) Solidariteti familjar


    246 Subjektiviteti shoqëror i familjeve, qoftë veç e veç qoftë të bashkuara, shprehet edhe me shfaqjet e solidaritetit e të bashkëndarjes, jo vetëm mes vetë familjeve, por edhe nëpërmjet formave të ndryshme të pjesëmarrjes në jetën shoqërore e politike. Bëhet fjalë për pasojën e realitetit familjar të bazuar në dashuri: duke lindur prej dashurisë dhe duke u rritur në dashuri, solidariteti i përket familjes si e dhënë përbërëse dhe strukturore.

    Është një solidaritet që mund të marrë pamjen e shërbimit dhe të vëmendjes ndaj atyre që jetojnë në varfëri e në mjerim, ndaj jetimëve, ndaj personave me aftësi të kufizuara, ndaj të sëmurëve, ndaj të moshuarve, dhe ndaj atyre që janë në zi, ndaj atyre që janë në dyshim, në vetmi apo të braktisur; një solidaritet që i hapet mirëpritjes, marrjes në besim apo birësimit; që di të bëhet zëri i çdo situate të vështirësisë pranë institucioneve, me qëllim që të ndërhyjnë sipas qëllimeve të tyre specifike.

    247 Familjet, pa qenë vetëm objekt i veprimit politik, mund dhe duhet të bëhen subjekt i kësaj veprimtarie, duke punuar «që ligjet dhe institucionet e shtetit jo vetëm të mos i shkelin, por edhe t’i mbështesin e t’i mbrojnë pozitivisht të drejtat dhe detyrat e familjes. Në këtë drejtim familjet duhet të rriten në vetëdijen se janë “protagoniste” të së ashtuquajturës “politikë familjare” dhe të marrin përsipër përgjegjësinë që ta shndërrojnë shoqërinë».559 Për këtë qëllim duhet të forcohet asociacionizmi familjar: «Familjet kanë të drejtën të formojnë shoqata me familje dhe institucione të tjera për ta kryer rolin e familjes në një mënyrë të përshtatshme dhe efektive, ashtu si edhe për të mbrojtur të drejtat, për të nxitur të mirën dhe për të përfaqësuar interesat e familjes. Në planin ekonomik, shoqëror, juridik e kulturor, duhet të njihet roli i ligjshëm i familjeve dhe i shoqatave familjare në përpunimin dhe në zbatimin e programeve që kanë lidhje me jetën e familjes».560

    b) Familja, jeta ekonomike dhe puna

    248 Marrëdhënia që ekziston mes familjes dhe jetës ekonomike është veçanërisht domethënëse. Në të vërtetë, nga njëra anë «eko-nomia» ka lindur nga puna shtëpiake: shtëpia ka qenë për një kohë të gjatë, si dhe në shumë vende vazhdon të jetë, njësi e prodhimit dhe qendër e jetës. Dinamizmi i jetës ekonomike, nga ana tjetër, zhvillohet me nismën e personave dhe realizohet, sipas rrathëve bashkëqendrorë, në rrjete gjithnjë e më të gjera të prodhimit e të këmbimit të të mirave dhe të shërbimeve, që i përfshijnë familjet në një masë në rritje. Pra, familja duhet konsideruar, me plot të drejtë, si një protagoniste thelbësore e jetës ekonomike, e orientuar jo nga logjika e tregut, por nga ajo e bashkëndarjes dhe e solidaritetit mes brezave.

    249 Një marrëdhënie krejtësisht e veçantë e lidh familjen dhe punën: «familja përbën njërin prej termave më të rëndësishëm të referimit, sipas të cilëve duhet të formohet rendi socio-etik i punës njerëzore».561 Kjo marrëdhënie i ka rrënjët e veta në lidhjen që ekziston mes personit dhe të drejtës së tij për të zotëruar frytin e punës së vet dhe i përket jo vetëm individit si i tillë, por edhe si anëtar i një familjeje, e kuptuar kjo si «shoqëri shtëpiake».562

    Puna është thelbësore pasi përfaqëson kushtin që e bën të mundshëm formimin e një familjeje, mjetet e jetesës së të cilës fitohen nëpërmjet punës. Puna kushtëzon edhe procesin e zhvillimit të personave, pasi një familje e goditur nga papunësia rrezikon të mos i realizojë plotësisht qëllimet e veta.563

    Ndihmesa që familja mund t’i japë realitetit të punës është e çmuar dhe, në shumë drejtime, e pazëvendësueshme. Bëhet fjalë për një ndihmesë që shprehet qoftë në terma ekonomikë, qoftë nëpërmjet burimeve të mëdha të solidaritetit që familja ka dhe që përbëjnë një mbështetje të rëndësishme për atë që, brenda saj, është pa punë ose është në kërkim të një punësimi. Mbi të gjitha dhe në mënyrë më rrënjësore, është një ndihmesë që realizohet me edukimin në kuptimin e punës dhe nëpërmjet ofertës së orientimeve e mbështetjeve përballë vetë zgjedhjeve profesionale.

    250 Për ta mbrojtur marrëdhënien mes familjes e punës, një element që duhet vlerësuar e ruajtur është pagesa familjare, apo një pagesë e mjaftueshme për të mbajtur e për ta bërë familjen të jetojë me dinjitet.564 Kjo rrogë duhet të mundësojë realizimin e një kursimi që favorizon blerjen e ndonjë forme të pronësisë, si garanci lirie: e drejta për pronësi është e lidhur ngushtë me ekzistencën e familjeve, që mbrohen prej nevojës edhe falë kursimit dhe formimit të një pronësie familjare.565 Të ndryshme mund të jenë mënyrat për t’i dhënë konkretësi rrogës familjare. Për ta përcaktuar atë ndihmojnë disa masa të rëndësishme shoqërore, sikurse subvencionet familjare dhe kontribute të tjera për personat në ngarkim, si dhe pagesa e punës shtëpiake të njërit prej dy prindërve.566

    251 Në marrëdhënien mes familjes dhe punës, një vëmendje e veçantë i duhet kushtuar punës së gruas në familje, të ashtuquajturës punë e përkujdesjes, që thërret në çështje edhe përgjegjësitë e burrit si bashkëshort dhe si babë. Puna e përkujdesjes, duke filluar nga ajo e nënës, pikërisht se ka për qëllim dhe i kushtohet shërbimit të cilësisë së jetës, përbën një lloj veprimtarie punëtore fort personale e personalizuese, që duhet të njihet e të vlerësohet shoqërisht,567 edhe nëpërmjet një shpërblimi ekonomik të paktën njësoj me atë të punëve të tjera.568 Në të njëjtën kohë, duhet të zhduken të gjitha pengesat që nuk i mundësojnë bashkëshortët ta ushtrojnë lirisht përgjegjësinë e tyre lindëse dhe, në veçanti, ato që e detyrojnë gruan të mos i kryejë plotësisht funksionet e veta amnore.569

  12. #32
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.



    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I PESTË


    FAMILJA QELIZA JETËSORE E SHOQËRISË

    V. SHOQËRIA NË SHËRBIM TË FAMILJES




    252 Pikënisja për një marrëdhënie të drejtë e konstruktive mes familjes dhe shoqërisë është njohja e subjektivitetit dhe e parësisë shoqërore të familjes. Marrëdhënia e tyre e ngushtë kërkon që «shoqëria të mos i bëjë kurrë bisht detyrës së vet themelore për ta respektuar e për ta nxitur vetë familjen».570 Shoqëria dhe, në veçanti, institucionet shtetërore me respektin ndaj parësisë dhe «paraardhjes» së familjes janë të thirrura të garantojnë dhe të favorizojnë identitetin natyror të jetës familjare dhe të shmangin e të luftojnë gjithçka që e tjetërson dhe e plagos atë. Kjo kërkon që veprimi politik dhe legjislativ t’i mbrojë vlerat e familjes, nga nxitja e intimitetit dhe e bashkëjetesës familjare, te respektimi i jetës që është duke lindur, te liria efektive e zgjedhjes në edukimin e bijve. Shoqëria dhe shteti, ndërkaq, nuk mund as ta përvetësojnë, as ta zëvendësojnë dhe as ta kufizojnë përmasën shoqërore të vetë familjes; përkundrazi, duhet ta nderojnë, ta pranojnë, ta respektojnë e ta nxisin sipas parimit të subsidiaritetit.571

    253 Shërbimi i shoqërisë ndaj familjes konkretizohet në njohjen, respektimin dhe nxitjen e të drejtave të familjes.572 E gjithë kjo kërkon realizimin e politikave familjare të njëmendta dhe të efektshme me ndërhyrje të sakta që janë në gjendje të përballojnë nevojat që burojnë prej të drejtave të familjes si e tillë. Në këtë kuptim, është e nevojshme cilësia, thelbësore dhe e domosdoshme, e njohjes që bashkëmbart mbrojtjen, përforcimin dhe nxitjen e identitetit të familjes, shoqëri natyrore e bazuar në martesë. Kjo njohje skicon një linjë ndarëse të pastër mes familjes në kuptimin përkatës dhe bashkëjetesave të tjera, që për nga natyra e tyre nuk mund të meritojnë as emrin dhe as statutin e familjes.

    254 Njohja, nga ana e institucioneve civile dhe e shtetit, e parësisë së familjes mbi çdo bashkësi tjetër dhe mbi vetë realitetin shtetëror, kërkon kapërcimin e konceptimeve thjesht individualiste dhe marrjen e përmasës familjare si perspektivë, kulturore e politike, të domosdoshme për vlerësimin e personave. Kjo nuk shtrohet si alternativë, por si mbështetje dhe mbrojtje e vetë të drejtave që ka secili person. Kjo perspektivë bën të mundur që të përpunohen kritere normative për një zgjidhje të drejtë të problemeve të ndryshme shoqërore, pasi personat nuk duhet të konsiderohen vetëm individualisht, por edhe në marrëdhënie me bërthamat familjare ku përfshihen, vlerat specifike dhe nevojat e të cilave duhet të mbahen mirë parasysh
    .

  13. #33
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT

    I. ASPEKTE BIBLIKE

    a) Detyra për ta punuar dhe për ta ruajtur tokën



    255 Besëlidhja e Vjetër e paraqet Hyjin si Krijues të gjithëpushtetshëm (krh. Zan 2, 2; Jb 38-41; Ps 104; Ps 147), që e plazmon njeriun në shëmbëlltyrë e në përngjasim të Vet, e fton për ta punuar tokën (krh. Zan 2, 5-6) dhe për ta ruajtur kopshtin e Edenit ku e ka vënë atë (krh. Zan 2, 15). Çiftit të parë të njerëzve Hyji u beson detyrën për ta sunduar tokën dhe për të zotëruar mbi çdo qenie të gjallë (krh. Zan 1, 28). Zotërimi i njeriut mbi qeniet e tjera të gjalla, megjithatë, nuk duhet të jetë despotik dhe i pamend; përkundrazi, ai duhet “t’i kultivojë dhe t’i ruajë” (krh. Zan 2, 15) të mirat e krijuara nga Hyji: të mira që njeriu nuk i ka krijuar, por që i ka marrë si një dhuratë të çmueshme nga Krijuesi, të vëna nën përgjegjësinë e tij. Ta punosh tokën do të thotë të interesohesh për të; të ushtrosh zotërim mbi të do të thotë të kujdesesh për të, ashtu si një mbret i urtë kujdeset për popullin e vet dhe një bari për grigjën e vet.

    Në planin e Krijuesit, realitetet e krijuara, të mira në vetvete, ekzistojnë në funksion të njeriut. Mrekullimi përpara misterit së madhërisë së njeriut bën që psalmisti të thotë: “Çka është atëherë njeriu që ta kujtosh, biri i Adamit që të përkujdesesh për të? E pra, e bëre pak më të vogël se engjëjt, e kurorëzove me lavdi e shkëlqim, i dhe pushtet mbi veprat e duarve të tua. Gjithçka vure nën këmbët e tija” (Ps 8, 5-7).

    256 Puna i përket gjendjes zanafillore të njeriut dhe i paraprin rënies së tij: për këtë nuk është as një dënim dhe as një mallkim. Ajo bëhet mund dhe lodhje për shkak të mëkatit të Adamit dhe të Evës, të cilët e prishin marrëdhënien e tyre plot besim dhe të harmonishme me Hyjin (krh. Zan 3, 6-8). Ndalimi për të ngrënë “prej pemës së dijes së të mirës dhe të së keqes” (Zan 2, 17) i kujton njeriut se ai i ka marrë të gjitha si dhuratë dhe se vazhdon të jetë një krijesë dhe jo Krijuesi. Mëkati i Adamit dhe i Evës u shkaktua pikërisht nga ky tundim: “do të bëheni porsi Hyji” (Zan 3, 5). Ata donin t’i zotëronin në mënyrë absolute të gjitha gjërat, pa iu nënshtruar vullnesës së Krijuesit. Qysh atëherë, toka u bë koprrace, mosmirënjohëse, armike (krh. Zan 4, 12); vetëm me djersën e ballit njeriu do të ketë mundësi të marrë prodhim nga toka (krh. Zan 3, 17.19). Me gjithë mëkatin e prindërve të parë, plani i Krijuesit, kuptimi i krijesave të Veta dhe, mes këtyre, njeriu, i thirrur për ta punuar dhe për ta ruajtur krijimin, mbesin të pandryshuar.

