Onufri, The Birth of Jesus Christ (fragment)
Onufri, The Birth of Jesus Christ (fragment)
The Icon Painter Onufri
Onufri is known as the most important icon painter in Albania. However, he was discovered only at the beginning of the 20th century by a Russian scientist who had escaped from the Russian revolution to Albania: Viktoria Pusanova.
Onufri was born in the 16th century in central Albania. His birthday was probably June 12th, because this is the day of Saint Onuphrius, an ascetic hermit from early Christianity. He was born into a tumultuous epoch: the Osmans had conquered Albania after the death of Gjergj Kastrioti, called Skėnderbeg, who had maintained Albanias unity and independence during his lifetime. Now the Turkish rulers built castles, reorganized administration, converted forcibly a great part of the population to their Islamic religion and crushed Albanian rebellions. In this context, painting icons with Christian motives was also an act of Albanian resistance and affirmation.
Only few facts are known about Onufris life. Until 1547, he painted in Berat, 1547 in Berat and Kostur, 1555 in Shelcan near Elbasan, after 1554 in the village of Valsh. At that time he signed his works of art with the title protopapa, which proves that Onufri hold a high rank in Byzantian ecclesiastic hierarchy. He founded his own school of painting, which was continued by his son Nikolla, by Onufri Kiprioti and Konstandin Shpataraku.
At Onufris time, Byzantian sacral painting followed the relatively strict Paleolog Renaissance. Whereas he painted biblical and ecclesiastic motives according to the Byzantian canon, in his style Onufri freed himself from its all to strict patterns. He painted Albanian landscapes, Albanian towns and Albanian folk, peasants, shepherds and especially knights. Saint George, for example, seams one of the knights who fought the Turks under Skėnderbeg.
By his rather realistic style, he approaches European Renaissance. He was a master of portraits, capturing the inner life of his protagonists. He did not follow the rules of negative perspective, according to which far away objects seem bigger than those in the first plane. In Onufris works of art we find the beginning of landscape painting. Some of his icons remind us the genre paintings by Flemish masters.
Perhaps the most characteristic feature of Onufris pictures not only icons, but also frescoes is the so-called Onufrian red. This typically bright colour was also predominant in mediaeval Albanian costumes. Today the art of producing that Onufrian red is lost a secret which Onufri has taken with him into the mystical world he once had painted a glimpse of.
Sources:
Moikom Zeqo: Onufri, Tirana 1998.
Moikom Zeqo: Mes Laokontit dhe Krishtit, Tirana 2000.
a
The orthodox Church inside Ardenica Monastery, Fier.
Its icons have no comparisons to any one you have seen.
One of the rare churches to survive to Hoxha era without damage, this chapel on the outskirts of Korca was recognized as a historic monument. While too small to meet the needs of a parish, it is now used for occasional services.
Manastiri i Ardenicės, tetė shekujte metamorfozės
Nga Ilirjan GJIKA
Vetėm 10 m nė veri tė qytetit tė Fierit, buzė rrugės nacionale qė lidh qytetin e Fierit me atė tė Lushnjes ngrihet Manastiri i Ardenicės me njė pozitė dominuese nė kodrat me tė njėjtin emėr nė lartėsinė 237 m mbi nivelin e detit. Manastiri mesjetar mban emrin e Marisė Hyjlindisė, ashtu si shumica e kishave tė trevės sė Myzeqesė, nė tė cilėn ajo njihet si mbrojtėse e veprimtarisė kryesore ekonomike bujqėsore.
Manastiri, edhe pse nė pamje tė parė tė lė pėrshtypjen e njė objekti kulti tė zakonshėm fsheh nė brendėsi tė tij vlera mjaft tė mėdha. Sa mė shumė tė futesh nė labirinthet e historisė sė tij aq mė shumė dalin nė dritė vlerat e tij, tė cilat do t'i rendisim njė e nga njė nė kėtė shkrim.
