Dhe lajmëtari i fundit i të fshehtes




Fjalën e fundit për Allahun, gjithësinë dhe njeriun e ka thënë Profeti Muhamed (s.a.s.), bërthama e pemës së ekzistencës, qëllimi final i librit të gjithësisë dhe zëri më i kthjelltë i ftesës për tek e Vërteta (Zoti). Ai, lajmëtari i fundit i të fshehtës dhe i të fshehtës së të fshehtës, Ai, intepretuesi i pagabuar i materies dhe dukurive, Ai, parashtruesi, madje, në një mënyrë që të mos i lërë shesh ndonjë ngatërrese, i marrëdhënieve mes njeriut dhe Krijuesit dhe prapë Ai, përcaktuesi në mënyrë krejt të hapur e të qartë i domosdoshmërive të këtyre marrëdhënieve. Me një aspekt, ai është një udhërrëfyes afërsie i pari dhe më i afërti i Zotit, kurse, me një aspekt tjetër, i fundit por më i sigurti.

Engjëjt janë pritësit e tij, profetët, paralajmëruesit e ardhjes së tij dhe evlijatë, frytet e tij që marrin dritë prej tij. Pishtari i profetësisë u ndez në fillim me të, kurse kuptimi dhe përmbajtja në thelbin e profetësisë, me formën e saj më të ndritshme, prapë me atë është vënë në shesh. Drita e parë para çdo gjëje është drita e tij, kurse tufani i fundit i dritës është shfaqja e tij në botën e jashtme. Nga një këndvështrim tjetër, ai është indeksi i objektives dhe subjektives, esenca e ekzistencës, lëngu jetësor i saj, fryti më i ndritshëm i pemës së krijimit në kornizën e qëllimit dhe, në emër të Krijuesit të Lartë, zotëria i tërë njerëzve dhe xhindve.

Për nga esenca dhe pozita e tij, Ai është në çdo kohë i mbikarakterizueshëm; për nga individualiteti, i pashembëllyeshëm; për nga këndvështrimi i thellësive që i përkasin botës tjetër, i vetmi i kohës dhe hapësirës; për nga mesazhi në dorën e tij, një provë krejt e hapur. Ai njihet qysh para profetit Adem; drita e tij e bërë legjendë në gojët para trupit të tij, kurse hapi i tij - këmba na u bëftë kurorë e kokës - është një mirësi për të gjithë njerëzimin. Qenia e tij është margaritari më i kulluar i sedefit të trupit, kurse mesazhi i tij, më i përgjithshmi i të gjithë mesazheve. Dituria e tij është pika e fundit e të gjitha diturive, kultura e tij është një burim krejt i pastër rreth të cilit mblidhen fytyrat më të ndritshme, kurse horizonti i tij është në rolin e observatorit të shpirtrave të pastër që vrapojnë për ta vëzhguar pafundësinë. Në sajë të dritërave të shpërndara në çdo anë prej tij, sytë kanë gjetur rastin për ta vëzhguar materien me fytyrën e saj të vërtetë; me anë të melodikës së fjalëve të tij, veshët kanë dëgjuar kompozime hyjnore të padëgjuara nga elementi fjalë gjer atë ditë; shumë e shumë gjëra të fshehta kanë dalë në dritë në atmosferën e tij dhe mendimet e turbullta janë kthjelluar e kulluar. Atyre që e kanë parë dhe që e kanë dëgjuar, u është pastruar ndryshku në shpirtra, u janë fshirë avujt para syve; me lajmet që ka dhënë në fillim fare e në fund fare janë ndriçuar të gjitha të panjohurat mbi njohjen njerëzore, paqartësitë janë shtruar një e nga një në truallin e kuptimit dhe tërë ekzistenca është shndërruar në një poezi të recituar dhe interpretuar nga këndvështrimi i qëllimit të krijimit dhe në një kompozim me pamje pafundësie.

