Familja Dino, nga Preveza e Camerise

[Xhuxhumaku]

Abedin Dino, gjeniu i memorandumeve dërguar Fuqive të Mëdha
Postuar në: Dossier | Me: 01/06/2013

abedin dinoNertila Hodo

Në jug perëndim të gadishullit të Ballkanit, gjatë brigjeve lindore të detit Jonë, nga liqeni i Butrintit dhe lumi Pavëlla në veri dhe deri në gjirin e Artës në jug, shtrihet krahina me tipare të veçanta të peizazhit dhe që njihet me emrin Çamëri. Për shkak të pozitës gjeografike mjaftë të favorshme, pjesa më e madhe e të ardhurave të ekonomisë së kësaj krahine kanë qenë gjithmonë nga dega e bujqësisë, duke i dhënë një zhvillim të dukshëm ekonomiko – shoqëror. Gjatë gjithë rrjedhave të historisë kjo krahinë është banuar nga popullsi autoktone shqiptare. Karakterin e thjeshtë shqiptar të kësaj treve e vërteton toponomastika dhe prezenca e gjallë e faktori njeri, shqiptarë në gjuhë, kulturë e zakone.

Një ndër familjet më të njohura të kësaj krahine është “ Familja Dino”, nga dera e së cilës kanë dalë personalitete të njohura diplomatike, burra shteti, artistë e patriotë. Po cila është gjeneza e kësaj familje? Për këtë familje që populli çam e ngriti në kufijtë e legjendës ekziston një gojëdhënë:

“Dinejtë në fillim kanë qenë një familje e varfër nga Lopsi i Filatit. Djemtë e plakës Sako Dine punonin bujq në fushë. Kësaj plake, një ditë i vajti në shtëpi një fukara dhe i lypi bukë. Plaka e mori brenda dhe i dha kafe e pastaj bukë që të hante. Fukarai iku i kënaqur nga pritja që i bëri plaka dhe kur kaloi derën i dha këtë urim: “- Dino thofshin në botë që më prite mua sot! ”. Në darkë kur plaka ra për të fjetur pa një ëndërr të gëzuar. Ju bë sikur në një sterrë (pus) aty afër gjeti para të florinjta. Që me natë plaka shkoi në sterrë dhe aty pranë gjeti me të vërtet para. Me ato para Dinejtë ndruan sarajet (shtëpitë), u arsimuan dhe u vendosën në Prevezë”.

Përveçse një familje me ndjenja të thella patriotike, ajo përfaqëson edhe një nga familjet më të pasura të krahinës së Çamërisë. Familja Dino kishte nën zotërim qindra hektar tokë buke, kullota, ullishte në fshatin Lopës dhe në tërë fshatrat pranë qarkut të Prevezës, si në fshatrat Lurë, Çaprazli, Strevinë, Strongjili etj. Nën zotërimin e kësaj familje ishin edhe dy brokat anije të një tonazhi mjaftë të madh të ndërtuara nga Ahmet bej Dino më 1848, por të cilat më vonë u shitën në Trieste.

Disa nga personalitete më të njohur të kësaj familje janë: Ahmet bej Dino, i cili si një nga krerët atdhetarë të kryengritjes së 1847 kundër Tanzimatit u internua në Konjë të Anadollit, ku edhe vdiq, Abedi pashë Dino, Vesel pashë Dino, Rasih Dino, Lejala Dino, Ali Dino, Xhemil bej Dino, Nuri Dino, Nebil Dino, Mazar Dino, Arif Dino, Abedin Dino (i riu) etj. Emrat e shquar të familjes Dino vazhdojnë të shtohen edhe sot.

Veprimtaria letrare e Abedin Dinos

Abedin Dino përveç veprimtarisë së tij si diplomat, politikan e burrë shteti është njohur edhe si poet, filozof, teolog, ekonomist, krijues tekstesh shkollore, përkthyes etj. Veprimtaria letrare e Abedin Dinos është e larmishme si për nga tematika ashtu dhe nga gjuha e përdorur. E veçanta e krijimtarisë së tij është se Abedini ka shkruar jo vetëm në shqip por edhe në gjuhë të tjera që ai zotëronte, si turqisht, greqisht, persisht, arabisht etj.

Poezia e tij e parë në gjuhën shqipe është “Këngë për Shqipërinë” e përbërë prej 64 vargjesh, e botuar pa emër në gazetën “Zëri i Shqipërisë”, më 22 dhjetor 1879. Një poezi ku autori shpreh ndjenjat e tij atdhetare dhe u bën thirrje bashkë këmbësve për qëndresë e luftë për pavarësi.

Ju o Shqiptarë ndë doni

nga i huai të shpëtoni.

Duhet që të vazhdoni

kombin tuaj të dertoni.

Pas, të bëni lefterinë,

Edhe vetë ligjësinë

Gluhënë tuaj të shkroni

Shqip të flisni e të këndoni

Abedin Dino ishte përkrahës i shkrimit të gjuhës shqipe me shkronja latine, të cilën e lavdëronte duke theksuar se ishte një mënyrë shkrimi e përparuar dhe e qytetëruar. Kjo duket edhe në poezinë e mësipërme ku këshillon që shqiptarët kudo që ndodhen të flasin e të shkruajnë gjuhën shqipe.

