Shkenca Dhe Akademia E Shkencave Dhe Arteve E Kosovës(ashak)

[ministryofmath]

Rashit Alidema (doktor i shkencave matematike, profesor), Prishtinë




[1] “ Kur të gjithë mendojnë njësoj, atëherë do thotë se askush nuk mendon” – Voltëri.
[2] “Në një shkrim ose libër ku flitet gjithçka, përfundohet pa thënë asgjë” – Aristoteli .
[3] Çohesh në mëngjes, pyete veten: “Ç’duhet të bëj?” Në mbrëmje, para se të biesh në
gjumë: “Ç’kam bërë unë?” – Pitagora.
[4] Edhe budallenjtë edhe të mençurit s’janë të dëmshëm, të dëmshëm janë vetëm
gjysmë budallenjtë dhe gjysmë të mençurit – Johann Wolfgang von Goethe
[5] Vjen koha kur shkenca e kalon fantazinë”–Jules Verne




GJENDJA E TANISHME E ASHAK ose VARFËRIA E SHKENCËS KOSOVARE

Gjendja e tanishme e saj - e mjerueshme, padenjësi kombëtare, vërtetë tronditëse, që vjen nga rrëfimet pa rezultate të shumicës së anëtarëve, me cilësi të dobëta diturie, morale, njerëzore, e pa kulturë politike - është tragjedi në vete, e padenjë kombëtare - pa vepra, pa kurrfarë projekte... Shkuan dhjetë vjet pas luftës, e në këto ditë të mëdha për popullin shqiptar, kur Kosova, tashmë është e pavarur, e lirë e zot i vetvetes, gëzimi i dijetarëve, në vend që të shtohej nga fakti se në Prishtinë është ASHAK, ka për të lulëzuar shkenca e re, për të cilën nuk do të mungojë mundi as do të mungojnë investimet nga qeveria, pra s’do të mungojë asgjë, për të realizuar këtë projekt kaq kolosal, për të ngritur shkencën kosovare, edhe për të gjithë shqiptarët në rajon, ku mendohet sa i madh është roli dhe kontributi i saj, për këtë vepër të madhe që duhet të bëjë për Kosovën e popullin e vet,- po ndodh e kundërta. Akademia merret kryesisht me botime e ribotime të disa shkrimtarëve, të autorëve kryesisht të shkencave filologjike, kryesisht të vendit, nga kushtëzimet e imponuara të disave, po jo të figurave të ndritshme, madhështore dhe shumëdimensionale kombëtare. Këtë dëshmojnë plan-programet e saj:“Gjatë dhjetëvjetëshit të fundit janë botuar një varg veprash të studiuesve të shquar botërorë të shekujve të kaluar në fushë të studimeve të albanistikës”. (Shih edhe: “Botimet e ASHAK 1976-2005”), e të ngjashme - fakultet i Filologjisë.
S’është e aftë aspak për asnjë reformë. Për këtë, unë dua të bëj një thirrje të përgjithshme kombëtare - për shqyrtimin-reformimin e kësaj Akademie, për ta ndryshuar krejtësisht, themeluar një tjetër - të mirëfilltë të shkencave dhe të artit prej fillimit, - që të zhvillohet me vepra, – projekte: në fushën e arsimit kombëtar, t’ kulturës, progresit teknologjike-teknike, ekonomike-financiare, politike, historie, planifikimit strategjik me formulimin e objektivave të qartë, turizmit kulturor, zhvillimin social dhe shpirtëror, e të ngjashme (kombi pa shkencë ose shkencëtari pa rezultate – si pema pa frute).
Gjithë puna e saj e deritanishme - me pasoja të papërgjegjshme të veprimit joreal ndaj njerëzve, politikës në shërbim të çështjes kombëtare, që prej fillimit, themelimit të saj, e deri në ditët tona nuk i plotësoi të dyja kushtet - atë morale dhe institucionale, që kërkon statuti i saj (me gjithë mangësitë e tij) e vazhdon të gënjejë vetveten, shqiptarët dhe botën e civilizuar... Deri kur?!
Si mund të kemi një akademi të tillë, - pa prestigj, të urryer e të përqeshur nga të gjithë, pa ndryshime, si në ditët e para, që nuk ndryshon në mendësinë e saj... sepse puna e Akademisë nuk ka zënë rrënjë në dijen e zemrën e popullit - me vlera dhe virtyte të mëdha?! Të cilët në emër të vetvetes i vunë kazmën shkencës edhe në ditët më të zeza të vendit, ndërkohë që ai kishte nevojë kryesisht për dije, - për rrugë të reja drejt idealeve të kombit, i cili po vuante nën mashtrimin, grabitjen, fyerjen, masakrat që po i bënte kasta serbe.
Disa prej akademikëve merren me punë politike e shtetërore, disa vrapojnë pas honorarëve, mësimdhënies, dhe kështu u zënë vendin të rinjve. Kundër-etike, kundër-shkencë, kundër-civilizuese, turp, prapambeturi. Ulje e madhe e prestigjit e profesioneve shkencore; rënie serioze në plotësimin e standardeve edhe në metodikën e shtjellimit të mësimit, sidomos të shkencave matematike-natyrore.
Domethënë, vetë natyra e punëve që bëjnë ata dhe e punës që bëjnë (jo)akademikët, është e një niveli (shih [1]). Akademiku duhet të merret me shkencë, me projekte kombëtare.
Vërtet, për aq sa të zgjasë kjo filozofi e gabuar e kësaj Akademie, do të zgjasë edhe varfëria e shkencës kosovare!

