INTERVISTË / Alma Lama: ‘Mosmarrëveshja’ e Kadaresë duhet lexuar nga çdo shqiptar

[CRO]

Alma Lama: ‘Mosmarrëveshja’ e Kadaresë duhet lexuar nga çdo shqiptar

Alma Lama, deputete e LDK në Kuvendin e Kosovës, kohëve të fundit betejën e ka patur me ata që nuk lexojnë ose që lexojnë vetëm libra të fesë. Ka marrë kërcënime duke qenë se është pozicionuar qartë për vlerat perëndimore në Kosovë dhe kundër infiltrimit të çdo neo-otomanizmi apo arabizmi.

Më poshtë janë edhe tekstet e saj, ato që ndoshta e kanë frymëzuar për të mbajtur qëndrime të tilla…

-Libri më i vjetër që keni në bibliotekën tuaj….Alma_Lama

Titullohet “La pettite Paroisse” i Alfonse Daudet, i botuar më 1895, në Paris, dhuratë nga një mik italian. Nuk e kam lexuar ende, por sapo të perfeksionoj frëngjishten do ta lexoj.

-Librat i zgjidhni nga autori apo zhanri?

Nëse është fjala për letërsi, marr autorët e njohur dhe në përgjithësi kryeveprat e letërsisë botërore, të cilat edhe pse i kam lexuar pjesën më të madhe në vitet e studimeve, dëshiroj t’i kem në bibliotekën time. Por edhe për titujt e rinj, në përgjithësi parapëlqej të informohem për autorin dhe për librin përpara se ta blej. Libra të tjerë i zgjedh sipas titujve, dmth marr ata libra të cilët i kam ndeshur në literaturë dhe e di se janë të rëndësishëm në fushën që i përkasin.

-I keni lexuar të gjithë librat që keni në bibliotekë?

Jo, nuk i kam lexuar, pasi kam shumë dhe është një ndjenjë e mirë kur afrohem pranë saj për përzgjedhur librin që më duhet të lexoj ta zëmë gjatë javës. Pra nuk kam nevojë të dal nga shtëpia për të kërkuar apo blerë libra. Unë blej libra në çdo panair që hapet në Prishtinë dhe Tiranë dhe gjithmonë kam libra rezervë për të lexuar. E kam kthyer në një traditë këtë, dhe pasja e shumë librave më krijon edhe një ndjenjë sigurie.

-Libri i parë që keni lexuar…

Nuk më kujtohet titulli, kam qenë në klasë të parë dhe atë ditë që kam mbaruar shkronjën e fundit në abetare babi më ka sjellë një grumbull me libra, kuptohet përralla. Nuk mbaj mend cilin e kam lexuar të parin.

-Libri i parë që keni kursyer për ta blerë…

Kam qenë në klasë të katërt më duket, dhe pata kursyer për të blerë një libër të një autoreje angleze. Më duket quhej “Qilimi fluturues” dhe kishte kapak si të gjelbër. Është e njëjta autore që ka shkruar “Pesë fëmijët dhe xhuxhi i rërës”, por emri i saj s’më bie ndërmend. Fatkeqësisht më ka humbur ai libër, por kur isha fëmijë e kam lexuar dy apo tri herë.

-Me kë i ndanit librat kur ishit gjimnazist apo student?

Unë kam dëshirë që librat që më pëlqejnë, t’ua rekomandoj edhe të tjerëve. I ndaja me shoqërinë, zakonisht me shoqen e ngushtë.

-A keni patur kartë anëtarësimi në Bibliotekën e qytetit?

Po, kam pasur kartën e Bibliotekës Kombëtare në Tiranë, dhe kam marrë shumë libra aty, pjesën më të madhe të literaturës. Më herët, në shkollë tetëvjeçare, librat kryesisht m’i sillte babai nga biblioteka e shkollës ku punonte si mësues. Por kam pasur fat sepse kam pasur një bibliotekë shumë të pasur edhe në shtëpi, dhe lexoja shumë nga titujt e saj. Librat e letërsisë shqipe në përgjithësi i kam lexuar gjatë shkollës 8-vjeçare.

-Sa shpesh shkonit në Bibliotekë dikur, dhe a vazhdoni ta frekuentoni edhe sot?

