Shkrimtari dhe poeti Xhemal Veizaj

[Albo]

INTERVISTA/ Flet shkrimtari dhe poeti Xhemal Veizaj

-Drita Siliqi është pedagogia që më ka tronditur

-Normalistët e Skraparit u kanë kënduar më bukur femrave të Elbasanit

“Këngë e re për dashurinë e vjetër”, një botim brilant i Drago Siliqit

-Adil Çarçani ka qenë një burrë i urtë, babaxhan

-Në nëntor 1981 ishim konkurrentët për çmim të parë me Xhevairin, por e fitoi nipi Hysni Kapos

- Fatos Kongoli, në vëllimin e dytë më tha pse nuk ke shkruar për partinë

- Niko Hysa, ishte pseudonimi im tek Hosteni

-Reportazhi më i bukur, e bëra për tërmetin në Shkodër e botuan disa gazeta

-Me Kadarenë kam diskutuar për orët që zinte letërsia e tij në shkolla

-Kadareja s’ka marr çmim për shkak se është quajtur shkrimtar oborri

-“Zambakët e Mamicës”, vëllimi më i bukur i Xhevahir Spahiut

-Sot letërsia është në krizë


Albert ZHOLI

Një krijues interesant. Më shumë ka shkruar për fëmijë, por tregimet e tij tek “Zëri i Rinisë”, kanë ngjallur interes për kohën. Ka mbaruar shkollën për gjuhë letërsi në vitet 1969. Ka pasur shumë shok si p.sh Ilinden Spasse, djali i Sterjo Spasse. Në regjimin komunist botoi dy vëllime poetike, por më vonë si pranuan pasi nuk kishte boshtin ideologjik në krijimtari.

Diku kam lexuar që në universitet ishit pak kokëfortë?

Me thënë të drejtën kam pasur disa peripeci me Drita Siliqin bashkëshorten e Drago Siliqit, të cilën unë e kisha pedagoge.

Përse lindi debati?

Unë kisha filluar të shkruaja dhe i tregova një tregim që e botova në “Zëri i Rinisë”. Ajo më tha që nuk është kushedi çfarë, s’ka nivel. Ngela. U befasova. “Të lutem qama hallin” titullohej. Tregimi u botua në 5 shtator të vitit 1965. Një tregim ngjalli shumë diskutime. Më vonë u botua një tregim tjetër Hija dhe shkolla, një tregim që u botua ndër tregimet e zgjedhura. Edhe ky tregim u botua në këtë vit. Në vitin 1966 hyri në tregimet e zgjedhura tregimi “Hallet e dasmës”, dhe “Shenjtorja e Shpatit”, të cilat u botuan në dy vëllimet me tregime të zgjedhura. Këto tregime u futën krahas tregimeve të Jakov Xoxës, Vath Koreshit, Gjergj Zhejit , etj..

D.m.th pate shumë peripeci në shkollë?

Mendoj se po, pas debatit me Drita Siliqin, që na jepte letërsinë e vjetër. Grindja erdhi pasi ajo një ditë tha se, Skrapari nuk ka folklor. Unë me origjinë jam nga Skrapari. Nuk e besova kur e tha këtë. Unë i thashë profesore, do një këngë erotike të Skraparit? Po më tha

Sheg’ e Elbasanit
Të bëra për vete
Të kërkova faqen
Bëre sikur s’deshe

Unë faqen ta mora
në gjumë kur fjete
Sheg’ e Elbasanit
Të bëra për vete
Të kërkova gushën
Bëre sikur s’deshe

Kjo flet për djemtë e Skraparit, të cilët u këndonin vajzave të Elbasanit. Djemtë e Skraparit ishin të hedhur çapkën, të dashur me vajzat, pasi studionin në Elbasan. Shumica e djemve ishin normalistë. Kur i recitova këtë vjershë ajo ngriti supet. Më vonë në një leksion ajo gaboi diku. Fliste për Gavril Dara Plakun në fakt që veprat ishin të Gavril Dara i Riu. Unë i thashë që profesore gabove. Këto vargje janë të Gavrilit të riut. I erdhi inat. Në fakt mbase gabova. Në fund më ngeli në klasë. Mu desh që unë të shkoj në Shkodër për të dhënë provimet në vjeshtë. I dhashë me pedagog Neki Lezhën dhe Fadil Krajën, të cilët më vlerësuan me notën 9.

