Shkatërrrohet afresku i Onufrit

[Albo]

Një roje për të shkuarën

Aida Tuci

Shqipëria edhe në studimet më të fundit të UNESCO-s rezulton të jetë në një situatë kritike krahasuar me vendet e tjera të Europës Juglindore për sadownload (6) i përket dhunimit, vjedhjes dhe trafikimit të objekteve të trashëgimisë kulturore. Historiku i dhunimit të pasurive kulturore në Shqipëri daton shumë më herët, por rasti i fundit në Kishën e Shën Premtes, (fshati Valsh, komuna Gjinar në Elbasan) rindezi debatin mes Ministrisë së Kulturës dhe Forumit në Mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore. Ndërkohë që përfaqësues të këtij forumi protestonin poshtë dritares së ministrit Aldo Bumçi, ky i fundit përgatiste në zyrën e tij deklaratën për shtyp që do të mbante vetëm pak minuta më vonë si kundërpërgjigje ndaj akuzave për paaftësi në ruajtjen dhe mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe kërkesës ndaj tij për të dhënë dorëheqjen. Ajo që ndodhi në Kishën e Shën Premtes ishte një akt vandal dhe përpjekje për të grabitur afresket e Onufrit. Duke përdorur mjete të forta, grabitësit kanë tentuar të çmontojnë afreske me kokat e 5 shenjtorëve për t’i shkëputur ato nga muret. Afresku është dëmtuar, goditur, prerë dhe shkulur në mënyrë të dhunshme dhe mekanike, çka tregon se ata kanë qenë të painformuar mbi procesin e shkuljes apo heqjes së një pikture murale. Grabitja është bërë e fragmentuar dhe e fokusuar në pjesët e portreteve të shenjtëve kryesorë të ikonografisë biblike. Në tentativë për t’u vjedhur por në pamundësi për t’u shkulur, ka qenë portreti tek figura e Shën Mërisë me Krishtin tek altari, portreti i figurës së Shën Premtes, shkrime të ndodhura në pjesën e brendshme të altarit. Grabitja dhe humbja e këtyre fragmenteve të rëndësishme e ka dëmtuar pikturën nga ana vizuale, duke bërë të pakthyeshëm dëmin e kësaj pasurie të trashëgimisë kombëtare. Objekt i grabitjes ka qenë edhe mbishkrimi në gur i ikonostasit të kësaj kishe, informacion unik në llojin e vet sa i përket periudhës së ndërtimit, dhe veçanërisht të pozicionit që mbante piktori në atë kohë. Ky ishte i vetmi i këtij lloji, i cili tashmë nuk është më në origjinal. Këto afreske punuar në mur me fije kashtë kanë qenë të pamundura të grabiten (edhe pse qëllimi ai ka qenë) dhe për rrejodhojë ka qenë e pamundur që ato të zhvendoseshin pasi nga goditjet janë thërrmuar. Grabitësit janë përpjekur dy herë për ti grabitur. Fillimisht më 30 dhjetor të 2012-ës dhe janë rikthyer aty edhe më 5 janar të këtij viti.