Historia
Mendohet se themelet e kėtij manastiri janė hedhur nė vitin 1282 me nismėn e perandorit Andronik II Paleolog tė Bizantit, i cili e ngriti kėtė tempull pas fitores mbi anzhuinėt nė Berat. Shtysė pėr kėtė veprim do tė jetė bėrė ndodhja nė atė vend e kapelės sė Shėn Triadhės, e ngritur aty shekuj mė parė. Ekziston hipoteza se kapela mund tė jetė ndėrtuar nė themelet gėrmadhė tė njė tempulli pagan, i cili ka qenė ndėrtuar pėr nder tė hyjneshės Artemisa nga ka rrjedhur dhe emri i sotėm Ardenica. Fare pranė kėtij tempulli, nė rrethinat e tė cilit sot ndodhet manastiri, kalonte dega jugore e rrugės antike Egnatia, pikėrisht 1 km nė perėndim tė tij. Pėr rreth manastirit shikohen, aty-kėtu, ndėrtime tė vjetra, tė cilat tė krijojnė mendimin se rreth tij ka patur ndoshta njė qendėr tė banuar. Sipas defterit osman tė vitit 1431-'32, nė nahijen e Myzeqesė, ndodhej fshati Ardenicė me tetė shtėpi, i cili mund tė jetė shtrirė pėr rreth manastirit. Dėshmi tjetėr, pėr rėndėsinė e kėtij manastiri ėshtė dhe fakti qė po zė njė vend gjithnjė e mė tė rėndėsishėm nė historinė e Shqipėrisė, se nė altarin e Kishės sė manastirti tė Ardenicės, ėshtė bėrė edhe kurorėzimi i martesės sė heroit tonė kombėtar, Gjergj Kastrioti me Andronika (Donika) Arianititn. Ceremoniali u bė nė mesditėn e 21 prillit 1451 nga peshkopi i Kaninės Feliks, nė prani tė princave shqiptarė dhe ambasadorėve tė Napolit, Venedikut, Raguzės. Kėtė fakt e pėrmend pėr herė tė parė nė vitin 1940, italiani A. Lorenconi.
Arkitektura
Manastiri ėshtė i tipit bizantino-ortodoks. Ai, sė bashku me konaket qė i janė shtuar mė vonė, zė njė sipėrfaqe prej 2.500 m2. Ky monument pėrbėhet nga kisha e Shėn Mėrisė, kapela e Shėn Triadhės, konaket, mulliri vajit, furra, stalla, etj.. Nė qendėr tė tij ndodhet kisha "Lindja e Shėn Mėrisė", e cila ėshtė ndėrtuar pjesėrisht me gurė tė sjellė nga Apollonia dhe gurė shtufi. Kisha ėshtė e tipit Bazilikal. Ajo zė njė vėllim tė madh dhe ėshtė e mbuluar nga njė ēati druri me tavan tė rrafshėt. Mjediset qė pėrbėjnė kėtė kishė janė: naosi, narteksi, egzonarteksi dykatėsh, ku nė fund u bashkangjitet kėmbanorja e lartė 24 m. Nė anėn jugore ndodhet portiku i hapur i ndėrtuar me kolona dhe harqe. Naosi pėrbėhehet nga tre pjesė, tė cilat ndahen nė dy rreshta kolonash prej druri. Naosi ndahet nga altari me anė tė ikonostasit. Dyshemeja e kishės ėshtė shtruar me pllaka guri, e cila pėrfshin edhe ambientet e narteksit dhe egzonarteksit.
Nė vitin 1743 me nismėn e peshkopit tė Beratit, Metodit, i cili ishte me origjinė nga Bubullima (Myzeqe), u bėnė nė kėtė manastir punime rregulluese pėrfshirė edhe kishėn e Shėn Mėrisė. Kapela e Shėn Triadhės shtrihet nė pjesėn verilindore tė manastirit dhe ka pėrmasa 7.50 x 3.70m.