Të gjitha dituritë janë vetëm një centimetërkub nga deti i dijeve të tij dhe urtësitë e përgjithshme, një pikë e vogël nga ujëvara e aftësisë së tij. Në raport me sekondat dhe mikrosekondat e jetës së tij, të gjitha kohët pothuajse një e dhjetë; me enigmën e të qenit vendlindje e tij, globi tokësor sa një thua në krahasim me gjithësinë, është një botë sa e gjithë ekzistenca. Ai, i pari në programin paracaktues dhe shfaqës, thënësi i fjalës së fundit në kauzën e profetësisë, sqaruesi i vërtetë i të jashtmes, njoftuesi i enigmës së të brendshmes. Me krijimin e përshtatshëm për të marrë nga Shpirti i Shenjtë të vërtetat diturore dhe racionale, me vetëdijen e gjerë, me aftësinë e lartë njohëse, me zemrën të hapur ndaj përtej botës engjëllore dhe me të fshehtën e kapacitetit për të vëzhguar përtej botës së përtejme, ai është mbreti i fronit profetik, kurse, për sa i përket përcjelljes pa gabime në shpritra dhe mendje të gjërave të marra si të ishte një receptor drite i hapur ndaj botëve të përtejme, është interpreti më elokuent i botës profetike.

Duke i ruajtur veçoritë përkatëse të individualitetit të vet dhe siç ia kërkon profetësia, ai na e bën të njohur Zotin me individualitetin, atributet dhe emrat e Tij dhe zgjon tek ne ndjenjën e përgjegjësisë ndaj Tij; me këtë aspekt, ai është një përshkrues dhe një mësues i madh i cili na informon për të panjohurat dhe ua njofton shpirtrave tanë gjërat e pamundshme për t'u perceptuar dhe njohur. Kurse me aspektin e kumtuesit të konkluzioneve dhe urdhrave fetare, të zbatuesit të vlerave njerëzore dhe të përfaqësuesit të parimeve morale, ai është një shpjegues i emëruar, një ligjvënës dhe një zbërthyes me fjalë i të vërtetës së të vërtetave.

Profetët, dërgesa profetike si dhe ndjekësit dhe trashëguesit e këtyre, siç janë të hapur ndaj të jashtmes, janë “portëhapur” edhe ndaj të brendshmes. Madje edhe mendjet e tyre kanë kaluar nëpër një ngjyrosje me ngjyrën e kësaj nëpunësie hyjnore, qëndrojnë disa shkallë pas tyre dhe presin urdhrat e tyre. Një mendje që, si mendjet e tyre, e njeh veten dhe hyn nën kujdesin profetik, ndriçohet me “Shpirtin e Lartë” dhe shndërrohet në një dimension me rëndësi të së vërtetës njerëzore dhe, me kohë, fillon që, krahas të jashtmes, ta parandiejë edhe të brendshmen, që, krahas të parmes, ta ndjejë edhe të pasmen.

Ekzistenca ka edhe anën e vet të jashtme, edhe anën e vet të brendshme; e jashtmja shihet me sy, ndihet me anë të organeve të shqisave dhe vlerësohet me anë të arsyes dhe gjykimit. Kurse e brendshmja u hapet nga ana e Allahut vetëm personave të krijuar me pajisjet e perceptimit të saj dhe e bën veten të ndihet si një zë, një frymëmarrje, një ngjyrë dhe një dizenjo përtej dukjes dhe të jashtmes. Ja, këtë zë, këtë frymëmarrje e ndiejnë profetët me anë valëve me gjatësi të ndryshme gjatë gjithë jetës dhe gjithmonë sipas tyre e përcaktojnë qëndrimin e vet.