Me sa duket problemi qëndroka në faktin se sidomos në objektet e kultit, siç ishte ai i Kishës së Shën Premtes, nuk ka një roje që të mbrojë objektin. Mungesa e kësaj strukture ka sjellë dhe aktin barbar që ministri Bumçi e cilësoi si më të rëndin të ndodhur ndonjëherë. “Ky akt barbar ndaj një monumenti kulti nuk ka ndodhur më parë dhe gjatë gjithë historisë së shtetit shqiptar nuk ka patur rojë me armë natën pranë një monumenti kulti, me përjashtim të muzeve si dhe së fundmi kalave e parqeve arkeologjike më të rëndësishme që shtrihen në territore specifike. Janë 107 kisha në Shqipëri monument kulture, të cilat kanë vlera të konsiderueshme. Kemi monumente, xhami e teqe dhe 26 monumente kulture. Nëse i shtojmë bazilikat, mozaikët, kalatë, varret monumentale, a mund të ketë një polic që të qëndrojë pas çdo varri monumental? Cila është kostoja?”- pyet Bumçi. Por Artan Lame, përfaqësues i Forumit në Mbrojtje të Trashëgimisë Kulturore, shprehet se monumente me vlerë si ai i Shën Premtes ku ndodheshin afresket e piktorit të njohur shqiptar të periudhës postbizantine, Onufri, janë shumë pak dhe se shteti ka për detyrë që t’i ruajë, por fakti që janë hequr rojet ka bërë që të dëmtohen nga persona të papërgjegjshëm. “Ka pasur një sistem rojesh që para viteve ’90 dhe deri nga viti 2007. Rojet ishin ata që shpëtuan monumentet në kohët më të vështira. Ky sistem rojesh u shkatërrua pas 2007-ës dhe vetëm tani ministria thotë se po punon për rivendosjen e këtij sistemi në ato objekte që kanë vlera të rëndësishme për trashëgiminë tonë”, – tha Lame. Nga ana tjetër, pushtetari vendor pohoi se dikur ka patur roje, por që prej vitesh kisha nuk ruhej dhe se komuna nuk dispononte fonde për të mbrojtur monumente të tilla. “Dikur për këto objekte kishte kujdestarë. Tani janë në mëshirë të fatit. Ndaj është e domosdoshme që të vihet dorë sa më parë në këtë drejtim. Ne si pushtet vendor do të kontribuojmë me mundësitë tona”, – bën apel nga ana tjetër edhe kryetari i komunës Gjinar, Kristaq Shqau. Rojet ose siç quhen në gjuhën administrative, kujdestarët e objekteve kulturore kanë funksionuar rregullisht para viteve ’90. Ky sistem i ngritur në të gjitha drejtoritë rajonale pësoi ndryshime nga viti në vit. Në varësi të fondeve, ato herë hiqeshin e herë rivendoseshin. Përgjithësisht, kujdestarë ishin banorë të zonave ku ndodheshin dhe monumentet e kategorisë së parë, paga mujore e të cilëve nuk i kalonte 3000 lekët (e reja) në muaj. Rreth vitit 2006-2007, në kuadër të reformimit të institucioneve të trashëgimisë kulturore, por sidomos mungesës së fondeve, kujdestarët e monumenteve të trashëgimisë u hoqën nga borderotë e drejtorive rajonale.

Por studiuesi Lorenc Bejko nuk e sheh kaq të thjeshtë zgjidhjen, sipas tij problemi nuk qëndron vetëm tek rikthimi i kujdestarëve, por duhet krijuar një frymë e përgjithshme interesi nga ana e strukturave të shtetit, të drejtorive rajonale, të policisë rajonale, të komunitetit, çka do të bëjë diferencën në ruajtjen e këtyre objekteve. “Duhet një mentalitet i ri, politikë e re, një qasje aktive ndaj ruajtjes së monumenteve”,- ishte deklarata e tij. Me sa duket, dhunimi, vjedhja që kanë si synim trafikimin e pasurive kulturore në Shqipëri, vijnë nga mangësitë në masat e sigurisë në sitet arkeologjike që ruajnë vlera të mëdha të trashëgimisë sonë kulturore por dhe në monumente të klasifikuara të kategorisë së parë, siç janë dhe disa kisha e kala. “Me këtë zhvillim të fundit (ngjarjen në Kishën e Shën Premtes) ministria po merr në shqyrtim disa mundësi për ruajtjen e këtyre monumenteve, si vendosjen e rojeve, kamerave dhe sistemeve të tjera të alarmit e sinjalizimit”, – tha ministri Bumçi duke shtuar se këto masa kanë një kosto shumë të lartë financiare, por që sipas tij do të përllogariten për të mbuluar listën e gjatë të monumenteve të shpërndara në të gjithë territorin e vendit. Sipas Bumçit, detyrë parësore e MTKRS-së dhe institucioneve të saj të varësisë është konceptuar restaurimi dhe mirëmbajtja e monumentit e vlerave të rëndësishme kulturore. Dhe këtë detyrë, ministria që ai drejton e ka kryer nëpërmjet projekteve dhe hulumtimeve shkencore. “Vetëm vitin që kaloi MTKRS ka mbështetur restaurimin e dhjetë kishave ortodokse. Nga 13 projekte të Fondit të Zhvillimit të Rajoneve, tetë ishin kisha, duke treguar qartë vëmendjen për këtë trashëgimi të jashtëzakonshme. Në total ne kemi mbështetur në mënyrë konstante restaurimin e objekteve të kultit dhe kemi financuar gjatë shtatë viteve të fundit 70 objekte kulti me vlera të spikatura. Në këtë drejtim kemi rritur ndjeshëm edhe burimet financiare, që në periudhën 2006-2011 kanë arritur në 768 milionë lekë. Në të njëjtën kohë kemi kërkuar fonde nga Bashkimit Europian për trashëgiminë kulturore dhe investimet e huaja për të njëjtën periudhë kanë qenë në vlerën e mbi 1 miliard lekëve të reja. Këto projekte vetëm në periudhën 2010-2012 kanë synuar rehabilitimin e qendrave historike të Shkodrës, Tiranës, Krujës, Himarës, rrugës “Egnatia” në Elbasan, Kalasë së Beratit dhe Pazarit të Korçës”. Kjo rezyme e punës së kësaj ministrie vjen si reagim i ministrit Bumçi pikërisht këto ditë që ai është në shënjestër të akuzave dhe një kërkese publike për të dhënë dorëheqjen.