Hyrja e saj ėshtė nė anėn perėndimore dhe ėshtė e pajisur me dy dritare tė vogla nė faqen jugore. Kjo kapelė ėshtė ndėrtuar me gurė shtufi dhe ėshtė e pajisur me njė hapėsirė, muri gjysmėrrethor i sė cilės e ndan atė nga njė sternė uji. Porta e kapeles ėshtė mbuluar me harkė guri, pranė dritares lindore tė saj ndodhet edhe njė reliev qeramike.
Ikonografia
Kisha e Shėn Mėrisė ėshtė zbukuruar me afreske tė mrekullueshme nga krijimtaria e piktorėve Kostandin dhe Athanas Zografi. Kėta piktorė korēarė punuan pėr zbukurimin e kėtij tempulli nė vitin 1744. Veprimtaria artistike e ateliesė sė piktorėve Zografi ėshtė shpalosur nė bazilikat e Voskopojės, Vithkuq, nė Myzeqe dhe nė malin Athos nė Greqi, ku shkuan disa herė dhe shfaqėn talentin e tyre tė fuqishėm, nėpėr kishat dhe manastiret e atjeshme.
Piktura e Zografėve cilėsohet nga specialistėt si vazhdim i traditės mė tė mirė tė pikturės kishtare nė vendin tonė. Tematika pasqyron ngjarje nga Dhjata e Vjetėr dhe Dhjata e Re, dogmatika, liturgjia, jeta e shenjtorėve, etj.. Disa nga skenat janė "Festat e Virgjėreshės", skenat nga "Jeta dhe vuajtjet e Krishtit", "Fjetja e Shėn Mėrisė", "Zbutja e shpirtit tė shenjtė tek apostujt", etj..
Nė brezin e fundit, ndėrmjet figurave tė shenjtorėve ėshtė pikturuar muzikologu i shquar bizantin nga Durrėsi Johan Kukuzeli. Nė narteks, nė tė gjithė faqen lindore paraqitet skena e madhe qė titullohet "Gjyqi i Fundit".
Krahas afreskeve njė vend tė rėndėsishėm nė dekoracionin artistik zė edhe ikonostasi i gdhendur nė dru, i polikromuar me ar, i cili mban dy radhė ikonash tė mėdha dhe tė vogla. Zbukurimi i ikonostasit me ikona ėshtė realizuar nė vitin 1744, ku kanė ndihmuar edhe esnafėt e bakėrxhinjve dhe muratorėve vozkopojarė, ē'ka tregon lidhjen e tyre shpirtėrore me kėtė trevė. Ikonat janė vepėr e piktorit mė tė mirė miniaturist tė shekullit tė tetėmbėdhjetė, Kostandin Shpataraku. Disa nga ikonat janė: "Lindja e Shėn Mėrisė", "Krishti nė Fron", "Shėn Mėria me Krishtin", "Johan pagėzori", "Mbledhja e kryeengjėjve", "Kryqėzimi", etj.. Interesant ėshtė fakti se si nė ikonėn e Shėn Gjon Vladimirit, nė njė nga ndarjet e cilklit tė saj ėshtė pikturuar princi shqiptar i shekullit tė katėrmbėdhjetė, Karl Topia, me kurorė mbretėrore nė kokė dhe skeptėr nė dorė, qė piktori e quan mbret tė Shqipėrisė.
Klerikėt
Kėtij manastiri nuk i kanė munguar asnjėherė klerikėt e pėrkushtuar. Pėr t'u pėrmendur janė shumė prej tyre po ne po prekim vetėm dy. Njėri prej tyre, Igumeni, Nektar Terpo me origjinė nga Voskopja, shkroi nė vitin 1731 njė lutje tė shkurtėr nė formė afresku. Lutja ėshtė shkruar nė katėr gjuhė: latinisht, greqisht, arumanisht dhe shqip. Ėshtė i rėndėsishėm fakti se ky tekst pėrmban shkrimin e parė tė shqipes tė shkruar nė shkollė nga grekėt, teksti shqip i shkruar nė alfabetin grek ėshtė i tillė: "Vigjin dhe mame e Perendis uro pren fajt orete" nė fund tė tij ndodhet nėnshkrimi i autorit, Hieromonah - murgu, Nektarit. Ky murg ka shkruar edhe librin me pėrmbajtje fetare "Besimi" (Pistis), i cili u botua nė Venedik nė vitin 1773.