Poezi tjetër në shqip është “Të nxiturit e Shqipërisë turke përpjetur”, e botuar më 1 mars 1880 në gazetën “Zëri i Shqipërisë”. Kjo poezi u bënë jehonë ngjarjeve luftuese për mbrojtjen e Gucisë.

Abedini ka shkruar edhe disa poezi e poema epike në gjuhën greke, të botuara në gazetën “Neologos”.

Pas dorëheqjes së tij si Ministër i Jashtëm dhe internimit të tij si vali në Adëna, Abedin Dino i kushtohet vereseteve (adeteve) të kuranit. Gjatë kësaj periudhe fillon përkthimin nga persishtja të veprës dy vëllimesh me “Përkthimin dhe komenti i Poemës së Shenjtë” (Mesnev-i serif ), të cilën e përfundon një vit më vonë, në periudhën që qe vali në Sivës. E veçanta e këtij përkthimi është se ajo shoqërohet me komente të vetë Abedinit, i cili pasi jep dy varkëshin në origjinal persisht, bën përkthimin artistik në gjuhën turke dhe pastaj vazhdon komentin e dy varkëshit. Një vepër tjetër e përkthyer nga persishtja është edhe “Koment i tregimeve arabe në Mesnevinë e Shenjtë”, e botuar gjatë periudhës që qe vali në Ankara. Në qershor të 1885 Abedini shkruan në turqisht autobiografinë e tij, e cila botohet tre herë sa ishte gjallë dhe për herë të fundit në vitin 1908 e censuruar rreptë. Në autobiografinë i tij ai shkruan “se ndihej krenar që i përkiste një prej familjeve më fisnike të Çamërisë”.

Gjatë periudhës që qe vali në Rodos boton “Lumturia në këtë botë”(Dynya-y se’adet), e cila i kushtohet çështjeve etike, shpreh rëndësinë e jashtëzakonshme të librave dhe letërsisë. Lidhur me rëndësinë e librave Abedini shkruan: “Njerëzit mund të braktisen nga të dashurit dhe miqtë, por librat mbeten miqtë më besnikë” . Kjo vepër ribotohet për të dytën herë në Stamboll. Vepra të tjera të shkruara në gjuhën turke janë: “Borxhi Otoman” një vepër e shkruar gjatë periudhës që qe Komisar në Bursën e Stambollit. Kjo është një vepër me rëndësi pasi ai shkruan për veprimet e Bursës, për çështjet financiare, probleme të borxheve, si dhe përvojën e grumbulluar në Portën e Lartë, “Qëndresa”, broshura “Trajtesë e dobishme mbi kolerën” ku jep udhëzime për masat si duhet izoluar i sëmuri etj., si dhe një sërë tekstesh shkollore të shkruara po në turqisht.

Abedini ka përkthyer dhe nga arabishtja në turqisht ndër to më e rëndësishmja është “Përkthimi dhe komenti i Kasidatu l-burda”, poema e parë që i kushtohet jetës dhe veprimtarisë së profetit Muhamed. Vepër tjetër është “Gramatika arabe sipas metodës së re”, e përkthyer në vitin 1884 gjatë periudhës që Abedini qe vali në Rodos.

Abedin Dino ka shkruar edhe një sërë memorandumesh në gjuhën frënge që ua ka dërguar Fuqive të Mëdha ku proteston për padrejtësitë që i bëhen Shqipërisë dhe shqiptarëve.

Veprimtaria e tij si krijues e përkthyes do spikasë edhe në shtypin evropian. Gazeta franceze, turke, greke etj do të shkruajnë për talentin e tij. Për veprimtarinë e tij letrare në vitin 1895 merr dekoratën “Palma e Artë” të Akademisë Franceze.

Veprimtaria e tij atdhetare dhe krijimtaria e tij letrare do të gjente jehonë edhe në shtypin shqiptar. Kështu në gazetën “Shqipëria” e botuar në Bukuresht më 10 maj 1879 do të shkruhej “Abedin bej Dino, shkrimtar dhe poet i shquar, guvernator i detit Egje, politikan dhe njeri i shquar që edhe muzave u ka shërbyer me sukses”.

Vlerësimet më të mëdha për figurën e Abedinit i ka dhënë populli i cili e ka përjetësuar atë në folklorin e vetë. Trimërisë dhe luftës për pavarësi të Abedinit në mënyrë mjaftë origjinale i këndon populli i krahinës së Çamërisë:

Kazatë më këmb’ u ngrinë,

Çamërjotë dhjetë milë,

në krie kanë Abedinë,

Abedin Dinua bajrak,

Evropit i dhe xhevap:

Abedin Dino me talentin e tij krijues ka bërë që emri i tij mos të përmendet vetëm si një politikan e diplomat i zoti, por edhe si një përkthyes, krijues, teolog, ekonomist dhe një njohës i shkëlqyer i gjuhëve të huaja. Krijimtaritë e tij letrare përveç të tjerave na dëshmojnë qartë se Abedini qe një njeri i dijes, shkencës dhe një adhurues i flakët i kulturës dhe përparimit.

