Atje ku meshohet arumanisht
At Dhimitraq Veriga, i kryen ritualet e tij fetare ne arumanisht, por edhe ne shqip. "Ky eshte respekti yne, per Kishen Autoqefale shqiptare qe na ka ndihmuar gjithmone", thote ai. Feja, ka qene nje nga menyrat per te mbajtur kompakt, popullsine arumune, e cila gjendet prej qindra vitesh ne bashkejetese me shqiptaret ne Korce
Ben Andoni-Korca
At Dhimitraq Veriga, anetar i komunitetit arumun, ben te njejten pune, qe nga fillimi i viteve '90. Ai mban mesha ne arumanisht, por edhe ne shqip ne fundjave, ne kishezen e vogel te nje lagje, ku jane te grumbulluar kryesisht arumunet e Korces. Ndersa, ne ditet e tjera, ben ritualet e zakonshme te fese ortodokse, po ne kete kapele. Dhe, i kryen ritualet e tij te zakonshme si per arumunet, por edhe per shqiptaret, ne te njejten menyre. Sepse te dy palet vine bashke ne kete kisheze, qe eshte ne nje nga rrugicat e eperme te qytetit. "Ata jane te pandare, ashtu si kane qene pergjate te gjithe historise se tyre", konfirmon edhe At Veriga, i shkolluar vete ne Rumani, pas viteve '90.
Arumunet ne Shqiperi gjithmone kane qene miqesore me shqiptaret. Kjo me shume se cdo gje tjeter bie ne sy, teksa ata kane ndare me njeri tjetrin problemet e perditshme, mbijetesen si edhe ritualet. Kane qare te vdekurit bashke, jane gezuar po bashke dhe i jane lutur Zotit sebashku, per vazhdimesine . Mbase, kjo eshte nje nga arsyet, qe shumekush e ka te veshtire, qe t'i ndaje ata nga shqiptaret, ne qytetin e Korces.
Komuniteti i tyre
Pas viteve '90, nje nga gjerat e para qe beri komuniteti i arumuneve te Korces, ishte grumbullimi i tyre dhe fillimi i aktiviteteve te perbashketa. Ata zgjodhen nje shtepi, qe kishte kaluar ne disa duar pronaresh dhe aty vendosen qe te mblidheshin, por edhe te realizonin meshen ne gjuhen e tyre. Atje ishte ne fillim edhe shkolla arumune per te rinjte, dhe po atje ishte edhe organizimi i shoqates se tyre. Sot, ne deren e arumuneve, qe per cdo dite e cel At Veriga gjen te shkruar arumanisht "Paraclisul Sfintulsutr. Societatea Culturata. Aramanili din Albania". Shenjat e ndryshkut, qe duken qarte tek dera e vjeter, duket se i japin shume vite edhe vete ekzistences se tyre. At Veriga i kryen vete te gjitha ritualet dhe po me aq kujdes merret edhe me grigjen e tij. Shtepia eshte e gjitha gati e amortizuar, por e vlefshme per te kryer ritualet e perditshme orthodokse. Per mbarevajtjen e kesaj shtepie kujdeset nje familje e komunitetit. Vete shtepia eshte e ngritur mbi disa shkalle te larta, qe me kalimin e kohes te duket se jane regjuar plotesisht. Vetem se mjafton era e temjanit, qe ndihet kendshem qe ne hollin e saj, i cili sherben edhe si mjedis ku vendosen qirinjte, per t'u ndjere mire. Ku dhe ndodhet nje miniekspozite, e cila ka per detyre te pasqyroje dhe te ndjeke kudo, aktivitetet e shumta te komunitetit. Qe, duhet thene se ka qene gjithmone i lidhur me kulturen dhe trashegimine e tij. Arumunet, pergjate te gjithe viteve te tranzicionit, e kane kthyer kete shtepi, ne vendin e tyre te shenjte. Atje kryhen ritualet, por nderkohe edhe meshat ne gjuhen e tyre. "Ashtu, si edhe ne gjuhen shqipe, sepse ne jemi te pandare me njeri-tjetrin", thote prifti. Kjo eshte arsyeja, qe ne ditet festive, ne kishezen e vogel vijne te gjithe banoret e lagjes per te vazhduar ritualet e tyre, pa dallim.
