Heronjte e Kotesise

[Alti Elezi]

— Për kur mendon ta caktosh datën e zgjedhjeve të reja, shoku Ramon? - u interesua Nexhina.
— Ja, le ta vendosim bashkë tani, - iu përgjigj ai.
— Këto zgjedhje do t‘i fitojmë ne. Na duhet të paktën edhe një vit kohë për të seleksionuar dhe eliminuar me ngé një mori dokumentesh prej arkivave të Komitetit Qendror, të Ministrisë së Punëve të Brendshme, të Shërbimeve Sekrete, të Ministrisë së Punëve të Jashtme e të mjaft institucioneve të tjera qendrore. Pavarësisht se Demoni do të respektojë paprekshmërinë e arkivave sekrete që do t‘i rekomandojmë ne para se ta sjellim në pushtet, ndryshimi i mundshëm i personelit të shërbimit në këto arkiva e bën të domosdoshëm eliminimin e një pjese të dokumentacionit me rëndësi të veçantë.
— Sigurisht. Këto zgjedhje do t‘i fitojmë ne, por nuk na intereson ta mbajmë më shumë se një vit pushtetin. Përndryshe, si Parti Pune që jemi, do të na duhej të ballafaqoheshim ashpër me të drejtat e ish të burgosurve politikë dhe të pronarëve të ligjshëm, mbasi jemi ne vetë që i kemi burgosur e shpronësuar. Duke qenë antikomunistë të afirmuar, ata duhet të mbeten doemos humbës të përhershëm. Rehabilitimi i tyre shoqëror e ekonomik do ta bënte të paevitueshëm edhe ballafaqimin politik me ta në kushtet e një pluralizmi të vërtetë, jashtë kontrollit tonë. Kjo do të ishte një vetëvrasje politike për ne. Këtë ma kanë theksuar disa herë edhe këshilltarët e angazhuar prej mbështetësve tanë pas «Aktit të Triestes». Me këto probleme të nxehta duhet të merret ―opozitari‖ ynë, Demoni. Ai do t‘iu bëjë thirrje ish-të burgosurve dhe të shpronësuarve ta mbështesin në luftën «kundër komunizmit», për t‘i lënë pastaj me gisht në gojë. Në fund të fundit ky është edhe çmimi që do të paguaj Demoni për karrierën e tij marramendëse. Si thonë shaka, do të bëhet presidenti i parë demonkratik i Shqipërisë.
— Thuaj si të duash, po Demoni u bë palë në bisedime me ne për pushtetin, - tha Nexhina duke buzëqeshur.
— E bëmë ne, jo u bë ai. Në qoftë se ne ndryshojmë mendim për të, ai nuk reziston dot më shumë se një flluskë sapuni.
— Nuk besoj se do të zhgënjehemi prej tij. Me atë babëzi që tregon Demoni për pushtet, po na lodh edhe ne që e kemi në dorë jetën dhe karrierën e tij, pa le më popullin kur ta ketë nën thundër.
— Më ka dhënë fjalën se do t‘i bëjë shqiptarët që ta kujtojnë me nostalgji udhëheqësin tonë legjendar dhe mua vetë.
— Ki besim që do t‘i bëjë. Shkelmat e gomarit janë më të padurueshëm nga goditjet e një boksieri profesionist.
— Oh, të lumtë goja, ku e gjete këtë shprehje që i shkon si dorashkë personalitetit të deformuar të Demonit, - thirri Ramoni duke u gajasur.Ndërsa po pinin kafe, Ramoni nuk pushonte së qeshuri nën zë. Edhe Nexhina buzëqeshi para se të vazhdonte me të njëjtën temë:
— Duke e gjykuar nga mënyra se si flet e sillet, Demoni të krijon përshtypjen se nuk e ka ende të qartë që koha gjithsesi ka ndryshuar e ai nuk mund të qeverisë dot me stilin tonë. Mirëpo ai është xheloz për karrierën që kemi bërë ne dhe me kokëfortësi synon të vazhdojë në të njëjtën rrugë.
— Aq më mirë për ne. Kjo do të sjellë si rezultat të paevitueshëm zhgënjimin ekstrem të masave që po ngjiren pas tij. Rrjedha e kohës rrëshqet pa sjellë asnjë efekt përmirësues mbi temperamente të mpiksur në primitivitet si Demoni.
— Sa deputetë synon të fitojë ai në zgjedhjet e ardhshme?
— Ia kam bërë të qartë se është e drejta jonë të vendosim për këto gjëra. Demoni duhet të mirëpres dhuratën që do t‘i bëjmë ne.
— Kjo vlen për rezultatet përfundimtare të zgjedhjeve. Po për strategjinë e ―konfliktit‖ midis Partisë Demone si ―opozitare‖ dhe Partisë së Punës çfarë keni vendosur?
— Ai duhet të kundërshtojë me forcë dy tregues të përgatitjes së këtyre zgjedhjeve të përgjithshme: afatin e afërt të tyre, gjë që nuk i lë kohë Partisë Demone të organizohet e të bëjë fushatë elektorale të mjaftueshme, dhe depolitizimin e forcave të armatosura. Madje këtë kërkesën e dytë ai duhet ta paraqesë në mënyrë ultimative, si kusht të domosdoshëm për pjesëmarrjen e Partisë Demone në zgjedhje.— Pavarësisht se forcat e armatosura nuk do të depolitizohen dhe Partia Demone përfundimisht do të marrë pjesë në zgjedhje.
— Sigurisht. Ky do të shërbejë thjesht si skenar i zhurmshëm i ―konflikteve‖ tona ideologjike, që do të karakterizojë fushatën elektorale.
— Apo nuk i shkon për shtat zhurma Demonit! Gjykuar nga mitingjet që po organizon, do të fitonte vend nderi si zhurmues në ndonjë konkurs ndërkombëtar.
— Ky është tipar dallues i individëve të dominuar nga pasione të shfrenuara. Në këtë mënyrë ata çlirojnë energjinë e tepërt të krijuar brenda organizmit të tyre për shkak të zjarrmisë së shkaktuar nga makutëria e skajshme.
— Besoj se fundi i marsit është një datë optimale për mbajtjen e zgjedhjeve, - propozoi Nexhina.
Ramoni shfletoi një kalendar që ndodhej mbi tavolinën e punës.
— Data 31, dita e fundit e marsit të ardhshëm, takon e diel. Besoj se kjo datë është më e përshtatshmja për zgjedhjet. Partisë Demone i mbeten vetëm dy muaj e gjysmë kohë për të bërë shtrirjen e degëve të saj nëpër rrethe, caktimin e kandidatëve për deputetë dhe organizimin e fushatës elektorale. Një detyrë e vështirë për tu realizuar në kaq pak kohë edhe nga ekspertë të sprovuar. Programi që i kanë dhënë Demonit në Itali është më tepër në trajtë parullash, pa përmbajtjen e duhur të një programi qeverisës. Demoni vetë dhe grupi i tij i punës nuk kanë asnjë lloj përvoje në këtë drejtim.— Gjersa Demoni do të mbetet në opozitë, atij nuk i duhet një program i tillë. Bilé edhe kur ta sjellim në pushtet, ai do të qeverisë sipas orientimeve tona.
— Pa dyshim. Por programi do t‘i duhet thjesht për të bërë fushatë elektorale.
— Si me fushatë elektorale edhe pa të, Demoni do të marrë atë që do t‘i japim ne. Sokëllimat nëpër mitingje ai është gati t‘i lëshojë edhe falas.
Të dy qeshën me shpirt.
vijon........

