Ilia Dilo Sheperi

[gjirfabe]

Një zë atje ku nuk kishte më zë



Nga Reshat Kripa





Natë vonë e shtatorit 1996 në Tiranë. Pas një takimi që kisha me disa miq, po kthehesha në shtëpinë e motrës, ku flija zakonisht ditët që qëndroja në kryeqytet. Rastësisht takova mikun tim, Eden Babani, kryeredaktor i gazetës “Liria A”.

- Mirë unë, po ti ku ishe kaq vonë? – e pyeta

- Isha në shtypshkronjë, - u përgjigj. – Nesër del numri i ri i gazetës. Blije se ka një artikull shumë interesant për një familje nacionaliste të dëgjuar.

Të nesërmen, sapo dola, bleva gazetën dhe fillova të kërkoj artikullin në fjalë. E gjeta të shkruar në faqen e tretë të saj të shoqëruar me fotografinë e një burri të pashëm që duke buzëqeshur dukej sikur thoshte aforizmën e mëposhtme:

Kultivoni besimin dhe dashurinë për njëri-tjetrin, jo me “peqe” dhe “lepe”, po me arsyetime të logjikshme dhe të matura. Nuk ka rregulla që caktojnë të drejtat dhe detyrat e një njeriu në gjirin e familjes dhe të shoqërisë, përveç rregullave të arsyetimit.

(Etien Dilo, “Një botë që lind e nuk lind dot”, faqe 215)

Fillova ta lexoj. Ishte një shkrim i mrekullueshëm i shkruar me një stil dhe gjuhë të sigurtë, nga një njeri i letrave, Etien Dilo. Kryesisht bënte fjalë për një figurë të shquar të fisit të madh nacionalist të Dilenjve të Sheperit të Zagorisë, Jani Dilos. Kisha dëgjuar për këtë fis patriotik, për burrat e shquar që kishin dhënë një kontribut shumë të çmuar në rrugën e gjatë të lirisë dhe demokracisë. Ai shkrim sepse më ngeli në mendje.

Kisha dëgjuar edhe për Sheperin, fshatin e Çajupit të madh. Por më tepër më ka ngelur në mendje një skenë e fëminisë time. Ishte viti 50-të. Sapo isha kthyer nga shkolla. Im atë qëndronte mjaft i mërzitur. Pyeta nënën. Ajo më tha se kishte vdekur një mik i shquar i tij. Im atë më dëgjoi dhe tha:

- Dëgjo mor bir, sot pushoi së rrahuri zemra e një njeriu që jetën e tij ia kushtoi atdheut, por që njerëzit e braktisën dhe e lanë të vdiste në mjerim. Për të nuk kumboi asnjë kambanë, njësoj si për Papa Kristo Negovanin dikur.

Ishte fjala për sheperiotin e madh Aristidh Ruci. Anëtar i klubit “Labëria”. Anëtar i komisionit të organizimit të Kuvendit të Drashovicës në përkrahje të memorandumit të Gërçës. Pjesëtar në shpalljen e pavarësisë kombëtare. Anëtar i organizimit të demostratës kunder pushtuesve italianë më 28 nëntor 1919 Anëtar i federatës “Vatra” dhe shoqërisë “Bashkimi” në vitet 1920-1924. Internohet nga fashistët në itali. Anëtar i Organizatës së Ballit Kombëtar. I dënuar politik në kohën e rregjimit komunist.

Vitet kaluan. Tashmë nuk ishte më koha kur në vendin tonë ekzistonin vetëm pak shtypshkronja apo shtëpi botuese, si në periudhën e mësipërme. Tashmë jetojmë në botën e internetit, ku njeriu mund të lidhet në çdo kohë me miq që jetojnë larg. Kështu më ndodhi edhe mua. Më pëlqen të shkruaj. Këto shkrime i dërgoj edhe në mediat elektronike në internet. Shpesh herë më vijnë mesazhe të atyre që i lexojnë. Me anën e tyre zura miqësi me disa persona që ende nuk i kam takuar. Midis tyre me Ksenofon dhe Eduard Dilon në Shtetet e Bshkuara të Amerikës dhe Ylli Dilon në Greqi.