170 kisha, muze e site arkeologjike kanë rënë pre e grabitësve

2186 objekte të trashëgimisë rezultojnë të grabitura vitet e fundit dhe rreth 170 kisha, muze e site arkeologjike kanë rënë pre e grabitësve pas viteve 2000. Grabitjet më të mëdha janë bërë në vitin 1991 dhe më 1997-ën. Sipas statistikave që disponon Qendra Kombëtare e Inventarizimit të Pasurive Kulturore (QKIPK), të paktën nga viti 1991 deri në vitin 2011 në këtë institucion janë regjistruar 2182 kartela objektesh të vjedhura që janë kryesisht objekte etnografike, arkeologjike, vepra arti. Nga këto vetëm 243 prej tyre kanë foto dhe këto me një rezolucion shumë të dobët, çka e bën akoma më të vështirë gjetjen e tyre. Pjesa dërrmuese, gjithsej 2117 objekte janë vjedhur në vitet 1991-1997. Vjedhja e fundit e regjistruar në regjistrin elektronik të QKIPK i përket Parkut Arkeologjik të Bylysit dhe janë dy enë prej bronzi. Ndërkohë, vjedhja më e madhe në objektet e kultit është ajo e ndodhur në vitin 2008, ku Drejtoria Rajonale e Gjirokastrës denoncoi vjedhjen e 18 ikonave në Kishën e Kryqit në Labovë. Aktualisht, afresku i Onufrit (i dëmtuar) ende nuk është regjistruar në këtë regjistër, pasi pritet analiza nga drejtoritë rajonale të monumenteve. Pas vitit 2000 janë raportuar rreth 170 objekte të vjedhura.



Shifra dhe fakte

2007-ta është viti që sistemi i kujdestarëve (rojeve) të objekteve të trashëgimisë ka pushuar së funksionuari.

3000 lekë ishte rroga mujore e një roje objekti të trashëgimisë kulturore.

107 objekte kulti që janë klasifikuar monument kulture ndodhen në gjithë territorin e Shqipërisë.

2186 objekte të trashëgimisë rezultojnë të grabitura në database-en e Qendrës Kombëtare të Inventarizimit të Pasurive Kulturore. Vetëm 8 prej tyre janë kthyer në Shqipëri ndërkohë që nuk dihet vendodhja e 2174 prej tyre

18 ikonat e vjedhura në Kishën e Kryqit në Labovë në vitin 2008 përbëjnë dhe grabitjen më të madhe të shënuar në një objekt kulti.

10 kisha i janë nënshtruar restaurimit vitin që kaloi, mbështetur nga Ministria e Turizmit.

27.6 milionë lekë u janë shpërndarë njësive të qeverisjes vendore për restaurimin e kishave dhe manastireve në kuadër të Fondit të Zhvillimit të Rajoneve.

70 objekte kulti të klasifikuara si monumente kulture i janë nënshtruar procesit të restaurimit gjatë shtatë viteve të fundit.