[Alti Elezi]

Por e qeshura u mërgua gjatë takimit të tyre të mesit të shkurtit 1991.
Një mesazh i veçantë i segmentit më të fuqishëm të faktorit ndërkombëtar i vuri Ramonin e Nexhinën në pozitë të vështirë. Të zhytur në mendime sfilitëse, nuk po ia hidhnin sytë njëri-tjetrit. Këtë herë ata ndjeheshin gjysmë të paralizuar, mbasi ishin goditur në nerv. Ndonëse binte në sy për tonin e tij miqësor aspak të shtirë, mesazhi cekte tabunë e tabuve të tyre. Dhe kjo bëhej dukshëm me qëllim të mirë. Bëhej fjalë për një veprim që u ngjante si mallkim i kohës së re, të cilën ata synonin ta mbijetonin me çdo kusht.
«Duke ju kërkuar paraprakisht ndjesë për brengën e paevitueshme që do t‘ju shkaktojmë, na lejoni t‘ju parashtrojmë një problem sa delikat aq edhe urgjent, për tu zgjidhur në dobi të interesave tona të përbashkëta.
Meqenëse ju ndodheni në prag të çeljes zyrtarisht të fushatës elektorale të zgjedhjeve të para parlamentare pluraliste, ndjehemi miqësisht të detyruar t‘ju vëmë në dijeni se deri ditën e fillimit të kësaj fushate duhet të keni marrë masat e duhura për të larguar prej sheshit qendror të kryeqytetit tuaj monumentin e ish-udhëheqësit shqiptar. Zgjedhjet tuaja do të ndiqen prej shumë vëzhguesve,gazetarëve e përfaqësuesve të organizmave të ndryshëm ndërkombëtarë, pa deklarimin pozitiv të të cilëve ato do të shpalleshin të pavlefshme nga OSBE-ja dhe Bashkimi Evropian. Ndërkohë bie në kundërshtim me etikën politike ndërkombëtare prania në sheshin kryesor të kryeqytetit tuaj e monumentit të një udhëheqësi të shpallur diktator nga opinioni i përgjithshëm politik. Një monument i tillë nuk mund ta mbijetojë epokën së cilës i përkiste, përndryshe zgjedhjet tuaja pluraliste do të shpalleshin thjesht një farsë elektorale. Kjo do ta tensiononte gjendjen e brendshme në Shqipëri, ndërkohë që ne së bashku synojmë të kundërtën.
Nga ana tjetër, duhet të keni parasysh faktin se pas njohjes me ligj të pluralizmit politik ju nuk e keni më nën kontroll të plotë gjendjen në vendin tuaj, pavarësisht prej mirëkuptimit me «opozitën» e re. Në këto kushte, prania e atij monumenti në qendër të Tiranës mund të shfrytëzohet me dashaligësi prej elementit subversiv të jashtëm e të brendshëm, duke krijuar një situatë shpërthyese me pasoja të paparashikueshme.
Ne, si gjithmonë, do të ndodheshim në krah tuaj, por në kuadër të një lufte civile ndihma jonë nuk do të ishte efikase sa duhet, mbasi ligji ndërkombëtar i ndalon ndërhyrjet ushtarake në një vend të pavarur, pa një mandat të posaçëm të Këshillit të Sigurimit të OKB. Për të evituar patjetër situata të tilla të padëshirueshme, ju lutemi të merrni në konsideratë sugjerimin tonë. Ndërkohë ndihma e këshilltarëve tanë për zgjidhjen e favorshme të një problemi të tillë nuk do t‘ju mungojë.Ju vëmë gjithashtu paraprakisht në dijeni se pas ardhjes në pushtet të «opozitës» do t‘ju duhet që ta zhvarrosni ish udhëheqësin tuaj prej aty ku ndodhet, pranë monumentit «Nënë Shqipëri», mbasi ai vend në të ardhmen e afërt do të bëhet i pasigurt për të.
Ndajmë me ju shqetësimet shpirtërore, sipas proverbit të bukur shqiptar: Miku i mirë njihet në ditë të vështirë ».
Nexhina fiksoi sytë mbi fletën e letrës që ndodhej në mes të tavolinës, ku Ramoni kishte mbështetur bërrylat me kokën midis dy duarve. Teksti i saj ishte përgjithësisht i hidhur, por i dobishëm për kapërcimin e një çasti të vështirë në kuadër të «proceseve demokratike».
«Të hidhura janë edhe ilaçet, por të domosdoshme për të luftuar sëmundjet, përndryshe këto të sjellin vdekjen‖, tha me vete Nexhina dhe vazhdoi: «A do të ishte një veprim i arsyeshëm që monumenti i tim shoqi të bëhej mollë sherri me pasoja të paparashikueshme? Duke ruajtur pushtetin, një monument edhe mund të ringrihet, por humbja përfundimisht e pushtetit për shkak të një monumenti do ta shndërronte këtë në një simbol dështimi historik. Aq më tepër që ky sinjal për të vepruar na vjen prej përkrahësve të zjarrtë të tim shoqi, të cilët e ndihmuan të merrte pushtetin e të bënte një karrierë dyzetvjeçare. Ata e bënë këtë për interesat e tyre, sigurisht, por nuk ka në botë miqësi me interes të njëanshëm. Po Enveri vetë si do të vepronte po të ndodhej përballë kësaj alternative të vështirë?».Për t‘i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje të rëndësishme, ajo filloi të kalojë nëpër mendje disa situata politike të ndërlikuara gjatë karrierës së burrit.