Për nga pajisja e posaçme sipas pozicionit të tij të posaçëm, Profeti Muhamed (s.a.s.) është, në këtë çështje, simboli dhe zëri i një epërsie absolute. Me anë të njoftimeve të Allahut, ai i ndjen të pandjeshmet, i sheh të pashikueshmet; vende-vende, duke i marrë shpirti një cilësi mbikohore e mbivendore, kalon para qenieve shpirtërore, i kapërcen engjëjt adhurues më bujarë të Zotit dhe shkon e arrin gjer në horizontin e “largësisë sa dy harqe dhe më pak” ndaj Zotit. Sa ç'ka pjesë në lartësinë e Zotit, ai ka edhe po aq një konsideratë të pandërprerë e të palëkundur mes popullit. Gjatë gjithë jetës ai nuk është larguar as sa qimja nga e vërteta dhe ndershmëria dhe u ka ofruar siguri të gjithëve, me miq dhe armiq; mesazhet e marra nga Zoti ua ka paraqitur bashkëbiseduesve të vet me tërheqjen e hyjnores tek to; në çdo kohë është kujtuar me pafajësinë e tij, është njohur për paprekshmërinë e tij; me zgjuarsinë e tij të mprehtë dhe me shpirtin e tij të ndriçuar të hapur ndaj botëve fizike e metafizike, ai e ka lexuar dhe e ka interpretuar gjithmonë drejt natyrën dhe përtej natyrën, për rrjedhojë, pothuajse të gjithë shpirtrat e pastër e pa paragjykime kanë vrapuar për tek ai pa u lëkundur aspak; egot më kryeneçe para tij kanë rënë në gjunjë, kokat më të rralla kanë lexuar qëllimin e krijimit të mendjes dhe arsyes në mesazhin e tij dhe ia janë dorëzuar atij. Është në sajë të tij që njeriu, duke u çliruar nga shtazëria dhe materialja tek vetja e vet, është drejtuar për tek një horizont në nivelin e gradës jetësore të zemrës dhe shpirtit. Sipas horizontit të ekzistencës, ai është çelësi enigmatik i portës së hapur për tek qenia e jashtme dhe, në emër të realizimit të qëllimit të ekzistencës, prijësi i udhës së drejtë që shkon për tek Zoti, dhe ndërmjetësuesi i lumturisë së përjetshme.

Të gjithë profetët e ardhur gjer tek ai kanë thënë atë që ka thënë ai dhe të gjithë të urtët dhe shenjtorët e ardhur pas tij, me gjendjet e tyre të jashtëzakonshme si provë të kauzës së tyre, e kanë vërtetuar atë dhe kanë pohuar se meritat e tyre i kanë pasur prej tij. Sigurisht, nëse ai ka thënë “Allah” dhe i ka kthyer të gjitha shikimet kah besimi monoteist, këtë e kanë mbështetur zëri e frymëmarrja e të gjithë të dërguarve dhe profetëve, vëzhgimet dhe zbulimet e të gjithë të urtëve dhe shenjtorëve!

Ai ishte një monumenti i sigurtë besimi; ai i jetonte thëniet e veta gjer në imtësi, i rregullonte qëndrimet gjithmonë sipas botëve përtej dhe e jetonte jetën thellësisht sikur ta shihte Zotin dhe të shihej prej Tij; sillej më me ndjeshmëri se çdokush tjetër dhe me çdo gjendje të tij shpaloste një qëndrim serioz përgjegjësie; në çdo kohë vraponte pas përfundimit të pëlqyeshëm dhe, pa e ndarë qoftë edhe për një çast syrin prej synimit, vraponte gjithë po drejt pikës për të cilën ishte kandidat; vraponte dhe çdokujt i ofronte kuptime vijë për vijë nga ajo marrëdhënie e thellë mes tyre dhe Allahut!

Ai ishte që, duke e shpjeguar kuptimin e ekzistencës, e lidhte atë me të zotin e saj të vërtetë, që i nxirrte në shesh urtësitë dhe interesat në thelbin e materies, ngjarjeve dhe dukurive, që na e kujtonte shpesh neve se nuk jemi të vetëm këtu, që, duke ua njoftuar shpirtrave tanë se shihemi e jemi nën vëzhgim të vazhdueshëm, na lëshonte përbrenda prehje e qetësi, që, duke na e zbutur egërsinë, na i entuziazmonte zemrat me afërsinë që na krijonte dhe na bënte të ndjenim me tërë qenien se ndodheshim në një vend si vatra atërore. Po qe se sot ne shohim e ndjejmë në këtë fole të ngrohtë se çdo gjë është përvijuar në vend të vet, po qe se zemra na rreh me pasionin e të vërtetës, po qe se bëjmë e vëmë diçka në shesh në emër të analizës dhe njohjes së ekzistencës, të gjitha këto janë pishtari që ndezi ai në mendjet tona. Pa dyshim, çdo gjë që dimë ne mbi njeriun, ekzistencën dhe të gjitha botët, të gjitha këto janë zhvillim në gjerësi dhe thellësi i përmbledhjes që ua bëri të njohur ai shpirtrave tanë!