7 m e gjatë dhe 2.5 m e gjerë është qela ku ndodhej edhe dëshmia autentike e mbishkrimit të emrit dhe postit fetar të Onufrit. Në një nga mbishkrimet (tashmë i dëmtuar) Onufri ka gdhendur: “Kur të ngresh duart lart o njeri nga perëndia, më kujto edhe mua piktorin protopapë të Neokastrës”. Kisha është ndërtuar në vitin 1540

2 herë është tentuar grabitja e afreskeve të Onufrit në Kishën e Shën Premtes në fshatin Valsh të Elbasanit.

MAPO

[Albo]

Restaurohen 4 shenjtorët e Onufrit

Nga: FATMIRA NIKOLLI

TIRANË - Katër prej shenjtorëve të Onufrit, të dëmtuar në fillim të janarit e këtij viti në Valësh të Elbasanit, janë restauruar nga Instituti i Monumenteve të Kulturës. Specialistja që është pjesë e grupit të punës në laboratorin e IMK-së, Edlira Çaushi, tha dje për "GSH" se deri më tani është rikompozuar Shën Gregori, Shën Elena, një aureolë dhe një i shenjtë i paidentifikuar akoma. "Pas ngjarjes, ne shkuam në Kishën e Shën Premtes në Elbasan dhe mblodhëm copëzat e rëna të afreskut. Prej kohësh, një grup prej katër vetash kemi punuar me to dhe përveç atyre që thamë më lart, kemi mundur të rikompozojmë edhe disa aureola të tjera", tha ajo. Sipas Çaushit, problemi është se fragmente që kanë mbetur tani, janë shumë të vogla dhe është e vështirë të përcaktohet se cilës figurë i përkisnin. Deri më tani është kryer 60% e punës që mund të bëhej me to. "Këto 'puzzle' janë gjetur në mes të kishës dhe është e vështirë të gjesh se në cilat pjesë të afreskeve ishin më herët. Ne do të shohim se ç'mund të bëjmë në laborator, pastaj nëse është e nevojshme do të shkojmë sërish në kishë. Pas restaurimit do t'i kthejmë shenjtorët në vendin e tyre", tha Edlira Çaushi dje. Ajo shtoi se vështirësi të mëdha paraqiten sa u takon kanaleve që gjenden përreth kokave të shenjtorëve, sepse ata që i kanë dëmtuar ato, duke mos pasur interes për pjesën tjetër të veprës, i kanë bërë ato shumë të thella. Nga ana tjetër, ato nuk paraqesin rëndësi parësore, për shkak se janë dëmtime në sfond dhe jo në portret. Ndonëse ka kaluar më shumë se një muaj që nga koha kur ngjarja e ndodhur tronditi opinionin publik, autorët e saj nuk janë vënë ende para drejtësisë. Përkundër rezultateve, policia shprehet se po punon fort.

Afresket
Në afresket e Kishës së Shën Premtes në Elbasan u shkatërruan me sqe-par e thikë 8 shenjtorë të Onufrit. 70% e veprës së ikonografit më të njohur mesjetar shqiptar në këtë objekt kulti u dëmtua në mënyrë të parikthyeshme. Ngjarja e rëndë ka ndodhur në datën 30 dhjetor të vitit që sapo lamë pas dhe më 4 janar të këtij viti. Ajo u bë publike nga arkitekti e ish-drejtori i IMK-së Artan Shkreli e studiuesi dhe deputeti Auron Tare. Një debat i gjerë publik u bë pas ngjarjes, ndërsa Forumi i Trashëgimisë kërkoi dorëheqjen e ministrit të Kulturës, Aldo Bumçi. Ky i fundit nuk pranoi edhe pse la të kuptohet se shteti dorëzohet para krimit.

(er.nu/GazetaShqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Kamera sigurie për mbrojtjen e 35 kishave, Baçe: Në kërkim të fondit

Nga: ANISA YMERI

TIRANE - Bastisja dhe shkatërrimi pakthyeshmërisht i afreskeve të Onufrit në Kishën e Valshit në Elbasan, ka bërë që institucionet të mendojnë për parandalimin dhe ruajtjen e dhjetëra objekteve të tjera të kultit ku ka piktura murale. Drejtori i Institutit të Monumenteve, Apollon Baçe flet për projektin e vendosjes së 35 kamerave të sigurisë në dhjetëra kisha që janë në zona të thella malore e ku gjenden afreske të piktorëve të zëshëm.