AKADEMI KONTRASTESH ose ZGJEDHJET E ANTARËVE

Duke shprehur nderimin më të thellë për disa akademikë, unë do të jap disa detaje, të cilat shpresoj se do të ndihmojnë që publiku dhe inteligjenca jonë e lartë shqiptare, të kuptojnë disa nga kritikat drejtuar Akademisë.
Nga historiku i saj: “ASHAK e themeluar më 20 dhjetor të vitit 1975 në Prishtinë, me Ligj të veçantë të Kuvendit të Kosovës, është institucioni më i lartë i Shkencës dhe i Artit në Kosovë”. Ky është zyrtarisht memorandumi i saj.
Akademia qeveriset nga Kuvendi, Kryesia dhe Kryetari. Kuvendin e përbëjnë të gjithë anëtarët e rregullt dhe korrespondentë, - në përbërje pune 23 anëtarë (20 të rregullt, 3 korrespondentë), të jashtëm 23, nderi 3, të pajetë 25. Kryesinë e përbëjnë: Kryetari, nënkryetari, sekretari i përgjithshëm dhe 4 sekretarët e 4 seksioneve (Gjuhësi dhe Letërsi, Shkenca Shoqërore, Shkenca të Natyrës, Arte). Trupat punues përbëhen nga anëtarë që jetojnë dhe punojnë në Kosovë; anëtarë të jashtëm janë shkencëtarë, studiues dhe artistë të shquar nga vende të ndryshme; ka shërbimet profesionale e teknike dhe, në kuadër të tyre – Bibliotekën, Departamentin e Bibliotekës, Administratën, botimet periodike etj. Financohet nga mjetet financiare të përcaktuara nga buxheti i Kosovës, nga mjetet që realizohen nga veprimtaria e saj, dhe nga burime të tjera(?). Insiston të bashkëpunojë me akademitë e tjera dhe të integrohet në nivel ndërkombëtar. Në bashkëpunim me Akademinë e Shkencave të Shqipërisë kanë themeluar Këshillin Ndërakademik për Gjuhën Shqipe.
Qëndrimet e kësaj akademie ndaj të gjitha këtyre detyrave e qëllimeve, për Kosovën e më gjerë, në përgjithësi, nuk janë pa kundërthënie, madje edhe shumë sosh.
Në fillim, në kohën e promovimit, zgjedhjet e anëtarëve bëheshin turravrap. “Me një monografi, me 2-3 artikuj të botuar, mund të jetë edhe doktorata, po kjo shpesh ndodhte të mos ishte botuar, po të merrej sikur ishte botuar, - mund të zgjidhet për anëtar të ASHAK”, - thoshte, shkruante përmes medieve i ndjeri akad. S. Pupovci (shih dok. e kësaj akademie). Këtë dëshmojnë edhe shumë intelektual tonë, p.sh. Prof. dr. Fuat Rizvanolli (profesor i UP-së) e tjerë.
Me këtë kriter në universitet mund të merrej vetëm titulli - docent. Top loje - shkenca fjalë goje, apo strategji mizore për poshtërimin e shkencës shqiptare, -standardet të ulen kaq poshtë?! Çiflig i gjakovarëve dhe të tjerëve jashtë Kosovës, së bashku me më të afërmit e tyre radikal – konservat.