[Alti Elezi]

Nexhina e mbante mend mirë se si Enveri u kishte rrahur krahët duke u uruar sukses dy përfaqësuesve të Partisë Komuniste kur u nisën për në Mbledhjen e Mukjes, të cilët ishin autorizuar prej tij të nënshkruanin tekstin e marrëveshjes së miratuar paraprakisht prej të dy palëve. Pasi misionarët anglezë dhe Popoviçi ia bënë të qartë Enverit se ndarja e pushtetit të pasluftës me zgjedhje të lira ishte e pafavorshme për komunistët, ai e denoncoi marrëveshjen duke akuzuar për tradhti përfaqësuesit e Partisë në atë mbledhje.
* * *
Pavarësisht nga akuzat e pabazuara drejtuar Sejfulla Malëshovës, Nexhina e dinte shumë mirë se arsyeja e vërtetë për të cilën u godit ai kishte qenë një deklaratë e tij në një plenum të Komitetit Qendror:
«Mjeti i vetëm për të qeverisur vendin në mënyrë demokratike është ligji. Kush shpërfill ligjin, nuk është mik i demokracisë.»
* * *
Në një tjetër plenum të largët të Komitetit Qendror, asaj i kujtohej se si gjatë një pushimi midis dy seancash, i shoqi kishte luajtur pingpong me Koço Tashkon derisa kishte djersitur, gjithë duke qeshur e duke biseduar ngrohtësisht me mikun e vjetër, i cili e kishte angazhuar si me pahir Enverin në grupin komunist të Korçës. Seanca pasardhëse kishte nisur me arrestimin e Koço Tashkos.
* * *
Kur Hrushovi u dha urdhër partive satelite të dënonin në shtyp kultin e individit të Stalinit, Nexhina e mbante mend mirë se si një numër special i gazetës «Zëri i Popullit» iu kushtua tërësisht atij problemi. Pas prishjes së marrëdhënieve me Moskën, Sigurimi u kujdes posaçërisht për zhdukjen e atij numri të gazetës që demaskonte Stalinin, udhëheqësin shpirtëror dhe modelin e Enverit. Ajo gazetë duhej eliminuar jo vetëm nga arkivi i shtypit dhe i gjithë bibliotekave të vendit, por edhe nga koleksionet e individëve. Këta ishin kryesisht komunistë të devotshëm, të cilët e ruanin me dashuri organin e Partisë. Megjithatë Sigurimi nuk donte që ata ta kuptonin se ku qëndronte thembra e Akilit të atij problemi dhe ua bleu me një çmim marramendës për kohën gjithë koleksionin e «Zërit të Popullit», me justifikimin se në shumë biblioteka të vendit ky koleksion ishte dëmtuar nga koha e pakujdesia.
Dy fanatikë të shtypit të Partisë të zonës së mirënjohur operative – njëri nga Gjirokastra e tjetri nga Vlora – nuk pranuan që ta shisnin koleksionin e dashur as me atë çmim të pazakonshëm, ngaqë nuk ndaheshin dot prej tij. Në një largësi kohore prej tre muajsh nga njëra-tjetra, të dy shtëpitë e tyre u dogjën «aksidentalisht» së bashku me koleksionin e shtrenjtë. Megjithatë, Partia ―zemërmadhe‖ u ndërtoi shtëpi të re falas dy fanatikëve të saj.
Kur iu kujtua ndodhia e fundit, Nexhina qeshi, duke e harruar për një çast dilemën që po e mundonte. Së bashku me burrin, ajo kishte bërë një vizitë në shtëpinë e re të komunistit veteran nga Gjirokastra, i cili kishte qarë tek po u përshkruante dhimbjen që i kishte shkaktuar djegia e koleksionit të gazetës, numrat e së cilës ai vazhdonte t‘i koleksiononte përsëri.
— Do të isha gati ta ndërroja shtëpinë e re që më ndërtoi Partia me koleksionin e plotë të «Zërit të Popullit», u kishte thënë ai duke u përlotur sërish.
Kur ishin larguar prej andej, bashkëshorti i kishte pëshpëritur Nexhinës:
— Me këtë mendje që paska ki, do t‘i digjet edhe shtëpia e re, po na u krijua ndonjë situatë e ngjashme me shtypin.Kjo jehonë kujtimesh, që dëshmonin zhdërvjelltësinë e të shoqit në manovra politike të zhveshura tërësisht nga nocioni i moralit, i dha zemër Nexhinës e i ndriçoi mendjen për të zgjidhur situatën në të cilën ndodhej. Sa naive i dukej vetja tani në krahasim me aftësinë vendimmarrëse të Enverit në situata shumë më të vështira nga kjo që po përjetonte ajo!
E pakënaqur nga sjellja e saj që po mbytej me një lugë ujë, Nexhina tha me vete:
«Më duhet të pranoj se nuk kam mundur të përfitoj aq sa duhej nga përvoja e bashkëpunimit për më se dyzet vjet me atë talent të lindur të politikës. Kur përkrahësit e tij të plotfuqishëm të kulisave politike e njoftuan më 1968 të denonconte Traktatin e Varshavës, pasi do të kishte ndihmën e tyre efikase për ta përzënë flotën sovjetike nga baza ushtarake e Pashalimanit, Enverit nuk iu drodh qerpiku ta bënte këtë, ndonëse tanket e atij traktati sapo kishin skuqur asfaltet e Pragës. Sigurisht flotën luftarake të Zheleznovit nuk e përzunë Çobo Rrapushët tanë, siç beson populli, por ultimatumi i NATO-s drejtuar Traktatit të Varshavës për të mos krijuar konflikt ushtarak në Pashaliman, pranë brigjeve italiane, se ai do të kishte pasoja të paparashikueshme për ta. Dhe neve nuk na hyri gjemb në këmbë në saje të ndihmës së pakursyer të po atyre aleatëve, që sot na udhëzojnë të heqim nga piedestali monumentin e tim shoqi për të mirën tonë e të atij vetë. Dhe unë vazhdoj të ngurroj akoma të bëj atë që duhet...»
Ajo hodhi sytë me keqardhje mbi Ramonin e sëkëlldisur që dihaste me kokën midis dy pëllëmbëve të duarve tashmë të djersitura. Nexhina e kuptonte mirë se ishte detyrë e saj të vendoste për këtë çështje delikate sa shtetërore po aq edhe familjare. Ramoni nuk mund të bëhej dot kurrë nismëtar i zgjidhjes së këtij problemi delikat.
— Shoku Ramon, kur vendosëm bashkë t‘i ndiznim dritën jeshile pluralizmit shqiptar të kontrolluar prej nesh, këtë e bëmë duke vepruar siç do të vepronte vetë Enveri, po të ndodhej në pozicionin tonë. Ne të dy kemi qenë bashkudhëtarë në karrierën e tij të gjatë politike, por nuk e kishim parë ndonjëherë Enverin ta humbiste toruan edhe në çastet më të vështira. Dhe ai, së bashku me ne, kaloi mjaft situata të turbullta. Nën shembullin e tij, ne kemi për detyrë t‘iu gjejmë zgjidhjet adekuate problemeve me të cilat do të na ballafaqojë kjo kohë e trazuar. Enveri do të na qortonte sikur të ishte dëshmitar i hutimit tonë të sotëm.
Ramoni hoqi duart prej fytyrës së tij të skuqur, drejtoi trupin mbi kolltuk, i buzëqeshi miqësisht Nexhinës dhe iu përgjigj:
— Kjo botë ka miliarda njerëz, por Enver kishte vetëm një. Stuhia mund të thyej shumë pemë, por ajo s‘është veçse fllad për një lis të fuqishëm. Kështu ishin edhe situatat e vështira politike për Enverin tonë, thjesht një mundësi që ai të demonstronte kapacitetin e tij si kapiten furtune. Të ndjekësh shembullin e tij nuk është e lehtë.

