Pershendetje. :)
Marre nga "Gjuha e Perendive" e te madhit arvanitas A.Kolia
(Kerkoj ndjese nese shkronjat greke te perdorura nuk dalin te plota...)
Shpjegim i emėrtimit tė tė dhėnave tė Kozmogonisė.
XAOΣ (Haos-Khaos-Kaos:CHAOS): Fjalė e cila edhe sot mban tė njėjtin kuptim dhe do tė thotė vend i pafund, hapėsire boshe, por edhe vend i madh etj.(Nė greqisht X=H ose KH nė shqip).
Vjen nga XąFoς (HįFos-KhąFos) dhe supozohet si rrėnjė i.e.Ghév-es.
Nė shqipen e vjetėr ekziston folja Hap = hap diēka,zgjeroj por edhe hapja e njė luleje, fillimi i diēkaje, krijim i diēkaje. Fjalė tė dala nga e njėjta rrėnjė:
Hap = largėsia e njė hapi tė njeriut, njė Hap ose njė Pash.
Hapėt = hapur etj.
Menjėfjalė shikojmė qė folja Hap dhe fjalėt qė dalin prej sė njėjtės rrėnjė kanė tė njėjtin kuptim me tė mitologjisė sė Hesidotit Xįouς (Hąus-Khąus), d.m.th distancė, vend, hapje, fillim i krijimit. Pra rrėnja e fjalės Xįoς ėshtė Hap-(Haph) ose HaF nė se preferoni dhe nuk ndryshon asgjė dhe nė njė fazė tė mėvonshme shtohet prapashtesa greke oς.
Ekziston gjithashtu nė shqipen e vjetėr edhe folja Ha (Xa) = me ngrėnė, e cila nuk duket si pa lidhje me fjalen Xįoς (Hąos), por fjalė qė sė pari ėshtė :
1) shumė mė e pėrpara lindur e Xaπ (Hap) dhe
2) dhe sė dyti, si pasojė e tingėllimit ose eko e veprimit qė njeriu i lashtė bėnte nė momentin kur hante, gėlltiste apo pėrpinte ushqimin e tij. Kur hapte gojėn e tij njeriu i lashtė dėgjohet Ha (Xa) dhe nė vazhdim kur e mbyll dėgjohet Hap (Xaπ ose HaF (XaF).
Interesante ėshtė qė kur dėgjohet Hap (Xaπ do tė thotė qė dikush mė parė kishte hapur gojėn e tij, kishte menjėfjalė krijuar HįF(XąF)-oς.
Fjalė tė dala prej kėsaj rrėnje janė :
Kapsh, kapshiore.
Nė greqisht xaψiį, xįπι, xaśτω etj.
Kam mendimin se edhe fjala « Įδης » (Adhis, Adis) ka si tė parė rrėnjėn Ha (Xa)-HaF (XaF) dhe tė dytėn fjalėn Dhe.(Perėndia e botės sė pėrtejme, tė nėndheshme.)
NYXTA dhe EPEBOΣ (Nķhta dhe Érevos) . Fjala «Nuξ-νuktóς » (Niks-niktós) ėshtė njė fjalė e pėrdorur pothuajse nė tė gjitha gjuhėt e quajtura indo-europiane.
Nė ship ėshtė Nat-Natė.
Fjala Épeβoς (Érevos) ka fjalėn qė i pergjigjet nė shqip Érret = nxihet kur vjen darka, u érr, e errėt , errėsohet.
AIΘHP (Ethķr) : Duke u bazuar nė thėniet e lashta quhet mbulesa ose pjesa e sipėrme e atmosferės, ajri i pastėr ku banojnė Zotat, por kjo fjalė e ndryshuar do tė thotė
« o kauτóς αγéρας » (Ajri i nxehtė), sepse formohet nga αķθω (étho) = καίω-μαι (kéo-me = digjem)etj., dhe αήρ (aķr).
Nė shqip Ethe = kur ke temperaturė.
Aήρ, αέρας = Er, Erė = Aιθέρ>Aιθήρ (Ethér>Ethķr).
Duke vėnė nė dukje kėtė pikė krijohet njė problem qė na shtyn drejt ri-analizimit tė ndryshimit ndėrmjet Kozmogonisė dhe Theogonis sė kėndvėshtrimit nė filozofinė pellazge.
Theogonia kemi Erė-Αέρας d.m.th. Hρα (Ira), kurse tek Kozmogonia kemi Ethéra(αιθέρα dhe jo vetėm por edhe si e dhėna bazė e krijimit tė universit,gjithėsisė. Ēfarė ėshtė pra Aιθέρ,Aιθήρ : Nė Kaos,Haos-in (Xάος e errėt me ndėrhyrjen, influencėn e Éρωτος(-έλξη=tėrheqje) aktivizohet lėnda-materia e shpėrndarė dhe jo-aktive, krijohet Lėvizja (Kίνηση-gr.) Réa, Reja, Reia (Pέα dhe nė pėrplasje me lėnden-materien, Aθήρ Aιθέρ Aιθήρ(Athķr-Ethér-Ethķr) [veprimi, energjia] dhe Drita (= Dita).
Por kėtė nuk e ka vertetuar sot fizika berthamore ?
OYPANOΣ (Uranós=Qiell): Hesidoti pėrmend si perėndi tė parė Oupavó (Uranó). Pra me Uranós Isiodos hyn tashmė nė Theogoni, duke u larguar nga Kozmogonia. Por kam pėrshtypjen se edhe dinastia e Uranós, edhe dinastia e dytė e Kronos, bėjnė pjesė nė Kozmogoni, nė mythologjinė kozmogonike tė njė faze tė mėvonshme. Uranós nuk ėshtė asgjė tjetėr veēse pėrkuesi, korresponduesi i Hįos-Khįos-Chįos,- lindėsi, babai i krijimit,- me pak llogjikė dhe me shumė fantazi. Krijesat e tij janė tė shumta dhe fantastike por trashgimtari, pasardhėsi i tij Krónos do ta shfronėsoj, pėrderisa mė parė me njė drapėr gjigant do ti presi organet gjenetike. Mė tė shumtėt e mythologėve e konsiderojnė Krónon personifikim i nocionit KOHĖ dhe ky perceptim fillon nga tė lashtėt dhe hymnet Orfike ku sikurse thote Próklos (Πρόκλος nė shkollat e tija mbi veprat e Hesidoti dhe theologjinė e Platonit, ku pėrshkruhet Krónos gjithnjė me mjekėr te zezė pėrderisa ėshtė e pakonceptueshme sensi i plakjes sė kohės.
Nė hymnin Orfik kushtuar Krónos ai emėrtohet Pangjenitori shekullor.
Nė vitin 1854 tek Albanesischen studien J.G.Hahn lidh emrin e Krónos me foljen nė shqip KRON, KRUA, KROJ = burim, rrjedhje uji. Tė njėjtin mendim ka edhe S.Konda tek Shqiptarėt dhe ēėshtja pellazge.
J.Vreto mbėshtet mendimin qė fjala shqipe KOH ėshtė rrėnja e parė e fjalės Krónos. Decharme nuk pranon barazinė e Krónos me KOHĖ dhe duke mos u dukur tė shprehė nje mendim tjetėr tė ndryshėm, citon mendimin e Breal nga Hercules et Cacus , dhe e nxjerr fjalėn nga rrėnja ***, nga e cila vjen edhe fjala Kραίνειν (Krénin) nė greqisht, dhe vė nė dukje q te Veddet-Beddet e Indusve Krįnan ėshtė perėndi krijuese. Natyrisht, tė gjitha perėnditė pak a shumė janė krijuese dhe pa pėrfillur qė Krįnan me Króno nuk ka tė bėjė, nėnvizoj qė Kραίνειν (Krénin) nuk do tė thotė ποιείν sic mendon Breal, por mbarim, ekzekutim, pėrmbushje(shih I.Stamataku) ose me pas principin, fillimin d.m.th.sundimin, mbretėrimin dhe fjala vjen nga lėvizja e kokės sė sovranit (kįra, kranķo, krķ, krķe nė arvanitase-shqip) ku zakonisht nuk shpėrdoron shumė fjalė por me njė lėvizje tė kokės ekzekutohen tė gjitha nga organet e tij ekzekutuese. Sot nė sllavishte ekziston fjala Krįli-Mbret dhe nė arvanitase - shqip Krietar, Kryetar.
Kam pėrshtypjen qė fjala Krónos vjen nga greqishtja Krunós dhe shqipja Kronje-Kroi-Krua, nė qoftė se keto fjalė vijnė nga rrėnja Kre, qė do tė thotė Krej, Kokė. Kjo do tė duket mė mirė nė se ecim mė tej nė shpjegimin e gruas sė madhe tė Krónos, Réas (Pέας . Nga analiza e emrit Réas do tė shohim qė kėto dy perėndi tė dinastisė sė dytė nuk janė perėndi qė personifikojnė tė dhėna tė krijimit tė universit, gjithėsisė, por disa kontribues tė tjerė tė tij. Krónos personifikon Kohėn dhe Réa personifikon Lėvizjen. Dhe sigurisht duket analogjia e dogmės sė lashtė filozofike tė francezit Berxon Gjithcka nė kohė lėviz ose tek fraza shqip Redh - rrjedh Kronjėza.
Decharme e konsideron Réa-n, perėndi e ardhur nga lindja nė Greqi, nga Azia e Vogėl pas Homerit dhe pėr kėtė nuk jep arsyen, nuk e justifikon. Nė kundėrshtim me shkrimtarėt e lashtė qė nxjerrin emrin e perėndisė nga folja Pέω(Réo=Rédh) dhe himnet qe e identifikojnė atė me retė udhėtare, lėvizėse, - e quan perėndinė si personifikim i
Tokės : Fjala Réa duket thjesht njė kundėrzhvendosje e fjalės Era, rrėnja e s cilės ndodhet tek sanskritishtja Ira, latinisht Terra dhe gjermanisht Erde.... Réa dallohet nga Γαία (Géa,Gjéa) sė pari prej prejardhjes sė adhurimit tė saj qė nuk i pėrket nė mėnyrė tė veēantė Greqisė. Ndodhet natyrisht emri i saj tek Iliada por Homeri ndoshta e mori nga tradicionaliteti besimtar i Azisė sė Vogėl -Decharme : Mythologjia greke, faqja 352.