I dyti klerik qė pėrmendet nė historinė e kishės Ortodokese, ėshtė prifti Marko, i cili ėshtė ai qė gjeti kufomėn e shenjtit Kozma tė hedhur nė lumė nga suvarinjtė turq. Ja ē'thuhet nė "Martirdogun" Shėn Kozma Etollosit tė pėrshkruar nga Shėn Nikodhimi: Pas tri ditėsh njė prift i pėkushtuar i quajtur Marko qė shėbente nė manastirin e Ardenicės, pranė fshatit tė Kolkondasė hipi nė njė trung bėri kryqin dhe shkoi tė kėrkonte. Gjatė ecejakeve tė tij me barkė pėrgjatė lumit Seman ai gjeti trupin e tė shenjtit, i cili qėndronte mbi ujė sikur tė ishte i gjallė. Pasi e nxori nga lumi ai e veshi kufomėn me rrasėn e vet dhe e varrosi atė nė kishėn e Shėn Mėrisė sė Kolkondasit, ku vite mė vonė Ali Pashė Tepelena do tė ngrejė manastirin e Shėn Kozmait, si qendėr tė rėndėsishme tė kristianizmit nė Myzeqe. Nė fund tė viteve 60 tė shekullit tė XX, nė kėtė manastir kaloi vitet e fundit tė jetės edhe krypeshkopi i kishės Ortodokse Autoqefale tė Shqipėrisė, Imzot Irene Banushi, njė nga figurat mė tė shquara tė klerit ortodoks.
Qendėr arsimi dhe kulture
Manastiri i Ardenicės ka qenė mjaft i pėrmendur pėr pasurinė e bibliotekės sė tij. Deri nga Greqia vinin nė Ardenicė murgj dhe priftėrinj pėr tė studiuar nė kėtė bibliotekė. Kjo u pasurua me njė fond tė madh librash gjatė shekujve XVII - XVIII, sidomos nga ndihmat e shoqėrisė voskopojase "Shoqata e Manastirit tė Ardenicės", e cila i sillte librat jo vetėm nga Europa Perėndimore, por edhe nga Hungaria e Polonia. Kjo bibliotekė, qė ishte njė thesar i ēmuar kulturor me 32.000 vėllime, u dogj nga zjarri nė vitin 1932; ndoshta Zoti vendosi tė vepronte kėshtu?! Qysh prej vitit 1780, nė Manastirin e Ardenicės u hap edhe njė shkollė e tipit tė ulėt nė gjuhėn greke. Qėllimi i saj ishte pėrgatitja e klerikėve tė thjeshtė, pėr nevojat e kishės ortodokse. Lėndėt bazė ishin Bibla, Liturgjia dhe greqishtja. Gjatė rilindjes kombėtare shkolla e Manastirit tė Ardenicės do tė bėhet njė nga vatrat e mėsimit tė gjuhės shqipe, nga ku do tė dalin njė brez i tėrė shkollash. Nė vitin 1817, shkolla e ulėt nė manastirin e Ardenicės u shndėrrua nė gjimnaz, i cili ishte pajisur edhe me konvikt, shkak ishin lėndėt bazė tė kėsaj shkolle. Nga bankat e saj dolėn edhe priftėrinj qė u ngritėn nė karrierė, si pėr shembull: Peshkopi i Beratit, Josifi.
