Tensionet në Maqedoni, partitë shqiptare të përcara. BDI-PDSH akuza në '360º'
TIRANË- Tensionet etnike në Maqedoni, dhe dhuna ndaj nxënësve shqiptarë janë bërë sot tema e emisionit “360 Grade” të gazetarit Artur Zheji që transmetohet në News 24. A është në udhëkryq ky shtet? Pyetjes i përgjigjen të ftuarit ish-ministri i Jashtëm, Paskal Milo, deputeti i BDI-së, Nexhat Jakupi dhe deputeti i PDSH-së, Ziadin Sela.
Artur Zheji: A është Maqedonia sot në udhëkryq?
Paskal Milo: Maqedonia vazhdon të jetë një pikë kyce e një konflikti etnik në Ballkan që nëse nuk do të gjendjen zgjedhjet e duhura do kemi fatkeqësinë të jetojmë me tensione jetike.
Artur Zheji: I patë ato fotot e tmerrshme të fëmijëve të dhunuar?
Paskal Milo: I pashë, u ndjeva shumë keq, mu shfaqën ato ngjarje të së shkuarës, që për fat të keq ende ekzistojnë. Mund të them që Maqedoni është në udhëkryq.
Artur Zheji: Zoti Sela, cili është kriticizmi juaj ndaj bashkëveprimit që BDI ka ndaj Nikola Gruevskit, Pse jeni të ashpër ndaj Ali Ahmetit?
Ziadin Sela: Për shumë shkaqe. Të thuash që ke marrë legjitimitet nga shqiptarët, do tëe thotë ti sigurosh. Ka 4 vite që prindi e nis fëmijën në shkollë dhe nuk e di ku do ta gjejë. Fotot që u shfaqën kohët e fundit nuk janë një risi, edhe vitin e kaluar pati rrahje masive. Sa herë flitet për krize në qeveri kjo shfaqet me incidente.
Artur Zheji: Zoti Jakupi, zoti Sela tha se nuk ka siguri. Është krijuar stereotipi që të rinjtë dalin nga shtëpia dhe ndihen të pasigurttë. Kush është replika juaj.
Nexhat Jakupi: Realiteti është se Maqedonia është vend multietnik, dhe ka realitet të ri pas luftës së vitit 2001 dhe marrëveshjes së Ohrit. Të drejtat e shqiptarëve kanë avancuar më marrëveshjen e Ohrit. Shqiptarët qeverisin në qeverisje vendore dhe lokale. Ato pasoja të pasigurisë para vitit 2001 janë evituar në masë të madhe, por ka raste të vogla. Por, ato ndodhin edhe në shtetet e Evropës ku ka divergjenca të tilla etnike, kulturore dhe fetare.
Artur Zheji: Ndikon ky realitet në marrëdhënien e koaliconit qeverisës, a ndikon në marrëdhënien brenda jush, ka tensione?
Nexhat Jakupi: Koalicioni qeverisës duhet ti evitojë dhe po bën ç’mos të parandalojë kësi lloj dukurish, cdo lloj influence politike që do nxisë dhunë të tillë.
Artur Zheji: Sela tha se ka 4 vjet që ndodhin incidente të tilla?
Nexhat Jakupi: Ne pas viti 2001 kemi punuar në vendosjen e institucioneve, që shqiptarët të marrin hisen (pjesën) që u takon. Këto janë raste të izoluara, por disa zona të errëta, ku ndodhin përplasje të tilla, duke u nxitur nga tifozeria.
Ziadin Sela: Kjo është kritika ime, që qeveria përpiqet të ndryshojë të realitetin. Që një gjimnazist përshëmbull në Strugë u ther me thike, dhe dhunuesi lëviz i lirë. Tendenca e sllavëve se Xhaferri u bë ministër është tendenca e vijueshme e imponimit të figura të shqiptarëve.
Nexhat Jakupi: Sebepet mund të shihen ne kontekst më të gjerë. Problemet e veta që i ka politika maqedonase bazuar në ngjarjes e 24 dhjetorit që u tërhoqën zvarrë deputetet. Kush rrihet dhe keqtrajtohet është pyetja?