[Alti Elezi]

— Megjithatë është shumë më mirë kur ekziston shembulli i frymëzimit, se sa kur të duhet t‘i gjesh forcat për veprim vetëm brenda vetvetes.
— Po kur të duhet të vësh dorë pikërisht mbi burimin e frymëzimit? Kur të kërkohet t‘i heqësh shpirtin historisë, për të cilën ke luftuar gjithë jetën?
— Ty të kujtohet mirë, shoku Ramon, që Enveri citonte shpesh shprehjen: «Politika nuk është një shkencë ekzakte». Pra, grafiku që do të pasqyronte një veprimtari politike nuk do të ishte kurrsesi një vijë e drejtë. Thjesht termi «manovër politike» lë të kuptohet se politika është ajsberg, jo një shfaqje publike, megjithëse i shërben publikut. Prandaj ne sot duhet t‘i respektojmë orientimet e aleatëve tanë të mëdhenj. A nuk do të bënte edhe Enveri vetë të njëjtën gjë?
— Të falënderoj përzemërsisht, shoqja Nexhina, për kontributin e shquar që po jep në të mirë të çështjes sonë të përbashkët në këtë periudhë të vështirë reformimi, për t‘iu siguruar horizonte të reja idealeve tona. Gjithmonë kam pasur bindjen se ti nuk ke qenë thjesht bashkëshorte e atij burri shteti të shquar, por edhe një frymëzuese e mbështetëse e veprimtarisë së tij të suksesshme politike. Për mua ti je gjysma e Enverit, prandaj jam krenar që të kam sot në krah. Megjithëse është lehtësisht e kuptueshme që sugjerimi i aleatëve është për të mirën dypalëshe, përsëri do ta kisha shumë të vështirë ta merrja i vetëm vendimin e heqjes prej piedestalit të monumentit të arkitektit të Shqipërisë moderne. Kjo do të më dukej një lloj tradhtie për hir të interesave egoiste. Prania jote më lehtëson ndërgjegjen në kryerjen e këtij akti sa të dobishëm aq edhe të padëshirueshëm. Edhe një herë, të faleminderit!
— Sa ditë duhet të zgjasë kjo fushatë elektorale sipas ligjit? - pyeti Nexhina, duke i anashkaluar komplimentet e Ramonit.
— Dyzet. Por nuk është e thënë që heqja e monumentit të bëhet doemos pa filluar fushata elektorale, siç udhëzon mesazhi. Ndërkohë unë mendoj që të mos ta heqim zyrtarisht monumentin, se një veprim i tillë tingëllon si një dënim që i bëjmë ne vetë udhëheqësit tonë të lavdishëm, por të krijojmë kushtet që atë ta rrëzojnë me dhunë turmat e Demonit. Pas kësaj, ne do të pozicionohemi kundër këtij akti vandal dhe do të kërkojmë dënimin e shkaktarëve. Në këtë mënyrë, mishi piqet dhe helli nuk digjet. Veç kësaj, rrëzimi brutal i monumentit ka edhe dy të mira të tjera për strategjinë tonë aktuale.
«E para, do të zbulojmë se cilët janë armiqtë më të tërbuar të atij monumenti dhe do t‘ia caktojmë si detyrë Demonit t‘i likuidojë në bashkëpunim me policinë sekrete, mbasi do t‘i ketë brenda radhëve të tij. E dyta, reaksioni i komunistëve të devotshëm, veçanërisht në rrethet e jugut, do të jetë i ashpër dhe do t‘iu fus datën turmave të dalldisura të Demonit. Ka ardhur çasti që atyre t‘iu tregojmë tërthorazi dhëmbët.
— Pikërisht për këtë arsye ne do ta respektojmë afatin e mesazhit për heqjen e monumentit, por me një ndryshim të vogël: ajo do të ndodhë ditën e parë të fushatës elektorale, që takon më 20 shkurt. Kështu, turmave të harbuara të Demonit do t‘iu dridhen leqet kur të dalin në atë fushatë që e kanë shpallur ―historike‖. Veç dy pikave që trajtove më parë lidhur me dobinë e shfrytëzimit për interesat tona të asaj ngjarjeje të shëmtuar, unë do të dëshiroja të shtoja edhe një pikë të tretë. Por kjo nuk është e ngutshme.
— Është kënaqësia ime e veçantë të të dëgjoj të shprehësh çfarëdo lloj dëshire sot, ndërkohë që je duke sakrifikuar ndjenjat familjare për hir të idealit.
— Të faleminderit. Do të dëshiroja që në të ardhmen, në kuadër të premtimeve boshe që do t‘iu bëjë Demoni armiqve tanë ish të burgosur politikë, ta caktojë datën 20 shkurt si dita e kujtimit të viktimave të komunizmit. Vitet e dekadat do të kalojnë e njerëzit do ta kenë harruar që dikur, në atë datë, është rrëzuar një monument për të cilin ata s‘kanë pasur dijeni fare. Ama, duke qenë 20 shkurti dita e homazheve të viktimave të komunizmit, kujtimi i Enverit do t‘iu mbetet si zgjedhë në qafë të flijuarve të tij dhe ajo do të shndërrohet vetvetiu në një festë për vetë Enverin.
— Lejomë të të puth, se më entuziazmove me këtë ide gjeniale, thirri Ramoni, duke u çuar në këmbë. Monument i Enverit është e gjithë Shqipëria socialiste dhe 20 shkurti do të bëhet kësisoj dita e ringjalljes së tij shpirtërore nëpërmjet rënkimeve të flive të tij.
Pasioni klasor u pasua prej pasionit epshor.