Anëtarë të tjerë të familjes Dino

Gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare nga familja Dino kontribut të veçantë ka dhënë edhe vëllai i vogël i Abedinit, Vesel Pasha. I rritur në një ambient atdhetarë edhe Veseli do të ndjekë hapat e të vëllait duke iu përkushtuar çështjes kombëtare. Si një ushtarak i zoti ai do të gradohet nga sulltani me titullin Pasha. Duke e parë rrezikun e madh që i kanosej atdheut nga lakmitë e shteteve fqinje ai do të vihet në dispozicion të drejtuesve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

Në maj të vitit 1877 Vesel Dino së bashku edhe me personalitete te shquara që përfaqësonin pothuajse të gjitha krahinat e vilajetit të Janinës si Abdyl Frashëri, Sulejman Tahiri (Tepelenë), Sabri Gjirokastra (Gjirokastër), Mehmet Ali Vrioni (Berat), etj themeluan në Janinë Komitetin e Janinës, i cili do të merrte nismën për të vënë në jetë idenë e kryengritjes çlirimtare kundër osmane. Veç përpjekjeve të tij për organizim e kryengritjeve anti osmane, Veseli është angazhuar drejtpërdrejtë edhe në sulmet mbrojtëse. Gjatë shkurtit të vitit 1878 kur andartët grekë sulmuan fshatin e Lëkurësit, Veseli së bashku me të vëllain Abedinin u vendos në krye të 2400 vullnetarëve shqiptarë dhe pas sulmesh të ashpra u arrit çlirimi i zonave të pushtuara dhe zmbrapsja e ushtarëve grekë.

Veprimtaria e tij patriotike dhe luftarake dëshmohet qartë nga kontributi i tij në mbrojtje të çështjes kombëtare. Gjatë Kuvendit të Prevezës në janar 1879 Veseli u vendos në krye të komisionit ushtarak, i cili kishte si funksion organizimin e forcave luftarake nga e gjithë Shqipëria. Emërimi i tij në krye të komisionit ushtarak tregon për aftësitë e Veselit në këtë fushë. Duke parë se rreziku që po i kanosej Shqipërisë se jugut nuk ishte zhdukur, Lidhja Shqiptare dekretoj në gusht të 1879 një delegacion i cili do ti paraqiste Portës së Lartë vendimin se Lidhja qe e vendosur të luftonte jo vetëm Greqinë, por edhe kundër Perandorisë Osmane për të siguruar mbrojtjen e trojeve Shqiptare. Në përbërje të këtij delegacioni u caktua Abdyl Frashëri, Mehmet Ali Vroni dhe Vesel Dino . Vendosmëria që tregoj delegacioni dhe rreziku i shpërthimit të një kryengritje anti osmane e detyrojë Portën e Lartë që ti zvarriste edhe më shumë bisedimet turko – greke për caktimin e kufirit jugor.

Krahas përpjekjeve për çlirim Vesel pashë Dino është angazhuar edhe në zhvillimin e gjuhës shqipe dhe arsimimit në këtë gjuhë. Ashtu si edhe patriotët e tjerë edhe Veseli e ndjeu nevojën e ngutshme për të formuar një shoqëri kulturore, e cila do të merrte përsipër drejtimin dhe organizimin e përpjekjeve për të ngritur shkolla shqipe në të gjithë vendin dhe për të botuar tekste shkollore, vepra letrare etj. Kështu në Stamboll, më 12 tetor 1879, Veseli së bashku me 26 delegatë të cilët përfaqësonin tërë popullsinë shqiptare morën vendimin e themelimit të organizatës së quajtur “Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip”.

Edhe pse Vesel Dino është angazhuar në të gjitha mënyrat për mbrojtjen e çështjes shqiptare, figura e tij shpesh herë ashtu si edhe e të vëllait, Abedinit, është manipuluar duke e etiketuar si pro osman, dhe që vepronte kundër interesave të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Pavarësisht këtyre etiketimeve që kërkojnë ta nxjerrin Veselin si oportunist dhe antikombëtar, veprimtaria e tij politike dhe luftarake krah patriotëve më të shquar tregojnë qartë se Veseli ashtu edhe si i vëllai, Abedini, mbi gjithçka vinte interesat kombëtare dhe të mirën e vendit të tij. Veprimtaria e Vesel Dinos na dëshmon që ai nuk qe vetëm një ushtarak i zoti por edhe një diplomatë i kalibrit të lartë duke u renditur denjësisht krah Abdyl Frashërit e Mehmet Ali Vrionit.

vijon

Familja Dino gjatë Dy Luftërave Botërore (1913 – 1945)

Konferenca e Ambasadorëve – Konferenca e Paqes së Parisit (1913 – 1919)

Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912 u pritë me gëzim nga gjithë popullsia shqiptare. Kuvendi kombëtar i kryesuar nga Ismail Qemal bej Vlora krahas shpalljes së pavarësisë, krijimit të një qeverie, zgjidhjen e një Senati, i cili “do të kontrollonte e ndihmonte qeverinë”, vendosi edhe për kompozimin e një delegacioni i cili do të bënte të mundur njohjen e pavarësisë së Shqipërisë në oborret e Fuqive të Mëdha.