Artur Zheji: Jeni dakord që marrëveshja e Ohrit ishte më e lehtë të shkruhej se sa të implementohej?
Paskal Milo: Për të arritur në nënshkrim është dashur një punë jashtëzakonisht e madhe. Në fillim UCK u cilësuan si terroristë, dhe për të arritur në 13 gushtin e vitit 2001 pati një rrugë të gjatë, kjo marrëveshje krijoi bazën për të sjellë ndryshimet, për të krijuar një shoqëri multietnike. Pra kemi një hap përpra në përfaqësimin e shqiptarëve në administratë, duhet pranuar se gjuha shqipe ka filluar të përdoret si gjuhe e dytë, A është arritur të zbatohet plotësisht marrëveshja? Kjo është gjë tjetër.
Artur Zheji: Po Maqedonia nuk është Zvicër.
Paskal Milo: Jo është një shtet që ka trashëguar urrejtje, do të dojë një kohë që të përmbushet hendeku i kësaj urrejtje.
Ziadin Sela: Jo zoti Milo, po ju them që asnjë dokument zyrtar nuk është në gjuhën shqipe.
Nexhat Jakupi: Në parlament flitet në dy gjyhë.
Ziadin Sela: Gjuha bëhet zyrtare kur shkruhet.
Nexhat Jakupi: Është folur në gjuhen maqedonase deri sa nuk ka qënë nënshkruar marrëveshja e Ohrit.
Ziadin Sela: Ju se kuptoni rëndësinë e luftës, ne demaskojmë maskarenjtë si ju. Sa ishim ne në pushtet nuk u burgos asnjë luftëtar. Ndërsa sot po rrihen fëmijët tanë rrugëve.
Artur Zheji: Cfarë është kjo lëvizja Ali Ahmet tradhtari? Si mund të bësh politikë kur shqiptarët duhet të jenë një forcë e bashkuar? Si është e mundur ti thuhet ish-ushtarit të UCK tradhtar?
Ziadin Sela: Nuk e di a mund të quhet retorikë politike. Kjo mund të ketë ndodhur, se di ku e keni dëgjuar.
Artur Zheji: E kam dëgjuar nga një deputeti juaj në parlament.
Ziadin Sela: Edhe mund të ketë ndodhur. Se kur ne flasim për rrahje nxënësish e del ky tjetri e thotë ne jetojmë në demokraci. Konstatimet Ali tradhtari i thotë populli. Duhet parë konteksti për cfarë është thënë, ne kemi kërkuar të ndërpritet seanca kur u rrahën fëmijët. Siguria e fëmijëve për ne është parësore. Ne kërkojmë marrëveshje të re politike dhe vendimmarrje konsensuale.
Nexhat Jakupi: Zoti Sela u tërhoq nga paraqitja e një deputeti të partisë së tij pak më parë. Por dobia që na ka sjellë marrëveshja e Ohrit, ju konkurroni për kryetar Bashkie, dhe marrëveshja e solli. Komuna e Strugës është fenomen dhe shembulli më i mirë i marrëveshjes se Ohrit. 50 vite qeverisën maqedonasit. Por tani e tutje do qeverisin shqiptarët. Ky është një efekt i marrëveshjes së Ohrit ky është decentralizim. Me decentralizimin e pushtetit, shqiptarët qeverisin me gjithë atë që shqiptarët e prekin qeverisjen.
Ziadin Sela: Çfarë logjike është kjo. Mund të flasim po të doni.
Artur Zheji: Zoti Sela, cilat janë kontestimet tuaja për Ali Ahmetin?
Ziadin Sela: Janë të shumta. Ne harrojmë qëllimin pse u ulëm këtu. Ne u ulëm si pasojë e incidenteve të fundit që ndodhën në Shkup, kur rrihen fëmijë. Tema tani iu kthye 10 vite pas, por tani UCK nuk ka më emër dhe status.
Artur Zheji: Mendoni se do kishim mbërritur në marrëveshjen e Ohrit pa UCK?
Ziadin Sela: Mbështetës së luftës kane qenë të gjithë shqiptarët, pa marrë parasysh formulimet politike të kundërshtarëve politik, pasi njerëzit e dinë mirë kush e nënshkruajti marrëveshjen e Ohrit. Duke parë realitetin e sotëm duhet të presim edhe 50 vite, për ato që duam.