Kështu, një ditë, ndërsa punoja në zyrën e shoqatës tonë, vjen një zonjë e nderuar. - Me falni, - tha. - Jam Antigoni Dilo, kushërira e miqve të tu të internetit. Kam

ardhur t’ju dhuroj këto dy libra që ju a dërgon Ksenofoni.

I mora. Lexoj autorin:

ETIEN DILO

Titujt:

NË UDHËTIM...

Personalitete të padiskutueshme kur luhej fati i kombit.

Dhe

NË NJË BOTË QË LIND E NUK LIND DOT

Një zë atje ku nuk kishte më zë.

Dy tituj intrigues. Vështroj kopertinën e fundit. Një jetëshkrim i shkurtër:

Limdi më 19 shtator 1938 në Sheper të Zagorisë. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin “Asim Zeneli”, dega pedagogjike, në Gjirokastër (1951-1955). Studimet e larta në UT, Fakulteti Gjuhë-Letërsi (1960-1964). Ka shërbyer si mësues në rrethin e Fierit dhe gjimnazin e Ballshit. Pas vendosjes së pluralizmit politkë iu dha titulli “Mësues i merituar”. Libra dhe artikuj:

Bija e Sheperit, një emër që rron mes nesh (monografi)

Ilia Dilo Sheperi, asht nga asht i mëmëdheut

Në një botë që lind e nuk lind dot.

Në udhëtim... personalitete të padiskutueshme.

Ka ribotuar “Gramatikën” e Ilia Dilo Sheperit, me shtojcat dhe shënimet e nevojshme.

Ka lënë në dorëshkrim dy libra të tjerë.

U nda nga jeta aksidentalisht më 6 korrik 2008.

U trondita së tepërmi. Si ka mundësi që Zoti të marrë pranë vetes njerës të tillë? U ula dhe fillova të lexoj. Një galeri e tërë personazhesh, njëri më i madh se tjetri. Një plejadë e tërë e vënë në shërbim të atdheut. Një familje e tërë e lidhur ngushtë me fatet e kombit. Historia e tyre fillon herët, atëherë kur vendi ishte ende nën sundimin otoman, vazhdon me shpalljen e pavarësisë dhe Luftën e Dytë Botërore, Luftën e Vlorës, Republikën dhe Mbretërinë shqiptare, okupimin e Shqipërisë, vendosjen e rregjimit totalitar komunist dhe periudhën e tranzicionit demokratik.

Meditimet më sillen rrotull në ndërgjegjen time.

I pari i tyre: Ilia Dilo Sheperi. Që në moshë të re i lidhur me lëvizjen për liri dhe pavarësi. Në kohën e Luftës së Dytë Botërore internohet nga pushtuesit italianë në Itali. Pas një viti mundi të kthehet në Durrës, por autoritetet nuk e lejojnë të zbresë. Dërgohet përsëri në Itali. Më 1917 hap të parën shkollë shqipe në Sheper. Ja çfarë thotë me këtë rast Ilia Dilo Sheperi:

Shkolla është themeli i kombësisë dhe përparimit. Kush kurseu mundimet dhe shpenzimet për këtë gjë, nuk përparoi dot në çështjen shqiptare.

