10 hapat pėrpara tė shkencės pėr vitin 2013 qė nga inteligjenca nė rėnie e njerėzve deri te brejtėsi nė Mars dhe jetėgjatėsia e universit

Zbulimet


Jeta nė Tokė ėshtė e mbushur me mistere, shumė prej tė cilave janė zbuluar falė njerėzve tė guximshėm dhe plot vullnet, ndėrsa tė tjera mistere kanė mbetur ende nė anėn e errėt tė paditurisė. Ky vit ka treguar pėr qetėsinė pas zbulimeve tė mėdha siē ishte zbritja spektakolare nė Mars nė gusht tė vitit 2012.

Ndėr zbulimet e papėrmendura nė top 10 listėn e mėposhtme janė edhe njohja me virusin H7N9 qė pritet t’u shtohet listės sė pandemikėve qė kėrcėnojnė shėndetin e popullsisė botėrore. Shkencėtarėt arritėn tė provojnė se mėsimi i gjuhės fillon pėrpara lindjes. Nė skeletin e mbretit Rikardi III u zbuluan plagė tė rėnda. Njė tjetėr hap i madh i kėtij viti ka qenė aplikimi i printimit 3D, qė u finalizua me sukses nė printimin e organeve njerėzore si mushkėria, mėlēia, zemra dhe truri.

Ja cilat janė 10 konceptet shkencore tė kėtij viti qė po lėmė pas.

10. Rėnia e inteligjencės humane

Teknologjia mund tė jetė duke bėrė hapa tė shpejtė dhe ēdo ditė qė kalon sjell nga njė shpikje tė re, por njė studim nė Amsterdam tregoi se qė prej Epokės Viktoriane, inteligjenca njerėzore ka zbritur 14 pikė.

9. Femrat pėlqejnė meshkujt me mjekėr

Kėrkuesit e Australisė anketuan femrat dhe u kėrkuan atyre tė shkallėzonin tėrheqjen qė kishin ndaj meshkujve me katėr lloj mjekrash. Kėto ishin mjekra e plotė, mjekra e pakėt, mjekra e dukshme dhe fytyra e rruar. Femrat zgjodhėn meshkujt me mjekėr tė dukshme dhe tė dendur, por jo tė plotė. Nga ana tjetėr meshkujt u shprehėn se ishin mė tepėr tė dhėnė pas mjekrės sė plotė dhe asaj tė dendur, sesa mjekrės sė pakėt apo fytyrės sė rruar.

8. Zbulimi i njė pjese tė re trupi

Ata qė mendonin se njohim ēdo pjesė tė trupit tonė, u habitėn jashtė mase kėtė vit kur kirurgėt e Belgjikės raportuan pėr zbulimin e njė ligamenti tė panjohur nė gjurin njerėzor. Ligamenti i ri, i quajtur ligamenti anterolateral, u zbulua gjatė kėrkimeve shkencore nė njė kufomė.

7. Fosili i rrallė i zhapikut

Nuk ėshtė i pazakontė zbulimi i insekteve parahistorike ose pjesėve tė bimėve nė qelibar. Megjithatė zbulimi i fosilit tė njė zhapiku 23 milionė vjeēar i kapi nė befasi shkencėtarėt e Meksikės.

6. Universi ka jetėgjatėsi tė fundme

Pėr tė gjithė ata qė ndoqėn me vėmendje zbulimin e grimcave Higgs Boson nė vitin 2012, lajmi i mirė i kėtij viti ėshtė se ka gjasa qė universi tė shkatėrrohet prej zgjerimit tė Diellit shumė kohė mė parė se tė ndodhė katastrofa e grimcave Higgs.

5. Super-Hėna

Super-Hėna ėshtė termi i pėrdorur pėr tė pėrshkruar ngjarjen e rrallė qiellore, qė pėrkon me pikėn kur Hėna vjen mė pranė Tokės. Super-Hėna e qershorit tė vitit 2013 tėrhoqi vėmendjen e shumė njerėzve nė botė qė janė tė pasionuar pas soditjes sė qiellit.

4. Miu nė Mars

Nuk bėhet fjalė pėr njė mi tė vėrtetė nė planetin e kuq, sigurisht. Por forma dhe hija qė ra mbi njė gur nė Mars e bėri atė tė duket si njė brejtės. Guri qė dukej si me kėmbė dhe bisht u dallua nga njė pėrdorues interneti.

3. Materiali i pamundur krijohet

Shkencėtarėt nė Suedi aksidentalisht lanė tė vazhdonte gjatė fundjavės njė reaksion kimikatesh dhe papritur zgjidhėn problemin kimik 100-vjeēar. Puna e tyre ēoi nė zhvillimin e njė materiali tė ri, tė quajtur Upsalite. Ky i fundit ėshtė tepėr premtues dhe pritet tė zėrė vend kudo qė nga kontrolli i lagėshtisė nė shtėpi deri tek industria kimike.

2. Meteori qė shpėrtheu nė Rusi

Mė shumė se 1000 njerėz mbetėn tė dėmtuar kur njė meteor i pėrmasave tė njė autobusi me peshė 7000 tonė shpėrtheu nė qytetin e Chelyabinsk-it, 1500 kilometra larg Moskės. Shpėrthimi kishte fuqinė e 20 bombave atomike dhe ngriti njė valė tė re frike mbi rrezikun ndaj asteroideve dhe ekspozimit ndaj tyre nė planetin tonė. Shkencėtarėt mblodhėn mostra tė meteorit pėr t’i analizuar.

1. Pėrmasa mesatare e gjenitaleve mashkullore

Dilemės se cila ėshtė gjatėsia mesatare e gjenitaleve mashkullore i erdhi fundi. Kėrkuesit e Universitetit Indiana analizuan 1661 meshkuj dhe dolėn nė pėrfundim se gjatėsia mesatare e njė penisi tė erektuar ėshtė 14 centimetra. Nga studimi doli edhe gjatėsia minimale qė ishte 4 centimetra dhe ajo maksimale qė ishte 26 centimetra