“Ndonëse nuk është në administrimin tonë, si Institut ne kemi përgjegjësinë që ti jepet një zgjidhje . Eshtë zona e Korçës, Lushnjes, Sarandës, Elbasanit. Pikturat që janë më me vlerë janë të Onufrit, Kostandin Shpataraku etj.”- deklaroi Baçe.

Z.Baçe thekson se ndonëse pjesë e projektit është edhe rikthimi i mbikëqyrësve, është e pamundur kjo kjo të jetë zgjidhja për ruajtjen e monumenteve andaj edhe këto kamera me sensorë mundet të jenë parandalueset më të mira të shkatërrimit të objekteve.

“Jep një zhurmë të vazhduar, njëkohësisht sinjalizohet kujdestari, që po mundohemi të fusim me rrjetin e kujdestarëve, policia dhe do mundohemi me privatët. Ata vendosin një sistem me sensor, tregon që ka hyrë personi brenda dhe sinjalizon. Kjo kushton 100 mijë dollarë. Do shikojmë ndonjë donacion apo nëpërmjet një VKM të qeverisë. ”-u shpreh Baçe.

Sipas Baçes, projekti do të mund të finalizohet brenda 2 muajve të ardhshëm.

(er.nu/news24/BalkanWeb)

[Fehmikaciu]

Kamera sigurie për mbrojtjen e 35 kishave, Baçe: Në kërkim të fondit

Nga: ANISA YMERI

TIRANE - Bastisja dhe shkatërrimi pakthyeshmërisht i afreskeve të Onufrit në Kishën e Valshit në Elbasan, ka bërë që institucionet të mendojnë për parandalimin dhe ruajtjen e dhjetëra objekteve të tjera të kultit ku ka piktura murale. Drejtori i Institutit të Monumenteve, Apollon Baçe flet për projektin e vendosjes së 35 kamerave të sigurisë në dhjetëra kisha që janë në zona të thella malore e ku gjenden afreske të piktorëve të zëshëm.

“Ndonëse nuk është në administrimin tonë, si Institut ne kemi përgjegjësinë që ti jepet një zgjidhje . Eshtë zona e Korçës, Lushnjes, Sarandës, Elbasanit. Pikturat që janë më me vlerë janë të Onufrit, Kostandin Shpataraku etj.”- deklaroi Baçe.

Z.Baçe thekson se ndonëse pjesë e projektit është edhe rikthimi i mbikëqyrësve, është e pamundur kjo kjo të jetë zgjidhja për ruajtjen e monumenteve andaj edhe këto kamera me sensorë mundet të jenë parandalueset më të mira të shkatërrimit të objekteve.

“Jep një zhurmë të vazhduar, njëkohësisht sinjalizohet kujdestari, që po mundohemi të fusim me rrjetin e kujdestarëve, policia dhe do mundohemi me privatët. Ata vendosin një sistem me sensor, tregon që ka hyrë personi brenda dhe sinjalizon. Kjo kushton 100 mijë dollarë. Do shikojmë ndonjë donacion apo nëpërmjet një VKM të qeverisë. ”-u shpreh Baçe.

Sipas Baçes, projekti do të mund të finalizohet brenda 2 muajve të ardhshëm.

(er.nu/news24/BalkanWeb)

Albo,a tani ju ka ra ne mend per kamera te siguris personave pergjegjes,duke e ditur qe Armiku ka here eshte duke vepruar,a ne shqipetaret ende nuk e kemi kuptuar,qe armiku vashdimisht eshte aktive,po rikujtoj rastet kur ketu ne dardani(KOSOV),Shkijet e kan futur derrin ne gjami,dhe pastaj u qu pluhur se katoliket shqipetar e kan bere nje veper te till,keto mesime ruhen ne popull,qe nuk duhet te bijm ne gracke te armikut,armiku i qfardo ngjyre qofte eshte aktiv,andaj organet e siguris se shtetit duhet ta arsytojn ate page qe marrin nga njersa e popullit,ta veshtrojn gjendjen e siguris per te gjith.