Nga mesi i muajt dhjetor qeveria e Vlorës me të marr vesh lajmin e hapjes së afërt të Konferencës së Ambasadorëve në Londër shtroj të menjëhershme nevojën e dërgimit të një delegacioni, i cili do të përfaqësonte shtetin shqiptar në këtë konferencë. Rëndësia e këtij delegacioni duket në faktin se Ismail Qemali u bë gati që ta kryesonte vetë këtë delegacion. Pas këshillave të Italisë dhe Austro – Hungarisë se largimi i tij do të qe me rrezik, edhe faktit se luftanijet e kryqtarët athino – fanariotë vërtiteshin para Vlorës, duke e bllokuar bregdetin shqiptar, ai u tërhoq. Në këto rrethana qeverisë së Vlorës nuk i mbetej gjë tjetër veçse të caktonte si delegatë të saj për në Londër disa personalitete që ndodheshin jashtë Shqipërisë.

Qeveria e Vlorës caktoj delegacionin që do të mbronte interesat e Shqipërisë në këtë Konferencë. Delegacioni përbëhej nga Filip Noga, Mehmet Konica, Sotir Kolea, dhe do të kryesohej nga Rasih Dino.

Rasih Dino (1875 – 1926) u caktua kryetar i delegacionit për një sërë arsyesh. Si i biri i Abedin Pashë Dinos, ish ministër i Jashtëm i Perandorisë Osmane, Rasih Dino gëzonte një emër të mirë dhe i përkiste një prej familjeve më të njohura për nga traditat kombëtare. Pavarësisht këtyre, për ta ngarkuar ne një mision kaq të rëndësishëm qeveria e Vlorës duhet të jetë nisur edhe nga vetë veprimtaria patriotike e tij. Rasih Dino ka luajtur një rol të rëndësishëm në veprimtarin patriotike të Klubit të Filatit si dhe në hapjen e shkollave në gjuhën shqipe.

Klubi i Filatit u krijua më 20 shtator 1908. Ai ishte një nga Klubet e para që u hapën pas shpalljes së Kushtetutës Xhonturke. Rasih Dinua ishte një nga të 130 – të anëtarët që ky klub kishte në fillim. Klubi i Filatit nuk përfaqësohej nga asnjë antarë i komunitetit xhonturk, duke siguruar një pavarësi më të madhe. Ky klub u krijua si një vatër bashkimi dhe lufte, ishte vatër e arsimit dhe kulturës. Rasih Dinua në këtë periudhë shquhet edhe për përpjekjet që ai bën për përhapjen e arsimit e shkollave në gjuhën shqipe. Duke financuar një pjesë të madhe të shpenzimeve të Klubit të Filatit, të cilat përdoreshin për pagimin e mësuesve që jepnim mësim, blerjen e teksteve shkollore, hapjen e shkollave dhe daljen e gazetës “Zgjimi i Shqipërisë”.

Në fund të muajt nëntor të 1912 Rasih Dino në marrëveshje me Ismail Qemalin u vendosë në Parisë. Ai u ngarkua nga vetë Ismail Qemali që të qe vëzhgues në rrugë jo zyrtare i qeverisë së Vlorës dhe të ndiqte nga afër zhvillimin diplomatik të çështjes shqiptare në Evropë . Gjatë gjithë muajt dhjetor Rasih Dino informonte nga Parisi herë pas here Ismail Qemalin mbi deklarata që personalitetet e qeverive të Fuqive të Mëdha bënin mbi çështjen shqiptare.

Më 23 dhjetor 1912 Rasih Dino lajmërohet me kabllogram nga Vlora që të nisej për në Londër. Ai udhëzohej nga Ismail Qemali që duhej të njoftonte telegrafisht Sotir Kolean që ndodhej në Brindisi, Mehmet Konicën e Filip Nogën, që ndodheshin në Vjenë, të shkonin në Londër, ku do të përfaqësonin shtetin Shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër . Ismail Qemali theksonte se do t’i prezantonte telegrafisht delegatët te ministri i Jashtëm i Anglisë, Edward Grej, që do të ishte edhe kryetar i komisionit.

http://www.kombetare.al/abedin-dino-...qive-te-medha/

[Xhuxhumaku]

Familja Dino gjatë Dy Luftërave Botërore (1913 – 1945)
Postuar në: Dossier | Me: 02/06/2013

familja dinoPjesa 2

Pse nuk u lejua Rasih Dino të merrte pjesë në Konferencën e Paqes si përfaqësues i Çamërisë

Konferenca e Ambasadorëve – Konferenca e Paqes së Parisit (1913 – 1919)

Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912 u prit me gëzim nga gjithë popullsia shqiptare. Kuvendi kombëtar i kryesuar nga Ismail Qemal bej Vlora krahas shpalljes së pavarësisë, krijimit të një qeverie, zgjidhjen e një Senati, i cili “do të kontrollonte e ndihmonte qeverinë”, vendosi edhe për kompozimin e një delegacioni i cili do të bënte të mundur njohjen e pavarësisë së Shqipërisë në oborret e Fuqive të Mëdha.