Po për Dragon çfarë mendimi keni?

Përplasja ime me profesorin erdhi së koti. Për grindje të rinjsh, pasi të gjithë gabojnë. Por Drago Siliqi shkruante bukur. Ai në atë kohë bëri vëllimin poetik “Këngë e re për dashurinë e vjetër”. Një vëllim shumë të bukur, të cilin e kam lexuar me shuam ëndje disa herë, madje e propagandoja mes të rinjve.

Ishe i pasionuar pas poezisë?

Shumë, di të them se ahere mbaja mend mbi 4 000 vargje të shumë autorëve shqiptarë dhe të huaj. Madje, mund të them se “bagëti e Bujqësi” e dija të gjithë.

Kur mbaruat shkollën në vitin 1969, ku ju caktuan si mësues?

Më emëruan në Skrapar në fshatin Malind. Një fshat i vogël, por mjaft i bukur, por ahere me rrugë shumë të kufizuara. Ishte shkollë tetëvjeçare. Nxënësit ishin të varfër me rroba të vjetra, por të etur për dije. Klasat ishin kolektive në fillim. Më bënte përshtypje sa dëshirë kishin të mësonin dhe sa të dëgjueshëm ishin. Sot nuk ka nxënës të tillë.

Pra ju çuan në vendin e origjinës?

Po, unë jam me origjinë nga Skrapari, por familja shumë kohë më parë ishte vendosur në Sukth, të Durrësit. Pas dy vjetësh pasi qëndrova në Malind më transferuan në Sukth.

A keni botuar në shtypin e kohës?

Pasi u emërova në Sukth un fillova bashkëpunimin me gazetën lokale, pra të rrethit të Durrësit “Adriatiku”, ku Kryeredaktor ishte Hajdar Sallaku. Ku njeri i çmonte shumë shkrimet e mia, pasi unë shkruaja me humor dhe me thoshte shkruaj vazhdimisht. Në një rast në vitin 1978, kur ra tërmeti në Shkodër, ai më çoi aty një javë për të shkruar reportazhe apo skica, intervista e tij për gazetën “Adriatiku”. Ne s’kemi mbetur në rrugë të madhe se kemi Enveri dhe partinë, ishte një reportazh që bëri bujë dhe u botua dhe në gazetën “Zëri Popullit”. Madje, në shumë diskutime thuhej që gazetarët të shkruajnë si Xhemali.

Kam dëgjuar që keni shkruar dhe tek revista humoristike “Hosteni”?

Po, kam shkruar apo bashkëpunuar për shumë vjet me pseudonimin Niko Hysa . Mund të them se nuk kishte numër që të mos kisha shkrime. Veçoj shkrimin “Jotja kumbull, imja thëllëzë” ku bëhesh fjalë për një djalë që ishte ushtar. Që në ushtri i ati pa e vënë në dijeni e kishte fejuar me një vajzë të fshatit. Por ai u dashurua aty ku ishte me një vajzë, aty ku bënte ushtrinë. Ndaj djali nuk e donte atë. Babai i shkruante në letër se të kam gjetur një vajzë kumbull. Dhe djali i përgjigjet, jotja është kumbull, imja është thëllëzë. Ai mori vajzën trojane.

Ju keni shkruar më shumë letërsi për fëmijë?

Po. Kam shkruar më shumë letërsi për fëmijë që nga Yllkat, Fatosi, Pionieri, por dhe në gazetat e tjera “Zëri i Rinisë”, Bashkimi, Adriatiku.

Kur ke botuar për herë të parë vëllim me poezi?

Në vitin 1976 unë botova vëllimin me poezi “kënga ime” kushtuar fëmijëve.

A jam vajzë e mbarë?