Në vitin 1927 botoi në Vlorë “Gramatikën”, një libër me shumë vlera për shkollat
e atëhershme. Del në pension në vitin 1934 por nuk rresht së punuari për Shqipërinë. Kundërshton pushtimin e vendit nga okupatorët fashistë dhe nazistë por kundërshton gjithashtu edhe hapjen e vëllavrasjes nga komunistët. Lidhet me misionet angleze te kryesura nga majori Tilman, majori Bill Maklin dhe nënkoloneli Lik të cilëve iu bënë të qartë qëndrimin e vërtetë antishqiptar të komunistëve. I mbylli sytë më 14 tetor 1945. Vaji i grave sheperiote ushtoi në ato brigje:

U shkëput mali me borë

U nda ergjënda kurorë

O baba, baba me famë

Ike dhe u ktheve krahnë

Ike, vendi mbeti shkretë

Më Illi nuk do të ketë

O Illi, Illi i mirë

Shami loti për fakirë

Kur flisje për Shqipërinë

Ndrtte vendi vetëtimë.




Por komunistët nuk mund të pajtoheshin me këto merita të tij. Me urdhër të partisë i zhvarrosën eshtrat e tij dhe i hodhën diku tjetër. Një akt me të vërtetë barbar.
Ilia Dilo Sheperi la shtatë djem dhe tri vajza të cilët patën fatin e keq të hiqnin gjithë të zezat e rregjimit totalitar komunist.

Djali i Ilias, Mihal Dilo, zooteknik, shok pune me Bilal Golemin. Akuzohet dhe
demaskohet gjoja për sabotim në fushën e blegtorisë. I bëhet presion për të bashkëpunuar me sigurimin e shtetit. Karakteri i tij nuk mund ta pranonte një gjë të tillë. I biri, Foni, kishte mundur të hynte në estradën e Gjirokastrës por, një mbrëmje ndërsa jepte shfaqje, vë re se autoret kishin veshur kostumet e gjyshes së tij të sekuestruara më parë. Nuk mundi të duronte. U largua në formë proteste.

Por gjëma më e madhe do të binte kur sapo kishte filluar të çelte drita e demokracisë. Ishte 25 janari i vitit 1991. Një grup banditësh, të shtyrë nga mjeshtrit e krimit të tërbuar nga humbja e pushtetit, masakrojnë barbarisht në pragun e portës së shtëpisë gruan e Mihalit, të ndjerën zonjën e nderuar Kaliopi Dilo. Një krim i neveritshëm. Kriminelët pushtetin që e kishin fituar me gjak po e linin po ashtu me gjak. Ironia më e madhe e këtij krimi makabër është se mbeti, si dhe shumë të tjerë, pa ndëshkuar, me gjithë vendosjen e sistemit demokratik. Dhe ish i burgosuri politikë, poeti Pirro Kuqi, i kushtoi kësaj ngjarje tragjike poezinë e mëposhtme:


ATA, të hatashmit

Dolën nga nata

Si ujqër nga një shpellë

Të errët si shtërngata

Në shpirtin djallin thellë

Ata i masakruan

O,SYTË E TU TË KTHJELLË!




Dhe na u tkurr mënxyra

Sikur na shqeu brinjën

Dhe na u tkurr fytyra

Dhe flokët na u thinjën

Ata që pesëdhjetë vjet

ME KRIME NUK U NGINJËN.




Po vrasësit ku janë?

Askush nuk na përgjigjet

0, kjo kasaphanë

Si një rrufe mbi brigjet

Kur pyesim për krimin

NA MBYLLEN GJITHË SHTIGJET




Ata dolën nga nata

Si ujqër nga një strofull

Mbi neve ra shtërngata

Ata ende vinë rrotull

VAMPIRË NËPËR POPULL.




Djali tjetër Qirjako Dilo. Në moshën 16 vjeçare hapi të parën shkollë shqipe në Nivan të Zagorisë. Vazhdoi studimet e larta per hipotekat në Bari të Italisë. Refuzoi me përbuzje detyrën e Ministrit të Financave në kohën e pushtimit fashist. Autor i disa studimeve për figurat e shquara nacionaliste si Mihal dhe Petro Harito, Aristidh Ruci, Jorgji Çako, Ilia Dilo Sheperi e të tjerë. Patjetër nuk mund të pajtohej me politikën vëllavrasëse që ndiqnin komunistët. Për këtë sigurimi i ngriti kurthin e ngjashëm me atë kundër klerit katolik në Shkodër. Në strehën e kolibës i futën fshehurazi disa pushkë e fishekë dhe për këtë e arrestuan dhe dënuan.