Po tash, si bëhen zgjedhjet në 10-15 vitet e fundit? Megjithëse rëndësi të veçantë kanë kriteret e zgjedhjes së anëtarëve të saj, që po bëhen as përafërsisht standardeve as të Ballkanit, të çoroditura - edhe me artikuj të botuar nëpër gazeta e revista pa recensione (shih. dok. e ASHAK), pyetja kryesore është: s’ ishte efikase dhe patjetër duhet të formohet tjetra me kritere shkencore?
Unë s’mund të gjykoj tani meritat shkencore të disa prej anëtarëve të Akademisë, por mund të gjykoj, me kompetencë, meritat shkencore të anëtarëve të shkencave ekzakte, ku edhe aktiviteti i saj në këto është i paqenë (inekzistent). Meqë disa prej tyre tash nuk jetojnë dhe, sipas literaturës romake, për ta ose flitet mirë, ose hiq. Unë do t’i përmbahem këtij parimi – do t’i shmangem kritikës reale ndaj tyre. Për këtë po jap disa detaje.
Dihet se, propozimin, as me shkrim dhe as me gojë, për ta, që të bëhen akademikë, nuk e kishte dhënë asnjëri prej akademikëve!? Në të tjera akademi, siç dihet, as një artikull nuk mund të botosh në revistat e tyre, pa rekomandimin e ndonjërit anëtari të saj, - kjo është e domosdoshme, - krahas faktit që punimi duhet të jetë i jashtëzakonshëm, këshilli redaktues cakton recensentin që duhet të jetë anëtar i Akademisë. P. sh., për botimin e një artikulli tim (shih O GLOBALNOJ USTOJÇIVOSTI SVJAZANNYH MAJATNIKOV (paraqitur nga akademiku N. N. Krasovski, dt. 15.V.1987), në Dokllady Akademii Nauk SSSR, tom 297 No. 2), recensenti ishte anëtar i rregullt i kësaj akademie, emrin e të cilit e kisha mësuar përmes punimeve të tij shkencore, të publikuara nëpër revista shkencore, libra e monografi.
Procesi i formimit, e më pastaj as i aktivizimit të disiplinave të reja të shkencave ekzakte në Akademi,nuk është i mundur, nuk ka aplikim gjegjës ose shkencë themelore – pa shkencëtar!
Progresi i zgjedhjeve apo i emërimit të anëtarëve të Akademisë gjatë gjithë kohës ka qenë i politizuar dhe, për rrjedhojë, i paligjshëm. Padrejtësia më e madhe në këtë sistem të politizuar u bëhet atyre shkencëtarëve meritor, që vërtet e kanë këtë epitet.
Shkurt, organizim me shumë kundërthënie, Akademi kontrastesh me ato të vendeve të zhvilluara shumë kohë më parë!
Unë s’kam mundësi të merrem me të gjitha argumentet e detajet naive të shumë mjeranëve. Shkurtimisht dua të them se shumica dërmuese e anëtarëve, mbi 90%, nuk mund të jenë akademikë!!! Është e domosdoshme rizgjedhja e tyre, dhe - si kusht i parë - riformimi i Akademisë, institucioni i ri zgjedhor!