[Alti Elezi]

— Skeptik, do të të jap një lajm të mirë. Nesër rrëzohet monumenti i diktatorit, i tha Toni, shoku i fëmijërisë dhe ish-bashkëvuajtësi i tij i burgut.
— Nga e more vesh ti?
— Diskutohej gjerësisht sot midis manifestuesve në mitingun e Partisë Demone.
— Ëhë, paskan vendosur ta rrëzojnë vetë, - u shpreh ai pa manifestuar asnjë shenjë emocioni.
— Çfarë tipi i çuditshëm që je! Qysh kur kanë nisur këto procese e deri sot, asnjë ngjarje nuk ke pranuar si të pamanipuluar o burr‘ i dheut, - ia ktheu Toni disi i pakënaqur nga mosbesimi që manifestonte shoku i tij i vjetër ndaj erës së ndryshimeve.
— Këto ngjarje nuk e ndryshojnë dot natyrën e tyre të vërtetë, Toni, edhe sikur unë t‘i pranoj si të pamanipuluara. Ti ke qenë nxënës shumë i mirë në histori. Mban mend të kesh lexuar ndonjëherë, se një regjim diktatorial e ka dorëzuar pushtetin pa dhunë? Aq më tepër një diktaturë komuniste!
— Por kohët ndryshojnë, politika evoluon.
— Evoluimet nuk janë kurrë rrënjësore, veçanërisht në politikë. Duke qenë se sinqeriteti dhe dashamirësia janë lëndë e huaj për politikën, kjo njeh progres dhe regres në evoluimin e saj. Përndryshe nuk do të kishte pasur luftëra botërore me çmim aq të lartë për njerëzimin, nuk do të ishin instaluar në shekullin e njëzetë diktaturat komuniste, shumë më gjakësore e më çnjerëzore nga Inkuizicioni, të cilat e deformuan qenien njerëzore. Diktatura komuniste të sqaroi vetë ty, nuk ke nevojë për sqarimet e mia.
— Sigurisht, por më vjen keq të mos besoj se diçka e mirë po ndodh.
— S‘ka dyshim që diçka e mirë po ndodh dhe ky është fryt i kohës. Por duhet bërë kujdes i veçantë të dallohet qartë ajo që ndodh në të vërtetë me atë që pretendohet se po ndodh, mbasi ky i dyti është fryt i djallëzisë politike. Madje i një kategorie politikanësh të shpërfytyruar, të cilët e kanë trajtuar popullin e tyre më keq nga sa janë trajtuar kafshët në mesjetë. A na lejohet neve, që e kemi pësuar më shumë se të tjerët nga egërsia e diktaturës, të besojmë se ata që nuk u ngopën me gjakun e viktimave të tyre për një gjysmë shekulli u bënë papritmas babaxhanë e duan të na zbukurojnë jetën? Kësaj i thonë të shikosh ëndrra me sy hapur.
— Por rrëzimi i monumentit të diktatorit është një gjë e mirë të paktën, apo jo?
— Është e mirë për ata vetë, jo për ne.
— Çfarë thua ti, je i dehur?
— Përkundrazi, nuk kam vënë pikë rakie në gojë prej një muaji, se nuk kam. Ai monument duhej hequr me ligj, mbasi të gjykohej e të dënohej e gjithë epoka enveriane për krimet e saj të përbindshme dhe dëmet e pariparueshme që i shkaktoi Shqipërisë e shqiptarëve. Vetëm ashtu do të nxirrej mësimi i duhur nga e kaluara jonë e hidhur dhe do të nisnim një rrugë të mbarë si popull. Rrëzimi i atij monumenti nga turmat është një kurth nëpërmjet të cilit klika diktatoriale synon të pastrojë WC-në e saj me duart e njerëzve të revoltuar. Dhe pastaj do t‘i akuzojë për vandalë, duke u kthyer kështu nga e akuzuar në akuzuese. Në këtë mënyrë, me një gur ajo do të vrasë dy zogj.
— Megjithatë, unë nuk të jam lutur për ndonjë gjë deri sot. Tani po të lutem të nisemi bashkë për në Tiranë nesër, që të asistojmë në atë spektakël historik.
— Toni, ne jemi shokë të vjetër e nuk është nevoja të më lutesh që unë të bëj diçka për hir tënd. Por ai spektakël do të jetë vetëm joshës për ne e historik për vetë klikën diktatoriale, mbasi ajo do të jetë një manovër në shërbim të strategjisë së saj për të ruajtur me çdo kusht pushtetin.
— Sidoqoftë, për ne ka qenë një ëndërr rrëzimi i atij monumenti të kobshëm.