    257 Puna duhet të nderohet pasi është burim pasurie ose të paktën kushtesh të hijshme jetese dhe, në përgjithësi, është një mjet i efektshëm kundër varfërisë (krh. Fu 10, 4), por nuk duhet të biem nën tundimin që ta adhurojmë atë, pasi në të nuk mund të gjendet kuptimi bazë dhe përfundimtar i jetës. Puna është thelbësore, por është Hyji, dhe jo puna, burimi i jetës dhe qëllimi i njeriut. Parimi themelor i Urtisë, në fakt, është Droja e Hyjit25*; kërkesa për drejtësi, që rrjedh prej kësaj, i paraprin fitesës: “Më shumë vlen pakica me frikën e Zotit, se visare të mëdha e me to shqetësimi” (Fu 15, 16): “Më mirë është pakica me drejtësi, se fitesat e mëdha pa drejtësi” (Fu 16, 8).

    258 Kulmi i mësimit biblik për punën është urdhri për pushimin e të shtunës. Njeriut, i lidhur me nevojën për punë, pushimi i hap perspektivën e një lirie më të plotë, atë të së Shtunës së përjetshme (krh. Heb 4, 9-19). Pushimi bën që njerëzit të kujtohen dhe t’i rijetojnë veprat e Hyjit, nga Krijimi në Shëlbim, ta njohin veten si njërën prej veprave të Tij (krh. Ef 2, 10), ta falënderojnë për jetën e tyre dhe për bazimin e saj në Të, që është autori.

    Përkujtimi dhe përvoja e të shtunës përbëjnë një kështjellë kundër skllavërimit të punës, të zgjedhur apo të detyruar dhe, kundër çdo forme shfrytëzimi, të fshehtë apo të hapur. Pushimi i të shtunës, në fakt, përveçse për të mundësuar pjesëmarrjen në kultin e Hyjit, është caktuar edhe për të mbrojtur të varfrin; një tjetër funksion i saj është edhe lirimi nga degjenerimi26* kundërshoqëror i punës së njeriut. Ky pushim, që mund të zgjasë edhe një vit, bashkëmbart, në fakt, një shpronësim të fryteve të tokës në dobi të të varfrit dhe një shtyrje të të drejtave të pronësisë së të zotit të tokës: “Gjashtë vjet mbille tokën tënde e mblidhi frytet, kurse të shtatin vit lëre djerr të pushojë që ta shfrytëzojnë të varfrit e popullit tënd dhe çfarë të teprojë le ta hanë kafshët e egra. Po kështu vepro edhe me vreshtin e ullishtën tënde” (Dal 23, 10-11). Ky zakon i përgjigjet një intuite të thellë: grumbullimi i të mirave nga disa njerëz mund të bëhet një përvetësim dhe grabitje e të mirave të disa të tjerëve.



    b) Jezusi njeri i punës


    259 Në predikimin e Vet Jezusi na mëson që ta vlerësojmë punën. Ai vetë “pasi u bë i ngjashëm me ne në gjithçka, ia kushtoi pjesën më të madhe të jetës së Vet mbi tokë punës së dorës, në një zdrukthëtari”,573 në punishten e Jozefit (krh. Mt 13, 55; Mk 6, 3), të cilit i bindej në gjithçka (krh. Lk 2, 51). Jezusi dënon sjelljen e shërbëtorit dembel, që fsheh nën tokë talentin (krh. Mt 25, 14-30) dhe lavdëron shërbëtorin besnik dhe të kujdesshëm, që zotëria e gjen të përqendruar në detyrat e besuara (krh. Mt 24, 46). Ai e përshkruan vetë misionin e Vet si një të vepruar: “Ati im vepron gjithmonë e, edhe unë veproj” (Gjn 5, 17); dhe nxënësit e Tij si punëtorë në të korrat e Zotërisë, që është njerëzimi për t’u ungjillëzuar (krh. Mt 9, 37-38). Për këta punëtorë vlen parimi i përgjithshëm sipas të cilit “punëtori ka tagër në rrogën e vet” (Lk 10, 7); ata janë të autorizuar që të flenë në shtëpinë ku i mikpresin, të hanë dhe të pinë atë që të tjerët u vënë përpara (krh. po ai).

    260 Në predikimin e Vet Jezusi u mëson njerëzve që të mos e lënë veten të skllavërohen prej punës. Ata duhet të shqetësohen para së gjithash për shpirtin e tyre; fitimi i mbarë botës nuk është qëllimi i jetës së tyre (krh. Mk 8, 36). Thesaret e tokës, në fakt, harxhohen, ndërsa thesaret e qiellit janë të përjetshme: me këta duhet ta lidhim zemrën tonë (krh. Mt 6, 19-21). Puna nuk duhet të na e marrë frymën (krh. Mt 6, 25.31.34): i shqetësuar dhe i trazuar për shumë gjëra, njeriu rrezikon ta lërë pas dore Mbretërinë e Hyjit dhe drejtësinë e Tij (krh. Mt 6, 33), për të cilën ka aq shumë nevojë; gjithçka tjetër, përfshirë edhe punën, gjen vendin, domethënien dhe vlerën e vet vetëm nëse orientohet drejt kësaj gjëje të vetme të nevojshme, që nuk do t’i hiqet kurrë (krh. Lk 10, 40-42).

    261 Gjatë mbarështimit të Vet tokësor, Jezusi punonte pa u lodhur, duke bërë vepra të fuqishme për ta liruar njeriun nga sëmundja, vuajtja dhe vdekja. E shtuna, që Besëlidhja e Vjetër e kishte propozuar si ditë lirimi dhe që, e zbatuar vetëm formalisht, boshatisej nga domethënia e saj e vërtetë, është ripohuar nga Jezusi në vlerën e saj zanafillore: “E shtuna u bë për njeriun e jo njeriu për të shtunën” (Mk 2, 27). Me shërimet, e bëra në këtë ditë pushimi (krh. Mt 12, 9-14; Mk 3, 1-6; Lk 6, 6-11; 13, 10-17; 14, 1-6), Ai dëshiron të tregojë se dita e shtunë është e Tij, pasi Ai është me të vërtetë Biri i Hyjit dhe, që është dita në të cilën duhet t’i kushtohemi Hyjit dhe të tjerëve. Lirimi nga e keqja, praktikimi i vëllazërisë dhe i bashkëndarjes do të thotë t’ia kthesh punës domethënien e vet më të fisshme, atë që i mundëson njerëzimit të ecë drejt të Shtunës së amshuar, ku pushimi bëhet festa e aspiruar thellësisht nga njerëzimi. Pikërisht sepse e orienton njerëzimin që të bëjë përvojën e të shtunës së Hyjit dhe të jetës së Tij gostinore, pua nërurpon në tokë krijimin e ri.

    262 Veprimtaria njerëzore e pasurimit dhe e shndërrimit të gjithësisë mund dhe duhet të nxjerrë në dritë përsosmëritë e fshehura në të, që në Fjalën e pakrijuar kanë parimin dhe modelin e tyre. Shkrimet e Palit dhe të Gjonit apostuj, në fakt, vënë në dritë përmasën trinitare të krijimit dhe, në veçanti, lidhjen që ekziston mes Birit-Fjalë, “Logos”, dhe krijimit (krh. Gjn 1, 3; 1 Kor 8, 6; Kol 1, 15-17). E krijuar në Të dhe me anë të Tij, si edhe e shëlbuar prej Tij, gjithësia nuk është një grumbull rastësor, por një “kozmos”,574 rendin e të cilit njeriu duhet të zbulojë, ta ndjekë dhe ta çojë në plotësi. «Në Jezu Krishtin bota e dukshme, e krijuar nga Hyji për njeriun ajo botë që, duke qenë se ka hyrë mëkati i “është nënshtruar kotësisë” (Rom 8, 20; krh. po aty, 8, 19-22) rifiton sërish lidhjet zanafillore me burimin hyjnor të Urtisë dhe të Dashurisë».575 Në këtë mënyrë, ose duke vënë në dritë, në progresion rritës, “pasurinë e pashqyrtueshme të Krishtit” (Ef 3, 8) në krijim, puna e njeriut shndërrohet në një shërbim që i bëhet madhësisë së Hyjit.

    263 Puna paraqet një përmasë themelore të ekzistencës njerëzore si pjesëmarrje jo vetëm në veprën e krijimit, por edhe të shëlbimit. Kush duron lodhjen e mundimshme të punës në bashkim me Jezusin, në njëfarë kuptimi, bashkëpunon me Birin e Hyjit në veprën e Tij shëlbuese dhe tregohet nxënës i Krishtit duke mbartur Kryqin, çdo ditë, në veprimtarinë që është thirrur të bëjë. Në këtë perspektivë, puna mund të konsiderohet si një mjet shenjtërimi dhe një gjallërim i realiteteve tokësore me Shpirtin e Krishtit.576 E paraqitur kështu puna është shprehje e njerëzores së plotë të njeriut, në rrethanat e tij historike dhe në orientimin e tij eskatologjik: veprimi i tij lirues dhe përgjegjës zbulon lidhjen e ngushtë me Krijuesin dhe potencialin e vet krijues, ndërsa lufton çdo ditë kundër shpërfytyrimit të mëkatit, edhe duke fituar bukën me djersën e ballit.


    c) Detyra për të punuar

    264 Vetëdija e kalimtarshmërisë së “trajtës së kësaj bote” (krh. 1 Kor 7, 31) nuk përjashton nga asnjë angazhim historik, aq më pak nga puna (krh. 2 Sel 3, 7-15), që është pjesë integruese e gjendjes njerëzore, edhe pse nuk është arsyeja e vetme e jetës. Asnjë i krishterë, për faktin se i përket një bashkësie solidare dhe vëllazërore, nuk duhet ta ndiejë se ka të drejtë të mos punojë dhe të jetojë në krahët e të tjerëve (krh. 2 Sel 3, 6-12); të gjithë janë të nxitur nga Pali apostull që ta kenë “për nder” të punojnë me duart e veta, që “të mos kenë nevojën e kujt” (1 Sel 4, 11-12) dhe të praktikojnë një solidaritet edhe material, duke bashkëndarë frytet e punës me “atë që ka nevojë” (Ef 4, 28). Shën Jakobi mbron të drejtat e marra nëpër këmbë të punëtorëve “Ja! Paga që u hëngrët punëtorëve që ju korrën arat, bërtet dhe ofshama e korrëtarëve arriti në veshët e Zotërisë së Ushtrive!” (Jak 5, 4). Besimtarët duhet ta jetojnë punën me stilin e Krishtit dhe ta bëjnë rast dëshmie të krishterë: “përkundrejt atyre që nuk janë në fe” (1 Sel 4, 12).

    265 Etërit e Kishës kurrë nuk e konsiderojnë punën si një “opus servile” (punë shërbëtorësh) - siç jetohet prej kulturës së kohës së tyre -, por gjithmonë si “opus humanum” (punë njerëzish të lirë), dhe priren t’i nderojnë të gjitha shprehjet e saj. Nëpërmjet punës, njeriu bashkë me Hyjin mbarështon botën, së bashku me Të është zotëria i saj dhe kryen gjëra të mira për veten e vet dhe për të tjerët. Plogështia e dëmton njeriun, kurse veprimtaria i bën mirë trupit dhe shpirtit.577 I krishteri është thirrur të punojë jo vetëm që të fitojë bukën, por edhe për t’u përkujdesur për të afërmin më të varfër, të cilit Zoti na urdhëron t’i japim për të ngrënë, për të pirë, për ta veshur, për ta mirëpritur, për t’u kujdesur për të dhe për t’i bërë shoqëri atij (krh. Mt 25, 35-36).578 Secili punëtor, pohon shën Ambrozi, është dora e Krishtit që vazhdon të krijojë dhe të bëjë mirë.579

    266 Me punën dhe zellin e tij, njeriu, pjesëmarrës në artin dhe urtinë hyjnore, e bën më të bukur krijimin, kozmosin të orientuar në mënyrë të renditur nga Ati;580 ngjall ato energji shoqërore dhe të përbashkëta që ushqejnë të mirën e përbashkët,581 në dobi sidomos të më nevojtarëve. Puna e njeriut, që ka për qëllim bamirësinë, bëhet rast për soditje, shndërrohet në lutje të devotshme, në asketikë vigjilente dhe në shpresë të ankthme të ditës pa mbarim: “Në këtë vizion më të lartë, puna, mundim dhe njëkohësisht çmim i veprimtarisë njerëzore, bashkëmbart një marrëdhënie tjetër, domethënë atë thelbësisht fetare, që është shprehur mjaft mirë në formulën benediktine: “Ora et labora” (Lutu dhe puno)! Realiteti fetar i jep punës së njeriut një përshpirtëri gjallëruese dhe shëlbuese. Kjo lidhje e thellë mes punës dhe fesë pasqyron besëlidhjen e mistershme, por reale, që ekziston mes të vepruarit njerëzor dhe atij provanor të Hyjit”.582
    Ndryshuar për herë të fundit nga ribaldi : 12-01-2016 më 03:16

  14. #34
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT


    II. VLERA PROFETIKE E ENCIKLIKËS “RERUM NOVARUM”


    267 Rrjedha e historisë është shënuar nga shndërrime të thella dhe nga fitore të rëndësishme të punës, por edhe nga shfrytëzimi i shumë punëtorëve dhe nga fyerjet e dinjitetit të tyre. Revolucioni industrial i hodhi Kishës një sfidë të madhe, së cilës Magjisteri shoqëror iu përgjigj me forcën e profecisë, duke pohuar parimet me vlerë universale dhe me aktualitet të përhershëm, në mbrojtje të njeriut që punon dhe të të drejtave të tij.