Ai e ka strukturuar, e strukturon dhe do ta strukturojë njerëzimin për sa i përket të djeshmes, të sotmes dhe të ardhmes. Ne kemi besim të plotë se, ashtu siç i ndryshoi në kohën e vet në një hop, në një frymë, mendësitë perverse mijëravjeçare të skalitura në natyrën njerëzore, sjelljet antinjerëzore, refraktimet antimorale dhe të karaktereve, ai do t'i zotërojë herët a vonë masat popullore të ditëve të sotme të dala krejtësisht prej binarësh duke i bërë t'ia dëgjojnë fjalën, dhe do ta tregojë forcën e mesazhit të tij!

Profeti Muhamed (s.a.s.) pati ardhur me një mesazh që kishte të bënte me çdokënd e me çdo gjë dhe që i interesonte çdokujt dhe çdo gjëje dhe, për sa i përket detyrës së tij, zotëronte një thellësi dhe tërheqje që do t'i mbushte zemrat dhe sytë. Në natyrën krijuese të tij dukej sheshit një tejet përkryerje, në në sjelljet e tij, një cilësi bindëse e jashtëzakonshme, kurse në qëndrimet e tij, një cilësi sublime që e kalonte në çdo kohë aspektin material e fizik të tij. Pas këtyre linjave të jashtme e të dukshme që të merrnin sytë, ai zotëronte një moral aq të lartë, të cilësuar nga Kur'ani “huluku adhim”, (moral i lartë), dhe të pamundësuar për askënd gjer atë ditë, që kush hynte qoftë edhe një herë të vetme pa paragjykim në atmosferën e tij, nuk mund të shpëtonte më nga ndikimi i tij. Krahas këtyre bukurive dhe epërsive, ai kishte një shprehje magjepsëse, para së cilës edhe mjeshtrit më të shquar të fjalës e gëlltitnin gjuhën kur fliste ai, zhyteshin në heshtjen e vështrimit nga vetvetja dhe e lëshonin veten në magjinë e shprehjeve të tij!

Po deshët, tani le t'i shtjellojmë edhe pak këto specifika. Allahu i kishte falur atij një gjerësi të ndërtimit të jashtëm e të brendshëm të tillë që, krahas të qenit jashtëzakonisht i thjeshtë e modest, ai ishte tejet impresionues dhe magjepsës; edhe shpirtrat më krenarë dhe kryelartë, madje, që hynin në praninë e tij, dridheshin përballë prezencës madhështore dhe impresionuese të tij dhe merrnin një pamje e qëndrim në kundërshtim me mendimin dhe qëllimin me të cilin kishin hyrë. Kur të dërguarit krenarë të Kisrës qenë përballur me atë monument impresionues, patën ngrirë në vend dhe patën harruar se ç'duhej të thoshin. Në të njëjtën kohë, krahas një madhështie dhe serioziteti të tillë, ai kishte një butësi të tillë që i magjepste të gjithë dhe i tërhiqte pas vetes, saqë çdo njeri që e njihte atë nga afër, ndjente për të afërsi më shumë se për fëmijët, prindërit dhe të afërmit, bëhej, pothuajse, i shtënë pas tij dhe nuk donte të largohej më nga prania e tij. Me të gjithë qenien e vet, ai i premtonte mjedisit besueshmëri e siguri; me fjalët, qëndrimet dhe mimikën, tregonte në çdo kohë se ndodhej në praninë e Zotit të vet, vazhdimisht frymëzonte siguri dhe çdokujt i shpërndante tufë-tufë besim e siguri. Ai ishte bërë i njohur qysh në fillim si njeri i besueshëm dhe mbeti i tillë gjer në fund; në shikimet e tij, besueshmëria dhe siguria ishin të dukshme, fjalët e tij përsilleshin rreth besueshmërisë dhe pranë tij dëgjoheshin gjithmonë kompozime besueshmërie. Në të gjitha sjelljet e tij prinin arsyeja, shpirti, ndjenja dhe logjika e tij dhe konsideroheshin të barazvlershme me njëra-tjetrën. Zgjuarsia e tij e mprehtë, intuita që s'e gënjente kurrë, vendosmëria e tij e mbyllur ndaj çdo lloj lëkundjeje, qëndrueshmëria dhe vazhdueshmëria, strategjitë e tij marramendëse krahas faktit që s'gënjente njeri, fakti që nuk prapsej as para ngjarjeve më të vështira, që u qeshte në fytyrë fatkeqësive dhe, duke i lexuar drejt ngatërresat e kokëçarjet, nxirrte mësime sa libra të tëra, që sillej tejet gjakftohtë dhe tejet i matur ndaj sjelljeve të padenja që bëhen shkak për dhunë, zemërim dhe furi, janë vetëm disa prej veçorive që reflektojnë karakterin e tij mbinjerëzor, pozicionin e tij dhe qëndrimin e tij sipas atij pozicioni. Në ato raste kur gjithkush do të shqetësohej e kapej nga paniku, ai kishte një qëndrim burrëror të tillë, para të cilit disfatat ktheheshin në fitore, tërheqjet në rrëmujë ia linin vendin sulmit të organizuar dhe brenda pluhurit e tymit të mundjes përvijoheshin strategjitë e suksesit!