[Alti Elezi]

Të nesërmen, në orën pesë të mëngjesit, dy ish-të burgosurit morën trenin për në Tiranë. Për shkak të vonesave të shumta gjatë rrugës, ata mbërritën atje rreth orës njëmbëdhjetë.
Kryeqyteti gumëzhinte. Grupe qytetarësh drejtoheshin për në qytetin ―Studenti‖ ku pritej të zhvillohej një miting i rëndësishëm i Partisë Demone. Të tërhequr nga rryma e kalimtarëve, Toni e Skeptiku bënë të njëjtën gjë.
Megjithëse e kishte marrë rrugën e Tiranës pa dëshirë, vetëm për t‘i bërë qejfin shokut të tij, Skeptikut po i ngjallte interes atmosfera që gjetën në qytetin ―Studenti‖. Në fytyrat e revoltuara të studentëve e qytetarëve të grumbulluar tek sheshi lexohej pyetja: «Ç‘duhet bërë? Fjalimet e thirrjet nuk mjaftojnë». Skeptikut iu kujtuan skenat parisiane të Revolucionit francez të përshkruara me aq besnikëri nga Hygoi.
«A do të ndodhë diçka e ngjashme edhe këtu sot?» pyeti veten i emocionuar.
Çuditërisht, për herë të parë po i krijohej përshtypja se me të vërtet mund të ndodhte diçka jashtë skenarit të parashikuar të atyre ngjarjeve.
«Strategjia në letër nuk përputhet qind për qind me zhvillimin e saj në terren, as në rastet më të kujdesshme», mendoi ai.Kjo ide filloi t‘i ngjallte optimizëm.
Në të vërtet, qysh kur kishte nisur lëvizja studentore e në vijim, ai e shikonte zhvillimin e atyre ngjarjeve si një dokumentar të përgatitur në Kinostudion «Shqipëria e Re». Toni ishte entuziast dhe revoltohej me shokun e tij, kur ky e pyeste duke qeshur:
— Cilën seri të dokumentarit do të shikojmë sonte në televizion?
Qysh atëherë Toni, nga inati, nuk e thërriste më në emër por vetëm Skeptik.
Megjithatë, së bashku me Tonin ai kishte qenë disa ditë në Tiranë në periudhën e lëvizjes studentore. Edhe natën e miratimit prej Byrosë Politike të njohjes me ligj të pluralizmit dhe formimit të Partisë Demone ata kishin qenë deri vonë në qytetin Studenti. Bilé atje edhe kishin fjetur. Por zhvillimet e mëvonshme e kishin zhgënjyer. Edhe parullat që u lejoheshin manifestuesve në mitingjet e Partisë Demone ishin të censuruara.
Pikërisht për këtë arsye ai po habitej me atmosferën e re që gjeti më 20 shkurt 1991 në Tiranë.
«Heronjtë i nxjerr çasti», kishte lexuar në një libër.
Ndofta kishte ardhur më së fundi çasti që edhe nga radhët e asaj turme të madhe shqiptarësh të revoltuar të dilnin heronjtë e ditës, pse jo?
Ndryshe nga herët e tjera, shenjat dukeshin premtuese. Oratori i parë që iu afrua mikrofonit qe lakonik:
— Sot nuk do të qëndrojmë të ngujuar këtu ; mitingun do ta zhvillojmë në sheshin ―Skënderbej‖.
Një brohoritje e fuqishme e turmës i parapriu marshimit për në sheshin e madh. Nën trysninë e emocioneve, të gjithë nxitonin hapin. Ndofta aspiratat e ndrydhura shqiptare kishin një takim me kohën atë ditë. Kjo u bë e besueshme, kur shumë zëra filluan të thërrisnin: «Drejt Bllokut, drejt Bllokut!».
Skeptiku iu hodh shokut të tij në qafë:
— Të faleminderit shumë, Toni, që u bëre shkak të jem sot në Tiranë. Do të më mbetej merak ta shikoja vetëm në televizor marshimin popullor mbi Bllok.
— Po beson më së fundi se diçka serioze po ndodh? - e pyeti ai me sy të përlotur.
— Tani sapo ka filluar të ndodhë diçka e madhe, e vërtetë. Duhet të përpiqemi t‘i afrohemi ballit të marshuesve.
Ndërsa thirrja «drejt Bllokut!» po pushtonte turmën, kjo po merrte drejtimin e duhur, rrugën e lirisë.
Por, krahas shumë të mirave, Zoti ka krijuar edhe tradhtarët. Një gabardinë e bardhë, me flokë të bardhë, me megafon të bardhë në dorën e pabesë, i ngritur në krahë nga gabardina të tjera të bardha, bëri të dështonte çasti i madh. Zëri i tij vrasës lirie paralizoi turmën:
— Të nderuar qytetarë! Ne jemi manifestues paqësorë e jo rebelë. Duhet të grumbullohemi në shesh për zhvillimin e mitingut dhe të heqim dorë nga veprime që thyejnë ligjin.
Nga njëra anë thirrjet e përsëritura të gabardinave të bardha për tu grumbulluar në shesh e nga ana tjetër propaganda intensive e policisë sekrete të shpërndarë në masën e njerëzve sollën demoralizimin e përgjithshëm. Turma ndryshoi drejtim e bashkë me të edhe rrjedha e historisë shqiptare...
Toni u trishtua duke parë shokun e tij t‘i rridhnin lot.
— Më fal, paske pasur të drejtë. Nuk e meriton të të thërras më Skeptik.
— Përkundrazi, sot e meritoj më shumë se kurrë atë. Gjithë ata qytetarë të devotshëm që thërrisnin «drejt Bllokut!» nuk e meritojnë dyshimin tim. Ata tani janë po aq të trishtuar sa ne e një ditë ndofta do ta çojnë deri në fund atë rrugë që u mbeti sot në mes.

[Alti Elezi]

Në heshtje të plotë, Ramoni e Nexhina po prisnin të ndiqnin pamjet e zhvillimeve në sheshin ―Skënderbej‖. Gjatë natës së kaluar ishin instaluar një seri kamerash të fshehta në disa godina përqark sheshit. Megjithëse ato pamje do të filmoheshin edhe prej televizionit shtetëror, ata të dy, si gjithmonë, kishin linjën e tyre të posaçme për transmetimin e drejtpërdrejtë të ngjarjeve që u interesonin. Sipas urdhrit që kishin dhënë, transmetimi do të niste kur turma të sulmonte monumentin, ndonëse filmimet do të fillonin herët.
Megjithëse të përgatitur shpirtërisht për atë çka do të ndodhte, emocionet për dyshen e plotfuqishme ishin të paevitueshme. Pavarësisht se bëhej fjalë për një manovër të dobishme politike, sytë e tyre nuk ishin mësuar të shikonin skena të papëlqyeshme për ta dhe kjo u jepte siklet. Ndërkohë ata nuk i linin dot pa parë këto ngjarje që ishin pjesë e skenarit të tyre politik. Kur gjithçka të kishte përfunduar sipas parashikimit, dueti i super-pushtetit do të urdhëronte ndëshkimet përkatëse. Në këtë mënyrë ata do të ishin nxitësit, gjykatësit dhe hakmarrësit e këtyre eksperimenteve cinike me popullin e tyre të shfrytëzuar si kafshë ngarkese, por të pa trajtuar as si të tillë të paktën.
«Ne duhet të kujdesemi për jetëgjatësinë e makinerive të shtrenjta që importojmë nga jashtë, mbasi punëtorët janë makineri që kujdesen vetë për jetëgjatësinë e tyre», kishte pasur kurajën e pacipë të deklaronte dikur ish kryeministri harbut, të cilin mëkatet e shumta e bënë të përfundonte në mënyrën më të turpshme.

