Miniatura mesjetare nė Shqipėri.
Pėr t’u futur drejt nė rrethanat e zhvillimit tė artit piktural mesjetar shqiptar, duhet tė mbahet para sysh se Shqipėria gjatė shekujve tė mesjetės deri nė pushtimin turk,
me pak pėrjashtime, bėnte pjesė nė kuadrin e Perandorisė Bizantine. Gjithashtu duhet mbajtur parasysh se Kisha nė Shqipėri, nė pjesėn mė tė madhe tė saj ka qenė e ritit lindor.
Nėpėrmjet Kishės, nė Shqipėrinė e Mesjetės, bashkė me gjuhėn kishtare greke, u pėrhapėn edhe ndikimet e letėrsisė fetare, tė arkitekturės dhe tė pikturės.
Duke u nisur nga Konstandinopoja, qė ishte kryeqyteti i Perandorisė, kėto ndikime, nėpėrmjet rrugėve tė mirėnjohura tė Selanikut e tė Ohrit,
futeshin nėpėr qendra mė tė brendeshme tė vendit tonė, si nė Selasfor (Zvezdė), qendėr lokale e krahinėssė Korēės dhe Kolonjės, dhe nė Berat, qendėr lokale e Shqipėrisėsė Mesme,
trashėgimtare edhe objekteve kulturore tė qyteteve qė rrėnoheshin, ndėr tė cilėt vlejnė tė pėrmenden Durrėsi, Skampa dhe Gllavenica...
Duhet ditur se thesari artistik i realizuar nga populli shqiptar gjatė Mesjetės, sidomos nė artin e ikonave dhe atė tė miniaturės sė dorėshkrimeve,
pėr shkak tė rrethanave shumė tė vėshtira, tė njohura nė histori, sot paraqitet thellėsisht ireduktuarr. Nė Shqipėri, nė fushėn e arteve figurative,
veprat mė tė vjetra mesjetare qė kanė mundur tė ruhen deri mė sot, janė ato tė miniaturės sė dorėshkrimeve fetare,
tė cilat fillojnė nga kodet e shek. IX dhe vazhdojnė nė kodet e ēdo shekulli suksesiv ( qe pasojne ), deri nė shek. XIV, duke mos pėrfshirė kėtu kodin mė tėvjetėr tė shek. VI,
tė njohur nė literaturėn speciale me emrinCodex Berantinus porpureus Ö,
i cili ruan vetėm njė dekor nė formė zemre. Numri i kėtyre kodeve nuk arrin sot nė mė shumė se 63 vėllime, duke mos llogaritur kėtu dorėshkrimet e kohės sė okupacionit otoman,
qė janė mė pak tė rėndėsishme.Kėto dorėshkrime... pėrbėjnė dokumente me rėndėsi tė madhe historike dhe janė thesare tė vėrteta pėr sa u pėrket vlerave artistike qė kanė.
Pėrveē bukurisė sė rrallė kaligrafike, ata janė tė stolisur edhe me figura nė miniaturė, me vinjeta, kanone e iniciale tė pikturuara.
Miniatura e shek. IX e X nėShqipėri paraqitet e stilit grafik dekorativ, ku figurat janė ndėrtuar nė mėnyrė skematike, prej linjash tė drejta tė thyera,
dhe ku format egjymtyrėve dhe pozicioni pėrcaktohet me anė linjash tė lakuara, me siluetė e vizatim tė saktė, realizuar me njė finesė tė theksuar.
Nė miniaturėn e shek. X mėnyra e trajtimit tė figurave paraqitet mė piktoreske, mė plastike e me volum, me ngjyra tė kultivuara, tė pėrdorura me tone me gradacione.
Kėto miniatura nuk shquhen pėr shprehje tė lartė artistike. Nė Shqipėri, zhvillimin mė tė lartė miniatura e dorėshkrimeve mesjetare e arrin aty nga fundi ishek. XI ose fillimi i shek. XII,
me miniaturėn e dy kodeve tepėr luksozė tė Vlorės, ku bie ne sy njė sintetizim i elementeve tė stilit bizantin, qė sapo kishte arritur formimin e tij tė plotė, me ato tė traditės sė artit antik.
Nė miniaturėn e kodeve tė Vlorės vėrehen tipe tė sanksionuara nė pikturėn bizantine, rrethuar nga njė ambient arkitektonik bizantin, kurse si portrete dhe nė tėrėsi,
figurat kanė njė trajtim piktoresk real, tė modeluar me plastikė tė plotė, tė realizuar prej linjash tė lakuara, pa konture tė theksuara, me qėndrime tė sakta, tė ekuili-bruara,
me ngjyra tė mirėkultivuara, tė lehta, gracioze, me tone tė pėrdorura me gradacione e mjeshtėri tė larta: me lėvizje tė matura dhe me vėshtrime tė qeta, por tė menduara thellė,
elemente kėto qė njihen si tė pikturės antike tė shekujve tė parė tė erės sonė, por qė vėrehen edhe nė miniaturėn e shek. X tė Konstandinopojės.
Realizimi i miniaturės sė nivelit tė lartė nė Shqipėri pėrkon nė kohė edhe nė zhvillimin e gjinive tė tjera tė arteve figurative, si p.sh. me pikturėn monumentale tė shek.XII tė Rubikut,
me atė tė Shėn Marisė sė Cerkės (Leskovik) etj.,si dhe me ikonat mė tė vjetra qė kanė mundur tė ruhen deri mė sot, siē janė ato tė Beratit dhe ato tė Korēės.
Riprodhimi nė Shqipėri i kodeve mesjetarė dhe i stolisjes sė tyre me miniatura dhe vepra arti, dėshmon pėr njė nivel tė lartė kulturor tė vendit,
sidomos pėr njė pozitė tė veēantė tė aristokracisė feudale shqiptare gjatė shekujve tė Mesjetės. Kjo gjen mbėshtetje edhe te mbishkrimet autografe tė autorėve ose tė piktorėve miniaturistė,
qė pėrmendin edhe porositėsit e veprave.
Theofan Popa, 1974
Fonti: Gazeta “Ngjallja” Tetor 2016
Krijoni Kontakt