e keqja me ty asht se nuk e ke provu shokin enver, ndaj e redukton diktaturen gjaksore te tij ne ... thashetheme!
lexo ketu poshte (xene se je ne formen e edukimit m-l):
TemA Online, 20 Mars, 2012
Nė Shqipėri drejton dhe komandon ende elita komuniste
“Pėrvetėsimi i botėkuptimit tė demokracisė nė Shqipėri duket kaq i vėshtirė dhe kjo ka tė bėjė pjesėrisht me njė trashėgimi nga komunizmi, ku shteti ishte i superfuqishėm, kontrollonte gjithēka dhe qytetari shqiptar nė tė vėrtetė nuk kishte tė drejtėn e fjalės. Tani qė ka liri, ajo duhet pėrvetėsuar, ėshtė e rėndėsishme tė dish se si tė sillesh nė liri. Por ka edhe njė faktor tjetėr, qė me sa duket pėr shqiptarėt ėshtė e vėshtirė tė zgjedhin alternativa, sepse kėto alternativa nuk ofrohen. Qysh nga viti 1990 thuajse nuk ka pasur fare ndryshim tė elitave nė Shqipėri. Elita, qė drejton tani politikėn pjesėrisht e ka prejardhjen nga i njėjti rreth personash, tė cilėt pėrbėnin elitėn edhe nė komunizėm”. Kėshtu ėshtė shprehur nė njė intervistė pėr DW, historiani dhe njohėsi i Shqipėrisė Hans-Ulrich Lempert, nga Universiteti i Vjenės, Austri.
Nė kėto njėzet vjet pas zgjedhjeve tė 22 marsit 1992, qė u konsideruan si zgjedhjet e mirėfillta pluraliste, si do ta vlerėsonit nivelin e demokracisė nė Shqipėri?
Tranzicioni nga komunizmi nė demokraci pėr Shqipėrinė ishte mjaft i vėshtirė: Shqipėria ishte njė ndėr vendet e fundit tė Evropės Lindore. Tranzicioni u shoqėrua nga mosmarrėveshje dhe konflikte shumė tė gjata midis partive lidhur me institucionet dhe procedurat elektorale. Sot Shqipėria pa asnjė rezervė ka njė demokraci: Institucionet demokratike janė etabluar, pavarėsisht, se sot jo gjithēka funksionon si duhet duke mos iu pėrgjigjur nė nivelin e duhur parimeve demokratike. Ēfarė duhet parė me sy mjaft kritik ėshtė efikasiteti i institucioneve, se sa funksionojnė kėto institucione sipas parimeve demokratike dhe sa vihen kėto parime nė jetė.
A ėshtė i konsoliduar dhe a ėshtė i garantuar funksionimi i parlamentit sipas standardeve perėndimore?
Institucioni i parlamentit nuk vihet mė nė pikėpyetje nga asnjėra palė. As parimi i zgjedhjeve tė lira nuk vihet nė dyshim. Por fakti ėshtė qė njėzet vitet e shkuara janė karakterizuar nga polarizimi mes dy partive tė mėdha asaj socialiste dhe demokratike, tė cilat kanė qenė vazhdimisht nė konflikt me njėra-tjetrėn. Kėsisoj ato e kanė bllokuar shpeshherė procesin e transformimit, sepse si njėra, ashtu edhe tjetra parti e kanė bojkotuar parlamentin.
Cilat janė sipas jush arėsyet e kėtij polarizimi?
Njė nga arėsyet ėshtė personalizimi dhe hierarkizimi i fortė i kėtyre partive. Qė tė dyja partitė janė tė orientuara fort ndaj udhėheqėsve tė partisė, Sali Berisha nė partinė demokratike dhe Edi Rama nė partinė socialiste, nė kėtė tė fundit deri nė 2005 ka qenė e njėjta dukuri me ish-kryetarin Fatos Nano. Ēdo pėrballje politike dhe ēdo debat sillet gjithmonė rreth kėtyre dy figurave. Diskursi politik nuk zhvillohet aq pėr ideologji, apo koncepte politike, por pėrqėndrohet fort tek pėrballja midis personave qė ndonjėherė duket se merr trajtėn e armiqėsive personale.
Simbioza e krijuar mes dy kundėrshtarėve politikė ėshtė kjo njė karakteristikė e politikbėrjes nė Shqipėri, apo njihet si dukuri edhe nė vendet e tjera postkomuniste?
Kjo dukuri ėshtė shfaqur nė shumė vende postkomuniste, ku ėshtė krijuar njė polarizim i fortė nė politikė, kjo edhe pėr arėsyen se shumė shpejt partitė pasuese tė partive komuniste, partitė socialiste shumė shpejt u kthyen nė pushtet pas zgjedhjeve. Megjithatė krahasuar me vendet e tjera evropiano-lindore politika e bojkotimit tė vazhdueshėm tė parlamentit, siē ka ndodhur nė Shqipėri, ėshtė relativisht unikale.
Sado qė nė dukje shoqėria shqiptare ėshtė e politizuar, nė masė ndihet edhe pėrhapja e mosbesimit ndaj politikės. A ėshtė edhe kjo pasojė e trashėgimisė komuniste, apo kemi tė bėjmė me njė dukuri tė re tė kushtėzuar nga rrethanat aktuale?