Natyrisht kėto supozime nuk dokumentohen nga asgjėkundi dhe me asgjė, por le tė vijmė tek ethymologjia qė jep Decharme : Latinisht Terra = tokė, e thatė, ka rrėnjėn Terr qė nė shqip pėrbėn njė rrėnjė vet-thėlbėsore me u tha, me u terr. Pra Terra quhet e thatė, trup toke kundrejt me detin e ujshėm. Tek Homeri ndeshim rrėnjėn korresponduese Tέρσομαι (Térsome). Por le tė verifikojmė me arvanitasen-shqipen tek pellazgjishtja e lashtė dhe tek e mėvonshmja greke perceptimin sipas sė cilės Réa personifikon lėvizjen dhe nė vitet, kohėrat e mėvonshme ekzistencėn e lėvizshmėrisė, n hapėsirėn e qiellit. Sikurse ndeshim gjithashtu tek hymni XIV Orfik ndaj Réas, epitete : Filo-udhėtare, Bukuri ajrore.
Nė shqip kemi RE- REA-REJA. Edhe tė gjinisė femėrore... .
Nė greqisht nuk gjejmė fjalė korresponduese me Renė (nė gr. Σύννεφο-Sķnefo), por pėr lėvizjen ekziston folja Ρέω, ρούς, ροή (Réo, rśs, roķ) dhe nė shqip korresponduesen REDH, dhe qė tė dyja i referohen kryesisht tė lėngshmes, lagėshtirės.
Nė shqip qielli i mbushur me re thuhet VRERĖT. Nė greqishten e lashtė shohim fjalėt βρέμων (vrémon), υψηβρεμέτης (ipsivremétis) etj. qė do tė thonė bubullon, gjėmon etj. por sepse bubullojnė dhe gjėmojnė retė me vetėtimat, aludojme se mos nė kėtė fjalė shqip VRERĖT VRANĖT = qiell me re , i ngarkuar, i rėndė gjendet ēelėsi i ethymologjisė sė kėtyre fjalėve tė lashta.
Le ti rikthehemi babait tė Krónos, Oupavós (Uranós) ku siē thamė korrespondon me Haos,Khaos-in e Kozmogonisė pellazge. Ambjenti rrethues i tokės, kupolė kėshtu duket tė paktėn nė vėshtrimin e parė, ambjent rrethues i tokės Haos,Khaos,Kaos quhet kupolė qiellore (Ουρανός, Ωρανός θόλος Uranós, Oranós thólos).
Fjalėn mythologėt e ethymologojnė nga sanskritishtja Varunah, perėndi e qiellit te natės, errėsirės. Perėndia e ditės-dritės quhet Diaus dhe ėshtė mė se e dallueshme qė fjalėt Varunah dhe Diaus janė mbiemra pėrcaktues cilėsorė tė Uranós (qiellit) dhe jo vet Uranós (qielli). Fjala sanskrite Varunah ėshtė korresponduese me fjalėn arvanitase-shqipe Vranėt = me re i zėnė, i ngarkuar. Nė shqip ekziston fjala Urėz (nė gr. Shkruhet
Oύpεζ ) d.m.th. kupolė, nga pamja vizuale. z nė fund ėshtė mbaresė zvogėluese dhe kemi urėz qė do tė thotė kupolė e vogėl. Kupola e madhe quhet Urė. Natyrisht ekziston an, ku nė qoftė se pranojmė tė thėnat e S.Kondės do tė thotė prejardhje topike, pra vendore (p.sh. Shkodr-an =prej Shkodre, Dibr-an = prej Dibre etj.).Dhe nė qofte se pra gjėrat janė kėshtu atėherė Uranós (Oυρανός do tė thotė ai qė ndodhet sipėr kupolės qė mbulon tokėn. URAN > URANOS (OΥΡΑΝ > ΟΥΡΑΝΟΣ .
Qė tė kthehemi pėrsėri tek mythologjia, Uranós dhe mbretėria e tij kishin perfundim tė keq sepse djali i tij Krónos me njė kose, drapėr gjigant i preu organet gjenetike dhe i mori pushtetin gjithėēkaje, gjithėsisė. Sakrilegj, krim apo fantazi e sėmurė e tė lashtėve ?
Decharme thotė qė pamundėsia pėr tė dėnuar Uranós, korrespondon me idenė e madhe tė shkundjes, tundjes hutuese, por nuk shpjegon se cila mund tė jetė ajo. Mendoj se Uranós qė sikurse thamė korrespondon me Haos, Khaos, Kaos pas njė proēedure qė analizuam, krijoi trupat e njohur qiellorė dhe pas njė periode, faze jo tė qėndrueshme nė zhvillimin e kėtij krijimi (Uranós shkatėrron femijėt e tij) ndėrpritet, ndalon krijimi i mėtejshėm dhe stabilizohet universi - gjithėsia me ndėrhyrjen e Kohės (Krónos). Koha pra ėshtė qė vendos tashmė pamundėsine, impotencėn pėr krijesa tė mėtejshme tė Hįos, Kįos (Uranós). Ky mendoj se ėshtė shpjegimi llogjik i kėtij mythi.
Nė njė fazė shumė tė mėvonshme , nė epokėn e Homerit pėrafėrsisht (sepse prej tij e kemi informacionin) Ωκεανός (Okeanós = Oqeani) konsiderohet genitori, lindėsi i perėndive dhe njeriut (Iliada : D,201, 246).
Ethymologjinė e fjalės Okeanós (Ωκεανός mythologėt dhe gjuhėtarėt e nxjerrin ose nga Ωκύς(Okķs) = i shpejtė dhe Nάω (Nįo) = vrapoj, rend, rrjedh, ose nga sanskritishtja A-cayana-h = ambjent rrethues. Dhe natyrisht nuk pėrjashtohet tė ketė lidhje ndėrmjet greqishtes Okeanós dhe sanskritishtes A-cayana-h, por pėrjashtohet kategorikisht prejardhja nga kjo fjalė sanskrite. Nė fjalorin e njeriut vijnė pėrpara, prijnė pra emrat e tė dhėnave bazė tė botės qė e rrethon dhe shumė mė vonė ndjekin mbiemrat pėrcaktues, idetė etj. Le tė shohim tani interpretimin, versionin qė del nga gjuha shqipe. Nė shqip kemi UJĖ (nė gr. Shkruhet Oύγj). Prej kėsaj dalin fjalėt ύδωρ (ķdhor) dhe υγρός (igrós) qė do tė thonė i lėngesht, i lagėsht (u greqisht lexohet i, dhe ou lexohet u). [Natyrisht, gjuhėtarėt konsiderojnė tė tjera pėr rrėnjė tė kėtyre fjalėve dhe jo vetėm por i konsiderojnė tė ndryshme, paēka se nė fjalorin ethymologjik tė Stamatakut shohim qė ėshtė e mundshme fjala uγρός(igros) nga rrėnja iapetike Ugy]. Me shqipen Ujė(nė gr. shkruhet Ośγj) shikojmė mė se qartė se ēfarė do tė thotė uγρός. Rrėnja ėshtė ouγj(uj) dhe mbaresa -póς (rós) do tė thotė tendencė ndaj diēkaje nė gr.
Kėshtu qė :
uγρός < ouγ-ρός (igrós < ug-rós). Ndoshta ėshtė e tepėrt sot por nesėr jo, tė theksojmė qė greqishtja e lashtė (u) shprehej si anglishtja (w), pra (u) nė shqip.
[Pėrsa i pėrket identifikimit nė rrėnjė tė fjalės uγ-ρός dhe śδωρ shiko transformimin e (γ nė (δ dhe nė tė kundėrt tė gėrmave nė fjalorėt ethymologjik (p.sh. δα npė vedt te γα γη, gr. , dhe latinisht: Uvidus, Uvor )].
Por natyrisht, fjala qe na intereson nuk eshte uκεανός (Ikeanós) por Ωκεανός (Okeanós). Asgje nuk ndryshon perderisa germa (Ω,ω = O,o) eshte shume me e mevoneshme se germa (u) dhe ne dialektin eolik dhe dorik (ω vendosej ne vent te
(u-ou). Keshtu qe : Ωκεανός (Okeanós) < Οuγεανός (Ugeanós) < οuγεάν (ugeįn) = me te lengshem, ujesor. Shiko Οuρανός (Uranós), Ωρανός (Oranós). Per ta mbeshtetur kete mendim duhet te marrim parasysh qe fjala Ωκεανός (Okeanós) pergjigjet edhe si Ωγήν (Ogķn). [Γ,γ, e gr. shqiptohet si g+j ose g e zbutur].
Te njejten rrenje ka edhe fjala Ωγuγία (Ogigķa) dhe Ώγuγος (Ógigos) ai mbret, ne epoken e te cilit ndodhi permbytja e madhe. Me ndryshimin qe ketu kemi perseritjen e fjales Οśγj (Śg-j) = Uje ku deklaron pikerisht permbytjen (κατακλuσμός kataklismós ne gr.), d.m.th. uje me teprice. Οuγj οuγj-oς > Οśγοu-oς > Ώγuγος .
Ne dialektin e Viotise, Óγγα (Ógga) = Uje [shiko kapitullin e Athinį Tritogénia, shiko portat Ωγγαία (Oggéa) ose Ωγuγίαι (Ogigķe)].