Nga mesi i muajt dhjetor qeveria e Vlorës me të marr vesh lajmin e hapjes së afërt të Konferencës së Ambasadorëve në Londër shtroj të menjëhershme nevojën e dërgimit të një delegacioni, i cili do të përfaqësonte shtetin shqiptar në këtë konferencë. Rëndësia e këtij delegacioni duket në faktin se Ismail Qemali u bë gati që ta kryesonte vetë këtë delegacion. Pas këshillave të Italisë dhe Austro – Hungarisë se largimi i tij do të qe me rrezik, edhe faktit se luftanijet e kryqtarët athino – fanariotë vërtiteshin para Vlorës, duke e bllokuar bregdetin shqiptar, ai u tërhoq. Në këto rrethana qeverisë së Vlorës nuk i mbetej gjë tjetër veçse të caktonte si delegatë të saj për në Londër disa personalitete që ndodheshin jashtë Shqipërisë.

Qeveria e Vlorës caktoj delegacionin që do të mbronte interesat e Shqipërisë në këtë Konferencë. Delegacioni përbëhej nga Filip Noga, Mehmet Konica, Sotir Kolea, dhe do të kryesohej nga Rasih Dino.

Rasih Dino (1875 – 1926) u caktua kryetar i delegacionit për një sërë arsyesh. Si i biri i Abedin Pashë Dinos, ish ministër i Jashtëm i Perandorisë Osmane, Rasih Dino gëzonte një emër të mirë dhe i përkiste një prej familjeve më të njohura për nga traditat kombëtare. Pavarësisht këtyre, për ta ngarkuar në një mision kaq të rëndësishëm qeveria e Vlorës duhet të jetë nisur edhe nga vetë veprimtaria patriotike e tij. Rasih Dino ka luajtur një rol të rëndësishëm në veprimtarin patriotike të Klubit të Filatit si dhe në hapjen e shkollave në gjuhën shqipe.

Klubi i Filatit u krijua më 20 shtator 1908. Ai ishte një nga Klubet e para që u hapën pas shpalljes së Kushtetutës Xhonturke. Rasih Dinua ishte një nga të 130 – të anëtarët që ky klub kishte në fillim. Klubi i Filatit nuk përfaqësohej nga asnjë antarë i komunitetit xhonturk, duke siguruar një pavarësi më të madhe. Ky klub u krijua si një vatër bashkimi dhe lufte, ishte vatër e arsimit dhe kulturës. Rasih Dinua në këtë periudhë shquhet edhe për përpjekjet që ai bën për përhapjen e arsimit e shkollave në gjuhën shqipe. Duke financuar një pjesë të madhe të shpenzimeve të Klubit të Filatit, të cilat përdoreshin për pagimin e mësuesve që jepnim mësim, blerjen e teksteve shkollore, hapjen e shkollave dhe daljen e gazetës “Zgjimi i Shqipërisë”.

Në fund të muajt nëntor të 1912 Rasih Dino në marrëveshje me Ismail Qemalin u vendos në Paris. Ai u ngarkua nga vetë Ismail Qemali që të qe vëzhgues në rrugë jo zyrtare i qeverisë së Vlorës dhe të ndiqte nga afër zhvillimin diplomatik të çështjes shqiptare në Evropë . Gjatë gjithë muajt dhjetor Rasih Dino informonte nga Parisi herë pas here Ismail Qemalin mbi deklarata që personalitetet e qeverive të Fuqive të Mëdha bënin mbi çështjen shqiptare.

Më 23 dhjetor 1912 Rasih Dino lajmërohet me kabllogram nga Vlora që të nisej për në Londër. Ai udhëzohej nga Ismail Qemali që duhej të njoftonte telegrafisht Sotir Kolean që ndodhej në Brindisi, Mehmet Konicën e Filip Nogën, që ndodheshin në Vjenë, të shkonin në Londër, ku do të përfaqësonin shtetin Shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër . Ismail Qemali theksonte se do t’i prezantonte telegrafisht delegatët te ministri i Jashtëm i Anglisë, Edward Grej, që do të ishte edhe kryetar i komisionit.

Në fund të muajt dhjetor delegacioni mbërriti në Londër. Ky delegacion përbëhej vetëm nga tre anëtarë, Rasih Dino që do të qe dhe kryetar i delegacionit, Filip Noga e Mehmet Konica. Në Konferencën e Londrës edhe pse çështja shqiptare do të zinte një vend të rëndësishëm qeveria e Vlorës nuk qe ftuar zyrtarisht që të merrte pjesë në të . Shqipëria edhe një herë tjetër u gjend në pozita inferiore kundrejt fqinjëve, duke iu mohuar e drejta e përfaqësimit në forumet e larta të diplomacisë evropiane. Në një situatë të tillë delikate detyra e delegacionit shqiptar qe edhe më e vështirë.

Konferenca e Ambasadorëve i nisi punimet më 17 dhjetor të 1912, në qytetin e Londrës. Në këtë konferencë merrnin pjesë përfaqësuesit e Francës, Rusisë, Gjermanisë, Italisë, Austro – Hungarisë e Britanisë. Suksesi më i madh i delegacionit shqiptar qe paraqitja e një memorandumi më 2 janar 1913 Konferencës së Ambasadorëve. Këtë memorandum në emër të qeverisë shqiptare e lexoj Rasih Dino si kryetar i delegacionit. Në këtë memorandum shpreheshin pikëpamjet e qeverisë së Vlorës si dhe vinte në dijeni për kërkesat e ligjshme të saj: “…populli shqiptar formon grupimin etnik më kompakt, më homogjenë e më të rëndësishëm të gadishullit të Ballkanit.