    Marrëse e mesazhit të Kishës ka qenë për shumë shekuj një shoqëri bujqësore, që karakterizohej nga ritme të rregullta dhe ciklike; tani Ungjilli duhej të kumtohej dhe të jetohej në një areopag të ri, në turbullirën e ngjarjeve shoqërore të një shoqërie më dinamike, duke mbajtur parasysh kompleksitetin e dukurive të reja dhe shndërrimet e pamendueshme që u bënë nga teknika. Në qendër të përkujdesjes baritore të Kishës vihej gjithnjë e më me ngut çështja punëtore, apo problemi i shfrytëzimit të punëtorëve, që rrjedh nga organizimi industrial i punës, me matricë kapitaliste dhe, problemi, jo më pak i rëndë, i instrumentalizimit ideologjik, socialist dhe komunist, i rivendikimeve të drejta të botës së punës. Brenda këtij horizonti historik vihen reflektimet dhe mësimet e enciklikës “Rerum novarum” të Papa Leonit XIII.

    268 Enciklika “Rerum novarum” është para së gjithash një mbrojtje e përzemërt e dinjitetit të patjetërsueshëm të punëtorëve, me të cilin lidh rëndësinë e të drejtës së pronësisë, të parimit të bashkëpunimit mes klasave, të së drejtës së të dobëtve dhe të të varfërve, të detyrimeve të punëtorëve dhe të punëdhënësve, të së drejtës për t’u organizuar.

    Orientimet ideale të shprehura në enciklikë përforcojnë angazhimin për ta gjallëruar në mënyrë të krishterë jetën shoqërore, që u shfaq në lindjen dhe në konsolidimin e nismave të shumta të profilit të lartë civil: unione dhe qendra studimi shoqërore, shoqata, shoqëri punëtore, sindikata, kooperativa, banka rurale, sigurime, vepra shërbimi. E gjithë kjo i dha një impuls të fortë legjislacionit të punës për mbrojtjen e punëtorëve, sidomos të fëmijëve dhe të grave; të arsimit dhe të përmirësimit të pagave dhe të higjienës.

    269 Duke u nisur nga enciklika “Rerum Novarum”, Kisha nuk ka reshtur kurrë së shqyrtuari problemet e punës brenda një çështjeje shoqërore, që ka marrë shkallë-shkallë përmasa botërore.583 Enciklika “Laborem exercens” pasuron vizionin personalist të punës karakteristikë e dokumenteve të mëparshme shoqërore, duke treguar nevojën e një thellimi të domethënieve dhe të detyrave që bashkëmbart puna, duke pasur parasysh faktin se “dalin gjithnjë pikëpyetje dhe probleme të reja, lindin gjithnjë shpresa të reja, por edhe frika e kërcënime lidhur me këtë përmasë themelore të jetës njerëzore, me të cilën është e mbushur jeta e përditshme e njeriut, nga e cila ajo merr dinjitetin e vet specifik, por në të cilën përmbahet njëkohësisht masa e vazhdueshme e lodhjes dhe e vuajtjes njerëzore, si edhe e dëmit dhe e padrejtësisë që përshkon thellësisht jetën shoqërore, në çdo Shtet dhe në planin ndërkombëtar”584. Puna, në fakt, “çelës thelbësor”585 i krejt çështjes shoqërore, kushtëzon zhvillimin jo vetëm ekonomik, por edhe kulturor e moral të personave, të familjeve, të shoqërisë dhe të krejt gjinisë njerëzore.

  15. #35
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT


    III. DINJITETI I PUNËS


    a) Përmasa subjektive dhe objektive e punës

    270 Puna e njeriut ka një përmasë të dyfishtë: objektive dhe subjektive. Në kuptimin objektiv është tërësia e veprimtarisë, e burimeve, e mjeteve dhe e teknikave të cilat njeriu i përdor për të prodhuar, për ta zotëruar tokën, sipas fjalëve të Librit të Zanafillës. Puna në kuptimin subjektiv është të vepruarit e njeriut si qenie dinamike, i aftë për të bërë veprime të ndryshme që i përkasin procesit të punës dhe që i përgjigjen thirrjes së tij personale: “Njeriu duhet ta sundojë tokën, duhet ta zotërojë atë, pasi si “shëmbëlltyrë dhe përngjasim i Hyjit” është një person, domethënë një qenie subjektive e aftë për të vepruar në mënyrë të programuar dhe racionale, e aftë për të vendosur për vetveten dhe e prirur për të realizuar vetveten. Si person, njeriu pra është subjekti i punës”.586

    Puna në kuptimin objektiv përbën aspektin që ka të bëjë me veprimtarinë e njeriut, që ndryshon pareshtur me ndryshimin e kushteve teknike, kulturore, shoqërore dhe politike. Kurse në kuptimin subjektiv përvijohet si përmasë e përhershme e tij, pasi nuk varet nga ajo që njeriu realizon konkretisht dhe as nga lloji i veprimtarisë që ushtron, por ekskluzivisht nga dinjiteti i tij si qenie personale. Dallimi është vendimtar si për të kuptuar se cili është themeli bazë i vlerës dhe i dinjitetit të punës, ashtu edhe në rendin e problemit të një organizimi të sistemit ekonomik dhe shoqëror, që respekton të drejtat e njeriut.

    271 Subjektiviteti i jep punës dinjitetin e saj të veçantë, që na pengon ta konsiderojmë thjesht si mall apo si një element impersonal të organizimit prodhues. Puna, pavarësisht nga vlera e saj e vogël apo e madhe objektive, është shprehje thelbësore e personit, është “actus personae” (akt i personit). Çdo formë materializmi dhe ekonomicizmi që përpiqet ta kthejë punëtorin thjesht në një mjet prodhimi apo forcë-pune, me vlerë ekskluzivisht materiale, do ta çnatyronte në mënyrë të pandreqshme thelbin e punës, duke e privuar nga qëllimi i saj më i fisshëm dhe thellësisht njerëzor. Personi është metri i dinjitetit të punës: “Nuk ekziston, në fakt, asnjë dyshim që puna e njeriut ka një vlerë të veten etike, e cila pa masa gjysmake dhe drejtpërdrejt mbetet e lidhur me faktin se ai që e bën atë është një person”.587

    Përmasa subjektive e punës duhet të ketë parësi mbi përmasën objektive të punës, pasi është përmasa e vetë njeriut që punon, duke përcaktuar cilësinë dhe vlerën e saj më të lartë. Nëse mungon kjo vetëdije ose nëse kjo e vërtetë nuk njihet dhe pranohet, puna e humbet domethënien e vet më të vërtetë dhe më të thellë: në këtë rast, për fat të keq të shpeshtë dhe të përhapur, veprimtaria e punës dhe vetë teknikat e përdorura do të bëhen më të rëndësishme se njeriu dhe, nga aleate, do të kthehen në armike të dinjitetit të tij.

    272 Puna e njeriut jo vetëm buron nga personi, por është thelbësisht e orientuar në mënyrë të renditur prej tij dhe synon drejt tij. Pavarësisht prej përmbajtjes së saj objektive, puna duhet të orientohet nga subjekti që e bën atë, për këtë qëllimi i punës, i çfarëdo pune, mbetet gjithmonë njeriu. Edhe nëse nuk mund të shpërfillet rëndësia e përbërësit objektiv të punës nën profilin e cilësisë së saj, ky përbërës, megjithatë, vihet nën varësinë e realizimit të njeriut, pra, të përmasës subjektive, falë të cilës është e mundshme të pohohet se puna është për njeriun dhe jo njeriu për punën dhe që “qëllimi i punës, i çfarëdo pune të bërë nga njeriu edhe nëse është një punë shërbimi, apo monotone, në shkallën e zakonshme të vlerësimit, madje edhe më mënjanuese mbetet gjithmonë vetë njeriu”.588

    273 Puna e njeriut ka edhe një përmasë të thellë shoqërore. Puna e një njeriu, në fakt, gërshetohet me punën e njerëzve të tjerë: “Sot më shumë se kurrë të punosh do të thotë të punosh me të tjerët dhe të punosh për të tjerët: do të thotë të bësh diçka për dikë”.589 Edhe frytet e punës krijojnë raste shkëmbimesh, marrëdhëniesh dhe takimesh. Puna, për këtë arsye, s’mund të vlerësohet si duhet nëse nuk mbahet parasysh natyra e saj shoqërore: “meqë nëse nuk ekziston një trup me të vërtetë shoqëror dhe organik, nëse një rend shoqëror dhe juridik nuk mbron ushtrimin e punës, nëse pjesët e ndryshme, të varura nga njëra-tjetra, nuk lidhen dhe nuk kryhen në mënyrë të ndërsjellë, nëse, edhe për më tepër, nuk bëhen “ortake”, duke formuar gati një gjë të vetme, inteligjencë, kapital, punë, veprimtaria njerëzore nuk mund t’i prodhojë frytet e saj dhe, kështu nuk mund të vlerësohet dhe të paguhet si duhet, aty ku nuk mbahet parasysh natyra e saj shoqërore dhe individuale”.590

    274 Puna është edhe “një detyrim, domethënë një detyrë e njeriut”.591 Njeriu duhet të punojë, sepse Krijuesi ia ka urdhëruar këtë, por edhe për t’iu përgjigjur kërkesave për mbajtjen dhe zhvillimin e njerëzisë së tij. Puna përvijohet si detyrim moral ndaj të afërmit, që është në vend të parë familja e tij, por edhe shoqëria, së cilës ai i përket, Kombi, bir apo bijë e të cilit është, mbarë familja njerëzore, anëtar i të cilit ai është; jemi trashëgimtarë të punës së breznive dhe njëkohësisht edhe krijues e autorë të së ardhmes së të gjithë njerëzve, që do të jetojnë pas nesh.

    275 Puna përforcon identitetin e thellë të njeriut të krijuar në shëmbëlltyrë dhe në përngjasim të Hyjit: «Duke u bërë nëpërmjet punës së vet gjithnjë e më shumë zotërues i tokës, dhe duke përforcuar po nëpërmjet punës zotërimin e tij në botën e dukshme, njeriu, në çdo rast dhe në çdo fazë të këtij procesi, mbetet në linjën e urdhrit zanafillor të Krijuesit, i cili mbetet domosdoshmërisht dhe pazgjidhshmërisht i lidhur me faktin se njeriu është krijuar, si mashkull dhe femër, “në shëmbëlltyrë dhe në përngjasim të Hyjit”».592 Kjo cilëson veprimtarinë e njeriut në gjithësi: ai nuk është zotëria, por kujdestari, i thirrur për të pasqyruar në të vepruarit e vet gjurmën e Atij, përngjasim i të cilit ai është.

    b) Marrëdhëniet mes punës dhe kapitalit

    276 Puna, për vetë karakterin subjektiv apo personal, është më e lartë se çdo faktor tjetër i prodhimit: ky parim vlen, në veçanti, për kapitalin. Sot, termi “kapital” ka kuptime të ndryshme: nganjëherë tregon mjetet materiale të prodhimit në ndërmarrje, nganjëherë burimet financiare të investuara në një nismë prodhuese apo edhe në një veprim në tregjet e bursave. Flitet edhe, në mënyrë jo krejt të përshtatshme, për “kapital njerëzor”, për të treguar burimet njerëzore, domethënë njerëzit, si të aftë për të punuar, për të njohur, për të krijuar, për të kapur me intuitë nevojat e të ngjashmëve të vet, për t’u mirëkuptuar në mënyrë të ndërsjellë si anëtarë të një organizate. I referohemi “kapitalit shoqëror” kur duam të tregojmë aftësinë e bashkëpunimit dhe të kolektivitetit, fryt i investimit në një lidhje besimi të ndërsjellë. Kjo shumëllojshmëri domethëniesh na jep shkase të mëtejshme për të reflektuar mbi atë se çfarë do të thoshte, sot, marrëdhënia mes punës dhe kapitalit.

    277 Doktrina shoqërore ka trajtuar marrëdhëniet mes punës dhe kapitalit, duke vënë në dukje si përparësinë e të parës mbi të dytën, ashtu edhe përplotësinë e tyre.