Artur Zheji: Çfarë duhet bërë?
Ziadin Sela: Duhet të legjitimohet një koncept i ri politik. Ne duam vendimmarrje konsensuale, duam buxhet në mënyrë proporcionale, duam decentralizim pushteti, gjuhë shqipe në të gjithë shtetin.
Artur Zheji: Zoti Sela dha dokumentin e hyrjes në Parlament, pse nuk është në formë dygjuhësh? Është standard dygjuhësia?
Nexhat Jakupi: Sipas marrëveshjes së Ohrit deri tani në përqindje dërrmuese duhet të jetë përdorimi i gjuhës shqipe. Për ne ndodhi ndërprerje procesi në 2006. Gjuha shqipe abrogoi. Ne nga viti 2008 me zgjedhje të parakohshme, me kthimin e BDI cështja e gjuhës shqipe u kthye në binarët e duhur. Dokumentet janë në dygjuhësi, edhe nga viti 2001, qeveritarët shqiptarë përdorin gjuhën shqipe, që ka qenë e ndaluar. Ajo cfarë evidentoi zoti Sela është evidente por tani po avancon gjuha shqipe.
Artur Zheji: A ka hyrë thellë në administratë në strukturën e dikastereve elementi shqiptar. Shqiptarët janë në bashkëqeverisje reale apo sa për të dalë multietniciteti i Maqedonisë?
Nexhat Jakupi: 50% e ministrisë së Mjedisit janë shqiptarë. Ka edhe institucione të tjera ku nuk ka përfaqësim, këtu synojmë të ndryshojmë situatën.
Artur Zheji: Po të jeni bashkë do ju japin më shumë.
Artur Zheji: Që në dokumentin identitar nuk ka asnjë gërmë shqip është kjo në marrëveshjen e Ohrit?
Paskal Milo: Në marrëveshjen e Ohrit me sa jam unë në dijeni përdorimi i gjuhës shqipe është thënë se do përdorej në ato vende ku përqindja e popullsisë shqiptare është mbi 20%.
Ziadin Sela: Nuk thotë në ato vende, por gjuha të cilën e flasin më shumë se 20% e popullsisë.
Paskal Milo: E di fare mirë si u vendos shifra 20%, pas negociatave shumë serioze, u vendos duke pasur parasysh shqiptarët. Duhet të analizohet çështja se sa është zbatuar kjo pikë. Por nuk duhet të mohojmë atë që është bërë dhe çfarë duhet bërë nga ju dy forcat bashkë dhe nga ne, me sa mund t’ju ndihmojmë që kjo marrëveshje të impelementohet plotësisht, me qëllim që ju të dilni me një dokument tjetër që edhe statusi i shqiptarëve të avancojë.
Artur Zheji: Është Maqedonia një shtet i përkohshëm apo një kompromis jetëgjatë në Ballkan?
Ziadin Sela: Kjo varet nga sjellja e klasës politike maqedonase. Faktori ndërkombëtar jep nje mesazh të ndërtohet një shtet multietnik. Ky mesazh ishte i dhënë nga faktorë më të rëndësishëm, që Maqedonia të ulet dhe të bëjë një shtet multietnik në cdo aspekt, kjo fatmirësish është në frymën që ne kërkojmë si parti. Ajo cka kërkon Be është të ndërtojmë demokracinë. Ndaj duhet që Parlamenti të jetë dy dhomash. Mendoj se në planin afatgjatë kjo është zgjidhja, që maqedonasit të ulen me shqiptarët dhe të ndërtojnë një shtet të vetëm ose shteti nuk mund të ekzistojë.
Nexhat Jakupi: Mendoj se cështja ndëretnike është shtylla kryesore dhe bazamenti kryesor. BDI për 10 vite e ka patur këtë retorikë të praktikën e politikave për të ndërtuar marrëdhënie ndëretnike që Maqedonia po konkurron në rrugëtimin euroatlantik. Tani po paraqitet cështja e emrit, por është cështje tjetër .
Ziadin Sela: Kush lindi më parë BDI apo marrëveshja e Ohrit, se nuk po e kuptojmë?