Prejardhja dhe gjuha e tij, zakonet, karakteri e dallojnë atë nga racat fqinje dhe i japin atij individualitet të veçantë falë të cilit ka ditur ti bëj ballë asimilimit…” . Me një gojëtari dhe vendosmëri të rrallë Rasih Dino mbrojti çështjen kombëtare shqiptare në Konferencën e Londrës duke shprehur pikëpamjet e qeverisë së Vlorës lidhur me kufijtë e shtetit Shqiptar: “ Kufijtë duhen ndjekur duke shënuar një vijë ndarëse duke u nisur nga kufijtë e sotëm të Mbretërisë malazeze dhe duke përfshirë veçanërisht, me gjithë rrethinat përkatëse, qytetin e Pejës, Mitrovicës, Prishtinës, Shkupit, Manastirit deri në Mecovë duke ruajtur kufijtë deri në Prevezë…” . Ky memorandum i paraqitur nga Rasih Dino argumentonte në bazë të faktorëve etnik, gjeografikë e historikë vërtetësinë e kërkesave, të paraqitura nga ky i fundit në konferencë. Ky memorandum u plotësua edhe me një shtojcë më datën 25 janar 1913.

Kjo shtojcë përbëhej nga të dhëna statistikore për popullsinë kufitare të Shqipërisë së veriut, të lindjes e jugut. Konferenca e Ambasadorëve i përfundoj punimet duke marr vendime në dëm të çështjes shqiptare. Në këtë Konferencë Shqipëria u bë shtet, por u regjua në një të katërtën e madhësisë së vetë natyrore.

Rasih Dino nuk qëndroj në Londër deri në përfundim të konferencës, ka të ngjarë që nga fundi i muajit mars të jetë larguar pasi prej kësaj kohe nuk përmendet më në raportet që vinin nga Londra. Edhe pse Rasih Dino nuk qëndroj deri në fund të konferencës, ai përfaqësoj me dinjitet qeverinë e Vlorës dhe mbroj me vendosmëri çështjen kombëtare, duke treguar se i përkiste një rangu të lartë diplomatësh shqiptar.

Veprimtaria diplomatike e Rasih Dinos në mbrojtje të çështje kombëtare nuk përfundon me kaq. Pas largimit të tij nga Konferenca e Londrës, Rasih Dino vazhdoi veprimtarinë e tij në mbrojti të çështjes kombëtare nëpër qytetet e ndryshme të Evropës, duke marr pjesë në organizimet që shqiptarët e diasporës bënin në mbrojtje të Shqipërisë. Veprimtaria e pa ndalur në mbrojtje të çështjes kombëtare e Rasih Dinos bënë që ai të shquhej si një nga personalitetet shqiptare më aktive në diasporë. Kjo veprimtari aktive dhe pjesëmarrja e tij e mëparshme në delegacionin e Konferencës së Londrës 1913 bënë që të caktohej nga Shoqëria “Çamëria” në Amerikë si përfaqësues i popullsisë çame në Konferencën e Paqes së Parisit 1919.

Pas Luftës së Parë Botërore për të përfunduar traktatet e paqes me vendet e mundura dhe për rregullimin e interesave të tyre pasluftës, fuqitë fituese organizuan Konferencën e Parisit, e cila u hap në Paris, më 18 janar 1919. Nga kjo konferencë qenë drejtuar shpresat e mijëra shqiptarëve të cilët ishin shkëputur padrejtësisht nga trungu amtar në Konferencën e Londrës. Do të ishte konferenca e Paqes që do të caktonte fatin e mëtejshëm të Shqipërisë. Në këtë konferencë qeveria shqiptare do të përfaqësohej me një delegacion zyrtar i cili do të ndiqte nga afër punimet e konferencës. Delegacioni do të përbëhej nga Turhan Pasha, në cilësinë e Kryeministrit të Shqipërisë, Mehmet Konicën, Mit’hat Frashërin, Mihal Turtullin, Luigj Bumçi dhe Mustafa Përmeti. Me të marr vesh lajmin e hapjes së konferencës, shqiptarët çamë në Amerikë ishin të mendimit se në Konferencën e Parisit duhet të ishte i pranishëm edhe një përfaqësues i krahinës së Çamërisë, i cili do të përfaqësonte popullsinë e kësaj krahine, që në Konferencën e Ambasadorëve të 1913 i kishte kaluar padrejtësisht shtetit grek. Përfaqësuesi i kësaj krahine do të tregonte për vuajtjet dhe poshtërsitë që shteti grek po kryente kundrejt kësaj popullsie të pafajshme. Si fillim komuniteti shqiptar në Amerikë vendosi që në Konferencën e Paqes përfaqësuesi i krahinës së Çamërisë të qe Ismail Qemali.