E kam emrin Marë

Pastaj më vonë botova një vëllim tjetër “Nën diellin e ëmbël që ndrin”, prapë me poezi, por për të rritur. Ky libër u prit mjaft mirë. Kritika letrare e priti shumë mirë. Adriatik Kallulli i ka bërë kritikën më profesionale dhe një kritik nga Durrësi. Pra dy vëllime që u pritën mirë. Poezitë e mia patën një sukses në atë kohë.

Kë ke pasur më shumë mik nga poetët e afirmuar?

Unë mik kam pasur Xhevahir Spahiun. Unë e pëlqeja shumë poezinë e tij, aq më tepër që ai ishte shpirt rebel dhe dallohej në atë kohë. Në atë kohë ai botoi një vëllim poetik “Nesër jam atje”, një vëllim që e përpiva. Poezitë e tija kishin po atë frymë si unë. Në vitin 1981 unë kisha futur vëllimin e dytë të poezisë për konkurs “Nën diellin e ëmbël që ndrin”, të ilustruar nga Zef Shoshi. Ai e kishte pëlqyer shumë dhe i kishte bërë një kopertinë të bukur. Edhe Xhevairi kishte futur për konkurs vëllimin poetik “Zambakët e Mamicës”, shumë i bukur. Në gazetën “Zëri i Popullit” në nëntor të vitit 1981, dikush shkruante se janë të mundshëm të marrin çmim të parë dy vëllime, ai i Xhemal Veizajt ose i Xhevahir Spahiut. Pra ky shkrim u përhap kudo. Por si përfundim nuk mora çmim as unë as Xhevahiri por Luan Rexhepi, i nipi i Hysni Kapos.

Po Dritëro Agollin?

Me Dritëro Agollin jam takuar vetëm njëherë në shtëpinë e Sterjo Spases. Vetëm sa dhamë duart dhe nuk biseduam. Unë shkova për të takuar mikun tim Ilidenin.

Po me Kadarenë?

Unë e dua shumë Kadarenë. E lexoj me ëndje. Në një takim, duke pasur parasysh se unë jepja mësim në shkollën e mesme, më thotë sa orë më kushtohen mua në shkollë. E sqarova. I thashë sa orë u kushtohej secilit autor të asaj kohe. Unë i thashë më shumë më pëlqen poezia jote se proza. Ai u habit, ngriti vetullat. Ju keni shkruar me varg 13 rroksh, 11 rroksh, 9 rroksh, 7 rroksh dhe pesë rroksh pra dhe varg të thyer. Dhe e kundërta nga 5 rroksh e në ngritje. Kur i bëra këtë zbërthim ai u kënaq. Më tej i thashë qe të kam pëlqyer më shumë “Ura me tri harqe” pasi është jashtë ideologjisë dhe që nuk je ngatërruar me politikën.

Kush kanë qenë të pëlqyerit e asaj kohe?

Por ata që janë dhe sot, por edhe Fatos Kongoli, Vath Koreshi, të cilët kishin dhe mbështetje. Për Vath Koreshin dua të them se ishte objektiv dhe për mua ka folur mirë dhe më ka përkrahur. Keq për mua ka folur Agim Cerga, i cili nuk më vlerësonte.

Kë ke takuar nga udhëheqësit e asaj kohe?

Kam takuar Adil Çarçanin. Në Sukth pasi vëllai im gjuante me ‘të shpend të egra tutje nga pyjet e Sukthit. Më thoshte që është njeri i mirë, njeri korrekt, që si bën dëm askujt.

Në librat shkollorë kë kishe nga poezitë e tua?

“A jam vajzë e mbarë” në abetaren e klasës së parë ishte poezia ime. Apo në leximin e klasës së dytë poezia “nëna ime” ishte e imja. Shumë mësues habiteshin që unë isha në Sukth.

A ke shkruar për partinë?

Eh, sa gjëra ka. Në fillim çdo njeri shkruante, por sa më shumë rritesha aq më shumë kuptoja, që duhej më mirë të shkruaja për problemet, për fëmijët se sa për partinë. Fatos Kongoli kur çova për botim vëllimin e dytë më thërret në shtëpinë botuese “8 Nëntori” dhe më thotë që ti ke bërë një vëllim të bukur shumë, por nuk ke bërë një poezi për partinë. U zura gafil. Por i thashë se për të bërë një poezi duhet të bazohesh diku. Pra në nj rast konkret. P.sh kur kam bërë poezinë për fëmijë “Unë jam vajzë e mbarë”, u bazova tek Çajupi. Ua më tha, ahere ke bërë plagjiaturë. Jo i thashë unë kam marrë formën. Jo përmbajtjen. Më ka pëlqyer vargu. Ai s’kishte ç’të thoshte. Ndaj nuk e zgjati më.