    Puna në vetvete ka një përparësi në krahasim me kapitalin: «Ky parim ka të bëjë drejtpërsëdrejti me vetë procesin e prodhimit, në lidhje me të cilin puna është gjithmonë një shkak parësor veprues, ndërsa “kapitali” duke qenë tërësia e mjeteve të prodhimit, mbetet vetëm një mjet apo shkaku instrumental27*. Ky parim është një e vërtetë e dukshme që del prej përvojës historike të njeriut».593 Ai “i përket trashëgimisë së qëndrueshme të doktrinës së Kishës”.594

    Mes punës dhe kapitalit duhet të ketë një përplotësi: është vetë logjika që procesi prodhues ka në vetvete e cila tregon nevojën e depërtimit të ndërsjellë të tyre dhe ngutin për t’i dhënë jetë sistemeve ekonomike në të cilët antinomia (kontradikta e hapur) mes punës dhe kapitalit tejkalohet.595 Në kohët kur, brenda një sistemi ekonomik më pak kompleks, “kapitali” dhe “puna me mëditje” identifikoheshin me njëfarë saktësie jo vetëm si dy faktorë prodhues, por edhe, dhe sidomos, si dy klasa konkrete shoqërore, Kisha pohonte se të dyja në vetvete janë të ligjshme:596 “as kapitali s’mund të jetë pa punën, as puna pa kapitalin”.597 Bëhet fjalë për një të vërtetë që vlen edhe sot, pasi “është krejt e rreme t’i vishet vetëm kapitalit ose vetëm punës ajo që merret prej punës së njësuar të njërit dhe të tjetrës; dhe është krejt e padrejtë që njëri t’ia veshë vetes atë që bëhet, duke mohuar efektshmërinë e tjetrës”.598

    278 Në shqyrtimin e marrëdhënieve mes punës dhe kapitalit, sidomos përballë shndërrimeve të fuqishme të kohëve tona, duhet të pohojmë se “burimi kryesor” dhe “faktori vendimtar”599 në dorë të njeriut është vetë njeriu, dhe se “zhvillimi tërësor i njeriut në punë nuk kundërshton, por favorizon prodhimtarinë dhe efektshmërinë më të madhe të punës”.600 Bota e punës, në fakt, është duke zbuluar gjithnjë e më shumë se vlera e “kapitalit njerëzor” gjen shprehje në njohjen e punëtorëve, në mundësinë e tyre për të krijuar marrëdhënie, në krijimtarinë dhe në sipërmarrjen e tyre, në aftësinë për t’u përballur në mënyrë të vetëdijshme me të renë, për të punuar së bashku dhe për të ndjekur objektiva të përbashkëta. Bëhet fjalë për cilësi tamam personale, që i përkasin subjektit të punës më shumë se aspekteve objektive, teknike dhe vepruese të punës. E gjithë kjo bashkëmbart një perspektivë të re në marrëdhëniet mes punës dhe kapitalit: mund të pohojmë se, në kundërshtim me atë që ndodhte në organizimin e vjetër të punës ku subjekti vihet në të njëjtin nivel me objektin, me makinën, sot përmasa subjektive e punës priret të jetë më vendimtare dhe më e rëndësishme se ajo objektive.

    279 Marrëdhënia mes punës dhe kapitalit paraqet shpesh karakteristikat e konfliktualitetit, që merr karakteristika të reja me ndryshimin e konteksteve shoqërore dhe ekonomike. Dje, konflikti mes kapitalit dhe punës buronte, sidomos “nga fakti se punëtorët vinin të gjitha forcat në dispozicion të grupit të sipërmarrësve, dhe se ky, i udhëhequr nga parimi i përfitimit maksimal të prodhimit, kërkonte të caktonte paga sa më të ulta për punën e bërë nga punëtorët”.601 Aktualisht, konflikti paraqet aspekte të reja dhe, më shqetësuese: përparimi shkencor dhe teknologjik dhe përbotëzimi i tregjeve, në vetvete burim zhvillimi dhe përparimi, i vë punëtorët në rrezikun e të qenët të shfrytëzuar nga ingranazhet e ekonomisë dhe nga kërkimi i shfrenuar i prodhimtarisë.602

    280 Nuk duhet të pohohet gabimisht se procesi i kapërcimit të varësisë së punës nga lënda është i aftë në vetvete të kapërcejë tjetërsimin në punë dhe të punës. Nuk bëhet fjalë vetëm për situatat e shumta të mungesës së punës, të punës në të zezë, të punës së fëmijëve, të punës së nënpaguar, të punës së shfrytëzuar, që ende vazhdojnë, por edhe të formave të reja, shumë më të holla, të shfrytëzimit të punëve të reja, të mbi-punëve, të punës-karrierë që nganjëherë i vjedh hapësirë përmasave po aq njerëzore dhe të nevojshme për personin, të elasticitetit të tepërt të punës që e bën të pasigurt dhe nganjëherë të pamundur jetën familjare, të modularitetit28* të punës që rrezikon të ketë ndikime të rënda mbi perceptimin tërësor të ekzistencës dhe të qëndrueshmërisë së marrëdhënieve familjare. Nëse njeriu tjetërsohet kur ua ndërron vendet mjeteve dhe qëllimeve, edhe në kontekstin e ri të punës jo materiale, të lehtë, më cilësore se sasiore, mund të paraqiten elemente tjetërsimi “sipas rritjes… së pjesëmarrjes (së njeriut) në një bashkësi solidare autentike, ose sipas rritjes së izolimit të tij në një kompleks marrëdhëniesh konkurruese të egërsuara dhe largim e ftohje të ndërsjellë”.603

    c) Puna, dhënia e të drejtës për pjesëmarrje

    281 Marrëdhënia mes punës dhe kapitalit gjen shprehje edhe nëpërmjet pjesëmarrjes së punëtorëve në pronësinë, mbarështimin dhe frytet e saj. Kjo është një kërkesë shumë shpesh e lënë pas dore, që në fakt duhet ta vlerësojmë më mirë: “secili, në bazë të punës së vet, duhet të ketë të drejtë të plotë ta konsiderojë veten në të njëjtën kohë edhe “bashkë-pronar” të bankës së madhe të punës, ku angazhohen të gjithë bashkë. Dhe një rrugë drejt kësaj pikëmbërritjeje mund të jetë ajo e shoqërimit, për sa është e mundur, të punës me pronësinë e kapitalit dhe për t’i dhënë jetë një game të pasur trupash të ndërmjetëm me qëllim ekonomik, shoqëror dhe kulturor: trupa që gëzojnë një autonomi reale në krahasim me pushtetet publike, që ndjekin objektivat e tyre specifik në raporte bashkëpunimi të ndërsjellë dhe të ndershëm, në vartësi të nevojave të së mirës së përbashkët, dhe që paraqesin formën e substancën e një bashkësie të gjallë, domethënë që në këto trupa anëtarët përkatës të konsiderohen dhe të trajtohen si persona e të nxiten që të marrin pjesë aktive në jetën e tyre”.604 Organizimi i ri i punës, ku dija vlen më shumë se vetëm pronësia e mjeteve të prodhimit, pohon në mënyrë konkrete se puna, për shkak të karakterit të saj subjektiv, është dhënie e të drejtës për pjesëmarrje: është e domosdoshme që të kapemi pas kësaj vetëdijeje për të vlerësuar pozicionin e drejtë të punës në proceset prodhuese dhe për të gjetur mënyrën e pjesëmarrjes në përputhje me subjektivitetin e punës në veçantinë e situatave të ndryshme konkrete.605

    d) Marrëdhënia mes punës dhe pronës private

    282 Magjisteri shoqëror i Kishës e nyjëzon marrëdhënien mes punës dhe kapitalit edhe në lidhje me institucionin e pronës private, të drejtën relative dhe përdorimin e saj. E drejta për pronë private është në vartësi të parimit të adresimit universal të të mirave dhe nuk duhet të jetë motiv pengesash për punën dhe zhvillimin e të tjerëve. Pasuria, që është fituar sidomos me punë, duhet t’i shërbejë punës. Kjo vlen në mënyrë të veçantë për zotërimin e mjeteve të prodhimit; por ky parim ka të bëjë edhe me të mirat e botës financiare, teknike, intelektuale dhe personale.

    Mjetet e prodhimit “nuk mund të zotërohen kundër punës, nuk mund të zotërohen as për të zotëruar”.606 Zotërimi i tyre bëhet i paligjshëm kur pasuria “nuk vlerësohet apo shërben për të penguar punën e të tjerëve, për të siguruar një fitim që nuk lind nga zgjerimi global i punës dhe i pasurive shoqërore, por nga ngjeshja e tyre, nga shfrytëzimi i paligjshëm, spekullimi dhe thyerja e solidaritetit në botën e punës”.607

    283 Prona private dhe publike, si edhe mekanizmat e sistemit ekonomik duhet të parapërgatiten për një ekonomi në shërbim të njeriut, në mënyrë që të ndihmojnë për vënien në jetë të parimit të adresimit universal të të mirave. Në këtë perspektivë bëhet e rëndësishme çështja që ka lidhje me pronën, përdorimin e teknologjive dhe të njohurive të reja, që përbëjnë, në kohën tonë, një formë tjetër të veçantë pronësie, me rëndësi jo më të vogël se ajo e tokës dhe e kapitalit.608 Këto burime, ashtu si edhe të gjitha të mirat e tjera, kanë një adresim universal; edhe ato përfshihen në një kontekst normash juridike dhe rregullash shoqërore që garantojnë përdorimin e tyre me kritere drejtësie, barazie dhe respektimi të të drejtave të njeriut. Njohuritë e reja dhe teknologjitë, falë potencialeve të tyre të stërmëdha, mund të japin një ndihmesë vendimtare në nxitjen e përparimit shoqëror, por rrezikojnë të bëhen burim papunësie dhe të zmadhojnë largësinë mes zonave të zhvilluara dhe zonave të nënzhvilluara, nëse mbeten të përqendruara në Vendet më të pasura apo në duart e grupeve të vogla që kanë në dorë pushtetin.

    e) Pushimi i ditës së festës

    284 Pushimi i ditës së festës është një e drejtë.609 Hyji “të shtatën ditë pushoi nga çdo punë që kishte bërë” (Zan 2, 2): edhe njerëzit, të krijuar në përngjasim të Tij, duhet të gëzojnë pushime dhe kohë të lirë të mjaftueshme që t’u mundësojë atyre të kujdesen për jetën familjare, kulturore, shoqërore dhe fetare.610 Për këtë ndihmon caktimi i ditës së Zotit.611 Besimtarët, gjatë ditës së diel dhe ditëve të festave të tjera të urdhëruara, duhet të mos bëjnë punë apo veprimtari që pengojnë kultin kremtuar Hyjit, harenë e tyre në ditën e Zotit, praktikimin e veprave të mëshirës dhe nevojën për të pushuar mendjen e trupin”.612 Nevoja familjare apo kërkesa për dobishmëri shoqërore në mënyrë të ligjshme mund të përjashtojnë nga pushimi i ditës së diel, por nuk duhet të krijojnë zakone në dëm të fesë, të jetës familjare dhe të shëndetit.

    285 E diela është një ditë që duhet të shenjtërohet me një dashuri vepruese, duke i kushtuar përkujdesje familjes dhe të afërmve, si edhe të sëmurëve, atyre që vuajnë, të moshuarve; as nuk duhet të harrohen ata “vëllezër që kanë po ato nevoja e po ato të drejta dhe që nuk mund të pushojnë për shkak të varfërisë e të mjerimit”;613 përveç kësaj është një kohë e përshtatshme për reflektim, heshtje, studim, që favorizon rritjen e jetës së brendshme dhe të krishterë. Besimtarët duhet të dallohen, edhe në këtë ditë, për përkormërinë e tyre, duke shmangur të gjitha teprimet dhe veprimet e dhunshme që shpesh karakterizojnë dëfrimet në masë.614 Dita e Zotit duhet të jetohet gjithmonë si dita e lirimit, që na bën të marrim pjesë “të bashkuar në festë dhe në bashkimin e të parëlindurve emrat e të cilëve janë të shkruar në qiell” (krh. Heb 12, 22-23) dhe hershon kremtimin e Pashkës përfundimtare në lavdinë e qiellit.615

    286 Autoritetet publike kanë të drejtën të mbikëqyrin me qëllim që shtetasve të mos u hiqet, për arsye të prodhimit ekonomik, një kohë e caktuar për pushimin dhe kultin hyjnor. Punëdhënësit kanë një detyrim të ngjashëm ndaj punëmarrësve të tyre.616 Të krishterët duhet të përpiqen, duke respektuar lirinë fetare dhe të mirën e përbashkët të të gjithëve, që ligjet ta njohin të dielën dhe solemnitetet e tjera liturgjike si ditë feste: “U takon atyre që t’u japin të gjithëve një shembull publik lutje, respektimi, gëzimi dhe ruajtje të traditave të tyre si një ndihmesë e çmuar për jetën shpirtërore të shoqërisë njerëzore”.617 Çdo i krishterë do të duhet “të shmangte që, pa nevojë, t’u diktojë të tjerëve atë që do t’i pengonte ata ta mbanin ditën e Zotit”.618

  16. #36
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    IV. E DREJTA PËR PUNË


    a) Puna është e nevojshme

    287 Puna është një e drejtë themelore dhe një e mirë për njeriun:619 një e mirë e dobishme, e denjë për të, e përshtatshme për ta shprehur dhe për ta shtuar dinjitetin njerëzor. Kisha mëson vlerën e punës jo vetëm sepse ajo është gjithmonë personale, por edhe për faktin se është e nevojshme.620 Puna është e nevojshme për të formuar dhe për ta mbajtur familjen,621 për të pasur të drejtën për pronë,622 për të ndihmuar të mirën e përbashkët të familjes njerëzore.623 Vlerësimi i implikimeve morale, që çështja e punës bashkëmbart në jetën shoqërore e çon Kishën ta tregojë papunësinë si një “fatkeqësi të vërtetë shoqërore”,624 sidomos në lidhje me brezat e rinj.