Mendoj se tė dyja kėto janė tė lidhura ngushtė me njėra-tjetrėn. Ndėrsa nė komunizėm kishte njė mosbesim tė madh kundrejt shtetit, zhvillimet nė vitet 90-tė duke nisur qysh me manipulimet nė zgjedhje e deri tek kriza financiare, prej sė cilės shtresa tė tėra tė popullsisė humbėn kursimet e tyre duke ēuar nė pragun e luftės civile, kanė bėrė qė nė Shqipėri tė krijohet njė zhgėnjim i madh dhe deziluzionim sa u pėrket zhvillimeve politike.
Pėrse duket kaq i vėshtirė pėrvetėsimi i botėkuptimit tė demokracisė nė Shqipėri?
Unė mendoj, se kjo ka tė bėjė pjesėrisht me njė trashėgimi nga komunizmi, ku shteti ishte i superfuqishėm, kontrollonte gjithēka dhe qytetari shqiptar nė tė vėrtetė nuk kishte tė drejtėn e fjalės. Tani qė ka liri, ajo duhet pėrvetėsuar: Eshtė e rėndėsishme tė dish se si tė sillesh nė liri, ku duhet tė jesh i pėrgjegjėsheėm si pėr veprimet vetiake, ashtu edhe pėr zhvillimet nė shoqėri. Por ka edhe njė faktor tjetėr, qė me sa duket pėr shqiptarėt ėshtė e vėshtirė tė zgjedhin alternativa, sepse kėto alternativa nuk ofrohen. Qysh nga viti 1990 thuajse nuk ka pasur fare ndryshim tė elitave nė Shqipėri. Elita, qė drejton tani politikėn pjesėrisht e ka prejardhjen nga i njėjti rreth personash, tė cilėt pėrbėnin elitėn edhe nė komunizėm.
Mė sipėr ju theksuat, se diskursi politik fare pak ka tė bėjė me koncepte, pėrse ndodh kjo?
Ka shumė pak dallime programore midis dy partive tė mėdha: asaj socialiste dhe demokratike. Dallimet janė fare tė vogla sa i pėrket politikės sė taksave, apo asaj sociale. Por edhe midis partive tė vogla, duke veēuar paksa partinė republikane, qė ka njė orientim si tė thuash patriotik, dallimet programore janė tė zbehta. Parimisht mund tė thuhet, se dallimet midis tyre nuk janė tė pėrkufizuara nga pėrmbajtja.
A pėrbėn problem pėr funksionimin e jetės parlamentare fakti, qė partitė nuk kanė dallime tė qarta programore?
Definitivisht: Ky ėshtė vėrtetė njė problem i madh. E rėndėsishme ėshtė qė tė shmanget fiksimi ndaj personalizimit tė politikės dhe qė tė vendosen pikėrėndesat programore. P.sh. edhe nė partinė socialiste ka pasur anėtarė, apo edhe drejtues, tė cilėt pas zgjedhjeve tė fundit nuk kanė qenė dakord me bojkotimin e parlamentit dhe kėrkonin kthimin nė parlament pėr tė bėrė njė opozitė konstruktive. Por pėr fat tė keq strukturat partiake janė aq tė hierarkizuara dhe kjo pengon zgjidhjet e suksesshme.
Ndonėse politika nė Shqipėri dominohet nga dy partitė e mėdha qė polarizojnė, peisazhi partiak qysh nė fillimet e demokracisė e deri mė sot ka pėsuar ndryshime duke u fragmentarizuar me krijimin e partive tė reja. Eshtė ky fragmentarizim nė dobi apo nė dėm tė parlamentarizmit?
Faktikisht nė kėto njėzet vjet nė Shqipėri janė krijuar njė sėrė partishė. Por unė nuk do tė mendoja se ky ėshtė njė faktor, qė e ka dėmtuar parlamentarizmin, sepse partitė e vogla kanė fare pak influencė nė politikė. Pėrderisa ligjet elektorale gjithmonė kanė favorizuar partitė e mėdha, pėr partitė e vogla ka qenė e mundur tė marrin mandate parlamentare apo tė jenė pjesė e pushtetit vetėm pasi kanė hyrė nė aleanca elektorale. Ishte hera e parė me LSI-nė, pėr njė parti tė vogėl, e cila pati sukses nė zgjedhjet e vitit 2009. Kjo ishte edhe hera e parė qė partia demokratike hyri nė koalicion me LSI-nė, njė parti kjo e krijuar pas shkėputjes nga partia socialiste. Deri mė sot socialistėt apo demokratėt e kanė siguruar shumicėn pėrmes aleancave elektorale. Kjo do tė thotė qė segmentimi as nuk e ka penguar, por as nuk e ka pėrmirėsuar parlamentarizmin. Kjo pėr arėsyen, se midis partive nuk ka dallime tė qarta ideologjike siē ėshtė p.sh. nė Gjermani, ku ka njė pėrkufizim tė qartė programor midis kristiandemokratėve, socialdemokratėve, liberalėve, ekologjistėve apo tė majtėve. Interesant do tė jetė zhvillimi pas formimit tė partive e reja, qė pritet tė krijohen sė shpejti nė verė: Njėra nga shkėputja e njė krahu tė partisė demokratike si dhe lėvizja „Kuq e Zi“ me njė orientim tė fortė nacional-populist, e cila me shumė gjasė do tė riformatohet si parti e mirėfilltė. Lidhur me kėtė tė fundit ėshtė interesante tė mėsohet, se sa potencial do tė ketė ajo po tė nisemi nga fakti, qė shumė qytetarė shqiptarė janė tė zhgėnjyer nga politika.
Krijoni Kontakt