Plaku i Vlorës pasi mori vesh lajmin u nisë me vendosmëri “të parashtronte në Konferencë kërkesat dhe të drejtat e shqiptarëve”, por fatkeqësisht gjatë rrugës, në Peruxhia të Italisë, ai pësoj një hemorragji dhe vdiq atje më 26 janar 1919. Me të marrë vesh lajmin e vdekjes së Ismail Qemalit popullsia çame e kolonive të Amerikës zgjodhi Rasih bej Dinon, si përfaqësues të tyre në këtë Konferencë, që në atë kohë po qëndronte në Luzanë të Zvicrës. Zgjedhja e Rasih Dinos si përfaqësues i krahinës së Çamërisë duhet të jetë bërë jo vetëm duke u nisur nga veprimtaria e tij patriotike në këtë krahinën dhe pjesëmarrja e tij në krye të delegacionit shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve, por mbi të gjitha nga qenia çam i tij, duke qenë kështu njeriu më i përshtatshëm për të bërë të ditur në këtë konferencë vuajtjet e popullsisë çame. Planet për pjesëmarrjen e Rasih Dinos në Konferencën e Paqes duket se do të përballeshin me pengesa. Këto pengesa vinin nga qeveria franceze dhe ajo italiane.

Asnjë nga këto dy qeveri nuk qe e interesuar që në këtë konferencë të shtrohej për diskutim çështja çame. Qeveria italiane e shprehu hapur qëndrimin e saj se nuk qe dakord për të marr pjesë në Konferencë përfaqësuesi i krahinës së Çamërisë, duke i nxjerrë vështirësi Rasih Dinos për të hyrë në kufirin italian. Me të marr vesh qëndrimin e qeverisë italiane kundrejt përfaqësuesit të caktuar prej tyre, Shoqëria e Çamërisë i dërgoi kryetarit të delegacionit italian në Paris një telegram ku i lutej që të mos pengohej përfaqësuesi i Çamërisë për të shkuar në Paris, me qëllim parashtrimin e zgjidhjes së çështjes çame në Konferencën e Paqes.

Shoqëria Çamëria shpresonte që lutjet e saj për lejimin e pjesëmarrjes së Rasih Dinos në Konferencë do të merreshin parasysh. Duke shpresuar se Rasih Dino do të lejohej të merrte pjesë në Konferencë, Shoqëria Çamëria organizoi një mbledhje në të cilën i bëri thirrje popullsisë çame, që ndodhej në Amerikë, të ndihmonin me të holla Rasih Dinon për të bërë të mundur vajtjen e tij në Paris. Për fat të keq të gjitha përpjekjet e Shoqërisë nuk gjetën mbështetje te zonja Evropë. Rasih Dinos nuk po i jepej leja për të shkuar në Francë, në këto kushte me porosi të vetë atij, Shoqëria Çamëria caktoi si përfaqësues të popullsisë së Çamërisë Fuat bej Dibrën dhe Mihal Turtullin, të cilët ndodheshin në Paris.

vijon…

http://www.kombetare.al/familja-dino...ore-1913-1945/

[Xhuxhumaku]

Diplomati Xhemil Dino, raporte për fatin e popullsisë çame
Postuar në: Dossier | Me: 04/06/2013

Iliaz VrioniSi informohej qeveria shqiptare nga ministri Fuqiplotë i Legatës shqiptare në Paris

Vijon nga numri i kaluar…

Nertila Hodo



Qeveria Shqiptare ankesat e veta për vuajtjet e popullsisë shqiptare në Çamëri ua transmetonte edhe qeverive ndërkombëtare. Një ndër diplomatët shqiptar më aktivë lidhur me këtë çështje ishte diplomati çam Xhemil Dino. Si ministër Fuqiplotë i Legatës shqiptare në Paris ai informonte qeverinë shqiptare për çdo takim të tij që lidhej me fatin e popullsisë çame në Greqi. Në raportin e dërguar më 30 nëntor 1923 nga Parisi, ministrit të Punëve të Jashtme në Tiranë, Pandeli Evangjelit, ai e informonte për përçapjet e tij pranë Parlamentit dhe Qeverisë franceze për mbrojtjen e pakicës shqiptare në Greqi. Në një letër njoftim tjetër, të datës 4 dhjetor 1923 po nga Parisi, drejtuar këtë herë kryetarit të Këshillit të Ministrave, Ahmet Zogut, e informonte për përpjekjet kolektive të Fuqive të Mëdha pranë qeverisë greke, por që nuk rezultuan të suksesshme pasi Ministri i Anglisë në Athinë si kishte marrë udhëzimet nga qeveria e tij.

Në raportin e datës 1 prill 1924, pasi informon ministrin e Punëve të Jashtme në Tiranë, Iljaz Vrionin, rreth takimit të tij me Clinchantin, nëndrejtor për Azinë në Ministrinë e Punëve të Jashtme francez dhe me Bargetonin, eksperti i parë francez në Konferencën e Lozanës, Xhemil Dino, e vinte në dijeni për propozimin e këtyre të fundit: “…meqë Lidhja e Kombeve ishte e pafuqishme për të sheshuar mosmarrëveshjet në favor të Shqipërisë, me qëllim që të mënjanohej çdo fërkim, të hyej në bisedime me qeverinë e Athinës, për një këmbim të detyruar ndërmjet myslimanëve shqiptarë të Greqisë dhe greqishtfolësve të Shqipërisë…” Nga ky raport kuptohen jo vetëm përpjekjet e qeverisë shqiptare për ndalimin e shpërnguljes së detyrueshme të popullsisë çame për në Turqi , por edhe angazhimi i qeverive ndërkombëtare për gjetjen e një zgjidhjeje, edhe pse jo ajo e duhura.