    288 Puna është një e mirë e të gjithëve, që duhet të jetë e mundur për të gjithë ata që janë të aftë. “Puna me orë të plota” është, gjithashtu, një objektiv i drejtë për çdo rend ekonomik që është i orientuar nga drejtësia dhe nga e mira e përbashkët. Një shoqëri në të cilën e drejta për punë bëhet e kotë apo mohohet sistematikisht dhe në të cilën masat e politikës ekonomike nuk u mundësojnë punëtorëve të arrijnë nivele të kënaqshme pune, “nuk mund të arrijë as ligjshmërinë e saj etike dhe as paqen shoqërore”.625 Një rol i rëndësishëm dhe, pra, një përgjegjësi specifike dhe serioze i përket, në këtë fushë, “punëdhënësit në mënyrë jo të drejtpërdrejtë”,626 apo atyre subjekteve persona ose institucione të ndryshme që janë në gjendje të orientojnë, në nivel kombëtar apo ndërkombëtar, politikën e punës dhe të ekonomisë.

    289 Aftësia projektuese e një shoqërie të orientuar drejt të mirës së përbashkët dhe të projektuar drejt të ardhmes matet edhe, dhe sidomos, mbi bazën e perspektivës së punës që ajo është në gjendje të ofrojë. Përqindja e lartë e papunësisë, prania e sistemeve të vjetruara të arsimimit dhe e vështirësive që vazhdojnë ende për fillimin e formimit dhe futjen në tregun e punës përbëjnë, sidomos për shumë të rinj, një pengesë të fortë në rrugën e realizimit njerëzor dhe profesional. Kush është i papunë apo pjesërisht i papunë, në fakt, pëson rrjedhojat thellësisht negative që kjo gjendje përcakton në personalitetin e tij dhe rrezikon të lihet mënjanë, të bëhet viktimë e përjashtimit shoqëror.627 Kjo është një dramë që godet, në përgjithësi, përveç të rinjve, edhe gratë, punëtorët më pak të specializuar, personat me aftësi të kufizuara, emigrantët, ish-të burgosurit, analfabetët, të gjitha subjektet që ndeshin vështirësitë më të mëdha në kërkimin e një vendi në botën e punës.

    290 Mbajtja e vendit të punës varet gjithmonë e më shumë nga aftësitë profesionale.628 Sistemi arsimor dhe ai i edukimit nuk duhet të lërë pas dore formimin njerëzor dhe teknik, të nevojshëm për të zhvilluar me përfitim detyrat e kërkuara. Nevoja gjithnjë e më e përhapur për të ndryshuar shumë herë punën, gjatë jetës, i dikton sistemit edukativ të favorizojë gatishmërinë e personave, përditësimin dhe kualifikimin e tyre të përhershëm. Të rinjtë duhet të mësojnë dhe të veprojnë në mënyrë autonome, të bëhen të aftë për të marrë në mënyrë të përgjegjshme detyrën që t’u bëjnë ballë me kompetencë rreziqeve të lidhura me një kontekst ekonomik të lëvizshëm dhe shpesh të paparashikueshëm në skenarët e tij evolutivë.629 Është gjithashtu i domosdoshëm ofrimi i mundësive formuese për të rriturit në kërkim të rikualifikimit dhe për të papunët. Më në përgjithësi, itinerari i punës së personave duhet të gjejë forma të reja përkrahjeje konkrete, duke filluar prej vetë sistemit formues, me qëllim që të jetë më pak i vështirë kapërcimi i fazave të ndryshimit, të pasigurive, të paqartësive.

    b) Roli i Shtetit dhe i shoqërisë në nxitjen e të drejtës për punë

    291 Problemet e punësimit përfshijnë përgjegjësitë e Shtetit, të cilit i përket detyra për të nxitur politika vepruese pune, të tilla që të favorizojnë krijimin e mundësive të punësimit brenda territorit kombëtar, duke stimuluar për këtë qëllim botën prodhuese. Detyra e Shtetit nuk ka të bëjë aq me sigurimin e drejtpërdrejtë të së drejtës për punë të të gjithë shtetasve, duke disiplinuar krejt jetën ekonomike dhe duke cenuar nismën e lirë të individëve, sa me “ndihmesën e veprimtarisë së ndërmarrjeve, duke krijuar kushte që sigurojnë raste pune, duke e nxitur atë aty ku ajo është e pamjaftueshme apo duke e mbështetur në çastet e krizës”.630

    292 Përpara përmasave planetare të arritura me shpejtësi nga lidhjet ekonomiko-financiare dhe nga tregu i punës, duhet të nxitet një bashkëpunim i efektshëm ndërkombëtar mes Shteteve, nëpërmjet traktateve, marrëveshjeve dhe planeve të përbashkëta të veprimit që mbrojnë të drejtën për punë edhe në fazat më kritike të ciklit ekonomik, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Duhet të jemi të vetëdijshëm për faktin se puna njerëzore është një e drejtë prej së cilës varet drejtpërsëdrejti nxitja e drejtësisë shoqërore dhe e paqes civile. Detyra të rëndësishme në këtë drejtim i takojnë Organizatave Ndërkombëtare dhe atyre sindikaliste: duke u lidhur në mënyrat më të përshtatshme, ata duhet të angazhohen, para së gjithash, të endin “një rrjet gjithnjë e më të dendur udhëzimesh juridike që mbrojnë punën e burrave, të grave, të të rinjve dhe që u sigurojnë atyre një pagë të drejtë”.631

    293 Për nxitjen e të drejtës për punë është e rëndësishme, sot ashtu si edhe në kohët e enciklikës “Rerum novarum”, që të ketë një “proces të lirë për vetëorganizimin e shoqërisë”.632 Dëshmi domethënëse dhe shembuj vetë-organizimi mund të gjenden në nismat e shumta, sipërmarrëse dhe shoqërore, të karakterizuara nga forma pjesëmarrjeje, bashkëpunimi dhe vetëmbarështimi, që nxjerrin në pah shkrirjen e energjive solidare. Ata i ofrohen tregut si një sektor i larmishëm veprimtarish pune që dallohen për një vëmendje të veçantë në krahasim me përbërësin marrëdhënor të të mirave të prodhuara dhe të shërbimeve të shpërndara në shumë mjedise: arsim, mbrojtje të shëndetit, shërbime shoqërore bazë, kulturë. Nismat e ashtuquajtura “sektori i tretë” përbëjnë një mundësi gjithnjë e më të rëndësishme për zhvillimin e punës dhe të ekonomisë.

    c) Familja dhe e drejta për punë

    294 Puna është “themeli mbi të cilin formohet jeta familjare, e cila është një e drejtë dhe një thirrje e njeriut”:633 Ajo siguron mjetet e jetesës dhe garanton procesin edukativ të fëmijëve.634 Familja dhe puna, kaq ngushtësisht të ndërvarura në përvojën e shumicës së personave, meritojnë më në fund një vlerësim më të përshtatshëm me realitetin, një vëmendje që i përfshin të dyja, pa kufijtë e një konceptimi privatistik të familjes dhe ekonomicistik të punës. Për këtë, është e nevojshme që ndërmarrjet, organizatat profesionale, sindikatat dhe Shteti të bëhen nxitës të politikave të punës që nuk penalizojnë, por që favorizojnë bërthamën familjare nga pikëpamja e gjetjes së një pune. Jeta e familjes dhe e punës, në fakt, kushtëzohen ndërsjellshmërisht në mënyrë të ndryshme. Pendolarizmi29*, puna e dyfishtë dhe lodhja fizike e psikologjike ulin kohën që duhet t’i kushtohet familjes;635 papunësia ka ndikime materiale dhe shpirtërore mbi familjet, ashtu si edhe tensionet e krizat familjare ndikojnë negativisht në qëndrimet dhe rendimentin e punës.

    d) Gratë dhe e drejta për punë

    295 Fryma femërore është e nevojshme në të gjitha shprehjet e jetës shoqërore, për këtë duhet të garantohet prania e grave edhe në rrethin e punës. Hapi i parë i domosdoshëm në këtë drejtim është mundësia konkrete për formim profesional. Njohja dhe mbrojtja e të drejtave të grave në kontekstin e punës varen, në përgjithësi, nga organizimi i punës, që duhet të ketë parasysh dinjitetin dhe thirrjen e gruas, “nxitja e vërtetë e së cilës … kërkon që puna të strukturohet në atë mënyrë që ajo të mos e paguajë nxitjen e saj me braktisjen e familjes, në të cilën ka rolin e pazëvendësueshëm të nënës”.636 Është një çështje mbi të cilën matet cilësia e shoqërisë dhe mbrojtja konkrete e të drejtës për punë të grave.

    Vazhdimi pa ndërprerje i shumë formave të diskriminimit që fyejnë dinjitetin dhe thirrjen e gruas në sferën e punës i detyrohen një serie të gjatë kushtëzimesh që penalizojnë gruan, e cila ka qenë dhe është, edhe sot e kësaj dite, e shtrembëruar në karakteristikat e saj të posaçme, jo rrallë e lënë pas dore dhe madje e skllavëruar”.637 Këto vështirësi, për fat të keq, nuk janë tejkaluar, siç tregojnë kudo situatat e ndryshme që ligështojnë gratë, duke i nënshtruar ato edhe në forma të mirëfillta shfrytëzimi. Nguti për një njohje reale të të drejtave të grave në punë ndihet sidomos në aspektin e pagës dhe të sigurimeve shoqërore.638

    e) Puna e fëmijëve

    296 Puna e fëmijëve, në format e saja të patolerueshme, përbën një lloj dhune më pak të dukshme se të tjerat, por jo më pak të tmerrshme.639 Një dhunë që, përtej të gjitha implikimeve politike, ekonomike dhe juridike, mbetet thelbësisht një problem moral. Ky është mësimi i Papa Leonit XIII: “Për sa i përket fëmijëve të kihet kujdes që të mos pranohen në ofiçina përpara se mosha të mos ketë zhvilluar mjaftueshëm forcat e tyre fizike, intelektuale dhe morale. Forcat, që lulëzojnë në fëmijëri, të ngjashme me barin në lulëzim, një lëvizje e parakohshme i prish, dhe atëherë bëhet i pamundur vetë edukimi i fëmijës”.640 Plaga e punës së fëmijëve, prej më shumë se 100 vjet larg, ende nuk është zhdukur.

    Edhe në vetëdijen se, të paktën tani për tani, në disa Vende ndihmesa që puna e fëmijëve i sjell bilancit familjar dhe ekonomisë kombëtare është diçka prej së cilës s’mund të hiqet dorë dhe që, kudo, disa forma pune, të bëra me kohë të pjesshme, mund të jenë të frytshme për vetë fëmijët, doktrina shoqërore denoncon shtimin e “shfrytëzimit të punës së fëmijëve në kushte skllavërie të vërtetë”.641 Ky shfrytëzim përbën një shkelje të rëndë të dinjitetit njerëzor, mbartës i të cilit është çdo individ, “sado i vogël apo në dukje i pavlerë të jetë ai në terma dobishmërie”.642

    f) Mërgimi dhe puna

    297 Imigrimi mund të jetë një burim më shumë se një pengesë për zhvillimin. Në botën e sotme, në të cilën rëndohet çekuilibri mes Vendeve të pasura dhe Vendeve të varfra dhe në të cilën zhvillimi i komunikimit zvogëlon me të shpejtë largësitë, rriten dyndjet e personave në kërkim të kushteve më të mira të jetesës, që vijnë nga zonat më pak të favorizuara të tokës: ardhja e tyre në Vendet e zhvilluara shpesh perceptohet si një kërcënim për nivelet e larta të mirëqenies të arritura falë disa dhjetëvjeçarëve rritje ekonomike. Të ardhurit, megjithatë, në më të shumtën e rasteve, u përgjigjen një kërkese për punë, që përndryshe do të mbetej e papërmbushur, në sektorë dhe territore ku puna lokale e krahut është e pamjaftueshme ose jo e gatshme për të dhënë ndihmesën e vet të punës.

    298 Institucionet e Vendeve mikpritëse duhet të mbikëqyrin me kujdes, me qëllim që të mos përhapet tundimi i shfrytëzimit të punës së krahut të huaj, duke u hequr atyre të drejtat që u garantohen punëtorëve vendas, të cilat duhet t’u sigurohen të gjithëve pa dallim. Rregullimi i flukseve dyndëse sipas kritereve të barazisë dhe të ekuilibrit643 është njëri prej kushteve të domosdoshme për të bërë të mundur që përfshirjet të bëhen me garancitë e kërkuara nga dinjiteti i personit njerëzor. Të ardhurit duhet të mikpriten si persona dhe të ndihmohen, së bashku me familjet e tyre, që të integrohen në jetën shoqërore.644 Në këtë perspektivë respektohet dhe nxitet e drejta e bashkimit familjar.645 Në të njëjtën kohë, për sa është e mundur, duhet të favorizohen të gjitha kushtet që lejojnë rritjen e mundësive për vende pune në vendlindjen e çdo njeriu.646

    g) Bota bujqësore dhe e drejta për punë

    299 Një vëmendje të veçantë meriton puna bujqësore, për rolin shoqëror, kulturor dhe ekonomik që ajo ka në sistemet ekonomike të shumë Vendeve, për problemet e shumta që duhet të përballojë në kontekstin e një ekonomie gjithnjë e më të globalizuar, për rëndësinë e saj në rritje për mbrojtjen e mjedisit natyror: “janë pra, të nevojshme ndryshime rrënjësore dhe të ngutshme për t’i ridhënë bujqësisë dhe punëtorëve të fushave vlerën e duhur si bazë të një ekonomie të shëndoshë, në tërësinë e zhvillimit të bashkësisë shoqërore”.647

    Ndryshimet e thella dhe rrënjësore që po bëhen në nivel shoqëror dhe kulturor, edhe në bujqësi e në botën e gjerë rurale, ripropozojnë me ngut një thellim të domethënies së punës bujqësore në përmasat e saj të shumta. Bëhet fjalë për një sfidë me një rëndësi të madhe, që mund t’i bëhet ballë me politika bujqësore dhe mjedisore të afta për të tejkaluar një lloj konceptimi mbeturinor e asistencial dhe për të përpunuar perspektiva të reja për një bujqësi moderne, të aftë për të luajtur një rol domethënës në jetën shoqërore dhe ekonomike.