ARDHMËRIA E ASHAK

Autori merr përsipër të propozojë shumë ndryshime, sikurse artisti ndaj natyrës, që s'është i djathtë, po i majtë, se është më i ndjeshëm pikërisht për të gjitha këto probleme që ne kemi pasur dhe i kemi sot. Kjo mbërrihet - me dëshirë – vullnet – veprim – rezultat!
Duam Akademi të Shkencave, të luan rolin e vet - të institucionit më të lartë shkencor, të prezantoj vlerat, identitetin, përkushtimin e vendit, dhe aty secili shkencëtar i çdo fushe, të ketë të gjitha shanset e përkushtimit profesional. Të këtë mundësinë të jetë i pranishëm në skenën e Akademisë, duke qenë pranë të rejave në dije dhe të përparimit. Si gjithë institucionet e tilla, edhe ky i yni të jetë shkollë e madhe, e si e tillë të ketë prioritet hulumtimin e shkencave themelore e aplikative, - për shërbimin e shoqërisë kosovare në rend të parë, - t’u nënshtrohet gjenerimeve e njohurive të reja, rregullave, ligjeve, konkurseve, anëtarësimi të bëhet për meritat dhe aftësitë, e jo për nder e as për keqardhje, sepse - ajo s’ është as vend nderi dhe as për mëshirë!
Këto probleme kërkojnë zgjidhje të menjëhershme në planifikimin në nivel shtetëror, duke përfshirë fondet publike dhe ato private, si katalizator për zhvillimin dhe që çojnë në rezultate.
Duhet bërë përpjekje të mëdha për t'i kuptuar plotësisht edhe ato mangësi, që na kanë sjellë shqetësime, brengosje, - të kaluarës, trashëgim i pasojave të historisë së rëndë, të historisë së popullit të pushtuar.
Karshi të gjitha këtyre pakënaqësive, brengosjeve, dhembjeve - këtë institucion të lartë shkencor të vendit tonë duhet të bëjmë që të kalojë vijën e zhvillimit shkencor [2]. Të gjitha gjërat tani do të varen vetëm prej nesh [3]. Shembull për këtë nuk do të jetë vetëm akademia jonë, funksioni shkencor dhe shtetëror i saj, por janë edhe shkollat, universitetet...të quajtura normale: të mos lejohen gabimet! Sepse atëherë do të humbte pjesa dërrmuese e popullit shqiptar: do të humbnin ata që punojnë në arsim, në shëndetësi, në bujqësi, në kulturë, në shkencë, në tregtinë e vogël, ata që punojnë në botën e huaj, pensionistët, invalidët, të rinjtë, të gjithë ata të cilët, tradicionalisht, janë përçmuar dhe janë shfrytëzuar në politikën feudale - fshatare shqiptare.
Sidomos sot, në një kohë kur ekonomia shqiptare ka nevojë për një drejtim shkencor, që të ketë tregues të lartë ekonomiko-financiar, një bilanc pozitiv në eksport/importit, një rritje sidomos të prodhimit industrial bujqësor dhe një zhvillim të gjitha degëve të tjera shumë të rëndësishme, si mineralogjia, xehet, e deri te mjekësia, arsimi i mesëm e i lartë. ASHAK do t’i udhëheqë të gjitha punët shkencore, në gjithë departamentet, me këshillat e saj shkencorë[4].
Të zgjerojë dhe të përmirësojë ndjeshëm kapacitetet që do të furnizojnë tregun e punës, ngritjen e infrastrukturës tërë të re, në përputhje me standardet dhe dinamikën e zhvillimit të saj – evropiane dhe matej fantazisë [5] .Kjo duhet të jetë pjesë e strategjisë së stafit të ri drejtues të ASHAK-së për transformimin e saj në rrugë institucionale dhe demokratike, në një institucion krejt të ri akademik bashkëkohor, për një popull tani të lirë dhe sovran, për Kosovën e lirë dhe të pavarur,- sepse vetë kuptimi i së kaluarës ndryshon bashkë me ndërrimin e brezave.
Të huajt nuk do të mundem-ma ta quajnë: “Kolegj i rëndomtë”!
Do të organizojmë më parë një debat konstruktiv mbarëkombëtar, qoftë me njerëz të nivelit akademik, ose me studentë e intelektualë, i cili do të ketë një sfidë përpara: të vendosë lirinë akademike si prioritet, sepse ky është kusht i nevojshëm për zhvillimin e akademisë sonë. Dhe, është e domosdoshme të jepen shkaqet e mos efikasitetit të saj, gjegjësisht të formohet tjetër akademi – me standarde evropiane!
Kjo jo vetëm dëshirë e imja, por domosdoshmëri e përgjithshme kombëtare, e kohës: qeveria ta shpërndajë këtë dhe të rikrijoj të renë, me standarde evropiane. Në këtë proces të përfshihen të gjithë ata, që për arsye politike e rrethana të tjera, nuk u përfshinë kurrë në vendet e merituara, që rrudhin zhvillimin kombëtar.
Kandidatët për akademikë të ardhshëm të vlerësohen nga puna e tyre shkencore në botë. Shpresoj që për çdo vend të Akademisë të propozohen nga disa kandidatë. Shpresoj që edhe opinioni i shkencëtarëve të huaj të kërkohet për çdo kandidat.
Dhe, kërkoj që politikanët e çdo partie të qëndrojnë larg këtij procesi!/ministryofmath/

[xfiles]

Po çfare lesh akademish shkencash do kete ne kosove e shqiperi.
Ne nuk kemi akoma universitete te hajrit.
Ti marrim gjerat me rradhe.

[G.D]

Po çfare lesh akademish shkencash do kete ne kosove e shqiperi.
Ne nuk kemi akoma universitete te hajrit.
Ti marrim gjerat me rradhe.

Hahaha, Ne te vertete Shqiperia dhe Kosova kane edhe mjeshtra te medhenj por qe nuk kane te ardhme ne keto shtete...

[ministryofmath]

Po çfare lesh akademish shkencash do kete ne kosove e shqiperi.
Ne nuk kemi akoma universitete te hajrit.
Ti marrim gjerat me rradhe.

Ne kemi Akademi, por njerzit që e meritojn të jenë pjesë e Akademis nuk gjenden aty..., ky është problemi...