Mbishkrimet
Nė dokumentet historike, manastiri "Lindja e Shėn Mėrisė" sė Ardenicės, pėrmendet pėr herė tė parė nė vitin 1715, ndėrsa vetė ky objekt kulti na ofron disa mbishkrime, tė cilat janė tė gjithė nė gjuhėn greke. Mė i vjetri nė kohė, ėshtė ai i datės 1 maj 1477. Ky mbishkrim gjindet mbi hyrjen qėndrore tė Manastirit. Njė mbishkrim tjetėr nodhet nė brendėsi tė Naosit mbi portėn kryesore tė tij dhe na jep datėn 1743 - '44 qė ėshtė edhe periudha e pikturimit tė kishės sė Shėn Mėrisė nga vėllezėrit piktorė Kostandin dhe Athanas Zografi. Nė manastir ndodhen edhe dy pllaka me data tė ndryshme qė i pėrkasin shekullit XVII. Njėra pllakė, me datėn 1754 ndodhet nė pjesėn perėndimore tė hajatit tė kishės, ndėrsa tjetra qė mbart datėn 1770 ndodhet nė njė nga harqet e furrės. Datimet ndodheshin edhe nė kambanat qė pėrdorte manastiri.
Vend turistik
Kodrat e Ardenicės ndodhen nė jug tė fushės sė Myzeqesė sė madhe me njė pozitė dominuese qė shihet nga tė gjitha anėt me njė lartėsi 237m mbi nivelin e detit. Kjo pozitė si ballkon, ku nga kėmbanorja e tij shihen Kruja, mali i Dajtit, Tomorri, deti Adriatik, laguna e Kravastasė e deri nė jug malet e Labėrisė, e bėjnė Ardenicėn njė vend tė vizituar nga turizmi shplodhės dhe argėtues, vlerat e tė cilit ia shton edhe pylli halor dhe ullishtat qė ndodhen nė bregoret pėr rreth manastirit. Gjithashtu vlerat qė zotėron ky tempull, pėr tė cilat folėm mė sipėr, e bėjnė atė njė nga qendrat mė tėrheqėse tė turizmit studimor. Nė kėtė drejtim ndikon dhe fakti qė pellgu i Myzeqesė, nė sajė tė pozitės kyēe dhe tė privilegjuar ka patur gjithmonė njė nivel tė lartė zhvillimi ekonomiko-kulturor. Dėshmi pėr kėtė janė njė sėrė manastiresh tė mesjetės sė hershme si forma refleksesh tė kėtij zhvillimi. I tillė ka qenė dhe mbetet edhe manastiri "Lindja e Shėn Mėrisė" sė Ardenicės.
Ardenica Monastery
The fresco in the monastery church shows Christ in rags that are the result of schisms, heresies and dissension within the Church.
There are Albanians who believe in dragons and perhaps Albanians who have seen them, one of my translators reminded me after reading an essay on mine on the Saint George icon which treated dragons exclusively as symbols of evil and fear. Will I someday see a dragon in the mountains of Albania? What is certainly true is that the Church, represented by the Cross, has been attacked by dragon-like forces, yet not destroyed.
Believers lighting candles in the Church of the Annunciation, Tirana.
Easter liturgy in the Church of the Annunciation, Tirana.
Easter liturgy in the Church of the Annunciation, Tirana
Easter liturgy, Church of the Annunciation Tirana.
Kryekisha e Korces
Kisha e Carshoves.
.
kete kishe se di se ku ndodhet.
NO COMENT!
Ó. Ö. Å. Ā. Į. nderton kishen e Polenes ne Korce. NO COMENT!
Postuar mė parė nga shendelli
Ardenica Monastery
Moj shend-e-lli, po te gjitha ato Kryevepra nuk u bene nga deshire e atyre percaresave te Kishes, por nga misionari shenjt, Anastas Janullatos, edhe ky i beri per nder te Krishtit...!
A nuk keni sy te shihni se cfare pune ka bere? Si ka mundesi qe te bini pre e nje fryme paganizmi, nje fryme te mirefillte anti-kristiane, anti-njerezore, anti-kohore, qe ka ngerthyer me kohe shtresat qe kerkojne te bejne ligjin ne Shqiperi?
Kush e kundershton veprimtarine e Janullatosit, ky kundershton veprimtarine e krishterimit ne Shqiperi, e kush do ta kundershtonte Krishtin ne Shqiperi pervecse armiku 500 vjecar edhe pjellat e tij qe kane marre emrin shqiptar mbi vete?
Regullat e Postimit
Krijoni Kontakt