Okeanós Oqeani, lind shume femije te gjithe liqene dhe lumenj prej gruas se tij Τηθśν (Tithķn) dhe vajza me e njohur e tyre eshte personifikimi i detit Θέτις (θάλασσα thįlasa ne gr.), e jema e perendise lumore, Αχιλλέα (Achiléa-Akhiléa = Akili), ku rrenja e tij Akh-, Ach- (Aχ-) do te thote gjithashtu uje (shih edhe Aχελώος Akhelóos, Achelóos). S.Konda i konsideron te identifikuara perendite Τηθś (Tithķ) dhe Θέτις, Θετίδα (Thétis, Thetķdha) prej rrenjes DET-. Per tu theksuar eshte se ne as edhe nje nga te quajturat gjuhe indoeuropiane nuk ka rrenje te ngjashme. E zakonshme eshte
Mar-, Mor- . Kurse ne te kundert ne shqip kemi DET dhe ne Greqine e epokes se Homerit do ta ndeshim vetem nje here kete rrenje ne emrin e perendeshes se detit
Det-id-os (mbaresat : -os, -is, -a, -or etj. jane te shtuara shume me vone dhe te cilat mund te shpjegohen kenaqshem nepermjet gjuhes arvanitase-shqipe). Qe te justifikojme parambaresen -id themi se ajo eshte nyja qe ne shqip sikurse edhe ne epoken para-Homerike (edhe ne Homerike) pasonte fjalen. Me vone nyja u fut perpara fjales por u mbajt edhe ne fund te saj, keshtu qe fjalet prej asaj epoke dhe deri me sot kane dy nyje. DET DETI DETIT. Keshtu pra nyja gjinore -IT eshte para-mbaresa ID ne gjinore e DET-IT-os (ΘΕΤΙΔΟΣ . Mbaresa -os eshte krijim shume me i mevonshem.
Qe te kthehemi tek gruaja e Ωκεανός (Okeanós), Τηθśν (Tithķn), themi se sjo ishte e njohur si ushqyesja e madhe, me gjinj te medhenj (ne hymnin XXII Orfik, rr.6) dhe natyrisht qe eshte perderisa ka per te ushqyer mbi 3.000 femije, por kryesisht te ushqeje mbreterine e qenieve te detit. Shumica e nxjerrin emrin e saj nga Τήθη ose Τηθή
(Tķthi ose Tithķ)[fjalor Homerik I. Pantazidhu, fjalor I.Stamataku, B. Hoffman] = γιαγιά (jiajiį), τροφός (trofós) = ushqim, dhe nga rrenja e supozuar Dhe- sikurse edhe fjalet θείος (thķos), θεία (thķa) etj. ne greqisht.
Kurse ne shqip Thethij, Thith qumesht apo cfaredo lloj tjeter.
(po mundohem ti zevendesoj germat ne greqisht me ato latine...)
Dias
Dias (Dhķas, Dķas) dhe Zeus (Zeus), Sdevs ose Deus dhe Zas e Das eshte Zoti i mbi te gjitheve i pantheut Olimpik dhe me heret akoma i tempullit te lashte qe ndodhej ne Dodon (Dhodhņni). Edhe Ai sikurse Zotat e tjere eshte Zot Pellazg.
Therritet Zot-Ati i Zotave dhe njerezve, por ndoshta kjo eshte nje shprehje poetike e hiperbolizuar sepse Dias eshte i pari nga te tjeret dhe bir i Krónos (Kronos-Kroj-Krua) dhe Dķmitra (Dhimitra), “Hpa (Ira), Poseidón (Poseidon), Estķa (Estķa), Plśton(Pluton) jane vellezer e motra te tij.
Eshte i plotfuqishmi i qiellit dhe prej andej leshon rrufete e tija te tmerrshme kunder kundershtareve te tij ose nga maja e Olimpit ku ka thronin e tij shekullor. Ne Greqine klasike Dias merr ne mendimet e filozofeve dhe poeteve nje hapesire tjeter dhe behet fjala (logos-gr.) e gjithesise, mendja qe ka menduar e renditur te gjitha.
Eskķlos tek Prometeu thote se Zeus kushdo qe te jete eshte forca qe vepron ne harmoni me llogjiken dhe drejtesine.
Analiza e emertimit te Dias do te na tregoje si ai, shume me perpara se Eskilos, barazohej me mendimin me te larte me cfaredo qe me vone filozofet do ta quanin vou
(lexo: nu = mendje) ose me vone lógo (logo = fjale) dhe shume me heret akoma me Diellin.
Hipoteza ekzistuese e deritanishme mbi prejardhjen e emertimit ka si rrenje Div
(lexo: Din) nga e cila vjen edhe ne sanskritisht emri i qiellit Dyaus. Gjithashtu supozohet se eshte e njejta rrenje edhe per emrat latin Jovis dhe Jupiter sikurse edhe te dialekteve greke qe permendem me siper dhe te emertimit te shumenjohur Zeus me arsyen se Z eshte germe pasardhese e bashkimit S dhe D (D ne gr. = Dh ne shqip).
Keto nuk mund te jene te drejta dhe nuk mund te ndricojne problemin tone dhe nuk na japin pergjigjet e nje sere pyetjesh qe dalin.
Me pak fjale qe te mos zgjatemi, sipas kesaj teorie Dias vjen nga rrenja Din qe do te thote oupavós (lexo: uranós = Qiell) ne nje gjuhe i.e. te sterlashte te supozuar dhe ne sanskritisht qe quhet gjuha me e vjeter i.e.. Ne te njejten kohe mundohen qe te besojme se Dias ne nje kohe shume te vjeter do te ishte shembellimi i qiellit.
Por ne mendojme se gjerat jane ndryshe. Ne asnje gjuhe i.e. qielli nuk ka rrenjen Din dhe sanskritisht Dyaus nuk eshte asgje tjeter pervec Zot i Drites qiellore (Φωτεινού ουρανου-gr.) ne te kundert me Varuna-h qe eshte Zot i Erresirres nates.
Fjalet Dyaus dhe Varuna-h jane mbiemra qe rrjedhin nga qiell i ndritur ; i erret.
Ne greqisht fjala Dias = lamprós (lampros= i shkelqyeshem), foteinós (fotinó=-i ndritshem) dhe eudķa (efdhia,efdia=ndricim, me drite) = lamprķ, foteinķ iméra (=dite e shkelqyeshme, e ndritshme). Por edhe ketu nuk njohim nga vjen kjo rrenje Di qe do te thote foteinótita (lexo: fotinótia = ndricim).
Ne greqishten e lashte fjalet e formuara :
eśdios = galķnios (prehje e qete), kahtarós (i paster), lamprós, kalókardhos (zemermire) nuk kane ndonje lidhje te drejtperdrejte me emrin Dias sic mbeshtetet (p.sh. prej Stamatakos).
Ketu sipas mendimit tim kemi te bejme me nje fjale qe eshte zevendesuar me kalimin e kohes nga fjala Hmépa (iméra=dite), sipas Homerit ķmar, įmar - dialekt dorian. Kjo fjale, duhet te kete qene Dia, qe gjendet si rrenje e fjaleve Eudios, Eudķa dhe Éndiosqe permenda me siper. Ne te vertete dhe ne qofte se biem dakord qe Eśdios-α kane lidhje me Dia, fjala Éndios qe do te thote mesi i dites, na e ndryshon drejtimin llogjik.
Gjithashtu edhe ne latinisht kemi Dies, ne spanjisht Dia, ne anglisht Day dhe ne shqip Dit-a.
Do te paraqes nje rradhe fjalesh ne shqip me rrenjen Di :
Ditė = pjese kohore qe ka drite.
Dihet = zbardh,agon dita. U di = u zbardh.
Dieg ,Digjet = d.m.thene ndricon.
Di = njohje e dickaje, ndricim i mendjes. Ketu behet bashkimi i Zotit me njohjen e plote te gjithckaje etj. Merret gjithashtu parasysh kendveshtrimi me i ri sipas te cilit dituria eshte shembelltyre e drites, ndricimit dhe mos dituria me erresiren.
Peredi-a = Zot ku fjala Di perben pjesen e dyte te bashkimit.
Djale.
Cila pra mund te jete burimi i fjales Di, ku cdo gje qe ndricon ka pikerisht kete per rrenje? Qielli qe supozohet nga gjithe ata qe e mbajne sanskritishten si gjuhen me te vjeter?Por qielli nuk eshte gjithmone i ndritshem dhe si mund ta justifikojme rrenjen Di ne fjalet qe kane rendesine e dites, te se ndritshmes, te Zotit te drites? Cdonjeri mund ta kuptoje pra se burimi i madh i Di (dite) eshte Dielli, Zoti i pare i njerezimit qe nga Mįyias deri tek Europianet, Egjyptianet dhe Japonezet dhe sigurisht Zoti i pare bashke me Nenen-Dhe , Dhe-Miter te pellazgeve.
Duke vazhduar tabelen e fjaleve ne shqip me rrenjen Di- po i referohemi dites se pare te javes qe ne greqishten e re eshte Kupiaki (kiriakķ),d.m.th. dita e Zotit (Kśpios, lexo Kķrios=Zot) e perendise, kurse ne shqip eshte E Diel E Dias E Diellit.
Dhe fjalet qe perkojne ne gjuhet e ndryshme europiane : Sunday (Ang.), Sontag (Ger.) etj.
Per mendimin tim edhe Zeus eshte nje tingellim i ndryshem rrenje qe perfaqeson vetine e dyte baze te Diellit qe eshte i nxehte, qe djeg menjefjale pervecese ndricon.
Zien
Ziarm ose Zjarr
Tzeht
Zeshk
Zi
Zez.
Athķna - Athinį
Adhurimi i urtėsisė dhe mencurisė njerėzore ėshtė mė se i pranishėm nė njė besimtari llogjike sic ėshtė ajo e Pellazgo-Ilire. Kėshzu pra, ajo perėndi qė personifikonte urtėsinė, mėncurinė dhe zgjuarsinė njerėzore, Athiną( sipas Athinįa-į dhe shumė mė pėrpara Athenįa-į) ka njė vend tė vecantė ne Pantheon e Olimpit dhe pėrderisa shumė-adhurohej nė qytetin e ndritshėm tė Greqisė klasike, nė Athinė, merr njė veti dhe shkelqim tė vecantė.
Tipa tė tjerė tė emėrtimit tė Athinįs janė : Athąna, Athanča, dhe nė dialektin dorian Athanąa. Pervec mytheve nė vende tė ndryshme dhe cilėsive tė ndryshme (punėtore, shpėtimtare e popullit , e virgjėr, largpamėse, e palodhshme etj.) nė krahina tė ndryshme, mythi mbizotėrues ėshtė qė : U lind nga koka e Dias, e armatosur dhe gjithmonė e virgjėr mbeti. Personifikon urtėsinė, mencurinė, zgjuarsinė, largpamėsinė. Por para se tė zbėrthejme mythin e urtėsisė dhe mencurisė njerėzore tė lartėsuar nė figurėn e njė perėndie, tė Athinįs, le tė shohim se si e analizojnė dhe shpjegojnė mythologet e famshėm europianė.