Nexhat Jakupi: Të gjithë kanë hequr dorë ne e kemi implementuar më mirë se të gjithhë marrëveshjen e Ohrit. Fokusi ynë është të implementojmë të gjithë kriteret drejt Brukselit dhe NATO-s dhe tani na mbetet cështja e emrit.
Artur Zheji: Keni besim tek luajiteti i palës maqedonase? : E shikoni parteneritetin në rritje?
Nexhat Jakupi: Do kishim dëshiruar të ishte ashtu. Ne provat i shohim tek respektimi i të drejtave.
Ziadin Sela: Sali Berisha tha se ka skaduar marrëveshja e Ohrit.
Nexhat Jakupi: Jo nuk ka skaduar, ajo skadon kur futemi në NATO dhe BE. Pasi do jemi të barabartë.
Ziadin Sela: Nën cilin flamur e sheh veten?
Nexhat Jakupi: Ne e kemi zgjidhur cështjen e flamurit. Në periudhën tuaj ju e keni hequr flamurin kombëtar.
Ziadin Sela: Në periudhën tonë e gjithë Maqedonia perëndimore ishte me flamur dhe asnjë nuk u prek.
Nexhat Jakupi: Kundra ligjit e bëtë
Ziadin Sela: Flamuri kombëtar, është ligji për përdorimit të flamurit të pakicave. Tendenca është se gjithcka shqiptare minimizohet. Këto e kanë rregulluar në ligj që flamuri kombëtar për 1/3 është më i vogël se flamuri shtetëror.
Nexhat Jakupi: Jo është në përdorim sic është në Tiranë. Valvitet i lirë sipas ligjeve.
Ziadin Sela: Pardje u dogj?
Nexhat Jakupi: U dogj dhe maqedonasi.
Ziadin Sela: Shqiptari nga Struga u fut në burg.
Nexhat Jakupi: Edhe maqedonasi do të dënohet. Ne duhet të dënojmë te gjithe veprimet e tilla.
Artur Zheji: Do doja një koment tuajin për një dilemë që anashkalohet shpesh. Është Maqedonia në kancelaritë ndërkombëtare një zgjidhje e përkohshme apo afatgjatë. A i shkurton jetën kësaj zgjidhje Athina?
Paskal Milo: Mund të ketë patur edhe diplomatë që kanë folur për një ndarje të Maqedonisë, por pavarësisht situatës në të cilën ndodhet, është bindja ime dhe them që do gjejë një zgjidhje afatgjatë ndonëse duket larg në horizont. E vetmja zgjidhje është BE.
Artur Zheji: Cili do ishte roli i shqiptarëve konstruktiv apo destruktiv?
Paskal Milo: Interesi i shqiptarëve është që Maqedonia të vazhdojë të qëndrojë si shtet, sepse faktori shqiptar ka më tepër vlerë në një Maqedoni multietnike dhe do bëhen ende më të fortë. Një shpërbërje e Maqedonisë do ta dëmtonte rajonin, shqiptarët nuk do realizonin objektivin e krijimit të Shqipërisë natyrale.
Ziadin Sela: Mua më duket e pakuptimtë, se është mëse normale që ne te jetonim në një shtet të madh të bashkuar. Interesi ynë afatgjatë është që të bashkohemi.
Paskal Milo: Fola për bashkimin në Europë.
Ziadin Sela: Unë do isha dakord për stabilitetin e Maqedonisë, nuk besoj se me integrimin do zgjidhet problemi ynë, ne do integrohemi, por shumica e të rinjve tanë marrin rrugët,do integrohemi me një ushtri që 90% e ka maqedonase.
Paskal Milo: Do integrohen shqiptarët bashkë me maqedonasit, se ka standarde integrimi. Kur të fillojnë negociatat për anëtarësimin e plotë, atëherë një pjesë e mirë e standardeve që duhet të plotësojnë është barazia mes komuniteteve. BE s’pranon standarde diskriminuese. Edhe NATO do t’i vërë kushte, edhe dygjuhësinë të gjitha.
Ziadin Sela: Do shkojmë pa vendimmarrje konsensuale, do shkojmë pa investime për ne shqiptarët.