Fillimi i "Shen Sotirit"
Ndoshta kjo bashkejetese e mire, por edhe nevojat e medha shpirterore, i ka kerkuar atyre mundesine, qe te ngrene nje kishe me te madhe. E cila deri tani ka te perfunduar vetem ngrehinen e saj. Ne tradite dikur ka qene, nje kishe pozante, e cila ishte nje nga objektet me te arritura te kultit ne Korce. At Veriga, qe kryen edhe ciceronin per miqte, po ashtu e tregon se me perpara ka pasur nje objekt te rendesishem fetar, ne te cilat kryenin ritualet, arumunet e qytetit te Korces. Fatkeqesisht, "Shen Sotiri", kisha e re, prej sa e sa kohesh vazhdon qe "te ndertohet" dhe te mbese e paperfunduar. Kisha e komunitetit arumun, qe i eshte dedikuar "Shen Sotirit" eshte ngritur me kontributin e shtetit rumun dhe komunitetit te tyre dhe nuk eshte shume larg "Lendines se Loteve". Atje, ku korcaret dilnin, per te mos u kthyer me, nga qyteti i tyre i lindjes. Mbase, kete ndjesi te ngjall edhe ky vend, teksa ka mbetur ende djerre, ne pjesen ku sot, ngrihet ngrehina e perfunduar e kishes se re. Por, kjo ngrehine eshte ende shume larg te qenurit funksionale. Ka perfunduar se ndertuari nga jashte, ndersa brenda ka mbetur njesoj si nje vit me pare. Kjo, megjithate, nuk i shqeteson shume arumunet, qe kalojne per te bere ritualet e tyre perseri ne te njejtin vend, atje ku kane kapelen e tyre shume me larg. Eshte kjo qetesi e tyre, qe i ben qe te respektohen nga qytetaret korcare dhe qe te percillen me respekt ne kultet e tyre.
Mbase ne keto kujtime, vjen i fresket edhe shembulli i Papa Llambro Ballamacit, nje hierarku fetar arumun, qe i pari beri shkollen ne gjuhen e tyre. Paraardhesi i Veriges, i masakruar ne vitin 1914, ka mbetur nje shembull i mire ne kete qytet dhe ka qene nje nga njerezit, qe ndihmoi hapur shkollen shqipe te Korces. Kjo eshte nje nga arsyet, qe kur kalon prane shtepise se tij, jo shume larg kishezes, ne nje nga rruget karakteristike te mbetura te qytetit, At Veriga kthehet me nderim. "Pse nuk e njihni?-shprehet ai me habi. Ai ka bere shkollen e arumuneve, por ka ndihmuar edhe shkollen e Shqiptareve, sepse i tille ishte ai".
Arumunet jane te paqem, ne jeten e tyre, packa se jeta nuk ia ka falur shume gjera. Ne token e Komunitetit, dikur varreze, tashme kane filluar qe te ringrene objektin e tyre te kultit, qe i eshte prishur shume kohe perpara. Packa, se ajo eshte e kufizuar anash nga nje objekt social-kulturor dhe nderkohe, qe punimet kane mbetur ne vend, si shume kohe me pare. Po ashtu ka mbetur edhe rrethimi dhe toka djerrine perreth saj. I vetmi ndryshim i Kishes se re te "Shen Sotirit" ne Korce eshte ngritja impozante e ngrehines se saj. Te cilen At Veriga ia tregon me krenari te gjithe miqve, qe i vijne per vizite.