Max Müller ėshtė i mendimit se fjala Athinį, ėshtė fjale paksa e ndryshuar e sanskritishtes Ahaną, Akaną, qė do tė thotė e djegshmja. Kjo fjalė vetėm njė herė haset tek Veddes, Vedde sikurse i tėrheq vėmendjen vet Müller-it nė veprėn e pėrkthyer nga ai nė frėngjisht te G. Perrot Sciencse du Langage. (T. II, faqja 252.)
Schwartz ėshtė i mendimit qė Athinį ėshtė perėndi e Astrapģs=Rrufé. (Shiko Der ursprung de mythologie, faqja 83)
Decharme duke marrė parasysh lidhjen e Athinįs me perėndinė e detit Poseidņna dhe specifikėn agresive tė Tritogjénia, bėn disa lidhje te cuditėshme qė tė verifikoi edhe Müller edhe Schwartz.
Supozon epitetin Tritogjénia relativ me perėndine detare Trģtona dhe me perendinė Amfitrģti, dhe meqėnėse keshtu janė gjėrat, ..... tritogjénia Athinį e ashtuquajtura, dhe prej gjuhės sė detarve tė lashtė tė Greqisė dhe nė mėnyrė tė vecantė tė Miniņn Minģet (transportuan nga Biotia nė Libi adhurimin e Tritogjénias Athinį), ose prej ujit e ardhur kjo perėndi, menjėfjalė e perflakshmja Iós, humbte mėngjeseve nė sipėrfaqe prej dallgėve, dhe sic duket prej tyre e lindur (faqja 98 ). Kėshtu konfirmon edhe teorinė e Müller qė sipas te cilit Athinį= Akanį,Ahanį = e djegshmja (Iós), e pėrflakshme, e pėrvelueshmja .
Nė vazhdim duke gjetur pretekst nė pėrshkrimet e Homerit, qė me hapjen e kokės sė
Dias dhe me shfaqjen e Athinįs, surprizė e perėndive dhe natyrės ndoqi, bashkon ndjenjėn e surprizės me Rrufénė dhe me kėtė rast i jep tė drejtė edhe Schwartz qė mbeshtet mendimin se Athinį = Astrapķ Rrufé, sipas fjalės sanskrishte te mythologjisė Veddike dhe nė mėnyrė tė vecantė emrit te perėndisė Athįrva = Astrapģ = Rrufé.
Kėto pra na thonė mythologėt e menēur, por ne do tė shpjegojmė dhe mendoj shumė mė besueshėm edhe ēfarė do tė thotė Athinį edhe ēfarė do tė thotė Tritogjénia dhe pse ekziston lidhja ndėrmjet fjalės Trķton, Tritogjénia, Atritóni, Amfitrķti me ujin nė pėrgjithėsi etj.
Kur Arvanitasit e vjetėr dėgjonin ndonjė fjalė tė menēur, me peshė, qė zakonisht ishte ajo qė sot thuhet fjalė e urtė, proverb, thoshin pėr atė fjalė dhe nė mbėshtetje tė saj :
ajo ėshtė E Thėnė . Do me thėnė qė ėshtė fjalė e kohės sė motshme, sė vjetėr, dhe ėshtė e menēur dhe e respektuar. E Thėna pra, do tė thotė urtėsi, mendim i menēur, qė dominon nė bashkinė shoqėrore si kanun, ligj, profeci. E Thėna nė mėnyrė tė veēantė vjen nga folja Them ose Thom dhe prej tė cilės vjen edhe folja nė greqisht Fimķ, Thimķ( =me pas Fame-Fama) dhe fjala Thémis dhe fjala Thémistes ku me dominimin e Fimķ, u quajtėn tė pazbėrthyeshme, tė paspjegueshme.
Qė tė bėhem me i kuptueshėm gjuha arvanitase sikurse gjithė dialektet e lashta ėshtė gjuhe bashkėtingėlloresh. Menjėfjale ka kryesisht bashkėtingellore dhe rrallė zanore. Por bashkėtingėlloret janė ato qė konstatojnė rrėnjėn e fjaleve tė mėvonshme. Zanoret i perkasin njė epoke tė mėvonshme dhe mbaresat akoma mė tė mėvonshme. Nė qoftė se heqim zanoret dhe mbaresat nė mė tė shumtat fjalė homerike, greke tė vjetėr dhe latine tė vjetėr do tė shohim se ato qė mbesin janė ekzakt fjalė arvanitase ilire shqiptare.
P.sh. fjala arvanitase Plm, nė tė cilėn theksohet « L » ndoshta nuk ju thotė asgjė. Po tė shtojmė ndėrmjet bashkėtingėlloreve zanoret atėherė kemi :
Palįma (nė dialekt dorian) dhe Palįmi (nė dialekt ionian). Vėmė re gjithashtu qė theksi i bashkėtingellores pėrcillet tek zanoria qė vjen pas.
Problemi i tė shkruajturit tė gjuhės shqipe ishte i madh dhe i problematizonte te menēurit e kohėrave ndėr te cilėt disa gjykonin pėr alfabetin grek ( siē ishte Ali Pasha dhe Kunduriotėt qė pėrdornin alfabetin grek pėr tė shkruajtur) dhe disa tė tjerė pėr ate latin i cili ėshtė sot e kėsaj dite nė Shqipėri. Vėshtirėsi gjithashtu paraqiste ndėrhyrja, zgjedhja ose vendosja e disa gjysmėzanoreve me qėllim qė fjala e folur tė ekzekutohej sa mė mirė.
N. q. se themi fjalėn Plm pa frymarrje, nuk na thotė asgjė sepse me tė vėrtetė ndėrmjet bashkėtingėlloreve ėshtė mė se e kėrkueshme, e domosdoshme ndėrhyrja ose vendosja e zanoreve, por cila nga zanoret e njohura mund tė jetė? Inteligjenca shqiptare zgjodhi ė e pazėshme dhe shkruhet : pėllėmė.
Tė njėjtin problem duket kanė ndeshur edhe fjalėt nė Greqinė e lashtė, por dhanė tjetėr zgjidhje: Palįma dhe me vonė Palįmi dhe latinisht Palma. Prandaj them qė tė arrijmė tek shkrimi i drejtė i shqipes sė vjetėr, duhet tė studiojmė mirė dhe tė krahasojmė shqipen me greqishten dhe latinishten e lashtė. Mendoj se nė mė tė shumtėn e rasteve duhet tė mbėshtetemi ose tė marrim shembull zgjidhjet e lashta pėr njė arsye tė thjeshtė : Atėherė shkrimi i gjuhės ndoqi njė stad nė kohė tė gjatė, dhe studimi dhe vėmendja mbi tė ekzistonin tė lira dhe tė pangutura, kurse nė 1911 dua tė them, kur u vendos zgjedhja e alfabetit tė tė shkruajturit tė shqipes, nuk kishte kohė per tu menduar dhe studiuar nė mėnyrė serioze pėr shumė arsye. Populli duhej tė kishte patjetėr njė alfabet. Lidhjet me Greqinė ishin tė tendosura deri nė armiqėsore pėr arsye tė njohura dhe shumė tė panjohura tė cilat duhet ti ristudiojmė etj. etj. .
Pas kėsaj linje informative mundemi shumė thjesht tė kuptojmė se si fjala fillestare
Ethėna u bė Ethįna dhe Athįna. Sikrse edhe Mėma, Mįma dhe Mamį.
Ky version gjuhėsor mbėshtet rėndesishėm pėrderisa E Thėna dhe nė mėnyrė metaforike paraqet tė shprehurit, tė folurit e fjalės sė urtė e tė menēur ku me tė vėrtetė ėshtė dhe duket e pamposhtur.
Por le ta mbeshtesim kėtė teori tonėn duke e vėrtetuar edhe me tė tjera dokumenta.
Ethėna Athinį , sipas mythit, lind nga koka e perėndisė supreme, me kėtė mėnyrė hulumtuese, apokaliptike : Dias, duke pasur parasysh fjalėt e njė preofecie qė sipas sė cilės nga gruaja e tij Mķti ( gruaja e ligjshme e Dias, para “Hpas-Ģras), pasardhėsi qė do tė lindė do vėrė nė pikėpyetje pushtetin e tij deri ketu mythi na jep imazhin e pėrvojave shoqėrore keshtu qe e gėlltit Mitin dhe papritur nga koka e tij
hop-kėrcen, del grua dhe e armatosur Ethėna - Athinį . Nuk ishte asnjėherė fėmijė ! Urtėsia, menēuria nuk ka moshė fėminore ! Kur lind fjala e urtė, kur del nga koka e njeriut urtėsia, menēuria, ėshtė e plotė dhe e fortė. Nuk pėrshkon stad rritjeje, adoleshence drejt integrimit nė pjekuri.
Por ēfarė do tė thotė Mķtis ? Mķtis do tė thotė mendim i plotė, i pjekur.
Mitķs ishte kėshilltaria e urtė, e menēur gruaja e Dias. Vėmė re se sa mė shumė kthehemi mbrapsht nė shoqėrinė pellazge, gruaja kishte njė vend dhe rol te vecantė, sikurse edhe vetė perėnditė e Olimpit ishin 6 burra dhe 6 gra. Ethymologjia mbi interpretimin e Mķtios nuk vihet nė dyshim.
Nė sanskritisht Matih (= Mat), nė greqisht Metró, Mét - ro (= Mat), kurse nė shqip kemi pikėrisht rrėnjėn Mat si folje qė do tė thotė me mat. As Mét - ron dhe as Mat-ih qė ėshtė nė sanskritisht, dhe pėrsėri duhet tė kėrkojmė falje se cila gjuhė ėshtė mė e paralindur se cila
Kėshtu pra Dias gėlltit Mķtis = mendimin e plotė dhe tė pjekur, dhe nga koka e tij lind Urtėsia. Nuk mendoj se ka nevojė pėr analizė ky myth i bukur ku na jep imazhin e autorėsise se vet pellazgėve paragrek, ku me mendimin e plotė, tė pjekur, tė llogjikshėm lind fjala e urtė, e menēur, Urtėsia.