[Alti Elezi]

— Filloi, - tha Ramoni me gjysmë zëri.
Nexhina pastroi syzet para se ta përqendronte vëmendjen në ekran.
Spektakli që iu shfaq para syve ishte ogurzi për të.
Turma po e sulmonte monumentin kryesisht në dy drejtime: nga ana e Pallatit të Kulturës dhe nga ajo e Muzeut Historik kombëtar. Makina policie me sinjal alarmi vinin rrotull sheshit për të frikësuar e rralluar turmën. Por manovrimet e tyre nuk karakterizoheshin nga papërgjegjshmëria e zakonshme e diktaturës. Siç ndodh zakonisht në raste të tilla, kërcënimi e shtonte agresivitetin e të revoltuarve.
Nexhina e vlerësoi të admirueshme rezistencën e mbrojtësve të monumentit. Me qen e me shkopinj gome, ata rendnin pa pushim nga të gjitha drejtimet për të prapsur sulmuesit. Operacionin mbrojtës e drejtonte një grup oficerësh që lëviznin në një rreth më të ngushtë përqark piedestalit, duke dhënë pareshtur urdhra. Ishte një dyluftim i ashpër midis të revoltuarve që mendonin se rrëzimi i simbolit të kobshëm do të shënonte fundin e një epoke të zezë dhe mbrojtësve të tij të dëshpëruar, të cilët përpiqeshin ta shtynin në kohë sa të mundnin atë çast. Të parët i nxiste zëri i ndërgjegjes, të dytët, ai i detyrës. Pala e tretë – fajtorët e vërtetë – ishin spektatorë të fshehtë.
Përleshja po intensifikohej. Goditja e fortë e një shkopi gome e rrëzoi një demonstrues tek shkallët e piedestalit. Qeni iu hodh përsipër.
— Bëje copa! - thirri Nexhina, e cila shpirtërisht ndodhej atje.
Nga lëvizja instinktive që bëri, iu derdh filxhani me kafen e fortë. Ramoni nxitoi t‘i rrihte krahët për ta qetësuar e i tha duke u skërmitur:
— Mos u bëj hiç merak për këtë punë; edhe po e fali qeni, nuk e falim ne. Të gjitha materialet filmike do të kontrollohen me imtësi.
Me gjithë përforcimet që u kishin ardhur, zgjatja e përleshjes po i lodhte së tepërmi mbrojtësit e monumentit të dënuar nga koha. Një monument i urryer nga populli është antimonument, një turp mbi piedestal.
Sakaq turma ishte shtuar ndjeshëm në numër e po sulmonte pothuajse nga të gjitha anët. Kjo i detyroi mbrojtësit të lëshonin terren. Ata nuk e fillonin më përleshjen tek shkallët e gjera larg monumentit, por para shkallëve që çonin direkt tek piedestali. Me forca të përqendruara, ata luftonin ashpër atje. Pas shumë tentativash të dështuara, sulmuesit u bindën se muri mbrojtës, i cili luftonte vendosmërisht para piedestalit, nuk çahej dot pa përdorimin e sendeve të forta. Kjo fazë e dyluftimit të mundimshëm paralajmëronte fundin e tij. Optimizmi i rrethuesve dhe pesimizmi i të rrethuarve shtoheshin progresivisht. Një sulm masiv me sende të forta krijoi çarjen vendimtare të mbrojtjes. Demonstruesit e parë mbërritën tek piedestali.
Për çudi, në vend që të përforconin mbrojtjen e ngushtë rreth piedestalit atje ku ishte çarë, mbrojtësit u shpërndanë në ndjekje të demonstruesve të veçantë përgjatë shkallëve. Monumenti i diktatorit ishte braktisur. I vetëm përballë turmës që po e rrethonte, ai ishte tashmë pré e të revoltuarve. Sikur urrejtja e këtyre të mund të kthehej atë çast në energji termike, ajo copë bronzi me pamje të pështirë do të kishte shkrirë.
Ç‘do të ndodhte tani? E mbështetur plotësisht në shpinën e kolltukut, Nexhina i kishte ngulur thonjtë e dorës së djathtë në kyçin e së majtës. Atë çast i dukej vetja fajtore që e kishte lënë përmendoren e bashkëshortit në mëshirë të revoltës së «leckamanëve». E ç‘mëshirë mund të tregonte një turmë e indinjuar ndaj atij që e kishte keqtrajtuar pa pikë mëshire një jetë të tërë? Turmat e revoltuara nuk gjykojnë, vetëm ndëshkojnë.
— Kënaquni, duke u hakmarrë me bronzin, se atij vetë e neve të gjithëve na i morët të keqen, - filloi të ngushëllonte veten Nexhina duke i futur më thellë thonjtë në kyçin e dorës. Përkundrazi, planet tona do t‘ju a vrasin përsëri ëndrrat dhe zhgënjimi do t‘ju shoqërojë deri në varr.
Por shikimi iu mjegullua kur e pa të shoqin në bronz me litar në fyt. Me gjithë tërheqjet e forta të litarit, monumenti nuk po lëvizte prej vendit. Siç dukej, ata që e kishin montuar dikur e kishin parashikuar një tërmet të tillë për të dhe e kishin fiksuar fort.
Ndërkohë, një person shtatlartë, i veshur civil, mbi thinjat e të cilit dallohej qartë vija e lënë prej kapelës ushtarake të mbajtur për një kohë të gjatë, iu afrua të revoltuarve e u tha:
— Tërhiqeni nga ana tjetër litarin, se bulonat e krahut të djathtë janë hequr.
Pas këtyre fjalëve, i panjohuri u përzje shpejt me turmën. Askujt s‘i ra ndërmend në ato çaste tensioni ekstrem të interesohej se cili ishte ky person e nga e dinte ai që ata bulona ishin hequr para kohe.
Duke marrë në konsideratë këshillën e atij, tërheqësit e litarit e ndryshuan 180° pozicionin e tyre. Veprimi qe efikas; qysh në tërheqjen e parë, monumenti u lëkund. Të inkurajuar nga kjo shenjë suksesi, ata e intensifikuan tërheqjen. Shumë vetë nxituan të vinin dorën mbi atë litar që po përmbyste një lavdi të rreme gjysmëshekullore. Duke u lakuar gjithmonë e më shumë, më së fundi monumenti u shemb. Bashkë me të edhe Nexhina. Pas një rënkimi të mbytur ―oooh!‖, asaj i ra të fikët.
Ramoni thirri urgjentisht mjekun.
Me fytyrën e ndezur shpuzë nga tërbimi tek po shikonte turmën të zvarriste monumentin mbi të cilin kishin hipur shumë persona, ai murmuriti:
— Do ta paguani me kokat tuaja këtë që po bëni. Asnjë prej jush nuk do t‘i shpëtojë dot ndëshkimit tonë hakmarrës.

