Luandino Vieira

[Askusho]

LUANDINO VIEIRA

Jose Luandino Vieira u lind në Portogali më 1935 në një familje bijqish. Vieira u rrit në Luandë, (Angola), qytet i cili përveçse i dha mbiemrin që e përdori si pseudonim letrar, u bë sfondi kryesor në të cilin zhvillohen ngjarjet e pjesës më të madhe të prozës së tij. Vieria thuri shumë nga veprat e tij përgjatë burgimit në qytetin e tij Luanda, në burgun e Sao Paulos dhe në kampin e përqendrimit të tarrafal (Kapo Verde). Vepra e tij më e njohur u shkrua përpara Revolucionit të Karafilave edhe pse pjesa më e madhe e veprave të tij u shkrua më vitet “60 - ’80. Libri i tij më i rëndësishëm është: “Lumenjtë e vjetër dhe luftarakë – libri i lumenjve”.

Përktheu Eqrem Biba

KINZINO

Lamtumirë Kinzino, lamtumirë...
Ti je shtrirë në arkivol dhe dukesh aq i qetë, sa nuk ke qenë kurrë në jetën tënde. Ty të gjymtoi maqina, Kinzino, po ajo maqinë të cilën ti e doje aq shumë, për të cilën kujdeseshe aq tepër dhe i vizatoje rrotat e rrumbullakëta, rrypat e drejtë e të gjatë...
Po ajo maqinë, Kinzino, që të këndonte këngën e punës, javë për javë, atë këngë që nuk ndryshonte kurrë, kurse ti ëndërroje që, me ndihmën e kompasit dhe të vizorit, ta ktheje atë këngë në poemë vijash të bardha mbi fletë të bardhë... Lamtumirë, Kinzino, lamtumirë...
Punëtori duhet të ëndërrojë, Kinzino... Jeta e tij është për ëndërrime... Në këtë jetë është vetëm realiteti i ashpër. Lufta kundër tij.
Shpirtërisht ti nuk ishe vetëm punëtor, Kinzino, ti ishe dhe poet.
Tani ti po shkon në krye të varganit, i qetë, i shtrirë atje në arkivolin e të varfërve... Me kokë të ulur, të pikëlluar thellë shkojnë pas arkivolit tënd shokët e tu; shokët e tu janë shumë dhe ti ju ke falur shumë gëzime!
Nëna jote nuk po qan, Kinzino, ajo nuk qan sepse e ka zemrën të fortë... Nuk është e para herë, që ajo sheh djemtë e saj të vdesin. Është e vërtetë se asnjë nga ata nuk ka pasur një vdekje kaq të lemerishme si vdekja jote... Ty të gjymtoi maqina që të kishte skllavëruar, por të cilën ti e doje.
Edhe unë këtu jam, në mes të shokëve të tu... Por ti e di se unë nuk të qaj! Jo! Sepse një vdekje si ajo jotja është garancia e lirisë së ardhme. Do të vijnë njerëz të tjerë, të cilët maqinat nuk do t'i gjymtojnë, do t'i bëjnë copë e çikë, sepse maqinat atëherë do të jenë shërbëtoret besnike të njerëzve, kurse njerëzit do të bëjnë vetëm një gjë, që t'i shpikin e t'i ndërtojnë...
Dhe atëherë poetët, pikërisht ashtu siç ishe ti, do t'ju thurin himne maqinave, sepse maqinat do të bëhen arma e çlirimit.
Ja, se për ç'arësye unë nuk të qaj, jo. Mund që unë s'jam i vetmi shoku yt i bardhë: ka të ngjarë që të tjerët të mos kenë pasur guximin e duhur për të ardhur në varrimin tënd. Të kam sjellë trëndafila të kuq. Kjo është shenja e mirënjohjes për respektin që kishe për mua, për dashurinë që ndjeja kur takoheshim bashkë në bregun e detit, ose kur çanim bashkë me varkë ujërat e gjirit... Të gjirit tonë të Luandit.
Ja, për c'arësye të kam sjellë trëndafila të kuq. Kjo është dhuntia e parë, nderimi përpara poemës që shkrove ti me jetën dhe me vdekjen tënde.
A të kujtohet, Kinzino, ajo stuhi, që shpërtheu atëherë kur po lundronim në ujërat e gjirit? Me atë syrin tënd të regjur, ti dallova në errësirë rrezikun dhe ma tregove edhe mua. Dhe pastaj, kur dolëm shëndoshë e mirë në breg dhe kur po ktheheshim më këmbë në shtëpi, ti më fole për dashurinë që kishe për maqinat dhe për skicat e maqinave...
Lamtumirë, Kinzino, lamtumirë...