[Albo]

40% e afreskut të Onufrit mund të shpëtojë, MTKRS kërkon ndihmën e UNESCO


TIRANË - Projekti i restaurimit të afreskut të dëmtuar të Onufrit në Kishën e Valshit tashmë ka filluar dhe ka shkuar në pesë numri i figurave që janë rikompozuar nga specialistët.

Restaurimi po bëhet në laboratorin pranë Institutit të Monumenteve të Kulturës, ndërkohë që ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve ka deklaruar se ekziston mundësia që 40-45 % e afreskut i pikturuar nga Onufri në vitin 1554, të restaurohet.

Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Aldo Bumçi ka deklaruar se i është kërkuar ndihmë edhe UNESC0-s për një ekspertizë në restaurimin e afreskut. Sipas ministrit problemi i ikonave është zgjidhur me përqëndrimin e tyre që qendrat kryesore të kulturës nëpër qytete. Ndërkohë që kemi të bëjmë me një dëmtim të afreskut dhe kjo ishte e paparashikuar.

3.2 m2 janë dëmtuar nga më shumë se 30 m2 që është nga afresku i Onufrit në Kishën e Shën e Premtes në Valsh të Elbasanit. Për rikrijimin e figurave dhe aureolave specialistet po bazohen ne fotografitë e vona që janë bërë.

Ky afresk u dëmtua pak kohë më parë dhe pjesë të mëdha afresku të thërrmuara u gjendën në tokë dhe pjesë të tjera mungonin fare. Prej gjysmë shekulli Kisha e Shën e Premtes në Valsh të Elbasanit është shpallur "Monument kulture".

(er.nu/ata/BalkanWeb)

[Korcar-L1]

Mbijetoj me shume se 5 shekuj qe te masakrohej nga frymoret me kot qe mban ky dhe. Pftuu frymore te peshtire

[Le dévoué]

Si duket, me te rendesishme na qenkan keto vizatime se jeta e njeriut.

Filozofi e çuditshme per besimtar, qe kerkojn litar per dorasit e pikturave mesjetare.

[Plaku me kostum]

I kapen ata qener qe ben kete krim?

[Korcar-L1]

litarin e kane per nder ata, te ishte per mua ne arabistan i kisha derguar te gjitheve . Ti hanin morrat

[neokastra]

Si duket, me te rendesishme na qenkan keto vizatime se jeta e njeriut.

Filozofi e çuditshme per besimtar, qe kerkojn litar per dorasit e pikturave mesjetare.

Ne fakt kane kuptim jo vetem shpirteror per njerezit por dhe kombetar. Sigurisht per ndonjerin mund te duken thjesh piktura, por faktikisht pikerisht nga aspekti i ruajtjes se ketyre kishave nga komunitetet fetare te ketyre vendeve na japin informacione per kohen. kishat kane dhe mjaft mbishkrime te cilat na japin informacione atehere kur dokumentat e tjere mungojne. Kjo kishe na jep nje informacion te rendesishem se si quhej Elbasani ne mesin e shek. XVI. Ne e dime se nese deshirojme te shohim dhe nivelin kulturor te nje vendi duhet te studiojme dhe arritjet artistike te ketyre rajoneve, konkretisht te piktures e cila sipas studiuesve ne kete kishe eshte krejt e vecante e nje piktori me cilesi te larta artistike por dhe me origjinalitetin e perdorur prej tij qe e dallon nga ikonografet e tjere te kesaj periudhe. Pra nuk behet fjale se u shkaterrua nje kishe ortodokse, te tilla mund te ndertohen shume dhe lehtesisht por te kesh nje veper arti ne formen e afreskut te asaj periudhe eshte shume e veshtire aq me teper se ne kete kohe i gjithe Ballkani vuante mungesen e ketij zhanri te artit piktural. Ndaj piktura e kesaj periudhe eshte e pakte ndaj dhe ne harten monumenteve ballkanike te tilla vepra artistike jane te rralla, por ja qe dhe Shqiperia ate objekt e ka. Kjo nuk ia ul vlerat por ia ngre. Megjithate per sa i perket filozofise se krishtere ikonat kane rendesi dhe respekt jo me te pakte se sa ka nderimi i gurit te Kabes ne Meke. Kuptohet duhet te dallojme saktesisht filozofine kristiane dhe islame per kete aspekt sepse kane argumentat e tyre.