Mes pjesëtarëve të familjes, ai ishte një kryetar familjeje i pashoq. Mes shokëve, ai ishte një prijës dhe mësues i mrekullueshëm i cili, me qëndrimet e buta vëllazërore, dinte shumë mirë të futej në zemra. Ai ishte një udhëzues i pashoq që kurrë nuk i zhgënjente dhe nuk i thyente ata që i shkonin pas. Ai ishte një ligjërues mbret i fjalës, një mbinjeri me zemër burri, një gjykatës mjeshtër gjykimi, një kryetar shteti i mrekullueshëm dhe një specialist ushtarak që nxirrte fitore nga humbjet. Të gjitha këto përsosmëri arrinin tek ai kulmin, por, pavarësisht nga të gjitha këto, ai gjithmonë sillej si njeri i rrafshtë, e quante veten njeri si gjithë të tjerët, ndjente shqetësim të jashtëzakonshëm nga dedikimet e larta që, në fakt, i meritonte dhe që ishin rrjedhojë e edukatës së popullsisë dhe vende-vende i qortonte disi ashpër për këtë shokët e tij të zgjedhur që i donte aq shumë!

Ishte në pozitën e “qëllimit final” të ekzistencës, por nuk i jepte rëndësi kësaj as sa një krah mize. Megjithëse u falte frone dhe u vinte kurora mbretërve, vetë jetonte tejet i përkorë dhe e kalonte jetën në një asketizëm të jashtëzakonshëm sikur t'ia kishte kushtuar jetën agjërimit duke ia kundërvënë botës. Nuk hante por u jepte të tjerëve të hanin, nuk vishej por vishte të tjerët; për një thërrime dhunti bërtiste njëqind herë me falenderim dhe ulej e ngrihej gjithmonë me ndjenja mirënjohjeje. Përsa u përket ndjenjave të afërsisë, dashurisë dhe frikës ndaj Allahut, ai qëndronte në çdo kohë përkrah engjëjve; ndodhej në këtë botë, por nuk ishte i kësaj bote, ishte në rrugën e botës tjetër, ndërkaq që nuk kishte qysh në fillim lidhje personale me të sepse zemrën e kishte gjithmonë te Zoti, syrin, te shenjat e Tij, tek emrat e tij që u përftonin shenjave ngjyrë, formë dhe variacione. Ai e shihte botën me një vështrim të thellë përjetësie, e shihte botën si një arë bujqësore: mbillte, korrte dhe të gjitha fitimet i vinte gjithmonë në fitim të botës përtej. Ashtu siç erërat i shpërndajnë farërat andej-këtej duke ia lënë amanet tokës që t'i ushqejë për të mbirë e për t'u zhvilluar, edhe ai shpërndante andej-këtej çdo gjë që kishte, kujdesej për të varfërit ushqente të uriturit kurse vetë shumë herë binte e ngrihej i uritur. Kur u nis i mbret i të dy botëve dhe arriti te Zoti i vet, nuk la pas pallate e vila, as pasuri e kapital, as dhe ndonjë mall për t'ua lënë grave dhe fëmijëve. Kishte jetuar si vetë ai, e kishte vlerësuar botën si vetë ai dhe kishte emigruar e ikur që këtej në një mënyrë që i kishte hije atij vetë! Sigurisht, ai erdhi në këtë botë si një udhëtar dhe, natyrisht, bota aspak s'e tërhoqi. Ai i jepte vlerë botës sa ç'e kishte vlerën, po kështu, edhe botës tjetër dhe përtej saj, sa ç'e kishin vlerën dhe mbante e shpaloste një qëndrim sipas kësaj.