Në çastin e vdekjes i tha të shoqes:

- Në oborr, moj qyqe, aty varrin!

E përcollën për në Sheper, duke e mbajtur mbi supe vetëm një pakicë burrash, ata më të afërmit. Shqipëria jetonte periudhën e përçarjes së madhe.

Margariti, nxënës i shkollës teknike të Fulcit. I arrestuar gjoja për spiunazh në favor të anglo-amerikanëve dhe grekëve. Sheperi, një fshat tërësisht shqiptar, që gjithmonë ka nxjerrë burra në shërbim të atdheut, a mund të kishte nxjerrë një antishqiptar? Në asnjë mënyrë. Por djallëzia komuniste ishte në gjendje të shpikte gjithçka. Kështu vazhduan torturat e tmerrshme. Dhe ja ku na del para syve i vëllaj, Mihali që, duke dëgjuar rënkimet e tij nga torturat futet brenda forcërisht dhe thërret:

- Doni ta vrisni? Vriteni, askush nuk ju pengon dot, po ç’është kjo vdekje me lemeri!

Duke e parë veten ngushtë, Margariti, detyrohet të pijë DDT për të shpëtuar nga

torturat. Pasi kryen dy vjet burg, për arsye shëndetësore lirohet. Kthehet në familje i dërmuar. Nuk shkon gjatë dhe mbyll sytë. Mbi varrin e tij ishin shkruar këto fjalë, me gjithë kundërshtimin e fanatikëve komunistë:

Besimi i vërtetë imi nuk është të rroj dhe të lë tjetrin të rrojë, por të rroj dhe të ndihmojë tjetrin të rrojë.

Jani Dilo. Ja si e fillon shkrimin e saj gazeta “Liria” në nëtorin e vitit 1996:
Jani Dilo, hyri e mbeti në rradhën e rilindasve me të njëjtin ideal, “Për shqiptarë
të lirë në një Shqipëri të lirë”, një nga bijtë e popullit tonë që luftoi kumdër pushtuesve dhe për shpëtimin e Shqipërisë nga komunizmi, pati ideal, ashtu si të gjithë demokratët e vërtetë, një Shqipëri të begatë, të të gjithë shqiptarëve, pa dallime krahine. feje, ideje, klase, një para ligjit.

Ndërsa Etien Diloja vazhdon:

Ishte në Shqipëri kur duhej të ishte, iku, kur duhej të ikte, jo për të shpëtuar lëkurën, se asgjë nuk kishin bërë veç luftës për Shqipëri, jo për të mbrojtur pronat e çifligjet, por për të luftuar për shpëtimin e vatanit, të çeleshin shtigjet e demokracisë e të merrte rrugën e zgjidhjes çështja kombëtare.

Jani Dilo lindi në vitin 1911. Pas mbarimit të shkollës fillore vazhdon liceun e Gjirokastrës dhe atë të Korçës. Më pas e shohim në Romë si student në Akademinë Ushtarake të cilën e mbaron me sukses. Gjatë luftës e shohim të rreshtuar në rradhët e Ballit Kombëtar. Shokët e quanin “Strateg të luftës së Ballit”. Rastësisht takon ish pedagogun e tij të akademisë, tani gjeneral i ushtrive pushtuese. Ai kerkon ta përqafojë, ndërsa Jani i përgjigjet:

-Të desha e të respektova si pedagog, por jo si gjeneral i një ushtrie pushtuese. Një i madh nuk duhet të merret me një foshnje.