    300 Në disa Vende është e domosdoshme një rishpërndarje e tokës, në rrethin e politikave të efektshme të reformave agrare, me qëllim që të kapërcehet pengesa që latifondi 30* jo-prodhues, i dënuar nga doktrina shoqërore e Kishës,648 ngre ndaj një zhvillimi të vërtetë ekonomik: “Vendet në rrugën e zhvillimit mund ta kundërshtojnë në mënyrë të efektshme procesin aktual të përqendrimit të pronësisë së tokës nëse i bëjnë ballë disa situatave që bashkëpërcaktohen si nyje të vërteta strukturore. Të tilla janë mungesat dhe vonesat në nivel legjislativ për njohjen e pronësisë së tokës dhe për tregun e kreditit; mosinteresimi për kërkimin dhe formimin në bujqësi; neglizhimi i shërbimeve shoqërore dhe i infrastrukturave në zonat rurale”.649 Reforma bujqësore bëhet për këtë, përveçse një nevojë politike, një detyrim moral, meqë moszbatimi i saj pengon në këto vende efektet përfituese që rrjedhin prej hapjes së tregjeve dhe, në përgjithësi, prej atyre rasteve të dobishme për rritjen, që globalizimi në zhvillim e sipër mund të ofrojë.650

  17. #37
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT

    V. TË DREJTAT E PUNËTORËVE



    a) Dinjiteti i punëtorëve dhe respektimi i të drejtave të tyre

    301 Të drejtat e punëtorëve, ashtu si të gjitha të drejtat e tjera, bazohen në natyrën e personit njerëzor dhe në dinjitetin e tij transhendent. Magjisteri shoqëror i Kishës ka menduar të rendisë disa, duke uruar njohjen e tyre nga sistemi juridik: të drejtën për një pagë të drejtë;651 të drejtën për pushim;652 të drejtën “për mjedise pune dhe për procese prodhuese që nuk dëmtojnë shëndetin fizik të punëtorëve dhe që nuk cenojnë integritetin e tyre moral”653; të drejtën që të mbrohet personaliteti i tyre në vendin e punës, “pa u dhunuar në asnjë mënyrë në ndërgjegjen apo në dinjitetin e tyre”;654 të drejtën për subvencione të arsyeshme, të domosdoshme për jetesën e të papunëve dhe të familjeve të tyre;655 të drejtën për pension, si edhe për sigurimin e pleqërisë, ndaj sëmundjeve dhe në rast të aksidenteve gjatë punës; 656 të drejtën për masa paraprake shoqërore që kanë lidhje me amësinë;657 të drejtën për t’u mbledhur dhe për t’u organizuar.658 Këto të drejta shpesh shkelen, siç pohojnë dukuritë e trishtueshme të punës së nënpaguar, pa mbrojtje ligjore apo që nuk përfaqësohet si duhet aty ku merren vendimet. Ndodh shpesh që kushtet e punës së burrave, të grave dhe të fëmijëve, sidomos në Vendet në zhvillim, janë kaq çnjerëzore sa cenojnë dinjitetin dhe dëmtojnë shëndetin e tyre.

    b) Dinjiteti për një pagë të drejtë dhe shpërndarja e të ardhurave

    302 Paga është mjeti më i rëndësishëm për të realizuar drejtësinë në marrëdhëniet e punës.659 “Paga e drejtë është fryti i ligjshëm i punës”;660 bën një padrejtësi të madhe ai që nuk pranon ta japë apo që nuk e jep atë në kohën e duhur dhe në përpjestim të drejtë me punën e bërë (krh. Lev 19, 13; Lp 24, 14-15; Jak 5, 4). Pagesa është mjeti që i mundëson punëtorit përdorimin e të mirave të tokës: “puna shpërblehet në atë masë sa t’i garantojë njeriut mundësinë që të kenë një jetesë të denjë materiale, shoqërore, kulturore dhe shpirtërore për veten dhe të tjerët, në lidhje me detyrat dhe rendimentin e secilit, me kushtet e ndërmarrjes dhe të mirën e përbashkët”.661 Marrëveshja e thjeshtë mes punëtorëve dhe punëdhënësit rreth vlerës së pagës nuk mjafton për ta cilësuar si “të drejtë” pagën e miratuar, pasi ajo “nuk duhet të jetë më e vogël se mbajtja e ushqyerja”662 e punëtorit: drejtësia natyrore është para dhe është më e lartë se liria e kontratës.

    303 Mirëqenia ekonomike e një Vendi nuk matet ekskluzivisht me cilësinë e të mirave materiale, por edhe duke pasur parasysh mënyrën me të cilën ato prodhohen dhe me shkallën e barazisë së shpërndarjes së të ardhurave, që duhet t’u mundësojë të gjithëve atë që u nevojitet për zhvillimin dhe përsosjen e vetvetes. Një shpërndarje e barabartë e të ardhurave bëhet në bazë të kritereve jo vetëm të drejtësisë së ndërsjellë, por edhe të drejtësisë shoqërore, duke vlerësuar me këtë, përveç vlerës objektive të punës, dinjitetin njerëzor të subjekteve që e përbëjnë atë. Një mirëqenie ekonomike arrihet edhe nëpërmjet politikave të përshtatshme shoqërore të rishpërndarjes së të ardhurave që, duke pasur parasysh kushtet e përgjithshme, t’i vlerësojnë si duhet meritat dhe nevojat e çdo shtetasi.

    c) E drejta për grevë

    304 Doktrina shoqërore njeh ligjshmërinë e grevës “kur ajo bëhet mjeti i pashmangshëm, apo të paktën i nevojshëm, për arritjen e një përfitimi të përpjesëtuar”,663 pasi kanë rezultuar jo të efektshme të gjitha mënyrat e tjera të kapërcimit të konflikteve.664 Greva, njëra prej fitoreve më të mundimshme të sindikatave, mund të përkufizohet si mospranimi kolektiv dhe i kurdisur, nga ana e punëtorëve, për të mos punuar, me qëllim që të kenë, përmes presionit të ushtruar mbi punëdhënësit, Shtetin dhe opinionin publik, kushte më të mira pune dhe shoqërore. Edhe greva, edhe pse përvijohet “si… një lloj ultimatumi”,665 duhet të jetë gjithmonë një metodë paqësore për kërkimin e të drejtave; ajo bëhet “moralisht e papranueshme atëherë kur shoqërohet me dhunë apo vendosen objektiva që nuk kanë lidhje të drejtpërdrejta me kushtet e punës apo në kundërshtim me të mirën e përbashkët”.666

  18. #38
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT



    VI. SOLIDARITETI MES PUNËTORËVE

    a) Rëndësia e sindikatave

    305 Magjisteri e njeh dhe e pranon rolin themelor që kanë sindikatat e punëtorëve, arsyeja e ekzistencës së tyre ka të bëjë me të drejtën e punëtorëve për të formuar shoqata apo unione, që mbrojnë interesat jetësore të njerëzve të angazhuar në punë të ndryshme. Sindikatat “janë rritur mbi bazën e luftës së punëtorëve, të botës së punës dhe, para së gjithash, të punëtorëve industrialë, për mbrojtjen e të drejtave të tyre në lidhje me sipërmarrësit dhe pronarët e mjeteve të prodhimit”.667 Organizatat sindikaliste, duke ndjekur qëllimin e tyre specifik në shërbim të së mirës së përbashkët, janë një faktor konstruktiv për rendin shoqëror dhe solidaritetin e pra, një element i domosdoshëm i jetës shoqërore. Njohja e të drejtave të punës ka përbërë gjithmonë një problem të vështirë për t’u zgjidhur, pasi ndodh brenda proceseve historike dhe institucionale komplekse dhe ende sot mund të thuhet se është e papërfunduar. Kjo e bën më shumë se kurrë aktual dhe të nevojshëm ushtrimin e një solidariteti të vërtetë mes punëtorëve.

    306 Doktrina shoqërore mëson se marrëdhëniet brenda botës së punës duhet të kenë vulën e bashkëpunimit: urrejtja dhe lufta për ta zhdukur tjetrin janë metoda krejtësisht të papranueshme, edhe sepse, në çdo sistem shoqëror, janë të domosdoshme për procesin e prodhimit si puna, ashtu edhe kapitali. Në dritën e këtij konceptimi, doktrina shoqërore «nuk mendon se sindikatat janë vetëm pasqyrim i strukturës “së klasës” së shoqërisë dhe se janë eksponent i luftës së klasave, që në mënyrë të pashmangshme qeveris jetën shoqërore».668 Sindikatat janë vërtet nxitësit e luftës për drejtësi shoqërore, për të drejtat e njerëzve të punës, në profesionet e tyre specifike: «Kjo “luftë” duhet të shihet si një angazhim normal “për” të mirën; (…) nuk është një luftë “kundër” të tjerëve».669 Sindikata, duke qenë para së gjithash mjeti i solidaritetit dhe i drejtësisë, nuk mund të abuzojë me mjetet e luftës; në bazë të thirrjes së vet, duhet të fitojë mbi tundimet e korporativizmit31*, të dijë të vetërregullohet dhe të vlerësojë rrjedhojat e zgjedhjeve të veta në lidhje me horizontin e të mirës së përbashkët.670

    307 Sindikatës, përveç funksioneve mbrojtëse dhe kërkuese, i takon si përfaqësia që synon “organizimin sipas një rendi të drejtë të jetës ekonomike”,671 ashtu edhe edukimi i ndërgjegjes shoqërore të punëtorëve, me qëllim që ata të ndihen pjesë e gjallë, sipas aftësive dhe prirjeve të secilit, në krejt veprën e zhvillimit ekonomik, shoqëror dhe të ndërtimit të së mirës së përbashkët universale. Sindikata dhe format e tjera të asociacionizëm të punëtorëve duhet të marrin një funksion bashkëpunues me subjektet e tjera shoqërore dhe të interesohen për mbarështimin e gjërave publike. Organizatat sindikaliste kanë për detyrë të ndikojnë mbi pushtetin politik, që ta sensibilizojnë atë siç duhet për problemet e punës dhe që ta angazhojnë atë në dobi të realizimit të të drejtave të punëtorëve. Sindikatat, megjithatë, nuk kanë karakterin e “partive politike” që luftojnë për pushtet dhe nuk duhet t’u nënshtrohen vendimeve të partive politike apo të kenë lidhje tepër të ngushta me to: “në kushte të tilla, ato humbasin me lehtësi kontaktin me atë që është detyra e tyre specifike: sigurimi i të drejtave të duhura të njerëzve të punës në kuadrin e të mirës së përbashkët të krejt shoqërisë dhe bëhen, një mjet për qëllime të tjera”.672

    b) Forma të reja solidariteti

    308 Konteksti shoqëroro-ekonomik i sotëm, i karakterizuar nga procese globalizimi ekonomiko-financiar gjithnjë e më të shpejta, i shtyn sindikatat të ripërtërihen. Sot sindikatat janë të thirrura për të vepruar me forma të reja,673 duke zgjeruar rrezen e veprimit të vet të solidaritetit në mënyrë që të mbrohen, përveç kategorive tradicionale punëtore, edhe punëtorët me kontratë pune jo tipike apo me kohë të përcaktuar; punëtorët, puna e të cilëve është vënë në rrezik nga shkrirja e ndërmarrjeve, që po ndodh gjithnjë e më shpesh, edhe në nivel ndërkombëtar; ata që nuk kanë një punë, të ardhurit, punëtorët stinorë, ata që për mungesë përditësimi profesional janë të përjashtuar nga tregu i punës dhe që nuk mund të hyjnë pa kurse të përshtatshme rikualifikimi.

    Përballë ndryshimeve të ndodhura në botën e punës, solidariteti mund të rifitohet dhe ndoshta edhe të bazohet më mirë në krahasim me të kaluarën, nëse veprohet për rizbulimin e vlerës subjektive të punës: “duhet të vazhdojmë ta pyesim veten rreth subjektit të punës dhe të kushteve në të cilat ai jeton”. Për këtë, janë gjithmonë të nevojshme lëvizje të reja solidariteti të njerëzve të punës dhe solidariteti me njerëzit e punës”.674

    309 Duke ndjekur “forma të reja solidariteti”,675 shoqatat e punëtorëve duhet të orientohen drejt përgjegjësive më të mëdha, jo vetëm në lidhje me mekanizmat tradicionalë të rishpërndarjes, por edhe në lidhje me prodhimin e pasurive dhe të krijimit të kushteve shoqërore, politike dhe kulturore që t’u mundësojë atyre, që mund dhe duan të punojnë, ushtrimin e të drejtës së tyre për punë, në respektim të plotë të dinjitetit të tyre si punëtorë. Kapërcimi gradual i modelit organizativ të bazuar në punën e paguar në ndërmarrjen e madhe bën të mundur, përveç kësaj, një përditësim të normave dhe të sistemeve të sigurimit shoqëror, nëpërmjet të cilëve punëtorët janë mbrojtur deri tani, duke mos harruar të garantohen të drejtat e tyre themelore.