Por Athinį ka ne gjoksin e saj, nė tė gjitha prezantimet, Sirenėn (Gorgonėn) e tmerrshme, d.m.th. Sirenėn Meduza . Ēfarė lidhje mund tė ketė Meduza e tmerrshme (ku kundėrshtimi ndaj sė cilės mund te kthente cilindo nė gur) me perėndinė e Urtėsisė?
Decharme duke menduar qė konfirmon Meduzėn rreth identifikimit tė Athinįs me versionin Astrapķ (Rrufé), thotė qė Meduza ėshtė e mundur, banuesja e resė sė nėmur qė mbulon dritėn e ditės. Pėrbindėsh i tmerrshėm tė cilin vetėm heroi diellor Perséfs-Perséus ose perėndesha e Rrufesė (Athinį) mund ta mposhtin.
Athinasit e epokės klasike morėn imazhin e lashtė tė Athinįs , tė zbukuruar me kokėn e Meduzės, dhe vazhduan ta vendosnin nė tė mėvonshmet statujat e tyre tė mrekullueshme prej mermeri, Meduzėn ne gjoks tė Athinįs . Paralelisht morėn edhe mythin e Perséas ku duket vrasės i Meduzės.
Qė tė shpjegojnė tradicionalitetin e Sirenės nė gjoks tė Athinįs , modifikuan mythin e Perséas duke thėnė se Athinį prej tij mori si perfundim kokėn e Meduzės dhe qė prej atėherė e vendosi nė gjoksin e saj me qėllim pėr ta patur si strukturė, sistem fuqie kundėr armiqėve tė saj.
Nė fakt ėshtė e pashpjegueshme lidhja e Urtėsise me Sirenėn Meduza, por mendoj se diku do tia gjejmė fillin me ndihmėn e gjuhės arvanitase shqipe tė lashtė.
Rrėnja Med e fjalės Meduza nė shqip do tė thotė mendje, intelekt. Latinisht Mens-ntis.
Por edhe nė greqishten e vjetėr do tė shohim foljen Médh-ome dhe Mķdh-ome = mendoj. Tek Homeri do tė shohim kėshilltarin e urtė tė Odisesė, te quajtur Méntora Méndora .
Méduza, do tė thotė e menduara, intelekte prej Med = mend (Ne fjaloret shqip eshte Mend por relativiteti absolut me Mens-ntis latin. dhe Médhome ose Méntor
greqisht na thotė qė shkrimi i drejtė ėshtė Med ose Ment. Nė disa vende tė Attikķs Greqi, shqiptohet edhe Mėnt-Mėnd, nė dialektin paragrek, pra nė atė pellazg. Gjejmė pra kėtė fjalė pellazge ekzakt me arvanitasen shqipen, e kombinuar nė greqishten e vjetėr dhe pothuajse pak tė ndryshuar nė latinisht (Mens mentis).
Por grekėt gjithmonė harrojnė historinė. E tmerrshmja pra Sirenė, Méduza nė gjoks tė Athinįs , nuk ishte Rrufeja, Vetėtima shkatėrruese, sic besonin grekėt klasik, por e pėrhershme kėshilltare e perėndisė sė Urtėsisė.
Athinį ishte Méduza = mendimtaria, inteligjentia, e menēura. Por nė epokėn e stėrlashtė Urtėsia ishte arma mė e madhe pėr tė pėrballuar armikun dhe pėr tė mbijetuar.
Prezantimin tonė e konfirmon e shkruajtura nė rezoluten qė iu sygjeroi Athinasve Themistoklķs gjatė invazionit tė Persėve :
Qytetin lerjani Athinįs ,meduza e Athinasve qė do tė thotė tia besojnė qytetin Athinįs, mbrojtėses, protektores sė Athinasve.
Menjėfjalė meduza ka kuptimin e sigurisė prej foljes médo-médho = drejtoj, mbroj, kujdesem, qė korrespondon me
médhome-médome = pronoó = paramendoj, parashikoj,
frontķzo =kujdesem,
sképtome perķ tinos = mendohem pėr atė, dhe jo kuptimin e emrit paragrek tė perėndisė inferiore, siē predikon Nik. Papahaxhķs (shiko Besimi nė Greqinė e lashtė , Athinė 1987, faqja 120).
Athinį-Ethėna si perėndi lufte dhe perėndi e mjeksisė
Mythologėt e lartpėrmendur predikojnė identifikimin e Athinįs me rrufénė dhe nė mythet e duan shumė tė armatosur dhe pothuajse luftarake tė ekzagjeruar dhe prezente nė tė gjitha konfliktet. Ajo ėshtė kryesoria nė konfliktin e Gjigantėve me Titanėt, nė luftėn e Trojės duke marrė nė mėnyrė konstante anėn e Akeóneve, dhe ajo si perfundim edhe atė perėndi tė luftės dhe shkatėrrimit, Ąri , e mund dhe e mposht. Ēpo ndodh pra ? Vėrtetohen versionet rreth identifikimit tė Athinįs me rrufénė ?
Shumicėn e perėndive tė dymbėdhjetėshes sė Olimpit i shikoj si personifikim nė etapėn fillestare, tė sapolindur tė specifikės natyrale tė virtyteve, por kam mendimin se Athinį personifikon fenomenin shoqėror dhe jo natyror , dhe ēastet mythologjike qė pėrmendėm mė sipėr tė cilat e shfaqin si perėndi lufte, por edhe si perėndi tė mjeksisė, tė shėrimit dhe akoma me epitetet Peoni dhe Shėndet, nuk e permbysin por e konfirmojnė prezantimin, relativitetin qė Athinį nė tė gjitha versionet dhe me gjithė epitetet nuk perfaqėson asgjė tjetėr pėrveēėse mendjes njerėzore, urtėsisė njerėzore qė e drejton me efekt nė fitim te njeriut, por edhe pėr mbijetesėn e tij qė nuk konsiston vetėm nė gjetjen e ushqimit por kryesisht nė pėrballimin e rreziqeve.
Tė tė qenurit i Urtė, pra URTESIA nė shoqėrinė e sotėshme nuk mund te jetė thjesht njė kulturiar por ai i cili gjen, krijon, fabrikon mėnyra qė tė mėnjanoj, neutralizoj, armikun qė vė nė rrezik lirinė, jetėn dhe dinjitetin e shoqėrise dhe shtetasve. Ai ėshtė qė siguron edhe paqen edhe okupimet paqėsore dhe tė paqėllimta tė popullit tė tij. Kohėt e fundit, paqja nėnkuptohet si njė fenomen emocional dhe kur paqedashėsi thotė Paqe, do tė thotė abstenim i armėve dhe ushtrive, i armatimeve dhe tė ēdo gjėje qė kujton luftė.
Kurse nė lashtėsi Paqja kishte nje karakter tė thellė aktiv dhe si e pafajshme, naive vinte pas lirisė. Paqe pa liri ishte paturpėsi. Por qė tė mbahet liria dhe me tė bashkė paqja duhej gatishmėri luftarake, duhej tė ishte nė veprim pėrgatitja luftarake e nėnkuptueshme pėr ti bėrė ballė ēdo sulmi tė mundshėm armiqėsor. Ja pra pse Urtėsia (Athinį) ka karakter luftarak nė Greqinė e lashtė. Dhe shumė saktė nga lashtėsia dėftohet qė n.q.se Ąri personifikon luftėn e padrejtė, ēmendurinė njerėzore dhe jollogjikėn qė ēon nė pėrplasje, gjakderdhje tė padrejta, Athinį personifikon pėrpjekjen e drejtė, luftėn e drejtė dhe vepra paqėsore (Nė mbėshtetje tė vėrtetimit tė kėtij mendimi, opinioni, dhe nė pėrgjithėsi tė mendimeve dhe opinioneve qė kam parashtruar edhe nė veprėn time Arvanitasit dhe prejardhja e grekėve vė nė dukje faktin qė ekzistonte perėndi Ilire e luftės me emrin Méntor Méndor. S.Pollo-A.Puto Historia e Shqipėrisė shih.
Si pėrfundim, tė marrim parasysh qė kur perėndia Athinį donte tė shfaqej tek
Tilémako-Tilémaho dhe ta informonte pėr fatin e atit tė vet, transformohet si mbreti i varreve Ménti.
Mė tė shumtat e epiteteve tė Athinįs referohen veprave paqėsore (endje pėlhurash, qeramik, bujqėsi etj.), por siē thamė referohen edhe si pėrkrahėse dhe mbrojtėse e artit tė mjeksisė dhe lidhjeve tė saj me Asklipió perėndia e pėrhershme e mjeksisė. Gjarpėrinjtė qė janė nga simbolet bazė tė Asklipķut i shikojmė edhe tek Athinį , por nė njė gradė tė tillė qė vėshtirė do tė arrijmė nė njė pėrfundim tė sigurtė nė qofte se nuk kėrkojmė thellė dhe analizojmė temėn e gjarpėr-adhurimit nė Greqinė e lashtė e cila nuk ėshtė tabu, por ka prejardhje tė ndryshme.
Mė tepėr se 100 pėrshkrime, epitete tė Athinįs ekzistojnė sikurse ekzistojne sot mbi 100 pėrshkrime, epitete tė Madonna (Maria e virgjėr) dhe natyrisht nė asnjė lloj mundėsie kjo nuk do tė thotė ekzistencėn e 100 Madonnave qė duhet tė kėrkojme prejardhjen e secilės.
Epiteti i Athinįs si Tritogjénia e lidh me elementin ujė, konsideruar nga rrėnja TPIT (lexo: Trit)- personifikon elementin ujė i lėngshėm(sikurse perėndia detare Trķtona, kurse géneia gjénia = me u linde), shkakton ēudinė se si lidhet perėndia e urtėsisė me elementin ujė.
Tritogjénia zakonisht thėrritet nė Libi, ndėrsa nė Arkadi Greqi quhet Tpitonķs
(lexo: Tritonķs). Pėrderisa thėrritet Tritogjénitos gjithashtu i zakonshėm ėshtė edhe epiteti i saj Atritóni.