Të kanë ndaluar poezi?

Më kanë ndaluar dy poezi tek “Drita” që fillonin me Of... Kryeredaktori më thotë hajde të flasim. Aty ishte dhe Fatmir Gjata. Ç’janë këto of..U ulëm tek zyra e tij tek Lidhja e Shkrimtarëve. ..Oh, kjo këngë e dashur, është e ëmbël, e shenjtë, asgjë nuk ka mbiu krye, vetëm një qiell me yje. E di që më ka thirrur për ty Dhimitër... Shefi propagandës, për këto poezi. Madje më tha që të mos i botoni më poezi. Ç’janë këto oh dhe uf,- më thotë. U habita. Më hyri një frikë, pasi më tha n.q.s do bësh poezi të tilla ti e di ku e ke vendin. As që mendova më të bëj poezi. Nuk kisha mendje të shkoja gjetiu. Këtu përfundoi bashkëpunimi im me gazetën “Drita”.

Nga redaktorët kë do të veçosh?

Nga redaktorët dua të veçoj Redaktorin e gazetës “Zëri i Rinizë” Dhimitër Verli. Ishte korrekt, i dashur, të ndihmonte, të inkurajonte. Nisej për çdo gjë në emër të së mirës. Unë kam bashkëpunuar me të gjitha revistat për fëmijë si “Fatosi”, “Yllkat”, “pionieri”, ku kam botuar shumë poezi, por tregimet që kam botuar tek “Zëri Rinisë” janë ato që më kanë dhënë shumë forcë dhe më kanë motivuar.

Mendimi juaj për Ismail Kadarenë? Pse nuk e ka marrë çmimin “Nobel”?

Për mua Ismaili është shkrimtari më i madh shqiptar i të gjitha kohërave. Madje një nga më të mëdhenjtë në botë. Letërsia ruse, nuk ka asgjë më shumë se Kadareja. Ai ka romane aq të bukur si “Ura me tri harqe”, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”. Por çmimin “Nobel” ndoshta s’ja japin pasi e kanë etiketuar si shkrimtar oborri. Shumë vepra kanë brenda ideologjinë e kohës. Bota është shumë e ndjeshme ndaj këtyre gjërave. Pra kjo është arsyeja. Pasi ata ndoshta nuk i kanë falur vargjet: ku ti kërkoj rrënjët e tua parti? Tek “Dimri i madh” Enver Hoxha simbolizon diellin. Si mbreti diell në Francë Luigji XV.

Po arsimi i asaj kohe si ka qenë në krahasim me sot?

Ahere ka qenë më i disiplinuar, më kërkues. Lëndët ishin shumë të rregullta. Kërkesa në maksimum. Nxënësit ishin më të dëgjueshëm. Ne ishim të lidhur me nxënësit dhe bënim dhe diferencime.

Po sot pse nuk ka cilësi letërsia shqiptare?

Ka shuam botime, nuk ka kritikë, nuk ka kërkesa për botime. Shtëpitë botuese duan fitime nuk kërkojnë cilësi, por sa më shumë shkrimtarë. Shumë libra të sotëm në atë kohë nuk do të botoheshin kurrë. Edhe përkthimet nuk janë cilësore, pasi nuk ka përkthyes korrekt dhe të profilizuar. Shkurt letërsia shqiptare është në udhëkryq.

Cili është mendimi juaj për Lidhjen e Shkrimtarëve dhe artistëve? Godina e saj u mor nga shteti?

Ky është gabimi më i madh i qeverisë Berisha. Çdo sport ka shtëpinë e saj. Zyrat e saj, edhe shumë shoqata, ndërsa letërsi që duhej të ishte në pararojë të një kombi, rrinë pa asgjë. Është e patolerueshme.