Dikur shkoja shumë shpesh, dy-tri herë në javë, edhe për të lexuar aty. Por tani këtu në Prishtinë nuk shkoj. Librat që më interesojnë i blej vetë, ndërsa të tjerë i gjej në mënyrë elektronike dhe i lexoj në anglisht. Kohët kanë ndryshuar tani, biblioteka jote mund të jetë e padukshme, në kompjuterin apo iPadin tënd.

-I keni marrë ndonjëherë një mikeshe apo miku një libër dhe me ndërgjegje nuk ia keni kthyer më? Nëse po, cili është ai libër dhe përse?

Marr libra nga të tjerët dhe në përgjithësi i kthej. Ka edhe libra që nuk i kam kthyer, por pa qëllim. Nuk mund ta përmend titullin sepse po ta lexojë, do të ma kërkojë t’ia kthej J por njërit pasi kaloi shumë kohë, nuk ia ktheva librin. Në fakt e dija që e kishte blerë atë libër shumë të vlefshëm, vetëm për dekor zyre.

-Keni humbur libra që i keni pasur shumë të dashur?

Po kam humbur disa, një e përmenda më sipër, por edhe të tjerë. Nuk e di kujt ia kam dhënë librin me vargje të Pablo Nerudës, por ato poezi ende i dashuroj.

-A lexonit dikur libra të ndaluar? Mund të na përmendni disa tituj dhe si i siguronit?

Kur isha fëmijë lexoja libra për të rritur, i merrja si fshehurazi. Por unë i përkas brezit që nuk kishte nevojë të lexonte libra të ndaluar nga regjimi, pasi ato nuk ekzistonin më. Pra kur unë fillova të rritem, ndodhën ndryshimet e mëdha demokratike në Shqipëri, dhe u përmbys bota totalitare që ndalonte edhe librat. Në fillim të viteve ’90 vrullshëm depërtuan të gjithë titujt e ndaluar të letërsisë, psikologjisë, filozofisë dhe secili që kishte dëshirë të lexonte, mund të gjente tituj dikur të ndaluar. Unë, për shkak të moshës isha më me fat se ata që u ishte dashur të lexonin libra ilegalisht, e madje të rrezikonin edhe sigurinë e tyre.

-Dhurimin e librave është një rit që e vlerësoni, apo librat preferoni t’i zgjidhnit vetë?

Ky është riti që më pëlqen më së shumti në raport me miqtë e mi. Më kanë dhuruar plot libra, por edhe unë e kam si dhuratën e preferuar për t’ua bërë të tjerëve. Ta zëmë “Vargjet Satanike” (në italisht ) të Salman Rruzhdie i kam dhuratë, apo “Gomorra” e Roberto Savianos, që m’i kanë sjellë dy miq gazetarë nga Italia. Nëse janë nga ndonjë vend i huaj, zakonisht iu blej libra me qëllimin për t’i rrëfyer më shumë se kush jemi ne shqiptarët. Kam edhe shumë libra që m’i kanë dhuruar vetë autorët. Por vetë blej titujt që më interesojnë.

-Cilat janë zakonet tuaja të leximit? Lexoni shtrirë në kurriz, përmbys, në tryezën e punës… ?

Zakonisht lexoj shtrirë në krevat, nën dritën e abazhurit. Preferoj gjysmerrësirën dhe qetësinë. Por lexoj edhe në ambiente të tjera, varësisht ku jam dhe kur kam kohë. Kur udhëtoj me avion e shfrytëzoj 100% të kohës për të lexuar. Në çdo udhëtim marr libra me vete, po kështu gjatë pushimeve verore e kam kohën që lexoj më së shumti, krahasuar me pjesën tjetër të vitit.

-Në çfarë gjuhe tjetër përveç shqipes lexoni?

Lexoj në anglisht dhe në italisht.

-Çfarë po lexoni këto ditë?

Këto ditë po lexoj një libër që më duhet për doktoraturën. Është në anglisht dhe titullohet “International governance of war-torn territories” (Qeverisja ndërkombëtare në territoret e dala nga lufta), i Richard Caplan.

-Mbani shënime kur lexoni?