[Alti Elezi]

Kur manifestuesit thërrisnin gjatë zhvillimit të mitingjeve «lironi vëllezërit tanë!», Demoni nuk e bashkonte kurrë zërin e tij me të atyre dhe nuk harronte të përsëriste me vete «urimin» që i kishte rekomanduar Ramoni për ta:
«Mos arritshi ta nxirrni kokën asnjëri prej telave me gjemba!»
Megjithatë, ai u kujdes posaçërisht që Shoqata e të Përndjekurve Politikë të shndërrohej në një aneks të Partisë Demone. Dhe ia arriti qëllimit. Armata e shthurur e të mjerëve, e mbetur me gisht në gojë, e la veten peng në mëshirën e lojës politike për instalimin e neokomunizmit në Shqipëri. Duke u ndjerë e paaftë të luftonte për drejtësi, ajo priti mëshirë. Prej kujt?... Prej atyre që mëshirën e quajnë «tradhti ndaj parimeve». Histori e dhimbshme humbësish të pajtuar me humbjen nga pafuqia.
Falë orientimeve të Ramonit dhe nën diktatin e realitetit të ri, Demoni e kuptoi rëndësinë e «zgjebeve klasore» për të bërë grimin politik të domosdoshëm. Me gjithë pafytyrësinë ekstreme që e karakterizonte, veterani i Partisë së Punës e kuptonte mirë që ai vetë nuk e kishte kurrsesi të drejtën morale të «zgjebeve» për të vjellë vrer kundër komunizmit, të cilit ai i kishte shërbyer e po i shërbente me aq zell. Më lakmitarët e të mjerëve u bënë megafonat e tij.
«Mjerimi material sjell me vete mjerimin moral», do të shprehej Pol Elyar.

[Alti Elezi]

Pasditen e 16 shtatorit 1991 Demoni hyri çakërrqejf në zyrën e Presidentit të Republikës, duke i buzëqeshur vesh më vesh atij. Pas takimit të përzemërt, Ramoni e ftoi të ulej mysafirin «rival».
— Të dy jemi shumë të ngarkuar me punë në këtë periudhë, Demon, e filloi bisedën Presidenti. Veç me një ndryshim rrënjësor; unë jam një diell që po perëndoj, ndërsa ti një diell në lindje e sipër.
Demonit i vezulloi fytyra nga ky kompliment me përmbajtje reale, por nuk ngurroi ta dëmshpërblente moralisht Presidentin për hir të modestisë së treguar:
— Ju jeni nga ata diej që vazhdojnë të ndriçojnë edhe pas perëndimit të tyre, z. Ramon. Porositë tuaja, direktivat tuaja, këshillat tuaja, shkrimet tuaja, do të mbeten një busull e përhershme për mua e Satanin.
— Meqenëse përmende Satanin, doja të dija nëse kontaktoni rregullisht me njëri tjetrin apo jo. Nuk e kam fjalën për biseda telefonike, të kuptohemi.
— Po, takohemi rregullisht. Të paktën dy herë në javë, kalojmë disa orë të natës bashkë në një vilë që ju e keni pagëzuar rishtas në mënyrë domethënëse, - buzëqeshi Demoni.
— Pikërisht aty e kisha fjalën, nëse e frekuentoni vilën «Katapulta» të Tiranës. Unë e kam pagëzuar në rreth të ngushtë me atë emër, për t‘ju dhënë shkas ju të dyve të kujtoni herë pas here zanafillën e karrierës tuaj politike.
— Ndofta gjithçka nuk mbahet mend në kuadër të një karriere politike me ngjitje vertikale, siç e quani ju tonën, por starti ynë i fuqishëm i Triestes do të mbetet i paharruar për ne. Aq më tepër që ai nuk e humbet kurrë aktualitetin.
— Pikërisht kjo u pajis ty e Satanin me dy palë krahë. Për «të fluturuar» brenda për brenda Shqipërisë, keni krahët e Partisë së Punës, ndërsa për të ndërmarrë «fluturime» të gjata, ndërkombëtare, do të keni krahët e Triestes.
— Gjithçka në shërbim të çështjes sonë të madhe, z. President.
— Sigurisht. Cili ishte opinioni i «miqve» të tu antikomunistë për kremtimin sot prej nesh të përvjetorit të Konferencës së Pezës? - hyri më së fundi në temë Presidenti.
— Ata e quajnë Konferencën e Pezës si një hap tjetër të Partisë Komuniste drejt thellimit të përçarjes kombëtare, pas denoncimit të Marrëveshjes së Mukjes.
— Edhe këta bandillë ashtu mendokan, si paraardhësit e tyre? Pse të marrë ishim ne që të pranonim ta ndanim pushtetin pas luftës me bejlerët e agallarët?
— Ashtu ua ka qejfi edhe këtyre, si të parëve të tyre, që edhe ne sot të pranojmë ta ndajmë pushtetin me ta.
— Të mprehin dhëmbët se do t‘ua servirë spaletat Demoni ynë në tabaka argjendi, të mos bëhen merak, - u shpreh Presidenti duke u skërmitur.
— Ashtu siç ua servirët ju baballarëve të tyre pas luftës, - u përgjigj po me të njëjtin ton Demoni.

Vijon........