  19. #39
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.

    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)


    KAPITULLI I GJASHTË

    PUNA E NJERIUT


    VII. “RISITË” E BOTËS SË PUNËS

    a) Një fazë tranzicioni epokal

    310 Njëra prej nxitjeve më domethënëse të ndryshimit aktual të organizimit të punës është dhënë prej dukurive të globalizimit, që mundëson eksperimentimin e formave të reja të prodhimit, me vendosjen e impianteve në fusha të ndryshme prej asaj ku merren vendimet strategjike dhe larg prej tregut të konsumit. Dy janë faktorët që u japin impuls këtyre dukurive: shpejtësia e jashtëzakonshme e komunikimit pa kufij hapësinorë dhe kohorë dhe lehtësia relative për të transportuar mallra e persona nga njëra anë e globit në tjetrën. Kjo bashkëmbart një rrjedhojë themelore mbi proceset prodhuese: prona është gjithnjë e më e largët, shpesh mospërfillëse ndaj efekteve të zgjedhjeve të bëra. Nga ana tjetër, nëse është e vërtetë që globalizimi, a priori, nuk është as i keq dhe as i mirë në vetvete, por varet nga përdorimi që i bën njeriu,676 duhet të pohohet se është i nevojshëm një globalizim i mbrojtjeve, i të drejtave minimale thelbësore, i barazisë.

    311 Njëra prej karakteristikave më të rëndësishme të organizimit të ri të punës është fragmentimi fizik i ciklit prodhues, i nxitur për të arritur një efektshmëri dhe një përfitim më të madh. Në këtë perspektivë, koordinatat tradicionale hapësirë-kohë brenda të cilave përvijohet cikli prodhues pësojnë një shndërrim të paparë, që përcakton një ndryshim të strukturës së punës. E gjithë kjo ka rrjedhoja të rëndësishme në jetën e individëve dhe të bashkësive, të nënshtruara ndryshimeve rrënjësore si në planin e kushteve materiale, ashtu edhe në planin kulturor dhe të vlerave. Kjo dukuri është duke përshtjelluar, në nivel global dhe lokal, miliona persona, pavarësisht nga profesioni i tyre, nga kushtet shoqërore dhe nga përgatitja kulturore. Riorganizimi i kohës, rregullimi i saj dhe ndryshimet që po ndodhin në përdorimin e hapësirës të krahasueshme, për madhësinë e tyre, me revolucionin e parë industrial, meqë përfshijnë të gjithë sektorët prodhues, në të gjitha kontinentet, duke u nisur nga shkalla e tyre e zhvillimit duhet të konsiderohen, për këtë, një sfidë vendimtare, edhe në nivelin etik e kulturor, në fushën e përcaktimit të një sistemi të ripërtërirë të mbrojtjes së punës.

    312 Globalizimi i ekonomisë, me liberalizimin e tregut, shtimi i konkurrencës, rritja e ndërmarrjeve të specializuara në ofrimin e prodhimeve dhe të shërbimeve, kërkon elasticitet më të madh në tregun e punës, në organizimin dhe në mbarështimin e proceseve prodhuese. Në vlerësimin e kësaj lënde delikate, na duket e rastit t’i kushtojmë një vëmendje më të madhe morale, kulturore dhe projektuese orientimit të të vepruarit shoqëror dhe politik të tematikave që kanë lidhje me identitetin dhe përmbajtjet e punës së re, në një treg dhe në një ekonomi të re. Ndryshimet e tregut të punës shpesh janë, në fakt, një efekt i ndryshimit të punës dhe nuk janë një shkak i saj.

    313 Puna, sidomos ajo brenda sistemeve ekonomike të Vendeve më të zhvilluara, po kalon një fazë që shënon kalimin nga një ekonomi e llojit industrial në një ekonomi thelbësisht të përqendruar në shërbimet dhe në ripërtëritjen teknologjike. Me një fjalë, ndodh që shërbimet dhe veprimtaritë e karakterizuara nga një përmbajtje e fortë informative rriten më shpejt se ata të sektorëve tradicionalë parësorë dhe dytësorë, që kanë pasoja me rreze të gjerë veprimi në organizimin e prodhimit dhe të shkëmbimeve, në përmbajtjen, në formën e punës dhe në sistemet e përkrahjes sociale.

    Falë ripërtëritjeve teknologjike, bota e punës pasurohet me profesione të reja, ndërsa të tjera zhduken. Në fazën aktuale të tranzicionit, në fakt, asistojmë në një kalim të vazhdueshëm të punësimit në industrinë e shërbimeve. Ndërsa po humb terren modeli ekonomik dhe shoqëror i lidhur me fabrikën e madhe dhe me punën në një klasë punëtore homogjene, po përmirësohen perspektivat për punë në shërbime dhe po shtohen, në veçanti, veprimtaritë e punës në sektorin e shërbimeve ndaj personit, puna me kohë të pjesshme, e përkohshme dhe “atipike”, ose forma pune që nuk janë as punë të varura dhe as punë autonome.

    314 Tranzicioni i sotëm shënon kalimin e punës së varur në atë me kohë të pacaktuar, të kuptuar si vend fiks, në një ecje pune që karakterizohet nga një shumicë veprimtarish pune; nga një botë me punë kompakte, të caktuara dhe të njohura, në një gjithësi punësh, të larmishme, të rrjedhshme, të pasura me premtime, por edhe plot me pikëpyetje shqetësuese, sidomos përballë pasigurisë në rritje rreth perspektivave për punë, dukurive të qëndrueshme të papunësisë së strukturuar, papërshtatshmërisë së sistemeve aktuale të sigurimit shoqëror. Kërkesat e konkurrencës32*, të ripërtëritjes teknologjike dhe të kompleksitetit të flukseve financiare harmonizohen me mbrojtjen e punëtorëve dhe të të drejtave të tij.

    Pasiguria dhe paqëndrueshmëria nuk kanë të bëjnë vetëm me kushtet e punës së njerëzve që jetojnë në Vendet më të zhvilluara, por prekin edhe, dhe sidomos, realitetet ekonomisht më pak të zhvilluara të planetit, Vendet në rrugën e zhvillimit dhe Vendet me ekonomi në tranzicion. Këta të fundit, përveç problemeve komplekse që lidhen me ndryshimet e modeleve ekonomike dhe prodhuese, duhet të përballen çdo ditë me kërkesat e vështira që vijnë nga globalizimi. Situata rezulton veçanërisht dramatike për botën e punës, të prekur nga ndryshime të gjera dhe rrënjësore kulturore e strukturore, në kontekste që shpesh nuk kanë mbrojtje ligjore, formuese dhe asistencë sociale.

    315 Decentralizimi prodhues, që u jep ndërmarrjeve të vogla punë të shumta, të përqendruara më parë në njësi të mëdha prodhuese, bën që të fitohet forcë dhe u jep një hov të ri ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme.

    Lindin kështu, krahas punishteve tradicionale, ndërmarrje të reja që karakterizohen nga njësi të vogla prodhuese, që veprojnë në sektorin e prodhimit modern apo në veprimtari të decentralizuara nga ndërmarrje më të mëdha. Shumë veprimtari që deri dje kërkonin punë të varur, sot realizohen në forma të reja, që favorizojnë punën e pavarur dhe karakterizohen nga një përbërës më i madh rreziku dhe përgjegjësie.

    Puna në sipërmarrje të vogla dhe të mesme, puna artizanale dhe puna e pavarur mund të përbëjnë një rast për ta bërë më njerëzore punën, si për mundësinë për të krijuar marrëdhënie pozitive ndërpersonale në bashkësi me përmasa të vogla, ashtu edhe për mundësitë e ofruara nga një nismë dhe sipërmarrje më e madhe; por nuk janë të pakta, në këtë sektor, rastet e trajtimeve të padrejta, të punës së nënpaguar dhe sidomos të pasiguruar.

    316 Në Vendet në zhvillim, përveç kësaj, është përhapur, këto vitet e fundit, dukuria e shtrirjes së veprimtarive ekonomike “informale” apo “në të zezë”, që paraqet një sinjal rritje ekonomike premtuese, por ngre probleme etike dhe juridike. Shtimi domethënës i vendeve të punës i nxitur nga këto veprimtari i detyrohet, në fakt, mungesës së specializimit të pjesës më të madhe të punëtorëve lokalë dhe zhvillimit të parregullt të sektorëve formal ekonomikë. Një numër i madh personash është i detyruar të punojë në kushte të rënda dhe pa rregulla që mbrojnë dinjitetin e punëtorëve. Nivelet e prodhimtarisë, të ardhurat dhe niveli i jetesës janë tejet të ulëta dhe shpesh rezultojnë të pamjaftueshme për t’u garantuar punëtorëve dhe familjeve të tyre arritjen e nivelit të jetesës.

    c) Doktrina shoqërore dhe “risitë”

    317 Përballë “rerum novarum”-ve (risive) madhështore të botës së punës, doktrina shoqërore e Kishës porosit, para së gjithash, shmangien e gabimit që të mendohet se ndryshimet në zhvillim e sipër ndodhin në mënyrë deterministike. Faktori vendimtar dhe “arbitri” i kësaj faze komplekse ndryshimesh është edhe një herë njeriu, që duhet të mbetet protagonisti i vërtetë i punës së vet. Ai mund dhe duhet të marrë mbi vete në mënyrë krijuese dhe përgjegjëse risitë dhe riorganizimet aktuale, me qëllim që të ndihmojnë rritjen e personit, të familjes, të shoqërisë dhe të krejt familjes njerëzore.677 Ndriçuese është për të gjithë thirrja për përmasën subjektive të punës, për të cilën doktrina shoqërore e Kishës mëson se duhet t’i jepet përparësia që i takon, pasi puna e njeriut “rrjedh drejtpërsëdrejti nga persona të krijuar në shëmbëlltyrë të Hyjit dhe të thirrur për të vazhduar, njëri me dhe për tjetrin, veprën e krijimit duke zotëruar tokën”.678

    318 Interpretimet e tipit mekanicistik dhe ekonomicistik të veprimtarisë prodhuese, edhe pse mbizotëruese dhe megjithatë ndikuese, rezultojnë të tejkaluara nga kjo analizë shkencore e problemeve të lidhura me punën. Konceptime të tilla rezultojnë sot më shumë se dje krejt të papërshtatshme për të interpretuar faktet, që tregojnë çdo ditë e më shumë valencën e punës si veprimtari e lirë dhe krijuese e njeriut. Edhe nga ndeshjet konkrete duhet të dalë nxitja për të tejkaluar pa mëdyshje horizonte teorike dhe kritere vepruese të ngushta dhe të pamjaftueshme për dinamikat që janë në zhvillim e sipër, brendësisht të paafta për të dalluar konceptet dhe nevojat e ngutshme njerëzore në gamën e tyre të gjerë, që shtrihet shumë përtej kategorive vetëm ekonomike. Kisha e di mirë dhe gjithmonë na ka mësuar se njeriu, në ndryshim prej çdo qenie tjetër të gjallë, ka nevoja që sigurisht s’mund të kufizohen vetëm në “të pasurit”,679 pasi natyra dhe thirrja e tij janë në marrëdhënie të pazgjidhshme me Transhendenten. Personi njerëzor i bën ballë aventurës së shndërrimit të gjërave nëpërmjet punës së vet për të plotësuar nevojat fillimisht materiale, por e bën me një impuls që e shtyn gjithnjë përtej rezultateve të arritura, në kërkim të asaj që mund t’i përgjigjet më thellësisht nevojave të paeliminueshme të brendshme.

    319 Ndryshojnë format historike me të cilat shprehet puna njerëzore, por nuk duhet të ndryshojnë kërkesat e saja të përhershme, që përmblidhen në respektimin e të drejtave të patjetërsueshme të njeriut që punon. Përballë rrezikut të mohimit të këtyre të drejtave, duhet të mendohen dhe të ndërtohen forma të reja solidariteti, duke pasur parasysh ndërvarësinë që lidh mes tyre njerëzit e punës. Sa më të thella të jenë ndryshimet, aq më i vendosur duhet të jetë përdorimi i inteligjencës dhe i vullnetit për të mbrojtur dinjitetin e punës, duke forcuar, në nivele të ndryshme, institucionet e interesuara. Kjo perspektivë mundëson orientimin e shndërrimeve aktuale nga më e mira në drejtimin, aq të nevojshëm, të përplotësisë mes përmasës ekonomike dhe asaj globale; mes ekonomisë “së vjetër” dhe “të re”; mes risive teknologjike dhe kërkesës për të ruajtur punën njerëzore; mes rritjes ekonomike dhe pajtueshmërisë mjedisore të zhvillimit.