Pavarësisht premtimeve e deklaratave të qeverisë greke për mospërfshirjen e popullsisë çame myslimane në shpërnguljet, shpronësimin dhe zhvendosjen e tyre për në Anadoll, ajo nuk vepronte kështu. Nisur nga kjo, Ali Dino më 7 qershor 1924, nga Athina i dërgon Widdingut, kryetar i Komisionit Mikst, një raport të hollësishëm mbi kriteret bazë për përcaktimin e kombësisë së banorëve të Çamërisë. Duke u mbështetur mbi kriteret bazë që janë si raca, feja, ndërgjegjja kombëtare, gjuha, doket e zakonet,etj, për përcaktimin e kombësisë së një popullsie, ai bën një arsyetim mjaft të qartë e të saktë ku vërteton me fakte historike e shkencore kombësinë shqiptare të popullsisë çame në Greqi dhe mosekzistencën e asnjë lidhjeje të saj me kombësinë turke, duke e përjashtuar atë përfundimisht nga shpërnguljet për në Anadoll.

Pavarësisht protestave që vinin si nga përfaqësues të popullsisë çame, edhe nga qeveria e diplomatët shqiptar nëpër Evropë, qarqet qeveritare greke nuk reshtën së vepruari kundër kësaj popullsie. Duke rënë në ujdi me palën turke, Ankaraja, e cila në shtator të 1924 ishte deklaruar kundër vendosjes së çamëve në Turqi, nën presionin e Athinës u thye, dhe në 6 korrik 1925, i deklaroi qeverisë greke se pranonte t’i vendoste 5000 çamë në Turqi. Qeveria greke me këtë marrëveshje pranonte hapur se shkëmbimi do të kryhej me popullsinë çame me nënshtetësi greke.

Në mars të vitit 1926 qeveria greke deklaroi zyrtarisht se shkëmbimi i popullsisë myslimane kishte përfunduar, dhe çamët myslimanë të Greqisë do të konsideroheshin shqiptarë. Edhe pse zyrtarisht ky shkëmbim i popullsisë kishte përfunduar, qeveria greke vazhdonte të përdorte një sërë masash shtrënguese ndaj kësaj popullsie.

Rekrutët shqiptarë, që ndodheshin në shërbim ushtarak, përdoreshin si robër lufte. Në Çamëri funksiononin formalisht vetëm shkollat greke, duke mos lejuar hapjen e asnjë shkolle shqipe deri në 1937. Anëtarët e komunave e të bashkive emëroheshin nga pushteti qendror dhe pjesa më dërmuese e tyre ishin grekë. Çamët e përjashtuar nga shkëmbimi nuk qenë të lirë të dispononin pasuritë e tyre. Nuk lejohej literatura shqiptare si dhe pjesëmarrja e kësaj popullsie në jetën publike. Kjo gjendje kaq e rëndë e popullsisë shqiptare në Çamëri vazhdoi të ishte e tensionuar deri në vitin 1940.

Gjatë kësaj periudhe një rol të rëndësishëm në “njohjen” e kësaj politike ekspansioniste që shteti grek ndiqte kanë luajtur edhe anëtarët e Familjes Dino, të cilët me përkushtim e vendosmëri kanë luftuar me anë të diplomacisë që të gjendej zgjidhja më e përshtatshme për popullsinë çame. Për veprimtarinë e tij në mbrojtje të kësaj popullsie nga dhuna dhe terrori i ushtruar prej autoriteteve greke, Ali Dino do të etiketohej nga qarqet qeveritare greke si një propagandist i politikës shqiptare.

Përcaktime negative për figurën e Ali Dinos nuk ka vetëm nga qeveria greke, por edhe nga disa personalitete shqiptare. Kështu në një kërkesë që Lec Kurti, i ngarkuar me punë në delegatën shqiptare në Athinë, i dërgon qeverisë shqiptare më 12 korrik 1929, për mbështetje financiare të delegacionit çam që do të shkonte në Gjenevë, shprehej se qe kundër përfshirjes së Ali Dinos në këtë delegacion, pasi ai shpesh herë qe shprehur kundër figurës së mbretit shqiptar dhe për kombësi të tij ai shfaqte gjithmonë atë turke, kështu grekët në takimin e Gjenevës do të kishin një mbështetje, që vinte nga kryetari i delegacionit të Çamërisë.

Pavarësisht nga etiketimet jo atdhetare që qarqet greke e disa qarqe shqiptare i kanë bërë figurës së Ali Dinos, me veprimtarinë e tij diplomatike ai tregon se qe një mbrojtës i të drejtave të popullsisë çame, duke e kryer këtë jo vetëm në parlamentin grek, por edhe jashtë tij. Një politikë e tillë ndiqej për të futur përçarjen popullsisë shqiptare të Çamërisë dhe veçanti ndaj intelektualëve e patriotëve, siç qe edhe Ali Dino.