Pak histori
Ne Plase, ku ata kane ngritur per here te pare shkollen e tyre, arumunet nuk i linin qe te varroseshin ne fshat (Mitropolia). Keshtu ata u detyruan qe te blejne ne Korce, nje territor rreth 10.000 metra katror, qe ta kishin per varre dhe ku sot eshte ngritur Kisha e re. Ndersa, afer Kinema "Moraves", ku ndodhej kisha madheshtore e tyre, kryheshin te gjitha ritualet. Frekuentohej nga arumunet, sepse ishte kisha e tyre, por frekuentohej edhe nga korcaret. Fatkeqesisht, ajo u demtua shume nga termeti ne vitet 1925-26 dhe ishin po ata qe ngriten nje kishe druri, per te vazhduar ritualet e tyre. Kjo ka vazhduar deri ne vitin 1966, kur kishat, si ne te gjitha vendet edhe ketu kane pesuar problemet e tyre. Do te kalonin vite pauze dhe vetem pas '90-es, feja do te rehabilitohej perseri. Pas kesaj, Komuniteti vete fillimisht ka menduar per nje njeri qe te kryente ritualet, sepse njerezit e saj, nuk jetonin me dhe po ashtu duhej edhe nje objekt, ku te faleshin. Kane arritur qe te marrin nje ndertese te vjeter per shoqaten, dhe anash saj kane vendosur nje kembanare te vogel, ku te kryenin ritualet e tyre."Na e kane falur ata te Muzeut, kete",- e perkedhel me sy At Veriga, kumbanoren.
Edhe njehere per Kishen
Kjo kishe ka shume vite qe eshte ngritur si ngrehine. Ndersa ka mbetur e paprekur ne brendesi te saj. "Po perpiqemi", -thote at Veriga dhe tregon vendin e paperfunduar te korit, amvonin, mjedisin e kultit etj. Gjithshka e saj do te vije nga Rumania. Kulti i "Shen Sotirit" perkthehet ne shqip me fjalen "Shperfytyrimi". Ne fakt ka qene vitit 1925, kur ne nje nga mbledhjet e parlamentit shqiptar u fol edhe per ngritjen e nje kishte arumune ne Shqiperi. Ne dokumenta te ndryshme per te flitet se mund te thuhet se ajo e ka ndihmuar shume Ortodoksine dhe ngritjen e Kishes Autoqefale te Shqiperise. Ndoshta ishte e kesaj kohe edhe ngritja e nje kishe shqiptare ne Bukuresht nga ana e shtetit rumun. Por, njerezit e ketij komuniteti, asnjehere nuk i kane nderprere aktivitetet e tyre, ne fe. Ata duke respektuar Zotin, kane ruajtur dhe kompaktesine e tyre. Kjo eshte arsyeja, qe shtepia e vogel ne Korce, ku kryhen ritualet ka mbetur keto vite kaq e gjalle.
Dhe kisha, e cila eshte duke u ngritur ne Korce, eshte pjese e organizimit te Kishes Ortodokse Autoqefale te Shqiperise. Ajo ka marre bekimin dhe Shenjterimin nga Imzot Anastasi, kryepeshkop i Shqiperise, ndersa ka pasur shume probleme, sepse eshte perfolur shume ne fillimin e viteve '90. Por, me kalimin e kohes edhe kjo eshte fashitur, si shume gjera te tjera, qe ndodhin ne kete vend.
Grigja sot
Odiseja e shkollave arumune ka filluar tre vjet perpara atyre shqiptare. Sepse shkollat arumune kane ne historine e tyre shume peripeci, ashtu si edhe ato te Balkanit. Dhe, shkollat ne shumicen e rasteve kane qene te lidhura me fene. Ne Plase ishte e hapur shkolla arumune tre vjet para se te hapesh vete shkolla shqipe.
Ne fakt, edhe sot komuniteti arumun, qe merr meshimin ne kete rrugice te vogel, ka probleme. Ku me i madhi eshte pensionimi i nje pjese prej tyre, nga shtetet fqinje. Kjo i ben nje pjese qe te largohen, nga kisha e tyre, sepse kane nevoje nga ana financiare, "por tek e fundit ata e ndjejne se jane arumune dhe respektojne kultet tona, kur kane probleme", thote 'i carmatosur' At Veriga.
Nderkohe, qe ka ndihmen e madhe te At Joanit Mitropolitit te Korces, figures se njohur erudite, qe mundohet ta inkurajoje punen e tij. "Dhe, nuk ka sesi te ndodhe ndryshe, ne jemi bij te Zotit dhe te gjithe jemi njesoj perpara tij", thote At Veriga, i bindur, se te meshosh ne gjuhen arumune, eshte nje respekt, mbi te gjitha per Kishen Autoqefale shqiptare.
Ku ndodhet Shendelliu?
Krijoni Kontakt