    320 Në zgjidhjen e problematikave të gjera dhe komplekse të punës, që në disa fusha marrin përmasa dramatike, shkencëtarët dhe njerëzit e kulturës janë të thirrur që të japin ndihmesën e tyre specifike, aq të rëndësishëme për gjetjen e zgjidhjeve të drejta. Është një përgjegjësi që u kërkon atyre të vënë në dukje rastet dhe rreziqet që përvijohen gjatë ndryshimeve dhe sidomos të sugjerojnë vija veprimi për të orientuar ndryshimin në drejtimin më të favorshëm të zhvillimit të krejt familjes njerëzore. Atyre u takon detyra e rëndësishme për të lexuar dhe për të interpretuar dukuritë shoqërore me mençurinë dhe dashurinë e të vërtetës, pa shqetësimet e diktuara nga interesat e grupeve apo të personave. Ndihmesa e tyre, në fakt, pikërisht sepse ka natyrë teorike, bëhet një referim thelbësor për veprimin konkret të politikave ekonomike.680

    321 Skenaret e sotme të shndërrimeve të thella të punës njerëzore e bëjnë edhe më të ngutshëm një zhvillim autentik global dhe solidar, të aftë për të përfshirë të gjitha zonat e botës, përfshirë edhe ato më pak të favorizuara. Për këto të fundit, fillimi i procesit të një zhvillimi solidar me rëndësi të madhe jo vetëm paraqet një mundësi konkrete për të krijuar vende të reja pune, por përvijohet edhe si një kusht i vërtetë dhe i mirëfilltë për mbijetesën e shumë popujve: “Duhet të globalizojmë solidaritetin”.681

    Mungesave të ekuilibrave ekonomik që ekzistojnë në botën e punës u bëhet ballë me rivendosjen e hierarkisë së drejtë të vlerave dhe duke vënë në vend të parë dinjitetin e personit që punon. “Kurrë realitetet e reja, që shtypin me forcë procesin prodhues, si globalizimi i financës, i ekonomisë, i tregtisë dhe i punës, nuk duhet ta dhunojnë dinjitetin dhe qendërsinë e personit njerëzor dhe as lirinë e demokracinë e popujve. Solidariteti, pjesëmarrja dhe mundësia për t’i qeverisur këto ndryshime rrënjësore përbëjnë, nëse jo zgjidhjen, sigurisht garancinë e nevojshme etike që personat dhe popujt të bëhen jo mjete, por protagonistë të së ardhmes së tyre. E gjithë kjo mund të realizohet dhe, pasi është e mundur, bëhet e drejtë”.682

    322 Rezulton gjithnjë e më i nevojshëm një konsiderim i vëmendshëm i gjendjes së re të punës në kontekstin e sotëm të globalizimit, në një perspektivë që vlerëson prirjen natyrore të njerëzve për të krijuar marrëdhënie. Për këtë qëllim duhet të pohohet se universaliteti është një përmasë e njeriut, jo e gjërave. Teknika duhet të jetë shkaku instrumental i globalizimit, por shkaku i saj i fundit është universaliteti i familjes njerëzore. Edhe puna, për këtë, ka një përmasë të veten universale, meqë bazohet në marrëdhënieshmërinë njerëzore. Teknikat, sidomos ato elektronike, kanë mundësuar zgjerimin e këtij aspekti të punës në krejt planetin, duke i dhënë globalizimit një ritëm veçanërisht të shpejtë. Themeli i fundit i këtij dinamizmi është njeriu që punon, është gjithmonë elementi subjektiv dhe jo ai objektiv. Edhe puna e globalizuar zë fill, për këtë, në themelin antropologjik të përmasës së brendshme marrëdhënore të punës. Aspektet negative të globalizimit të punës nuk duhet t’i dobësojnë mundësitë e hapura për të gjithë që t’i jepet shprehje një humanizmi të punës në nivel planetar, një solidariteti të botës së punës në këtë nivel, me qëllim që duke punuar në një kontekst të tillë, të zgjeruar dhe kompleks, njeriu të kuptojë gjithnjë e më shumë thirrjen e vet njësuese dhe solidare.



  20. #40
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    19-08-2013
    Postime
    559

    Për: Përmbledje e doktrinës shoqërore të Kishës Katolike.



    PJESA E DYTË



    «… doktrina shoqërore ka në vetvete vlerën e një mjeti të ungjillëzimit:

    si e tillë, ia shpall Hyjin dhe misterin e shpëtimit në Krishtin çdo njeriu

    dhe, për të njëjtën arsye, ia zbulon njeriut vetveten.

    Në këtë dritë dhe vetëm në këtë dritë, merret me gjërat e tjera:

    me të drejtat njerëzore të secilit dhe, në veçanti, me “proletariatin”,

    me familjen dhe me edukimin, me detyrat e shtetit,

    me rendin e shoqërisë kombëtare e ndërkombëtare, me jetën ekonomike,

    me kulturën, me luftën e me paqen, me respektimin e jetës

    që prej momentit të ngjizjes e deri në vdekje».

    (Centesimus annus, 54)





    KAPITULLI I SHTATË

    JETA EKONOMIKE


    I. ASPEKTE BIBLIKE

    a) Njeriu, varfëri dhe pasuri




    323 Në Besëlidhjen e Vjetër ndeshet një qëndrim i dyfishtë në lidhje me të mirat ekonomike dhe pasurinë. Nga njëra anë vlerësimi ndaj zotërimit të të mirave materiale që mbahen si të nevojshme për jetën: nganjëherë bollëku por jo pasuria apo luksi është parë si një bekim prej Hyjit. Në letërsinë e librave që në Bibël paraqesin urtinë e popullit hebre, varfëria përshkruhet si një rrjedhojë negative e përtacisë dhe e mungesës së zellit për punë (krh. Fu 10, 4), por edhe si një fakt natyror (krh. Fu 22, 2). Nga ana tjetër, të mirat ekonomike dhe pasuria nuk dënohen për atë që janë në vetvete, por për përdorimin e tyre të keq. Tradita profetike stigmatizon mashtrimet, fajdet me interesa të padrejta, shfrytëzimet, padrejtësitë e dukshme, sidomos në lidhje me më të varfrit (krh. Is 58, 3-11; Jer 7, 4-7; Oz 4, 1-2; Am 2, 6-7; Mik 2, 1-2). Kjo traditë, edhe pse e quan një të keqe varfërinë e të shtypurve, të të dobëtve, të skamnorëve, sheh në të edhe një simbol të gjendjes së njeriut përpara Hyjit; prej Tij vjen çdo e mirë si një dhuratë, që duhet mbarështuar dhe bashkëndarë.

    324 Ai që njeh varfërinë e vet përpara Hyjit, në çfarëdo gjendje të ndodhet, është objekt i një vëmendjeje të veçantë nga ana e Hyjit: kur i varfri kërkon, Zoti përgjigjet; kur ai klith, Zoti dëgjon. Të varfërve u janë drejtuar të gjitha premtimet hyjnore: ata do të jenë trashëgimtarët e besëlidhjes mes Hyjit dhe popullit të Tij. Ndërhyrja shpëtimtare e Hyjit do të realizohet nëpërmjet një Davidi të ri (krh. Ez 34, 22-31), i cili, dhe më shumë se mbreti David, do të jetë mbrojtës i të varfërve dhe nxitës i drejtësisë; Ai do të vendosë një besëlidhje të re dhe do të shkruajë një ligj të ri në zemrat e besimtarëve (krh. Jer 31, 31-34).

    Varfëria, kur pranohet apo kërkohet me shpirt fetar, parapërgatit njohjen dhe pranimin e rendit të krijimit; “i pasuri”, në këtë perspektivë, është ai që e vë besimin e vet në gjërat që zotëron dhe jo në Hyjin, njeriu që bëhet i fortë prej veprave të duarve të veta dhe që beson vetëm në këto forca. Varfëria ngrihet në vlerë morale kur shfaqet si gatishmëri e përvuajtë dhe hapje ndaj Hyjit, si besim në Të. Këto qëndrime e bëjnë njeriun të aftë për ta pranuar karakterin relativ të të mirave ekonomike dhe për t’i trajtuar ato si dhurata hyjnore, që duhen mbarështuar dhe bashkëndarë, pasi prona zanafillore e të gjitha të mirave i përket Hyjit.

    325 Jezusi e bën të veten krejt traditën e Besëlidhjes së Vjetër edhe për të mirat ekonomike, pasurinë dhe varfërinë, duke i dhënë një qartësi dhe një plotësi përfundimtare (krh. Mt 6, 24 dhe 13, 22; Lk 6, 20-24 3 12, 15-21; Rom 14, 6-8; 1 Tim 4, 4). Ai, duke dhuruar Shpirtin e Vet dhe duke ndryshuar zemrat e njerëzve, vjen për të vendosur “Mbretërinë e Hyjit”, duke bërë të mundur një bashkëjetesë të re në drejtësi, vëllazëri, solidaritet dhe bashkëndarje. Mbretëria e vendosur nga Krishti përsos mirësinë zanafillore të krijimit dhe të veprimtarisë njerëzore, të prekur nga mëkati. I liruar nga e keqja dhe i rifutur në bashkësinë me Hyjin, çdo njeri mund ta vazhdojë veprën e Jezusit, me ndihmën e Shpirtit të Tij: t’i trajtojë me drejtësi të varfrit, t’i lirojë të shtypurit, t’i ngushëllojë të pikëlluarit, të kërkojë aktivisht një rend të ri shoqëror, në të cilin të ofrojë zgjidhje të përshtatshme për varfërinë materiale dhe t’u vërë fre në mënyrë më të efektshme forcave që pengojnë përpjekjet e më të dobëtve për t’u shpërblyer nga një gjendje mjerimi dhe skllavërie. Kur kjo do të ndodhë, Mbretëria e Hyjit do të bëhet e pranishme në këtë tokë, edhe pse nuk i përket asaj. Në këtë mbretëri do të përmbushen më në fund premtimet e Profetëve.

    326 Në dritën e Zbulimit, veprimtaria ekonomike vlerësohet dhe zhvillohet si një përgjigje mirënjohëse ndaj thirrjes që Hyji ka për çdo njeri. Ky njeri është vënë në kopsht për ta punuar dhe për ta ruajtur atë, duke e përdorur brenda disa kufijve të përcaktuar mirë (krh. Zan 2, 16-17), me angazhimin për ta përsosur atë (krh. Zan 1, 26-30 dhe 2, 15-16; Urt 9, 2-3). Duke u bërë dëshmitarë të madhësisë dhe të mirësisë së Krijuesit, njeriu ecën drejt plotësisë së lirisë, për të cilën njeriu është thirrur. Një administrim i mirë i dhuratave, edhe i atyre materiale, është vepër e drejtësisë ndaj vetvetes dhe të tjerëve: ajo që merret përdoret, ruhet dhe shumohet, ashtu siç na mëson edhe shëmbëlltyra e talentave (krh. Mt 25, 14-30; Lk 19, 12-27).

    Veprimtaria ekonomike dhe përparimi material duhet të vihen në shërbim të njeriut dhe të shoqërisë; nëse u kushtohemi atyre me fenë, shpresën dhe dashurinë e nxënësve të Krishtit, edhe ekonomia e përparimi mund të shndërrohen në vende shpëtimi e shenjtërimi; edhe në këto fusha është e mundur t’u jepet shprehje një dashurie e një solidariteti më shumë se njerëzor, si dhe të jepet një ndihmesë për rritjen e një njerëzimi të ri, që parafiguron botën në kohët e fundit.683 Jezusi e përmbledh krejt Zbulimin duke i kërkuar besimtarit që të pasurohet përpara Hyjit (krh. Lk 12, 21): edhe ekonomia është e dobishme për këtë qëllim, kur ajo nuk tradhton funksionin e vet si mjet për rritjen globale të njeriut dhe të shoqërisë, të cilësisë njerëzore të jetës.

    327 Feja në Jezu Krishtin mundëson një kuptim të drejtë të zhvillimit shoqëror, në kontekstin e një humanizmi tërësor dhe solidar. Për këtë qëllim rezulton shumë e dobishme ndihmesa e reflektimit teologjik të Magjisterit shoqëror: “Feja në Krishtin Shëlbues”, ndërsa ndriçon nga brenda natyrën e zhvillimit, drejton edhe në detyrën e bashkëpunimit. Në letrën e shën Palit drejtuar Kolosianëve lexojmë se Krishti është “i Parëlinduri para çdo krijese” dhe se “gjithçka u krijua nëpër Të dhe për Të” (1, 15-16). Në fakt, çdo gjë “qëndron në Të”, sepse “Hyjit i pëlqeu të banojë në Të e tërë Plotësia dhe të pajtojë me vete gjithçka” (po aty, 1, 19-20). Në këtë plan hyjnor, që fillon qysh prej amshimit në Krishtin, “shëmbëlltyra” e përsosur e Atit, dhe që kulmon në Të, “i Parëlinduri ndër të vdekurit” (po aty, 1, 15-18), futet historia jonë, e shënuar nga përpjekja jonë personale dhe kolektive për ta ngritur gjendjen njerëzore, për t’i kapërcyer pengesat që na dalin përgjatë udhës, duke u bërë kështu pjesëmarrës në plotësinë që “qëndron në Zotin” dhe që Ai ia përçon “Trupit-Kishës” (po aty 1, 18; krh. Ef 1, 22-23), ndërsa mëkati, që gjithmonë i zë pritë dhe rrezikon realizimet tona njerëzore është mundur dhe shpërblyer nga “pajtimi” i bërë prej Krishtit (krh. Kol 1, 20).684

Faqja 2 prej 9 FillimFillim 1234 ... FunditFundit

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •