FAN STILIAN NOLI - Pese Anarkite

[Alti Elezi]

Noli synonte nje shtet kominternist. I gjithe frymezimi i tij dhe i pseudoqeverise se tij, ka qene Moska dhe idetet e Kominternit.

Noli ka qene gjenial ne shume drejtime, mirepo ne poliitike ka qene nje zero. Bile edhe komunistet frymezoheshin nga grushti i shtetit i 1924, mirepo asnjehere nuk ju erdhi Noli ne Shqiperi.
Po te vinte Noli ne Shqiperi ose do te ishte shpallur "non grata" ose do te kishte perfunduar ne burg te Burrelit, prej te cilit mund te dilte vetem nese do te kishte kryer vetevrasje!

Ik o Dydrinas bej nani nani,ne cdo teme ti byrazer ja fut si Kau Peles apo ky eshte qellimi yt??

[DYDRINAS]

Ik o Dydrinas bej nani nani,ne cdo teme ti byrazer ja fut si Kau Peles apo ky eshte qellimi yt??

Noli ka qene kominternist. Nese nuk e di atehere shfleto shkrimet lidhur me marredheniet e tij me Kominternin.


KONARE, Fan Noli dhe projekti i Federates Ballkanike.


Dy letrat e panjohura të Sejfulla Malëshovës nga Leningradi në 1928-ën

2008-07-19

Dy letrat e panjohura të Sejfulla Malëshovës nga Leningradi në 1928-ën

"Ju atje duhet të jini qëndra e degës të Republikave të Bashkuara të Sovjetëve të grupit tonë. Kjo degë pas mëndjes s\‘onë duhet të qeveriset prej një sekretari. Si sekretar ne propozojmë Demir Godelin. Mbi punën e sekretarit, d.m.th., se cilin mendoni ju se duhet të jetë, na shkruani dhe kështu të vendoset njëherë e mirë e të nisë nga puna dega. Edhe ne të Komisionit të Përgjithshëm të degës, jemi antarë dhe si të tillë pagesat e përmuajëshme etj., do t\‘i dërgojmë atje. Dega të ardhurat e saj do t\‘i përdorë si për nevojat e degës dhe kusurin do ta nisë në qëndrën e përgjithshme. Me Naumin duhet të hyni drejt për drejt në lidhje. Ju atje të Moskës duhet të mblidheni shpesh në mbledhje zyrtare dhe të bisedoni në punrat e Grupit". Kështu shkruhet midis të tjerash në njërën nga dy letrat e gjetura kohët e fundit në Arkivin Qendror të Shtetit në Tiranë, ku Sejfulla Malëshova (ish-ministri i parë i Kulturës në qeverinë komuniste të Enver Hoxhës në vitet 1945-46) ua dërgonte ato shokëve të tij të grupit komunist, në vitin 1928, kur ai ndodhej me studime në Bashkimin Sovjetik, pas bursës së dhënë nga Komiteti Nacional-Revolucionar (KONARE), që kryesohej nga Fan Noli. Po çfarë ishte Komiteti Nacional-Revolucionar? Kur ishte formuar ai? Kush e kryesonte dhe cili ishte aktiviteti i tij politik? Çfarë shkruhet në dy letrat e Malëshovës (të cilat po i publikojmë të plota më poshtë në këtë shkrim) dhe kush ishin anëtarët e tjerë të atij grupi komunist, për të cilët, Faik Konica thoshte se një ditë ata do të kthehen në atdhe dhe do t\‘i vënë zjarrin gjithë Shqipërisë?

Çfarë ishte KONARE?

Pas rikthimit të Ahmet Zogut në pushtet, në fundin e dhjetorit të vitit 1924, pothuajse pjesa më e madhe e kundërshtarëve të tij politikë, që ishin implikuar në kundërrevolucionin e qershorit, apo siç është njohur ndryshe nga propaganda dhe historiografia e regjimit komunist të para viteve \‘90-të si Revolucioni demokratiko-borgjez i Qershorit 1924, i cili rrëzoi me anën e forcës së armëve qeverinë e ligjshme të Shefqet Vërlacit, u detyruan të largoheshin nga Shqipëria. Pjesa më e madhe e tyre u vendos kryesisht në Bari të Italisë, ku përfituan dhe statusin e azilantit politik, si dhe në Francë e Austri. Grupi kryesor i kundërshtarëve më të betuar të Zogut u vendos në Vjenë dhe që nga kryeqyteti austriak ata vendosën që ta vazhdonin luftën për përmbysjen e qeverisë së Ahmet Zogut, e cila kishte dalë nga zgjedhjet e lira të janarit të vitit 1925. Në këtë kontekst ata u përpoqën të gjenin aleatët e mundshëm, ku do të mbështeteshin për vazhdimin e luftës së tyre kundër Ahmet Zogut. Kështu, një pjesë e mërgatës politike antizogiste e Vjenës, që kishte si lider kryesor të saj Fan Nolin, vendosi që të mbështeteshin te Bashkimi Sovjetik, i cili në atë kohë luante dhe rolin kryesor të lëvizjes komuniste në të gjithë botën. Pas kësaj, ky grup i dërgoi një letër qeverisë sovjetike, ku me anën e saj ata i kërkonin përkrahje morale dhe politike në luftën kundër regjimit të Zogut, të cilin ata e quanin qeveri reaksionare. Pas kësaj, ky grup vendosi lidhjet me Federatën Komuniste Ballkanike dhe nëpërmjet saj me Internacionalen Komuniste (Kominterni). Pas kësaj, duke u mbështetur në ndihmën e Federatës Ballkanike, ky grupim politik që kryesohej nga Fan Noli, më 25 nëntor të vitit 1925, organizoi në Vjenë një konferencë, ku u përfaqësuan edhe rryma të ndryshme të mërgatës politike shqiptare që ishte vendosur në shtetet e ndryshme të Evropës. Në këtë mbledhje u formua Komiteti Nacional Revolucionar (KONARE), i cili kryesohej nga Fan Noli. Në këtë komitet, përveç kryetarit të tij, Fan Nolit, morën pjesë dhe Halim Xhelo Tërbaçi, Omer Nishani, Riza Cerova, Kostandin Boshnjaku, Lano Borshi, Dr. Nush Bushati, Aziz Çami, Bedri Pejani, Ibrahim Jakova etj. Ku grupim politik, pas kësaj mbledhjeje e intensifikoi akoma edhe më tepër luftën kundër Ahmet Zogut, sidomos me anë të gazetës së tij, "Liria Kombëtare", të drejtuar nga Lano Borshi dhe Halim Xhelo, të cilën ata e nxirrnin në Gjenevë. Në atë kohë, në sajë të lidhjeve që KONARE krijoi me Bashkimin Sovjetik, u bë e mundur që 14 shqiptarë të shkonin me studime në Moskë dhe Leningrad. Këta studentë ishin Ali Kelmendi, Asllan Pejani, Qamil Çela, Fetah Ekmekçiu, Demir Godeni, Xhevdet Meqemeja, Ymer Domi, Naum Prifti, Rexhep Filati, Reshat Këlliçi, Reshit Daçi, Sejfulla Malëshova, Selim Shpuza dhe Haki Stërmilli. Më pas, aty nga prilli i vitit 1927, ky grupim politik i quajtur KONARE, e ndërroi emrin e tij dhe filloi të quhej Komiteti i Çlirimit Nacional. Aty nga fillimi i viteve \‘30, një pjesë e krerëve kryesorë të Komitetit të Çlirimit Nacional, si Ali Kelmendi, Omer Nishani, Riza Cerova, Halim Xhelo etj., u kthyen në Shqipëri, por pa mundur që të organizoheshin dot dhe në atë periudhë nuk patën ndonjë veprimtari të spikatur komuniste. Gjatë viteve të regjimit komunist, veprimtaria e KONARE-s u falsifikua dhe në librin "Historia e Shqipërisë" nuk u pasqyrua e vërteta e saj. Kështu u hoqën fare dhe nuk u pasqyruan aktiviteti i krerëve kryesorë të saj, si Lano Borshi, Ibrahim Jakova, Aziz Çami etj., të cilët gjatë viteve që pasuan nuk e ndoqën më lëvizjen komuniste, që kishin nisur në rininë e tyre. Përveç kësaj, në librin "Historia e Shqipërisë" (botimi i vitit 1984) u falsifikua pothuaj krejtësisht dhe deklarata e KONARE-s, e cila u nënshkrua në mbledhjen e 24 prillit të vitit 1927.


Konica kundër KONARE-s

Veprimtaria dhe aktiviteti i grupimit politik të inkuadruar në Komitetin Nacional-Revolucionar, që udhëhiqej nga Fan Noli, përveç reaksionit që ngjalli në qeverinë e Ahmet Zogut, pati dhe kritika të shumta nga personalitete të diasporës. Një nga këta ishte dhe Faik Konica, i cili asokohe kryesonte shoqërinë atdhetare "Vatra", që përbëhej nga emigrantë shqiptarë të vendosur në SHBA. Në gazetën "Dielli" (Boston, e shtunë 15 maj 1926), që nxirrte Shoqëria "Vatra", lidhur me veprimtarinë e grupimit politik të Fan Nolit dhe lidhjet e tyre me Bashkimin Sovjetik, Faik Konica midis të tjerash shkruante: " Nga letra dhe lajme me gojë të mara në kohrat e fundit, përmbledhim këto mi propagandën bolshevike në mes të shqiptarëve. Gjer në funt të Shën-Endreut 1924, propaganda bolshevike në Shqipëri ish në duar të një shqiptari të rritur në Rusi, njeri i hollë, i zoti dhe siç duket i bindur në mirësinë e theorive bolshevike. Fan Noli në këtë propagandë si në çdo gjë tjatër, ish vetëm një fytyrë e sërës së dytë. E para provë besnikërie që ky grup i vogël i dha Sovietit, qe fjala qesharake e Fan Nolit në Lidhjen e Kombeve, fjalë e pëlqyer në Rusinë Bolshevike, por shumë e dëmshme për Shqipërinë. Me të kthyer të legalitetit në Shqipëri dhe me t\‘ë ikur të Fan Nolit jashtë, qëndra e propagandës bolshevike u transferua natyrshit jashtë. T\‘ë ikurit, sa kohë patnë para nga ato që kishin prurë prej Shqipërie, nuk u munduan të gjejnë burime të tjera. Po paratë u mbaruan shpejt: dhe menjëherë nisën bisedime me Sovjetin për ndihma, bisedime që muarnë funt të pëlqyer. Përveç shumave të veçanta "për propagandë" që u dhanë, e u japin ca udhëheqësve të lëvizjes, Bolshevikët u kanë lidhur rroga dhe disa të ikurve, të porositur nga udhëheqësit: cave u japin nga 400 franga ar (80$) në muaj, ca të tjerëve nga 500 franga ar, (100$). Pastaj duke marrë në sy zhvillimet revolucionare që turbullonjësit kanë shpresë të bëjnë më tutje në Shqipëri, guverna bolshevike u kërkojë armiqëve të Shtetit t\‘onë nj\‘a dhjetë djem shqiptarë, që të venë në shkollën e veçantë të Moskës, ku formohen axhentat e Bolshevizmës. Këta studentë të çuditshëm, u dërguan dhe janë tani në Moskë, ku nxënë me sistem zanatin e revoluscjes që të venë nesër t\‘i vënë zjarrin vendit të tyre ose të bien në duart e policisë dhe të humbasin jetën e tyre për dhjamë qeni".

Letra e parë e Sejfulla Malëshovës

Leningrad 28.01 1928

I dashur shok. Bashkë me këtë po nisim dhe përkthimet, ose më mirë parathëniet vetëm, pse siç e di, ata duan të dinë se ç\‘kemi shkruar. Ti shko me domosdo te Kollorovi, fol me të nga ana e grupit dhe pyete ç\‘bën me statutin dhe instruksionet që po përgatisin. Pyete pastaj për Fundon, i thuaj pastaj se pas letrave që kemi marrë ay se ka kuptuar mirë fare çështjen dhe se ne duhet të jemi me të në kontakt, ndryshe s\‘kemi se si të jemi në kurs të punëve të Shqipërisë. I thuaj ç\‘qe arsyeja që nuk ja dërguan letrën që i shkruam Fundos dhe përpiqeni të març vesh kur do të mbarohet apokrosimativisht punë e statutit. Në qoftë se kjo do të vejë gjatë, atëhere u thuaj të të thonë ç\‘mendojnë për grupin dhe pas letrës që kemi kuptuar mirë qëllimet e K J (Komunistëve Jugosllavë) dhe gabimet tona. Besoj se Kollaraovi do të ketë ardhur tashti aty dhe ti me çdo mënyrë përpiqu t\‘a gjesh. Dhe me punën e përkthimeve pyeti si kanë ndër mënt dhe kur t\‘i botojnë. I thuaj Hoxhës të na bëjë në formë dekllarat e një shkresë, në të cilën të tregojë arsyet e abstenimit të tij, kur u votua rezollucioni dhe dënimi i Shpuzës edhe bashkë me këtë version e tij të bisedimeve …të nxehta që kini pasur ti me atë dhe Rexhepi me atë. Këtë e kërkojmë pse dy shokë të grupit Godeli dhe Filati qahen për të dhe njeri prej tyre, Godeli, thotë se Hoxha e motivon abstenimin e tij kështu: Malëshova me Zavalanin kurdisin një intrigë kundër të pafajshmit, të papërlyerit Shpuzë dhe shokët e tjerë i hoqën pas hundës dhe se vetëm Hoxha, i patundur posi shkëmbi, nuk ra në këtë intrigë. Ne duam të dimë ç\‘ thotë Hoxha për këtë akuzë që po i bëhet. Pun\‘ e Ramos ç\‘u bë? Ju a u futët në parti? Kur të na shkruash duhet që të kesh letrën tonë parasysh dhe pikë për pikë të na përgjigjesh. Dhe te Borisi shko dëndur, e gjete librën mbi çështjen e atyre në Shqipëri? Për punë të gazetave i shkruani Qerimit që të interesohet të na i dërgojnë.

Shokëve të fala. Yti me mall Sejfulla Malëshova.

Letra e dytë e Sejfulla Malëshovës

Leningrad, 25. IX. 1928

Të dashur shokë, ne këtu i jemi vënë punës dhe besojmë që në një muaj e sipër si Abeceja ashtu dhe manifesti Komunist me gjithë shënime do të jenë gati. Veç kësaj Zavalani bëri në maqinë disa kopje të Statutit, të cilën e përktheu dhe rusisht për Kominternin. Juve po ju dërgojmë një kopje. Zavalani përktheu instruksionet rusisht për KJ. Një kopje shqip të instruksioneve po jua dërgojmë. Ju si vini me përkthimet? Duhet që jo vetëm të vazhdoni, po edhe t\‘a mirni me seriozitetin e duhur. Fundos nuk po i dëgjohet kakrima i duket se ka rënë butë atje në jugë. Kur të vijë mos harroni t\‘i thoni se duhet të vijë këtu me domosdo. Kajnon se arrimë dot në stacion atë mbrëmje që u nis. Rexhepi ç\‘bëri. E kapërxen rezikun e doktorit apo jo? Ju atje duhet të jeni qëndra e degës së Republikave të Bashkuara të Sovjetëve të grupit tonë. Kjo degë pas mëndjes s\‘onë duhet të qeveriset prej një sekretari. Si sekretar ne propozojmë Demir Godelin. Mbi punën e sekretarit, d.m.th. se cilin mendoni ju se duhet të jetë, na shkruani dhe kështu të vendoset një herë e mirë dhe të nisë nga puna dega. Edhe ne të Komis, të Përgj. jemi antarë të degës dhe si të tillë pagesat e përmuajshme etj do t\‘i dërgojmë aty. Dega të ardhurat e saj do t\‘i përdorë si për nevojat e degës dhe kusurin do t\‘ia nisë në qëndër të përgjithshme. Me Naumin duhet të hyni drejt për drejt në lidhje. Ju aty të Moskës duhet të mblidheni shpesh në mbledhje zyrtare, të bisedoni në punrat e Grupit. Duhet që të përpiqemi që secili të marrë pjesë aktive në çështjen e përgjithshme dhe të ndjejë se nuk është një njeri i izoluar, por një njeri i organizuar, antar i një organizate luftarake. Ne vendosmë si cilido prej jush muaj për muaj dhe rregullisht t\‘u dërgojnë nga 5 rubla. Pra ju duhet ta dini se këto asnjë prej jush nuk ka pse ua dërgon pse ju tek, po pse është i detyruar nga organizata. Dhe ju kini të drejtë të pretendoni që të ju dërgohen me rregull. Shuaip Hajnua do t\‘i marrë prej Reshat Këlliçit, Salih Hoxha prej Selim Shpuzës, Rexhep Filati prej Tajar Zavalanit, Demir Godeli prej Sejfulla Malëshovës. Shuaipit po i dërgojmë proces-verbalin mi zgjedhjen e Komisionit. Le të na japë mendimin e tij. Presim përgjigjie". Për Komisionin e Përgjithshëm. S. Malëshova.

http://www.gazeta-shqip.com/ndryshe/4ce53a834c376be5bdead843b02f6367.html

[busavata]

busi.. busi otobusi..

te kam then.. fol per mit xhagera..e frizera.. e rrokenrrollera.. se me to je rrit e i din..

kto punt e historis.. i din si puna e dhis punt e farmacis..

kto punt e historis i di ..pak .. e di se Noli ishe i mirë e Zogu i keq ...

P.S. e sa i perket Rock n Roll-it nese per ty osht nenqmim , per mua osht mburje .. njejt sikurse Noli vs. Zogu

....dhija i han letrat d.m.th. edhe receptat ... ruju se po mbetesh pa barna kur te shkosh ne barnatore , qe ju ne Suedi i thoni apoteke ...

[Alti Elezi]

O Dydyrinas,
e di si eshte puna juaj te Pd-se ne Forum,ju vuani nga SALO-MANIA,
e njejta gje ndodh dhe ata te Ps-se ne forum,buajne nga EDUSH-MANIA,
te paret cdo mize qe fluturon,eshte Komuniste,dhe per te dytet cdo mushkonje qe fluturon eshte anti Ps-e,iste.
Degjo mor djale,mund te sjellesh shkrime sa te duash per Nolin,per komiterna e ster-komiterna,Figura e NOLIT akoma nuk ka dale ne drite apo te eresohet,sepse pallosha si Sala dhe Nano-Edushi,ja kan p.j.e.r.dh.u.r cdo gje ne histori dhe ate M.u.t te quajtur AKADEMIA e Shkencave,ku gjen vec Salomaniste dhe Ps-iste.
Kush eshte matur me NOLIN,ka dale shume i vogel ne radhe te pare...(ketu nuk hyn ti)

Kush eshte NOLI.............
Fan Noli midis letërsisë dhe politikës
Fan Noli lindi më 6 janar 1882 në Qytezë (turqisht: Ibrik Tepe), një fshat shqiptar në Traki, jo shumë larg nga Edreneja. Si disa fshatra të tjera të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe kostumet e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e Kolonjës. I ati i tij, Stiliani, ndonëse trashëgoi një pronë tokë, nuk u morr me bujqësi, po shërbeu si psalt në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë. Shkollën fillore dhe të mesme i bëri në gjuhën greke. Por tek ai ndikoi me shumë krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip. Që në bankat e shkollës iu shfaqën karakteri i pavarur dhe fryma e revoltës. Për këtë shkak nuk iu dha diploma në kohën e duhur, gjë që e pengoi të emërohej mësues në atë vit shkollor. Në vitin 1900 shkoi në Greqi me qëllim që të nxirrte jetesën dhe të ndiqte fakultetin e filozofisë. Në Athinë u lidh me një shoqëri belge, e cila zotëronte tramvajet me kuaj. Por nuk i eci mbarë dhe as studimet nuk i bëri. Atëherë u hodh në punë të tjera si kopist, sufler dhe aktor pranë një trupe greke teatri shëtitës. Tek punonte atje, iu ngjall dëshira për t'u marrë me dramaturgji. Më 1903 shkoi në Egjipt, ku filloi punë si mësues i greqishtes. Ndërkohë ai njihet me lëvizjen kombëtare. I ndihmuar nga patriotë të tjerë ai nis veprimtarinë politike dhe letrare: shkruan artikuj publicistikë, përkthen greqisht «Shqipëria ç´ka qenë, ç´është e ç´do të bëhet» të Sami Frashërit. Më 1909 njihet me Faik Konicën[3] Nga viti 1908 deri më 1912 kryen studimet e larta për arte në Universitetin e Harvardit, të cilat i përfundon me cum laude në Bachelor of Arts. Në fund të jetës së tij shkon në Florida. Atje, në banesën e tij, në Fort Lauderdale, vdiq më 13 mars 1965, larg atdheut të shtrenjtë, që e deshi me zjarr të pashuar. Fan Noli është varrosur në Forrest Hill Cemetery, të Bostonit. Pas shpalljes së Pavarësisë, Noli përkrahu qeverinë e kryesuar nga Ismail Qemali. Erdhi në Shqipëri për të parën herë më 1913. Përsëri shkoi në ShBA. Vatra e zgjodhi kryetar. Të kësaj kohe janë vjershat e tij të para dhe të parat shqipërime artistike. Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë "Historia e Skënderbeut". Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve 20. Gjeti një lëvizje mjaft të gjerë për sigurimin e pavarësisë kombëtare dhe të tërësisë tokësore. Si deputet në Këshillin Kombëtar, mbrojti platformën e Kongresit të Lushnjës dhe u bë udhëheqës i krahut demokratik kundër feudalëve, që kryesohej nga Ahmet Zogu. Noli luajti një rol të dorës së parë në organizimin dhe në drejtimin e revolucionit demokratik të qershorit 1924, pas ngadhënjimit të të cilit u caktua kryetar i qeverisë. Por revolucioni nuk u çua gjer në fund. Noli me shokë treguan butësi dhe ngathtësi. Revolucioni u thye nga bashkëveprimi i reaksionit të brendshëm dhe me forca te huaja. Më 24 dhjetor 1924, Noli mori udhën e mërgimit politik dhe s'u kthye më në Shqipëri. Fillimisht u vendos përkohësisht në Vjenë. Regjimi zogistë e dënoi me vdekje në mungesë. Në periudhën 1925-1930, krahas veprimtarisë politike, zhvilloi një punë të dendur krijuese: shkroi vjersha, shqipëroi disa kryevepra të letërsisë botërore, me hyrje kritike, botoi artikuj të mprehtë për mbrojtjen e revolucionit demokratik të qershorit]], për denoncimin e regjimit zogistë dhe të reaksionit ndërkombëtar. Pas vitit 1930, Noli u largua nga Europa dhe u vendos përfundimisht në ShBA. Aty ushtronte funksionin e peshkopit të kishës ortodokse shqiptare. Më 1947 botoi përpunimin që i bëri Historisë së Skënderbeut, nxori në dritë një botim anglisht dhe më 1949 një variant të dytë shqip të saj: kurse më 1960 dha anglisht një autobiografi të shkurtër mjaft tërheqëse. Vëllimi me vjersha Albumi u botua më 1948. Brenda viteve 1961-1963 botoi dy vjershat e fundit origjinale dhe disa shqipërime vjershash të poetëve të njohur.

[Alti Elezi]

Pro Nolit...........
Pro dhe kundër Nolit / Flasin profesorë shkrimtarë dhe përkthyes në lidhje me problematikën e përkthimeve të librave të Nolit. Në këtë debat kanë marrë pjesë disa nga emrat më të spikatur të gjuhësisë dhe përkthimit, si Xhavat Lloshi, Edmond Tupja, Irena Lama, Eshref Ymeri, Shpëtim Çuçka, Rajmonda Moisiu, Nuri Dragoj, etj. I gjithë debati është hapur pas një ideje të hedhur nga shkrimtari dhe përkthyesi Agron Tufa, i cili është shprehur se përkthimet e Fan Nolit duhen ripërkthyer, për të shpëtuar kështu nga një radhë folklorizmash e ideologjizmash që hasen sa në tekstet e përkthyera, sa nga klasikët e sa në parathëniet e tyre.

Tufa, edhe vetë një përkthyes, është shprehur se një pjesë e mirë e klasikëve, në mos të gjithë, duhen ripërkthyer. Kjo sipas tij duhet bërë ngase gjuha dhe dinamikat shoqërore kanë ndryshuar. Tufa ka sjellë disa raste të përkthimeve të këqija të Nolit, si për shembull vargun “frynte era nga përjashta tundte perdet e mëndafshta” të poetit amerikan E. A. Poe të cilit, në kartolinat e kohës së komunizmit, populli, si për ta banalizuar edhe më, i shtoi edhe ‘mos kujto se të harrova, kartolinën ta dërgova”. Agron Tufa bëhet kështu i pari njeri i kulturës që del publikisht me nevojën e rishikimit të përkthimeve të klasikëve.

Mendoj se të gjithë ata që do të marrin përsipër të korrigjojnë Nolin kanë për të dështuar. Kështu u shpreh dje, njëri nga përkthyesit më të njohur të vendit tonë, Shpëtim Çuçka, i cili nënvizoi se në librat e përkthyera prej Nolit, megjithëse ekzistojnë shumë turqizma, përsëri, aty ekziston përsosmëria e profesionalizmit. Përveç të tjerave ai u shpreh se, niveli i lartë i përkthimeve të Fan Nolit shpjegohet me talentin e madh që ai kishte në lëmin e letërsisë
Zoti Çuçka, a duhen ripërkthyer kryeveprat botërore, të cilat i ka sjellë në gjuhën shqipe, Fan Noli?
Kjo është diçka normale që mund të ndodhë në çdo kohë. Dhe në këtë rast, nuk shikoj asgjë të keqe, kur secili prej përkthyesve të rinj, apo të vjetër kërkon të provojë veten. Por çdo njeri që niset nga dëshira dashakeqe që të rivalizojë Fan Nolin, është i destinuar të dështojë. Sepse Fan Noli është një talent i jashtëzakonshëm, i cili i ra për pjesë letërsisë shqiptare në një periudhë të vështirë historike. Ajo që është madhështore të thuhet në këtë rast, ka të bëjë me faktin se edhe gjatë asaj periudhe, u prodhuan perla të letërsisë shqiptare, por u riprodhuan, pra u përkthyen edhe kryeveprat e letërsisë botërore. Dhe midis emrave të përkthyesve tanë të spikatur të asaj kohe shkëlqen sidomos, emri i Fan Nolit.
A mendoni se Noli në përkthimet e tij ka bërë shumë tejkalime apo shkelje në raport me origjinalin?
Jo nuk mendoj ashtu. Sepse ato që ju i quajtët shkelje, në fakt mund të konsiderohen si shkelje me qëllim. Mos harroni një gjë: Fan Noli e kishte shumë më të lehtë të sillte në gjuhën shqipe materialin bruto, duke mos i ndryshuar asnjë presje. Por ai ishte poet dhe shkrimtar. Dhe natyrisht, mund të ketë bërë disa ndërhyrje të veçanta, për dy arsye të domosdoshme.
Cilat janë sipas jush, këto arsye?
Mendoj se arsyeja e parë ka të bëjë me rritjen e shkallës emocionale apo vlerave artistike në shqip, ndërsa arsyeja e dytë ka të bëjë me tentativën për t’i dhënë shqiptarëve një mesazh sa më të qartë, në lidhje me periudhën që po kalonte shoqëria jonë. Kjo është arsyeja që ai ka përmendur bejlurçinat, apo Roskovecin, tek “Don Kishoti..”, apo disa shprehje specifike, tek Shekspiri, ose tek Omar Khajami.
Ju doni të thoni se një metodikë e tillë është e vlefshme për punën e përkthyesit?
Ka dy lloj përkthimesh: Përkthim të lirë dhe përkthim strikt. Noli ka zgjedhur variantin e parë, por natyrisht, që ai e ka pasur shumë të lehtë me të dytin. Sepse të gjithë përkthyesit e botës e dinë mirë që përkthehet mendimi dhe jo fjala.
Pra, ju jeni kundër ripërkthimit të tij?
Mos harroni një gjë: Në Francë ka mbi 100 përkthime të Hamletit, pa llogaritur këtu ekranizimet e ndryshme teatrore, apo përshtatjet. Pra, edhe në Shqipëri, askush nuk ndalohet të merret me përkthimin e librave të çfarëdoshëm. Duke përfshirë këtu edhe ato që ka përkthyer Noli. Por unë i këshilloj ata përkthyes që duan t’i futen ripërkthimeve të librave të Nolit, me qëllim për të sfiduar vlerat e tij, se kanë për të dështuar. Ose, ua them paraprakisht, se ata janë të dështuar që në nisjen e punës. Kjo ndodh se talenti i Nolit nuk mund të konkurrohet.
Sipas jush, përse duhet që një përkthyes, të shtoj fjali, apo vargje të tëra në një kryevepër botërore?
Unë nuk jam për të shtuar fjali, apo vargje të tëra, sepse pastaj kemi të bëjmë me krijim. Por në kuadrin e përkthimit të figurave letrare, etj, kërkohet gjithmonë nga pak fantazi që ato të tingëllojnë sa më bukur në gjuhën joorigjinale. Por mos harroni se gjatë asaj periudhe poetë kaq të talentuar, si Noli, futeshin në universin e veprës letrare dhe rrëmbeheshin në kërkim të gjetjeve sa më të përshtatshme për t’ia paraqitur lexuesit tonë. Sipas mendimit tim, Fan Noli ia ka arritur t’ia dalë mbanë kësaj veprimtarie. Fakti që veprat e përkthyera prej tij, lexohen jashtëzakonisht shumë edhe në ditët tona tregon qartë për mbijetesën e artit të tij.
A nuk mendoni se Noli ka një përdorim shumë të madh të turqizmave në veprat e përkthyera?
Po, kjo është e vërtetë. Por në mënyrën se si i rendit ai gjërat, kjo nuk vihet re shumë, si një element negativ. Përdorimi i turqizmave është një fenomen i dukshëm i tij, jo vetëm gjatë përkthimeve, por edhe gjatë krijimeve të veta origjinale. Veçse këtu nuk duhet të harroni faktin se edhe mjeshtri ynë i përkthimit, Robert Shvarc, kishte një përdorim të dendur turqizmash, por kjo gjë nuk ia ulte fare vlerat. Përkundrazi, përkthimet e tij konsiderohen nga më brilantet.
Çfarë do të kishte ndodhur, sipas jush, nëse Noli do t’i kish qëndruar besnik teksteve origjinale?
Kjo është provuar me veprat e Enver Hoxhës. Aty përkthimi bëhej fjalë për fjalë në gjuhë të huaj, por ky lloj përkthimi krijonte probleme për lexuesit e huaj. Sepse në këto libra nuk respektohej ideja e përkthimit të mendimit, por kërkohej besnikëria ndaj fjalëve të tekstit. Dhe shpesh herë janë shfaqur probleme të moskuptimit të idesë.
A mendoni se ndryshimet gjuhësore në kalimin e viteve mund të diktojnë vetvetiu domosdoshmërinë e ripërkthimeve?
Kjo është një çështje tjetër dhe unë nuk jam kundër kësaj ideje. Çdo kohë ka specifika të ndryshme kërkesash dhe natyrisht, kërkon përgjegjësi të reja edhe në prurjen e kryeveprave botërore. Por kjo, nuk ka të bëjë me rishikimin e Nolit, i cili po trajtohet sikur është fajtor për punën e kryer nëpër vite. Po e përsëris edhe njëherë mendimin tim se Noli është një dhe i papërsëritshëm, në gjeninë e tij ndaj artit të madh.

[Alti Elezi]

Kunder Nolit..............
Flet shkrimtari dhe përkthyesi Nuri Dragoj: Ripërkthimi i veprave të Nolit mbyll epokën e vulgarizimeve



Bota e letrave shqipe duhet të shpëtojë përfundimisht, nga dukuria e vulgarizimeve, të cilat janë konkretizuar jo rrallë në përkthimet e Nolit”. Kështu u shpreh dje, shkrimtari dhe përkthyesi i njohur, Nuri Dragoj, i cili ka nënvizuar se “fenomenin e vulgarizimit të përkthimeve botërore, vendet e zhvilluara e kanë kaluar rreth 8-9 shekuj më parë.
Zoti Dragoj, çfarë mendoni për librat e përkthyera nga Fan Noli. A duhen ripërkthyer disa prej tyre?
Po, mendoj se disa prej librave të përkthyera prej tij, duhet të ripërkthehen. Kjo duhet të ndodh për disa arsye, por tre prej tyre janë kryesore.
Cilat janë këto arsye?
E para, ka të bëjë me tendencën e folklorizmit që ekzistonte në atë periudhë për përkthimin e veprave letrare. Por kur është fjala për kryeveprat, ky fenomen folklorizmi që tentonte ta afronte veprën e Shekspirit, apo të Servantesit, sa më afër lexuesit shqiptar është e dëmshme. Sepse Shekspiri, apo Servantesi shkruanin për ata që i kuptonin, dhe jo për të gjithë. Nuk ka nevojë të shkrifëzojmë aq shumë veprat e Shekspirit, apo Servantesit, vetëm e vetëm, që ato të kuptoheshin edhe prej fshatarëve të dikurshëm shqiptarë. Sepse në këtë rast banalizojmë korifejtë e letërsisë botërore. Jo më kot, sot në Shqipëri ekziston një perceptim i gabuar për Don Kishotin, apo për Saço Pançon. Kjo natyrisht, vjen edhe për faktin se Fan Noli i solli ata deri në Roskovec, ose futi në librin e tij shumë bejlurçima. Ndërsa, tek Shekspiri, ndodhi një fenomen tjetër ku u shtuan vargje apo rreshta të tepërt, pa qenë në tekst. Ose u teprua me turqizmat.
Cila është sipas jush arsyeja e dytë?
Arsyeja e dytë, ka të bëjë me zhvillimet e brendshme të ligjeve të gjuhësisë. Mos harroni se Noli ka ushtruar veprimtarinë e tij rreth 50-80, vjet më parë, kur gjuha jonë kishte ende shumë probleme të zhvillimit. Këtu mjafton të përmend vitin ndarës të Kongresit të Drejtshkrimit, ku u bënë shumë reformime gjuhësore në bazë të tendencave të reja. Në këtë drejtim unë do të thosha se ky fakt mjafton që të vendoset se të gjitha kryeveprat botërore të përkthyera para Kongresit të Drejtshkrimit, duhet të rishkruhen. Ngaqë në një farë mënyre ky kongres përbën një evolucion të ligjeve gjuhësore.
Po arsyeja e tretë cila është?
Arsyeja e tretë ka të bëjë me dhënien fund njëherë e përgjithmonë të tendencës së vënies dorë në kryeveprat e të tjerëve. Nëse Noli ishte i talentuar për poezi, ai duhet ta shprehte talentin e tij në krijimet personale dhe jo duke krijuar gjëra të paqena brenda veprave të të tjerëve. Në fakt, Noli është prezantuar mjeshtërisht, me “Albumin” e poezive të tij, por kjo nuk i jepte të drejtë që duke mbajtur statusin e përkthyesit të devijonte në tekstin origjinal, gjatë procesit të përkthimit.
Pse e quani të dëmshëm këtë fenomen?
Sepse unë mendoj se Shekspiri, Dantja, Servantesi, etj., ishin gjigandë të mëdhenj, dhe ata mjaftonin për vetveten. Jo më kot, vlerat e tyre kishin shkëlqyer në të gjithë botën, pavarësisht, nga vënia dorë e Nolit mbi krijimtarinë e tyre. Atëherë pyetja që lind në këtë rast është kjo: Çfarë nevoje kishin këta gjigandë të letërsisë, për Nolin, apo për zbukurimet e krijimet e tij.
Ju vetë si e shpjegoni tendencën e Nolit, në zellin e tij për të zbukuruar kryeveprat?
Unë e shpjegoj shumë kollaj, me faktin se kjo tendencë është thjesht, një epidemi botërore. Por në kohë të ndryshme ajo ka rënë mbi vise e vende të ndryshme. Ky fenomen është shfaqur në Itali, shumë shekuj përpara se të shfaqej në Francë. Pra, bëhet fjalë për shekujt 13-15. Më pas epidemia kaloi në Spanjë dhe pastaj pushtoi me rradhë vendet e tjera europiane apo ballkanike. Sipas mendimit tim, Shqipëria ishte nga vendet e fundit që u përball me këtë epidemi. Dhe fenomeni u zhvillua në shekullin e 20-të, kur bota letrare nisi të evidentohej më qartësisht. Pra, sipas meje ky fenomen është një dukuri e përbotshme, por ndërsa të tjerët e kishin kaluar me kohë, neve e kaluam në epokën e Nolit. Dhe këtu nuk është fjala për të qortuar Nolin, por për të shpjeguar dukurinë. Sepse Noli u bë përfaqësues i këtij fenomeni, ngaqë ai ishte personi më i talentuar për të mbajtur peshën e këtij misioni. Këtu nuk duhet të harrojmë edhe faktin tjetër, që ndërsa për atë periudhë, fenomeni u konsiderua si një mision pozitiv, tanimë gjithçka ka mbetur jashtë kohe.
A nuk ju duket se po silleni ashpër ndaj aktivitetit të Nolit?
Aspak. Noli ka vendin e vet të nderuar në historinë e letërsisë shqiptare dhe të përkthimeve nga korifejtë botërorë. Por tani ndodhemi para një realiteti të ri, ku lexuesit, kur shkojnë për të blerë Shekspirin, duan të lexojnë gjykimet e Shekspirit dhe jo operacionet plastike të Nolit. Nëse Shekspiri do të kishte nevojë për zbukurimet e Nolit atëherë, ai nuk do të bëhej dot kaq i njohur në të gjithë botën. Pra, ka ardhur momenti që secili të shpaloset me vlerat reale që ka. Dhe unë ju siguroj juve, se kjo lloj transparence reale do të jetë shumë e vlefshme për zhvillimet dhe botëkuptimet e ardhshme letrare. Ndërsa Shekspiri apo Servantesi do të trokasin në gjuhën shqipe më triumfalisht se më parë. Besoj se të gjithë janë të bindur se po t’i heqësh Servantesit pjesët e Roskovecit të shtuara nga Noli, ai, pra Servantesi nuk do të humbasë gjë, por do të bëhet akoma më i madh në sytë e lexuesve shqiptarë.
Çfarë do të fitojë nga ky proces bota e letrave shqipe?
Mendoj se do të shënojë kapërcimin e një fenomeni të tejkaluar, të përkthimeve, të cilin vendet e tjera e kanë përjetuar 8-9 shekuj më parë. Pra, do të shpëtojë nga vulgarizimet. Dhe këto gjëra nuk duhet të përsëriten më kurrë.

[Bel ami]

DYDRINAS jam duke lexuar librin "Faik Konica" te Ilir Ikonomit. Ne te gjej qe Konica e ka akuzuar Nolin se merte mbeshtetje nga Moska etj, por per Departamentin e Shtetit Amerikan keto ishin thjesht fjale.Sipas Amerikaneve Noli nuk ishte komunist.

[SchutzStaffeln]

DYDRINAS jam duke lexuar librin "Faik Konica" te Ilir Ikonomit. Ne te gjej qe Konica e ka akuzuar Nolin se merte mbeshtetje nga Moska etj, por per Departamentin e Shtetit Amerikan keto ishin thjesht fjale.Sipas Amerikaneve Noli nuk ishte komunist.

e kam lexuar dhe une ate liber, akuzohet shpesh NOLI per komunizem sepse ne ate kohe ndjenjat nacionaliste shqipetare ngaterroheshin shpesh me komunizmin, edhe komunizmi enverist ishte bazuar fort ne ndjenja kombetare, nacional-socialiste por ate qe nuk e kan kuptuar kurre historianet, ose qe nuk duan ta kuptojne ishte periudha ku jetonim, synimet territoriale te qelbesirave greke dhe te qelbesirave sllave. Ka shume mundesi te ket qene "I vetmi lider shqipetar" pro shqipetar dhe jo i varur nga te tjeret. Qeverrite qe erdhen mbas NOLIT nuk ishin thjesht te mbeshtetura nga moska, beogradi dhe sot washingtoni po ishin dhe jane te drejtuara prej tyre. Pasojat dhe qellimet e tyre na i tregon historia dhe do vazhdoje te na i tegoj ne te ardhmen.