Adhurimi i Athinįs nė Libi ėshtė transportuar nga Minķes qė vendoseshin rreth Orkidės sė Viotisė (Greqi), por n.q.se lexojmė Argonaftikėt do tė shohim se Minķes thėrriteshin pothuajse gjithė banorėt e hapėsirės Helene.
Tritonķs Athinį adhurohet nė Arkadķ ngjitur me liqenin Tritonķdha ku ka pas qenė tempulli i Leheįtu Diós. Kėtu ėshtė mė se e dukshme qė nga liqeni Tritonķdha mori epitetin e saj Athinį (shih Panagjiį Sumelį, Tiniakķ etj.), por tempulli i Leheįtu Diós ėshtė njė fakt i pathyeshėm qė lidh adhurimin e Athinįs me atė myth tė cilėn e do tė lindė nga koka e Dias. Dhe kjo del nga epiteti Leheįtu e Diós. Léhem nė shqip do tė thotė me u lind.
Greqisht e lashtė Lehó, Loxeķa(lexo: Lohķa) etj.
Atėherė Leheįtu do tė thotė Genitor ai qė lind. (Shih revisten Besa, botimi 3, faqja 97).
Kėtu Athinį nuk lidhet fare me elementin i lėngshėm, por thjesht epiteti Tritonķs ka prejardhje topike, vendore.
Epiteti i saj si Titogjénias kryesisht nė Libi, nė qoftė se me tė vėrtetė ka lidhje me elementin i lėngshėm, nė qofte se me tė vertetė do tė thotė ajo qė ėshtė lindur nga Trķtona (det, ujė), atėherė mund tė referohet nė epokėn kur statuja e gdhendur e perėndisė u transportua nga Greqia nė Libi dhe nė tempullin e ngritur pėr tė. Minķet pėrshkuan drejt Mesdheun duke lėnė brigjet e Peloponezit ose tė Siēilisė, mbritėn ne Libi, mbartėn adhurimin e perėndisė dhe statujėn e gdhendur tė saj. Ėshtė e pranueshme prej kėtij fakti pra qė Athinį u quajt Tritogjénia d.m.th. ajo qė erdhi nga deti.
Por kjo ėshtė thjesht njė ēėshtje llogjike dhe nė asnjė mundėsi si e dhėnė vėrtetuese. Njė version tjetėr shumė i mundshėm ėshtė ai qė mbėshtetet nė fjalėn e dialektit eolik Tpitó (lexo: Tritó) qė do tė thotė kokė dhe sipas saj Tritogjénia do tė thotė Kokėlindura
-e lindur nga koka, gjė qė pėrputhet plotėsisht me versionin bazė tė mythologjisė, sipas sė cilės Athinį u lind nga koka e Dias.
Ky version ėshtė shumė mė i mundshėm dhe mbi kėtė kemi pėr tė shtuar:
Nė shqip Trut = pjesa e brėndėshme e kokės. Nuk njoh nė se nė dialektin eolik fjala Tpitó (Tritó) tė cilėn e pėrmend Isķhios-Isķkios nė fjalorin e tij, shkruhet edhe me u (u-ne greqisht lexohet i) qė tė dimė nė se identifikohet plotėsisht eolikia Tritó me shqipen Trut. Por ėshtė kaq i parėndėsishm ndryshimi nė tingėllim, nė kumbim, ku duhet tė pranohet identifikimi. Analiza e mėposhtėme jo vetėm, por do tė na e konsolidojė edhe me relativitetin.
Nė qofte se ēpohet kafka, koka, derdhen trutė sikurse prej kroit. Kjo ėshtė njė vėrejtje qė tė drejton nė formimin e fjalėve Kefalóbpuso (lexo: kefalóvriso = kokėēezėm), Kefalįpi(lexo: Kefalįri), caput aqua nė latinisht etj. qė referohen nė ujė qė gufon, qė rrjedh nga shkėmbi. Diku ėshtė ēpuar shkėmbi dhe rrjedh uji.
Nė shqip Krua, nė greqisht Kpouvós (lexo: Krunós), Kpivķ (lexo: Krķni) etj.
Por fjala Krua identifikohet rrėnjėsisht me fjalėn Krķe, Krye qė do tė thotė kokė
(shih tek Homeri Kpķdemvov = Kefalódesmos Krķdhemnon =Kokėlidhuri, Krķ = Kok,
dhesmós-dhemnón = lidhur). Ja pra si lidhet Athinį me elementin i lėngėt, pa pasur asnjė kundėrshtim me mythin bazė qė e do perėndinė e Urtėsisė tė lindur nga koka e Dias si trutė qė derdhen nė se ēpohet kafka. Dhe si vazhdim fjalė pėr fjalė Tritogjénia ose Tritogjénitos ose Atritóni do tė thotė e lindur nga truri dhe jo nga uji.
---------------Athinį dhe Athķna---------------------
E vėshtirė ėshtė pėr tu pėrcaktuar nė se perėndia Athinį i dha emrin e saj qytetit apo qyteti perėndisė, apo nė fund tė fundtit tjetėr do tė thotė njėra dhe tjetėr tjetra ose konsonanca, bashkėtingėllimi i thjeshtė i shtyu Athinasit ta quajnė mbrojtėse dhe pajtore, predikuese tė qytetit tė tyre dhe tė krijohet pikėrisht sepse ishte perėndi e urtėsisė tradicionaliteti i kėndshem i kultivimit tė mendjes, tė arteve dhe tė qytetėrimit civilizimit.
Mythi thotė qė mė pėrpara Athķna quhej Kpana-ón,į polķs (Krana-ón,į pólis) dhe Akropoli thjesht Kpanaį (lexo: Kranaį) dhe keto emėrtime janė vendosur me mbretin e dytė Kpanaó (Kranaó) tė Attikės (pėrfshin Athinėn bashkė me periferitė e saj) pas mbretit tė parė Kékropa.
Kranaó jetoi gjatė epokės sė Deukalķon (lexo: Defkalķon-Dhefkalķon) nė tė cilėn ndodhi edhe pėrmbytja me tė njėjtin emėr. Ai kishte tre vajza : Kpanaķ (Kranaķ), Kpanaķxmi (Kranéhmi) dhe Atthķda (Atthķda-Atthķdha). Pėr nder tė Atthķda, e cila vdiq e re, u emėrtua mė vonė Atthķs (Atthķs) Attika, ose Kranaį. Kėto thotė mythi dhe brenda tij nė mėnyrė tė veēantė prej analizės ethymologjike tė emrit del e vėrteta sipas sė cilės tregon lidhjen qė kanė emrat me morfologjinė e terrenit tė Attikės dhe florės sė saj.
Kranaó sipas fjalorit sė greqishtes sė lashtė ( shih Stamatįku) do tė thotė terren i ashpėr, i vrazhdė, i gurtė, shkėmbor. Por Krįnon dhe Krįnia (sot Kraniį, nė greqisht) ėshtė njė lloj bime nė tė paktėn 50 lloje, nga shkurre deri nė pemė dhe ka dru shumė tė fortė.
Thuhet qė mė pėrpara Attika ka pas qenė mbushur me Kraniés. Druri i kėsaj peme siē thamė ėshtė shumė i fortė dhe nė qoftė se ekziston lidhje ndėrmjet Kranaó dhe Kraniįs nuk mund tė dimė kush vjen prej kujt.
Ajo qė ka rėndėsi pėr kėrkimet, hulumtimet tona ėshtė qė nė shqip Kraniį = Thanė, Thana. Duke ditur prezencėn e theksuar pellazgjike nė Attikė (shih Iródotos - Hķrodoti) nuk mund tė injorojmė apo nėnvleftėsojmė atė qė nėnkupton lidhjen e emėrtimit tė vjetėr tė Athinės (Kranaį) me tė mėvonshmin ku siē zbulohet sipas gjuhės shqipe ėshtė i tė njėjtit kuptim. Kėtė mendim e mbėshtet edhe S.Konda nė veprėn e tij « Shqiptarėt dhe problemi Pellazg », Tiranė 1962, faqja 143.
Nė qoftė se ky ėshtė versioni i vėrtetė atėherė Athinį u bė pajtore, predikuese e Athinasve nga rastėsia, konsonanca e emrit tė qytetit dhe perėndisė nė fjalė ; Ethėna = urtėsia nga njėra anė dhe E Thanės = (qyteti) i Thanės, Kranķas nga ana tjetėr.
Por nė qofte se supozojmė se emri i vjetėr ishte Kranaį dhe prej Pellazgeve u emėrtua Athķna qė do tė thotė e njėjta gjė nė gjuhė tjetėr, atėherė duhet gjithashtu tė supozojmė qė Pellazgėt janė tė mėvonshėm se Helenėt.
Konda duke dashur tė diferencojė Pellazgėt tė cilėt i quan ekskluzivisht paraardhės vetėm tė Shqiptarėve nga Helenėt, nė kėtė rast ėshtė i detyruar tė vėrtetojė qė Helenėt janė tė vendosur mė vonė se Pellazgėt nė Attikė pėrderisa pranon fjalėn Kranaį si greke dhe fjalėn Athķna si pellazge. Por kėtė asnjė nga tė lashtėt dhe tė rinjtė nuk guxoi ta mbeshtesė. Kėtė kundėrshtim e zgjith vet Konda duke pranuar qė emėrtimi Kranaį ose Kranaķ ėshtė i mėvonshėm nga emėrtimi Athķna dhe u dha prej pushtuesve Helen * (faqja 147),tė cilėt si pėrfundim pranuan emėrtimin e vjetėr pellazg Athķnė sepse lidhej me emrin e Athinįs, mbrojtėses sė qytetit.
* Autori A. Kolia ėshtė i mendimit qė Shqipėtarė dhe Grekė, Ilirė dhe Helenė kanė njė prejardhje tė pėrbashkėt pasi vijnė nga i njėjti trung, nga trungu Pellazg. Dhe gjuha Pellazge eshte gjuha bazė, gjuha mėmė prej sė cilės u krijuan dialektet e mėvonshme si : ilir, geg, toskė, dorian, eolian, makedon e kėshtu me radhė . (shėnim i pėrkthyesit).