Paskal Milo: Do plotësohen të gjitha standardet.
Nexhat Jakupi: Shqiptarët do mund ta shpërbënin këtë shtet që në 2001 kur ishin me armë në dorë, tani jemi 12 vite pas, ne mbetemi më të fokusuarit drejt integrimit në BE dhe NATO, jemi përfituesit më të mëdhenj. Se çfarë do fitojmë ne në BE, njëri nga kapitujt është zhvillimi i barabartë, pra s’do mund të mbeten zonat tona të pazhvilluara.
Artur Zheji: Çfarë bëni ju për të mbushur këtë gropë të madhe të diferencës së investimeve ndaj jush dhe maqedonasve. Do ketë një patriotizëm ekonomik për të krijuar një barazi standardesh?
Nexhat Jakupi: Ne duhet të marrim 25% nga buxheti. Ne kemi legalizuar cështjen e Universitetit të Tetovës. Për këtë periudhë përbën investimin më të madh në vend. Nga buxheti marrim 15% për shkolla fillore dhe 70% për të mesmet. Në 15 vite më parë nuk është investuar. Ka sektorë ku pjesa është më e vogël.
Ziadin Sela: S’mund të thuash që ky është investimi më i madh që i është bërë një universiteti.
Nexhat Jakupi: Nga buxheti 400 milion euro janë parashikuar për ne në infrastrukture, shkolla, spitale, etj.
Ziadin Sela: Prej 2008 investime kapitale tek shqiptarët mund të thuash se janë parashikuar vetëm tek zona e lirë ekonomike në Tetovë, teatri në Tetovë e Shkup këto janë paraparë edhe në 2009. Këtu nuk po bëhet asgjë. Mos gënje që po merret pjesa që ju takon shqiptarët. Nëse do ishte kështu ata do kishin ujë. Cdo investim deri më tani shqiptarët i kanë bërë vetë.
Nexhat Jakupi: I kanë bërë deri në 2001, tani në asnjë mënyrë.
Arttur Zheji: Zoti Milo si e shikoni, duken të paktë gjasat që faktori shqiptar në Maqedoni nuk arrihet në koordinim për të qenë kundrapeshë?
Paskal Milo: Nëse do flasim në rrafshin idealist, patjetër do uronim të gjithë, do ishte e mirë të kishte një parti shqiptare, për shkak se përfaqësimi i shqiptarëve në të gjithë strukturën politiko-administrative do ishte shumë i fuqishëm dhe interesat e shqiptarëve do mbroheshin shumë më mirë. Politikanët shqiptarë kënaqen përgjegjësi për të gjithë shtetin maqedonas jo vetëm për shqiptaret pasi është shteti i tyre i përbashkët. Mund të fitojnë një të ardhme të mirë, përgjegjësia duhet parë më gjerë.
Artur Zheji: Cili është roli i politikës shqiptare zyrtare në dialektikën politike në Maqedoni?
Paskal Milo: Në momente të caktuara ka eksportuar edhe përcarje, por në përgjithësi sidomos 10-12 vite e fundit ka mbajtur qëllim pajtues dhe konstruktiv, pavarësisht se cila forcë politike ka qenë në pushtet. Kam një konstatim tjetër se ne në Shqipëri i përkushtojnë më shumë vëmendje Kosovës se shqiptarëve në Maqedoni.
Artur Zheji: Starti filloi nga një pengmarrja e Parlamentit të Maqedonisë nga ekstremistët. Cështja Talat Xhaferri është problem që një ish komandant i UCK është ministër i Mbrojtjes? Apo është valvul shkarkimi?
Nexhat Jakupi: Unë mendoj se është konstatimi juaj i dytë, pasi ai ka qenë edhe njëherë zëvendës ministër. Prandaj u krijua kjo situatë.
Artur Zheji: Ka një reformë Ministria e Mbrojtjes?
Nexhat Jakupi: Kur Xhaferri ka qenë zv/ministër, nga 7500 efektiva nga 2500 janë shqiptarë. Nga 13 veta të punësuar janë bërë 2500. Numri i forcave të sigurisë është ky. Numri është shumëfishuar.
Artur Zheji: Po policia maqedonase është multietnike?