Me gjithë atë madhështinë e tij impresionuese të prodhuar nga fisnikëria e jashtëzakonshme dhe lidhja me Zotin, e cila ia merrte mendtë kujtdo, Profeti ishte aq i thjeshtë e modest, sikur të kundërtat e tij të jetonin së bashku në paqe, saqë ata që nuk i shihnin veçoritë e parashtruara ca më parë, e pandehnin ata si njërin prej njerëzve të thjeshtë. Duke bërë sikur s'i shihte nderimet dhe respektet e shumta që i bënin shokët, rrinte mbi një truall me ta, hante në të njëjtën sofër, dallimet dhe veçoritë e veta i mbulonte që të mos dukeshin sikur kjo të ishte një çështje nderi dhe, për të mos i turbulluar me madhështinë dhe impresionimin e natyrës së vet ata që i ndodheshin pranë, herë-herë i lehtësonte dhe qetësonte ata me shaka të holla, të bukura e mësimdhënëse, dinjitetin e stoliste me thjeshtësi dhe modesti, madhështinë dhe karakterin impresionues e zbuste me dhembshuri dhe, duke e nxjerrë ngjyrën e vet njerëzore në plan të parë, i shtonte një ëmbëlsi tjetër asaj pozitës së vet kënaqësindjellëse!

Ai ishte gjithmonë i butë, paqësor dhe i ekuilibruar. Edhe në situatat kur nxiten dhe ndizen ndjenjat e urrejtjes, armiqësisë dhe zemërimit, madje, sillej jashtëzakonisht butë, ua zbuste furinë dhe ashpërsinë njerëzve që shkumëzonin me tërbim, armiqtë më të betuar i qetësonte me një lëvizje dhe dinte që, edhe atje ku kërkohej të vihej në pozitë kundërshtare, të ulej papritmas në kolltukun e gjykatësit! Pothuaj në çdo vend ku nuk shkelej e drejta e përgjithshme, ku nuk tregohej mungesë respekti ndaj të drejtës së Allahut, ai sillej tolerant dhe falës dhe në biografinë profetike mund të shihen e të tregohen me qindra shembuj të mirëkuptimit, tolerancës dhe faljes së tij!

Edhe në besnikërinë ndaj fjalës së dhënë ai s'kishte shok e s'kishte të ngjarë. Nuk qe parë ndonjëherë të mos e mbante premtimin, nuk pati ndodhur qoftë edhe një herë të vetme ta kthente fjalën. As para profetësisë, as pasi u nderua me detyrën profetike, kurrë nuk e ktheu fjalën ndërsa është i njohur qëndrimi i tij i vendosur kundër atyre që nuk njihnin marrëveshje e betim, kurrë nuk bëri ndonjë deklaratë kontradiktore, madje as aludoi për këtë, dhe jetoi si një përmendore besnikërie dhe sigurie.