Por ky vazhdon tė jetė njė supozim qė nis gjithmonė nga qėndrimi konstant i Kondės qė tė diferencoi Helenėt nga Pellazgėt duke besuar qė fjala Kranaós, Kranaķ greke kurse fjalėn Thana pellazge.
(Nė qoftė se pranojmė mendimin e S.Kondės dhe tė Irodotos (Hirodoti), sikurse dhe shumė hulumtuesve tė sotshėm qė duan tė diferencojnė Helenėt nga Pellazgėt dhe nė se supozojmė qė prej epokės sė Erektéos-Erekthéos dhe tė Thiséas kemi prezencė Helene dhe emėrtim tė mėvonshėm tė qytetit, atėherė si shpjegohet fakti qe vet Thiséas, Fįlaros, Kóronos dhe shumė fisnikė tė djepit Athinė, e kanė prejardhjen nga Veri-Perėndimi i Ballkanit (Shqipėria), ku Erektéos-Erekthéos ėshtė hero Dardhan, do me thėnė origjinė Pellazge ose Ilire nė se preferoni ?)
Mendoj se fjalėt Krįnos, Kranaós, Kranķo por edhe fjalėt Krķni, Krunós sikurse analizuam me parė kanė tė njėjtėn rrėnjė me fjalėn e lashtėlindur Krķe, Krye = Kokė nė arvanitase-arbėrisht-shqip, Kri tek homerikėt, Kįra e mėvonshme etj.
Koka (Kefįli ne greqisht) ėshtė vendi mė i fortė i trupit njerėzor dhe morfologjia e terrenit jep shkas tė paralelizmit tek Pellazgėt pėr tė emėrtuar vendet e ashpra, tė gurta me emrin Kokė-Kefalķs (Kefalķs =Kokgur, Kokshkėmb), d.m.th. pjesėn mė tė fortė tė trupit njerėzor dhe tė sipėrmen qė ėshtė Ball (ose Bįu ose Bas).
Kėshtu kur themi Nė ball tė malit = me pjesėn e sipėrme tė malit. Le tė mos harrojmė qė toka personifikohej nga tė lashtėt. Do tė shohim pra, qė fjala Kranaós nuk ėshtė vetėm fjalė greke por edhe paksa e variuar nė shqip.
Krande, do tė thotė druri qė pėrdorim nė sendet, mobiliet shtėpiake ose njė trung i prerė me gjithė degė ose edhe njė copė druri (shih fjalor Kristoforidhi). Karpė = mal i gurtė, shkėmbor dhe Karmė = gur, shkėmb. Karthi-a = dru i tharė, i djegur dhe si perfundim Shkarpė qė do tė thotė e njėjta gjė.
Ēdo gjė pra, e thatė dhe e fortė merr emėr qė kujton kokėn njerėzore.
Prej fjalės Karpė = mal i gurtė, shkėmbor morėn emėrtimin Karpatet thotė Kristoforidhi. Karpatet pra do tė thotė male tė gurta, shkėmbore dhe ndoshta ka shume tė drejtė.
Dhe ishulli Kįrpathos do tė thotė ishull me shkėmbinj tė fortė dhe mendoj se ata pėrbėjnė njohjen karakteristike tė tij.
Kranķa Athinį adhurohej nė Fokidhė (Greqi) nė tė cilėn ekzistonte tempull i madhėrishėm i saj nė shtrat tė njė kodre ku sot quhet Kalaja e Lakthit.
Qė ta mbyllim temėn e Athinįs dhe ēfarė personifikonte fillimisht dhe mė vonė, mund tė themi si perfundim qė, gjithė mythet qė duken nga ana e jashtėme tė ndryshėm e kanė fillin nga baza qė e do si:
Mendjen, mendimin njerėzor qė del nga koka e njeriut.
Prej ketu dhe tutje versionet e mythit nga Rodo dhe Kreta qė e duan Dia-n tė ēpojė retė dhe prej tyre tė lind Athinį ose gjatė lindjes sė saj tė bjerė shi i artė dhe bėri tė frytshme fushat e Rodos, janė versione tė mėvonshme ku pikėnisjet janė pikėrisht bashkėlidhjet e Athinįs me
elementin i lėngshėm sikurse mė sipėr analizuam.
Menjėfjalė nuk ėshtė llogjike tė ketė pikėnisje si perėndi e elementit tė lėngshėm, ujor dhe tė pėrfundoj perėndi e Urtėsisė dhe inelektit njerėzor, kurse e kundėrta shpjegohet me paraethymologjinė e fjalėve dhe perkatėsinė tek Kefalķ = Kokė : Kranķo, Krįnos, Krśnos, Krķni = Kafkė, Kokė.
Si perėndi qė ka lidhje me elementin i lėngshėm, pėrmendet nė Vioti-Bioti me epitetin Ógga (lexo: Ņgja) ose Oggaķa (lexo: Ogjéa) sikurse edhe prej Pafsanķas dhe hulumtuesve mė tė rinj tė cilėt e konsiderojnė rrėnjė Fenikase.
Por nė shqip kemi Uji,Ujė. Pra fjala ėshtė pellazge e huazuar tek fenikasit. Prej kesaj fjale mendoj se krijohen fjalėt
Okeanós, Ógugos (lexo: Óiijos-Ógijos).
E para do tė thotė Ougeanós =Ugjeanós=Uieanós = Ujior (ou ne greqisht shqiptohet
u ne shqip) dhe e dyta ripėrsėritjen e fjalės Ougj = Uij = Ujė qė do tė thotė pikėrisht atė qė nėnkuptojmė me kataklusmós (lexo: kataklismós = pėrmbytje) dhe sigurisht sikurse ėshtė e njohur si pėrmbytja mė e madhe e lashtėsisė ,
ajo e Ogśgou Ogiju - Ugjķiu Ugjķu = Ujķu .
Nė greqisht gjithashtu i lėngshėm ėshtė ug-pós (lexo: ig-rós), oug-pós (lexo: ug-rós),
[ig-rós, ug-rós ; u = i dhe ou = u].
Per fat te keq jane te shkruara vetem ne greqisht.
Me respekt ,
"Gjuha e Perendive" ; Athķna - Athinį
.......vazhdimi dhe mbyllja e kapitullit mbi "Athķna-Ethena".
------------Athinį dhe Gjarper adhurimi-----------------
Kemi theksuar qe besimi pellazg kishte dy akse baze rreth se cileve rrutulloheshin te gjitha : Diellin dhe Token. Dķa dhe Dhķmitra Dhé+mitra.
Shumica e adhurimeve, besimeve kane si aks Memen dhe ushqimdhenien e tokes dhe prej tyre sigurisht me e rendesishmja eshte ajo e Mistereve Elefsinian : te vdekjes dhe lindjes shekullore te jetes (Teme e trajtuar ne kapitull tjeter te ketij libri).
Gjarperi ka dy virtyte, karakteristika, qe ku vemendja pellazge i lidh me mrekulline e rilindjes se natyres :
Se pari, sikurse fara, bima (sipas mythologjise eshte Persefóni) bie, mbulohet, groposet ne toke dhe me ardhjen e pranveres, e ngjashme me te, rikthehet ne siperfaqje duke dhene pershtypjen e ringjalljes.
Se dyti, karakteristika e vecante, e vetme, qe lidhet me jeten dhe zhvillimin e tij eshte nderrimi i lekures se vet. Gjarpri qe nuk mund te nderroj lekuren e vet, ngordh. (Gjarpri i plagosur rigjeneron komplet plagen e tij me ndryshimin e lekures). Karakteristikat mjekuese te helmit te tij mendoj se perkojne me nje epoke te mevonshme.
Adhurimet ndaj vdekjes si te dhena proporcionale me ato te banoreve te Polinisķas nuk ekzistojne ne Greqi, megjithe hipotezat e kunderta te Thomson (G. Thomson Egjeu i sterlashte).
Vet gjarper adhurimi mund te kete disa rrethana, te dhena analoge por shkakun e kane komplet ndryshe dhe perbejne shtrirje te thjeshte te sistemit baze te adhurimit pellazg. Neper shekuj, natyrisht, shkaku fillestar ndoshta u harrua dhe bestytnia, supersticioziteti dhe fanatizmi dhane dimensione te tjera. Por ne pergjithesi gjarperi u quajt simbol i ringjalljes shekullore, ajo krijese e tokes qe packa se nuk eshte fare apo bime, e ngjashme me to ringjallet cdo vit dhe rijeton me ndryshimin e lekures se tij.
Keshtu pra nje gjarper qe ka fole ngjitur shtepise ose ne ndonje cep te shtepise u quajt shenje miresie, shendeti dhe jetegjatesie per gjithe familjen dhe vet shtepine dhe jo vetem nuk debohej por edhe mbrohej.
Dhe ky perceptim ekziston kudo ku u vendosen pellazget por ia vlen te permendim dy nga vendet me karakteristike : Kreta ku sipas Homerit u vendosen Perendite Pellazge
( Odisea, b. 177) dhe hapesira pellazge ne Attike. Ne Krete statuja e mrekullueshme e perendise Athinį me gjarperinj na vertetojne jo vetem prezencen pellazge qe thote Homeri por edhe gjarper adhurimin. Per tu nenvizuar eshte fakti qe tek statuja, veshja e perendise Athinį eshte e njellojte me veshjen grave te Shqiperise se veriut (Mirdites), gje qe shume e kane vene ne dukje (shih S. Konda faqja 201, Mozafer Xhazhiu Drita 1340).
Ne Greqin e lashte, ne pergjithesi ekzistonte imazhi i autoktonise se Pellazgeve me plote kuptimin e fjales, menjefjale te vetlindjes prej tokes.Ky perceptim shpreh fillin baze te besimit pellazg qe njerezit linden prej tokes dhe prej saj ushqehen. Dhurimi dhe ngrohja e jetes nga Ati dhe jetedhenesi Diell, sikurse dhe elementet baze te personifikuara ne perendite :
“Hpa ( lexo: Ķra = Era), Poseidón(Poseidón = Uji), Estķa(Estķa = Zjarri) etj.