Nexhat Jakupi: Të gjithë stacionet e policisë, komandantët e policisë janë të gjithë shqiptarë.
Artur Zheji: Po komandat janë dy gjuhëshe?
Nexhat Jakupi: Komanda është vetëm në gjuhën maqedonase. Reformat bëhen konform NATO-s, cështja e Ministrisë së Mbrojtës ka trajtim të vecantë dhe cështja e komandës është sic është.
Ziadin Sela: E para e punës është një grumbull me gënjeshtra ajo që po thoni. Nuk janë bërë 2 javë protesta, por është bërë një para qeverisë. Me qëllime politike të tjera, ishte krizë politike që të bojkotoheshin zgjedhjet. Këto janë gjepura, pasi mllefin e nxorën tek fëmijët shqiptarë, pse nuk dolën shqiptarët të protestonin pro Xhaferrit. Është tendencë e imponimit të një figure që shqiptarët në Maqedoni e njohin mirë. Ne nuk po ikim nga ai romantizmi. E vërteta është se po humbin vite kohë ëpr ligjin për gjuhën, këtu nuk ke nevojë të pyesësh, pasi në pushtet qendror nuk lejohet gjuha shqipe, dhe kjo është votuar nga deputet të BDI dy herë.
Nexhat Jakupi: Të gjithë qytetarët shqiptarë marrin dokumentet në dy gjuhësi
Ziadin Sela: Në cfarë gjuhe e ke pasaportën diplomatike?
Nexhat Jakupi: Letrat e njoftimit, certifikata janë në dy gjuhë. Kjo e juaja është utopi.
Ziadin Sela: Cfarë gjuhë shqiptare është kjo?
Nexhat Jakupi: Në të gjithë institucionet përdoret gjuha shqipe. Gjuha shqipe mbrohet me Kushtetutë.
Ziadin Sela: Derisa nuk ishte sjellë ligj ti e përdorje gjuhën shqipe në të gjithë nivelet. Kryetari i Kuvendit s’ka mbajtur asnjë seancë në gjuhën shqipe.
Artur Zheji: Mendoni që marrëveshja e Ohrit ishte ndoshta disi utopike në parashtrimin e vet? Nga debati i kolegëve e vërteta është ne mes ,mendoni se ka ardhur koha për refleksion dhe pozicion më aktiv të Tiranës zyrtare?
Paskal Milo: Tiranë patjetër është në të drejtën e vet të interesohet për fatin e shqiptarëve kudo që ndodhen, është në të drejtën e vet që të interesohet për fatin e bashkëkombasve të vet në Maqedoni. Instrumenta diplomatik nuk ka, por një deklaratë e Tiranës zyrtare ka vlerë sensibilizuese. Ndikimi i Shqipërisë ka rëndësi pasi Maqedonia kanë partitë dhe instrumentet mund ti përdorin për të mbrojtur të drejtat e tyre.
Artur Zheji: Batuta e fundit? Konkluzioni juaj...
Ziadfin Sela: Më lodhet me fotot e Ali Ahemtit që më dalin në ekran. Unë në lidhej me këtë emision dhe debat uroj që në të ardhmen të diskutohen edhe tema të tjera, sa herë që vij respektoj intelektin tim, mos të flasim për të njëjta gjëra. Cfarë nuk bën është ajo cfarë tha zoti Milo, që Shqipërisë i takon të merret me të drejtat e shqiptarëve, kur Maqedonia për notë më të vogël reagon me notë diplomatike. Ju prisni që reagimet e para ti bëjmë ne, digjet flamuri shqiptar dhe ju prisni reagimin tonë.
Paskal Milo: Ministria e Jashtme reagoi.
Nexhat Jakupi: Dëshiroj në lidhje me reagimin krerëve shqiptar, dëshiroj uljen e dy krerëve shqiptar, Ahmeti dhe Thaci në një tavolinë pasi do evitonin protestat e panevojshme. Apel nga ky debat që dy liderët të nënshkruajnë marrëveshje.
Ziadin Sela: Nuk është etike të nënshkruhet marrëveshje mbi ligj.
(ma.ar/e.m/BalkanWeb)
Krijoni Kontakt