Nëna jote shkon pas arkivolit, ashtu e kredhur në pikëllimin e saj. E veshur me të zeza, me atë fytyrë si të ngrirë, ajo ecën dhe, duke ecur, i kujtohen djemtë e vdekur. "Tani ajo ka mbetur fare vetëm. Asaj i kujtohet natyra jote, që ishte përherë gazmore... I kujtohet se si erdhe një ditë nga shkolla, duke rendur e me lot në sy. Atëherë ishe në klasën e tretë dhe kishe filluar të vizatoje automobila dhe maqina. Ty nuk të pëlqente aspak të merreshe me vizatime të kota. Ne zbaviteshim duke vizatuar lule dhe shtëpi të vogla...
Ti erdhe me vrap e duke qarë, sepse të kishin dëbuar nga shkolla.
- Unë s'dua hajdutë të vegjël në klasën time! - tha mësuesja.
Ti kërkove të shfajësoheshe, duke qarë me dënesë.
Përse djali i vogël lëkurëbardhë mund të luante me automobilin që kurdisej, kurse ti nuk mund të luaje? Automobili ishte i djalit të bardhë, Kinzino, kurse ti e more dhe e shpure në shtëpinë tënde... Jo për ta vjedhur, jo. Vetëm për të luajtur me të, qoftë edhe për një ditë, që ta hapje e të shihje zemberekun dhe rrotat e vogla. Por djali i bardhë nuk kuptonte asgjë (nuk kuptuan as edhe të mëdhenjtë) dhe u ankua.
Erdhe në shtëpi mbytur në lot. Dhe nuk u ktheve më në shkollë. U detyrove atëherë të luaje me automobi1at që i bëje vetë, me një copë tel, që i lidhje te kutia e shkrepseve, së cilës i kishe bërë ca rrota të vogla prej teneqeje.
Pastaj, hyre të punoje në fabrikë. Dhe atje dashuria jote për maqinat u ndez me një vrull të madh. Fshehurazi nga drejtori, ti vizatoje vidha, transmisione me ingranazh, llamba saldimi, gjeneratorë të korrentit dhe rrjetën e rrypave të transmisionit që e bashkon me tornot... Ti sikur ngrije në vend nga entuziazmi, duke vështruar këta rrypa që vërtiteshin pa pushim. Dhe natën, në shtëpi, ti përfytyroje të ndërtoje me këta rrypa maqina të jashtëzakonshme, që do të sillnin ujë nga burimi, dhe kështu nëna jote nuk do të kishte më nevojë të shkonte për ujë, me enën e rëndë në kokë... Ose përfytyroje maqina, që mund të ndërtonin shumë kasolle ...
Ti ishe poet i vërtetë, Kinzino, poet i punës. Dhe e pagove me jetë dashurinë e madhe që kishe për maqinat, për ata rrypa që nuk pushonin asnjëherë.
Nëna shkon pas arkivolit tënd dhe i kujtohet si ktheheshe ti nga puna, i lodhur e i rraskapitur, por gjithmonë me ata sy që të shndrinin.
Kurse mua, o shoku im i shkretë, më kujtohen të djelat në plazh, kur ti, veshur me këmishë të pastër, qëndroje më këmbë në ujë dhe mbaje me dorë varkën ose skitë e ujit, ku mësonin të rrinin mbi ujë vajzat... Dhe nganjëherë e vështroje me ndrojtje Terezën, Terezën me dhëmbë të bardhë, që qeshte e s'të shikonte asnjëherë... Dhe ja, tani ti ke vdekur, Kinzino...
Ti pate një vdekje të lemerishme! Maqina të kishte magjepsur, ti dëshiroje të shikoje nga afër, të shihje si jetonte ajo, si ju jepte jetë maqinave të tjera, si i bënte të dërsinin njerëzit që i kishte skllavëruar.
Dhe rrypi të mbërtheu... Putra e gjatë, që ishte e murme nga pluhuri, u kap pas teje. Dhe rrota e madhe e maqinës të copëtoi kafkën. Ti ishe i brishtë dhe i lehtë si pendë. Dhe si pendë të solli rrotull maqina.
Në sytë e tu të hapur dhe në fytyrën e mbytur në gjak dukej qartë se ti e kishe falur dashnoren tënde të çeliktë. Kuptohet vetvetiu se vdekja jote nuk e ndali atë... E ftohtë dhe e pamëshirshme ajo u ndal shumë pak, kur ti e përpoqe tek ajo kokën tënde, ku përftoheshin poema për nder të saj. Njerëzit e ndalën maqinën që të të tërhiqnin andej dhe pastaj ajo filloi të punonte përsëri, duke kënduar këngën e punës. Në këtë mënyrë ajo e nderoi vdekjen tënde.
Kur të muarën në duar dhe të hoqën andej, ajo këndonte prapë këngën e saj të zakonshme, të përditshme, të cilën ti ëndërroje ta mbërtheje një ditë në letrën e bardhë. Putrat e murme të maqinës u skuqën nga gjaku i purpurtë...i purpurtë si këta trëndafilë që të kam sjellë; kjo është dhuntia e parë, që i bëhet në shenjë nderimi poetit të punës, poetit që nuk pati kohë të realizonte asnjë nga mendimet e tij...
Trëndafila të kuq për ty, Kinzino!