Mbaj shënime, kur më duhen, edhe nënvizoj tekstet që më pëlqejnë, por jo gjithmonë. Do të doja të jem më e organizuar në këtë aspekt pasi është vështirë të mbash mend. Por janë disa libra aq të vlefshëm, aq të mirë, sa kur i përfundoj më vjen keq pse përfundojnë dhe këtu s’po flas për letërsi, që do të ishte normale kjo ndjenjë, por për libra politikë apo diplomatikë, apo historikë. Këtyre iu kthehem shpesh për të rilexuar pasazhe.

-Në letërsi ju tërheq më shumë proza apo poezia? Kur shenjoni një autor që ju pëlqen, lexoni gjithçka të tij apo vetëm librat më përfaqësues?

Nuk mund ta bëj dallimin se cila më tërheq më shumë, proza apo poezia. Të dyja janë të fuqishme. Vargjet e Dantes janë po kaq të madhërishme sa proza e Hygoit apo Floberit; Dramat e Shekspirit të lënë pa frymë, ashtu sikurse letërsia magjike e Markezit. Vargjet e Sharl Bodler apo Artur Rembo apo Pol Elyar më krijojnë ato ndjesi, që për nga intensiteti mund të jenë të ngjashme me ato që të krijon Xhojs, apo Kamy. E lista mund të vazhdojë pa fund. Vargjet e Nerudës i mbaja mend deri vonë, e po kështu të Tomas Eliot, por si mund ta harroj fjalinë e parë të Markezit në “Dashuri në kohërat e kolerës”: Ishte e pashmangshme: era e bajameve të hidhura i kujtonte gjithmonë fatin e dashurive të ndaluara…

Në përgjithësi lexoj librat përfaqësues, edhe kur autori është i madh.

-Cilët janë ata libra apo autorë që ju rekomandoni se duhen lexuar patjetër?

Do ia filloja me Kadarenë. Libri i tij “Mosmarrëveshja” duhet të lexohet nga çdo shqiptar, por edhe prozat e tij të mrekullueshme, “Kosova, një histori e shkurtër” e Malcolm, “Abraham Linkoln” e Karl Sendberg, “Ferma e Kafshëve” e Orwell, “Hamleti”, “Të mjerët”, “Lufta dhe Paqja”, “Krim e Ndëshkim”, “Komedia Hyjnore”, “Iliada”, “Fausti”, “Shoqëria anarkike”, “Përplasja e qytetërimeve” etj, etj.

-A ka një libër që ju e konsideroni si Librin Total?

Nuk mendoj se mund të gjendet një i tillë. Mbase këtë titull do ta meritonte ndonjë kryevepër e letërsisë botërore, si p.sh ‘Komedia Hyjnore’, apo tragjeditë e Shekspirit.

-Po t’ju thonë se në Arkën e Noes së Librave duhet të shtini 3 libra për t’i shpëtuar nga Apokalipsi, cilët do ishin?

Danten, “Hamletin” e Shekspirit dhe “Diplomacia” e Henri Kisinger.

-Na thoni një maksimë për librat që e mbani mend ose e përsërisni shpesh…

“Të gjitha kafshët janë të barabarta, por disa kafshë janë më të barabarta se të tjerat”, -George Orwell, Ferma e Kafshëve

-Na thoni një varg të preferuar poezie…

“Kosova është gjaku im që nuk falet” -Ali Podrimja

-Cili është personazhi i preferuar i romaneve që keni lexuar?

Tani që më pyesni më bien ndërmend shumë personazhe, por po veçoj zonjën Bovari, për të cilën Floberi i akuzuar në gjyq deklaroi: “Zonja Bovari jam unë”.

-Autografi më i çmuar apo më i çuditshëm që keni në bibliotekën tuaj?

Autografi më i çmuar është ai i shkrimtarit Ismail Kadare, në librin e tij “Mbi krimin në Ballkan”, të cilin ma ka dhuruar së bashku me një dedikim. Të çuditshëm nuk më kujtohet të kem ndonjë…si interesant do të veçoja edhe autografin e ish-presidentit të Katalonjas, Jordi Pujol, një personazh i politikës dhe historisë së këtij vendi.

* * *

MAPO