Ai ishte mbreti i fjalës dhe shprehjes, tek ai e pati gjetur vlerën e vërtetë margaritari i fjalës. Ai nuk pati marrë në dorë as penë e as bojë, nuk qe njohur me asnjë libër, nuk qe ulur në rrethin mësimor të askujt, nuk pati mbetur i detyruar ta quante mësues e mjeshtër askënd dhe kurrë nuk pati lejuar të hidhej pluhur mbi faktin që vetë ishte kryemësuesi dhe kryemjeshtri i përgjithshëm. Në lidhje me interpretimin e urdhrave hyjnorë, kjo do të thoshte që Allahu i mbronte së pari urdhrat e veta dhe, pastaj, aftësitë natyrore të Profetit nga ndikimet dhe konsideratat e jashtme me qëllim që arritjet mendore dhe informacionet e jashtme të mos e turbullonin çështjen dhe të mos e derdhnin në ngjyra dhe kallëpe të tjera. Ja, në këtë kuptim ishte i pamësuar ai, në këtë kuptim s'dinte të shkruante e të lexonte ai që i qoftë falë jeta jonë, se, sa për punët që kishin të bënin me këtë botë e me botën e përjetësisë, në çdo fushë të tyre, si kryemësuesi i përgjithshëm që ishte, ai pati thënë fjalë të tilla, pati parashtruar konkluzione të tilla dhe, kur pati qenë vendi, pati marrë vendime të tilla që, nga dijetarët e shumëditur te gjenitë më të zgjedhur, nga kokat më filozofike te shpirtrat më të ndritshëm, çdo njeri mbetej pa mend para atyre fjalëve, atyre konkluzioneve dhe atyre vendimeve! Historia është dëshmitare se askush s'pati thënë dot ndonjë gjë kundër forcës shprehëse të tij, s'e pati gjykuar dot asnjë konkluzion të tij dhe s'pati marrë guximin për ta kritikuar asnjë punë të tij!

Ai ishte një basen dhe thesar informacioni dhe dijeje me tërë përmbajtjen të pastër e të kulluar, i tillë që nuk u përball me asnjë kundërshtim as në njoftimet që dha për ngjarjet e përhirosura të së kaluarës, as në informacionet lidhur me fenë, kulturën, traditat dhe zakonet e popujve të ndryshëm prehistorikë; dhe s'mund të përballej, sepse ai ishte i dërguari i Allahut dhe ai informacion që s'të gënjente, i cili pikonte në basenin e dijes së tij, vinte gjithë po prej Allahut. Në shprehjet e tij ai ishte një mbret shprehjeje që ta pret fjalën; në logjikën e tij ai ishte një përmendore gjykimi dhe, në mendimet e tij, ai ishte një oqean sa gjerësia e misionit të vet. Shprehjet i kishte aq të epshme, deklaratën e kishte aq të qartë, stilin e kishte aq të pasur e me nuanca, saqë, disa herë, me një a dy fjali u parashtronte bashkëbiseduesve menjëherë të vërteta sa bota, disa herë, çështje të gjera që nuk do t'i merrnin dot as volume të tëra, i shtrëngonte në një frymë fjalësh, kurse disa herë, ç'margaritarë fjalësh u linte amanet mjeshtrave të komentit dhe interpretimit për t'i komentuar dhe interpretuar! Ja, këtë gjerësi të tij shënonin fjalët që thoshte ai për vete: “Mua më është dhënë përmbledhja e fjalës”!

Në çdo kohë atij i drejtoheshin njëqind lloj pyetjesh nga njëqind drejtime, kurse ai u jepte përgjigje të gjitha pyetjeve aty për aty, pa rënë në ndonjëfarë lëkundjeje. Në bisedat e tij ai përdorte një stil që mund ta kuptonte shumica dërrmuese dhe e parashtronte synimin e fjalës me një shprehje mjaft lakonike por tejet të pastër e të kulluar larg çdo lloj loje fjalësh dhe stërhollimesh dhe pa u dhënë shkak lojërave të fjalëve dhe stërhollimeve. Ai bisedonte në një nivel që mund të përfitonte çdokush, dijetar apo injorant, i zgjuar apo kokëtrashë, pak i mësuar apo shkencëtar, i ri apo plak, grua apo burrë dhe në zemrën e bashkëbiseduesve lindte patjetër ngopje e kënaqësi!