Perceptimi i autoktonise dhe gjarper adhurimi ekziston edhe ne Attike sikurse shohim mythet per krijimin e qytetit nga Kérkopa qe ishte gjysem njeri dhe nga mesi dhe poshte gjarper. Si perfundim shohim Athinį-n te rrethoje veshjen e saj dhe te mbaj gjithashtu ne duar gjarperinj. Ne epoken e re ku vendbanimet e Arvanitasve jane te grumbulluara do te gjejme mbetje te ketij gjarper adhurimi. Thone qe cdo shtepi ka gjarperin e saj mbrojtes,
Gjarper shtepie .
Ne Shqiperi, - thote profesor Muzafer Xhazhiu ( Drita 1340) ,- ekziston gojedhena popullore qe cdo shtepi ka gjarperin e vet i cili therritet me emra te ndryshem : Vitorez, Bolla e shtepise ose Ora e shtepise .
Theksohet gjithashtu qe nje tjeter gojedhene popullore ne Shqiperi thote qe gjithe fuqia e ekzistences se gjarperit gjendet tek lekura e tij. Kur heq lekuren duket sikur rilind dhe keshtu jep shkas ne mbajtjen si simbol i perjetesise. Kete deklaron edhe kenga e njohur popullore atje, Femija gjarper sipas se ciles nje femije shnderrohej diten ne gjarper dhe ne mbremje ne nje djal te bukur. Gjyshja e tij, qe te ndaloje shnderrimin e femijes ne gjarper, merr dhe djeg lekuren e tij qe e kishte hequr para se te flinte dhe femija menjhere vdes.
Nje nga versionet e famshme te fabules E bukura e dheut thote qe ajo fshehej brenda ne nje lekure gjarperi. Vitoreza, nje gjarper me pika te verdha, quhet edhe E bukura e
dheut (shih fjalor Kristoforidhi) dhe ia vlen ketu te theksojme qe keto versione te fabules qe nga Gegeria deri ne Moré jane te shumta dhe me vlera. Por mendoj qe motivi baze fillon ne vitet e sterlashta pellazge dhe ne menyre te vecante prej mythit te Dhemitres dhe Persefonit .
Ne variantin e G. Hahn tek Albanesischen Studien , E bukura e dheut ka shume te dhena mga mythi i Dhémitres dhe Persefonit. Persefoni ketu eshte e bukura e dheut dhe qe paralelizohet me gjarperin e shtepise dhe gjen vazhdimesine e saj tek
gjarper adhurimi, qe prej atehere e deri me sot tek Arvanitasit. Dhe kjo eshte akoma nje
e dhene tjeter e besueshme e relativitetit te tyre.
Duke bere nje permbledhje rreth Athinįs, mund te themi qe ishte perendi e jetes shoqerore shume e mevonshme se babai Diell Dia dhe te 5 elementeve te natyres. Eshte fjala e perendise sikurse shume drejt thote dhe analizon Konda ethymologjine e emertimit te saj.
Eshte perendia Amin-e, vajza e Dias, menjfjale e njohjes supreme (Di = njohjen universale, gjigante) dhe simbolizon gjithesine mendore te njeriut qe lartesohet ne qyteterim, civilizim.
Qe Athinį personifikon arsyen ishte ne pergjithesi mendim i pranueshem ne lashtesi, por le ti referohemi kendveshtrimit te te madhit Dimókritu : Athinį eshte arsyeja nga e cila burojne tre miresi : te mendosh drejte, te flasesh drejte dhe te besh ato qe duhet .
E tepert te ritheksojme qe nje perendi me nje identitet te tille te dukshem dhe te percaktuar nuk ka nevoje te te binde qe ta pranosh dhe ta adhurosh.
------------Iliret dhe Dias Dielli----------------------------
Thame pra qe forcat natyrore perendite e sistemit te adhurimit tek pellazget te vjeter, me zhvillimin e shoqerise pellazge marrin tashme forme sociale. Formimi njerezor kalon tashme ne stade te tjera zhvillimi dhe ne nje grade te tille ku pas disa shekujsh vetem te URTIT e asokohe njohin e mundeshme nga trashgimnia hierarkike qe perendite perfaqesonin forcat natyrore, krijuese te jetes ne fillim.
Dias do te ndjeke zhvillimin politiko shoqerore dhe ndryshimet ne terren. Keshtu, ne epoken e regjimit mbreteror te Akejve Ahejve, nga ana ikonike vizuale dhe cdo lloj ngjashmerie, Dias do te jete mbreti i Olimpit sikuse edhe vet mbreteria e Akejve Ahejve. (Kjo gje ndodh me te gjitha perendite qe popujt adhuruan. Merrni per shembull formen e Krishtit. Ne epoken Bizantit Mesjetar, Krishti personifikohet si krye-orakulli I madh me veshje mbreterore te arte, steme dhe pamje te rrepte.
Eshte sovrani dhe perendia denuese sipas cdo ikone dhe cdo lloj ngjashmerie te perandorit bizant. Ne epoken tone populli e koncepton ndryshe Krishtin. E konsideron perendi te dashur dhe humanitare me te dhena te thjeshta dhe popullore, dhe ne kete menyre e ikonizon.)
Ne epoken e Demokracise keshilli i perendive te tjera do te jete i rendesise vendimtare dhe perceptimi i monarkut Dias jo vetem qe nuk theksohet, por duket hapur perpjekja per ti dhene atij nje dimension tjeter.
Behet perpjekja per tu identifikuar me forcen llogjike, drejtesine dhe harmonine universale. Po edhe I diturise supreme.
Keshtu pra ne prosperitetin e Demokracise Athinease do te degjojme nga goja e Eskilit te madh: Dias, kushdo me qene, eshte Forca qe harmonizohet me llogjiken dhe vepron me Drejtesi.
Kjo pra, edhe ne se nuk eshte realiteti, eshte e kerkuara dhe deshira per sistemin, regjimin e ri dhe eshte deshire kaq e forte saqe emertohet si realitet.
Me vone kur Demokracia do te shperbehet, sepse Athineasit jo gjithmone e mbajten elegancen e mendimit ne stadet e duhura dhe shume here filozofonin ne kuadrin e ankandit te masturbimit, dhe kur qendra e mendimit dhe e reflektimit te tyre nuk ishte me bashkesia sociale por qellimet individuale personale, do te shfaqen ide te reja dhe Dias do te marri kryesisht nje status Orfike. Ketu, ne vend te shoqerise, individi futet ne qender te gjithckaje, te botes, ne qender te interesit dhe tendenca per ngjashmeri me perendi eshte e theksuar. (Entusiazem).
Por me renien e Demokracise Helene dhe me pushtimet e Aleksandrit te Madh ne Azi, rikthehet perseri statusi i vjeter i Dias. Dias ribehet dhe rinjihet si perendia Diell. Pse? Sepse cfare ndodhi me Helenet, ndodhi edhe me popujt e tjere nga ku kishin kaluar dhe vendosur Pellazget e sterlashte. Besimi mbi diellin si qender besimi, pothuajse eshte harruar. Cdo besim tjeter futet ne sherbim te pushtetit ekzistues dhe ne varesi modulohet. Cila eshte arsyea pra, qe ne nje faze te tille, qe do te prisnim sipas ndryshimeve nen te cilat vuante ne kohen e atehershme pushtimi Aleksandrik nje forme tjeter besimi pra, kemi risjellje te besimit te sterlashte te diellit si qender?
Pergjigja ndodhet ne trupat e Aleksandrit te Madh, ne popullin menjefjale qe jo vetem pushtoi Azine, por edhe u vendos ne vendet e pushtuara si nje klase dhe force drejtuese. Dhe ky popull ishin Maqedonet dhe Iliret, menjefjale populli vendas burimi i popullit pellazg, qe nuk ndoqi zhvillimet politiko shoqerore te Jugut dhe ruajti, mbajti rregullat baze politiko shoqerore dhe te besimit pellazg dhe natyrisht kur ne gjuhen e tij thoshte Diaw (Dias), nenkuptonte ate qe nenkuptonin stergjysherit e sterlashte te tij, pra DIELL.
Sipas arkeologeve me serioz Maqedonet ishin nje fis Ilire qe do te thote prejardhje pellazge, qe si perfundim do te thote patjeter lidhje relative, farefisnore me pellazget jugor, Helenet.
Hirodoti Irodhoti (A-56, th-43) I konsideron fis Dorian, qe mua me duket e drejte dhe nuk bie aspak ne kundershtim me cfare supozoj per pellazget.
G. Finlei tek Historia e revolucionit grek (f.32, perkth. Kotzia), thote duke u mbeshtetur ne te dhenat e arkeologeve: Aleksandri I Madh ne simpoziumet me oficeret e tij, duhej te fliste nje dialekt te lashte arvanitas shqip.
Por perpara se Finlei te shkruante keto dhe me perpara se arkeologet dhe gjuhetaret te benin kerkimet e tyre, te paditurit dhe te diturit Arvanitas, kishin jashtezakonisht te ndezur sensing e besimit dhe sigurine e trasheguar qe jane niper te Aleksandrit te Madh, dhe heroi kombetar I Shqiperise qe ishte dhe hero kombetar per heronjte e 1821 (revolucioni grek), I madhi Gjergj Kastrioti Skenderbeu jo vetem qe e vertetonte kete gje , por dhe emri I tij nuk do te thote asgje tjeter pervecese Aleksandri I Madh ne arabisht.
Ushtria pra e Aleksandrit te Madh, qe ishte kryesisht dhe e bazuar Ilire, dhe gjeneralet me te rendesishem te tij qe mbreteruan ne vendet e lindjes, sollen identifikimin patrimonial te Dias me Diellin qe mbajti deri ne vitet e para te bizantit pasi edhe ne perandorine Romake edhe ne ate Bizantine shumica e trupave efektive, gjenerale dhe mjaft perandore ishin me origjine Ilire, sikurse Dékio, Klaudio B, Auriliano, Dioklitiano, Anastasio A, Juliani I Madh etj.
Qe nga epoka e Romes, Dias Diell do te zhvillohet, nese jo me ne sistemin e vjeter te besimit te popujve europian, te pakten ne fjalorin e tyre qe te na sjell ne drite sot kete realitet.
(Vazhdon)
Krijoni Kontakt