Ai ka biseduar shumë, ka mbajtur shumë predikime, në shprehjet e tij u ka hyrë çështjeve të ndryshme, ka analizuar tema të ndryshme, por gjithmonë ka menduar dhe folur në përputhje me realitetin. Mbi shprehjet dhe ligjëratat e tij nuk ka rënë as hija e shprehjes kontradiktore, aq sa, edhe armiqtë e tij të betuar, madje, që e ndiqnin pa pushim dhe ruanin rastin për ta goditur, kurrë nuk e akuzuan për gënjeshtër dhe nuk mundeshin ta akuzonin!

Në të vërtetë, të mendosh se është e mundur që një njeri i cili nga fëmijëria në rini e, që në atë kohë, gjer në moshën dyzet vjeç, e ka ruajtur me një ndjeshmëri të jashtëzakonshme gjuhën e vet nga deklaratat kontradiktore, siç e pati ruajtur edhe pothuaj çdo sjellje të vet, pra që ky njeri të ngrihet e të pretendojë padrejtësisht për profetësi pasi i kanë kaluar në këtë mënyrë të ndershme dy të tretat e jetës, është, përtej mëkatit, një fanatizëm i hapur mohimi e herezie dhe një mungesë respekti ndaj mendjes dhe logjikës. Kurse fjalët që thoshte ai, konkluzionet që parashtronte ai, ishin jashtëzakonisht me vështrim të gjerë në atë mënyrë që e përfshinin edhe aktualitetin, edhe të djeshmen dhe të ardhmen e asaj dite, kurse përmbajtja e tyre ishte aq e shumëllojshme sa ta kapërcente një mendje njerëzore. Ai fliste lidhur me bindjen dhe besimin, parashtronte konkluzione mbi adhurimin, thoshte fjalë që kishin të bënin me tema shoqërore, ekonomike, ushtarake dhe administrative, i zbatonte në praktikë ato që thoshte, merrte fryte nga zbatimet në praktikë dhe, duke e shënuar në histori drejtësinë e parimeve që kishte sjellë, ua linte amanet ato ndërgjegjeve të matura dhe pa paragjykime. Pastaj, pas tij, mijëra interpretues, mijëra mendimtarë, qindra filozofë dhe dhjetëra-mijëra shkencëtarë specialistë të shumë fushave, u thoshin “po” dhe u vinin firmën fjalëve që kishte thënë ai, parimeve shoqërore dhe ekonomike, disiplinave ushtarake dhe administrative dhe rregullave edukative të parashtruara prej tij; veç këtyre, miliona të urtë e shenjtorë, duke e vërtetuar atë në çdo konkluzion dhe deklaratë, njoftonin me të madhe se kishin arritur nivele të larta nën udhëzimin e tij. Prandaj, ai që i thotë “jo” atij, gjithsesi duhet të jetë ose një i paekuilibruar që s'di se ç'thotë, ose një i pafat që ia kanë larë trurin, sepse as dje e as sot, askush nuk ka thënë dot mbi kaq shumë çështje të ndryshme nga njëra-tjetra, qoftë edhe një fjalë të vetme që mund të mbetet e freskët gjer në këtë masë, dhe nuk ka dhënë dot konkluzione të pandryshueshme, sidomos kurrë mbi tema që kërkojnë specializim! Para së gjithash, siç e ka thënë edhe Bediuzzamani, një njeri, sado kapacitet i lartë që të jetë, mund të thotë fjalë konsekuente vetëm në disa shkenca dhe në disa fusha. Kurse ky person fliste për punë aq të imta lidhur me tërë ekzistencën dhe dukuritë, të vlefshme në të gjitha kohët dhe vendet, i parashtronte thëniet e tij me një stil aq mjeshtëror dhe kompetent dhe fliste aq i sigurtë në vetvete dhe pa lëkundje, sa që e bënte këdo që e shihte, e njihte dhe ia vinte veshin dhe e dëgjonte atë pa paragjykim, të thoshte: “po, ke të drejtë, ashtu është!”