Kjo gjë i shkaktoi internim në Itali. Pas kthimit në atdhe vazhdon luftën përkrah Ballit Kombëtar. Në nëntorin e vitit 1944 detyrohet të marrë rrugën e emigrimit. Fillimisht në Itali ku, në vitin 1947 fiton titullin ”Doktor i së Drejtës Ndërkombëtare” me temën “Problemi i Shtetit”. Në vitin 1950 vendoset në SHBA. Në tetor 1956 përfaqësia e Ballit Kombëtar të Amerikës e dërgon si përfaqësues të saj në Kongresin e Internacionales Agrare në Paris. I mbylli sytë më 14 janar 1984.

Ishte studiues dhe kritik letrar. Ndër veprat e tij përmenden studimet për Migjenin, për problemet gjuhësore, për tiparet e Skënderbeut, mbajtur në 100 vjetorin e vdekjes së heroit. Ka shkruar “Të njohim martirët tanë”, portrete të bashkudhëtarëve Zef Pali, Nexhat Peshkëpia, At Gjergj Fishta. “Si lindi dhe u rrit komunizmi në Shqipëri”, “Lufta civile në Shqipëri”, si dhe shkrimet në anglisht: “How the Communists Took Over in Albania”, “Russia’s Dream of Conquest Doomed to Failure”, “Titoism on the March” , “International Peasant Union, 1954, 1955, 1956, 1962”

Ky ishte Jani Dilua për të cilin bëri artikullin në gazetën “Liria A” Etieni, artikulli që përmenda në fillim të këtij shkrimi. Por një gjë e tillë nuk tingëlloi mirë në veshët e vampirëve që endeshin të lirë nëpër rrugët e qyteteve tona. Njëri prej tyre, një nga ata që në të kaluarën e shkonin jetën duke shkruar letra anonime dhe që nuk kishte kurajon të shfaqte emrin e tij, por të përdorte pseudonimin Jorgji Dëllënja. Fatziu, qw duket se i kishte humbur emri gjatë rrugës së tij nëpërmes plehrave, botoi një replikë në paçavuren komuniste “Kushtrim brezash”. Mendonte qyqari se vazhdonte ende koha e satrapëve. Harroi që ajo kohë kishte perënduar për të mos u kthyer më kurrë.

Orest Dilo. Si gjithë vëllezërit e tjerë nuk mund të pajtohej me pushtimin fashist.

Për këtë burgoset në Torino, ku kishte shkuar për studime. Kur kthehet në Shqipëri i futet rrugës së tregëtisë. Është një tip i nxituar. Për këtë i heq vrejtjen i vëllai, Jani Dilo dhe kjo i bëhet mësim. Në vitin 1944 emigron në SHBA, disa muaj para të vëllajt. Mbaron universitetin për mjekësi, fakulteti pediatri. Vendoset në Easton ku dhe martohet me Vasilia Milides, e bija e zotit dhe zonjës Harry Milides.

Koço Dilo, më i vogli i djemve të Dilojve. Jetonte në fshat. E ardhura e vetme ishte mbledhja e bimëve medicinale në mal. Arrestohet i akuzuar për ”tradhëti të lartë ndaj atdheut”, gjoja se paskësh patur në mendje të arratisej, gjë që as e kishte shkuar kurrë ndër mend. Dënohet me 10 vjet burg.

- Mbahu, ka dhe Zot! – i thotë i vëllai, Qirjakua, kur u takuan pas dënimit.

Filluan sekuestrimet e tjera, deri edhe te rrobat e motrave. Rrëmbyen edhe bibliotekën e pasur të Ilia Dilo Sheperit. Burgun e bëri në Spaçin e tmerrshëm. Hëngri një grusht duhan për t’i dhënë fund jetës. Sëmuret nga kanseri, zemra. Shtrohet në spitalin e Tiranës. Sot nuk jeton më.

Nëpër kalvarin e përndjekjes kaloi edhe vëllai tjetër Themua si dhe tri motrat. Viktoria, bija dhe vazhduesja e denjë e të atit, mësuesja e përkushtuar duhej të endej fshatrave të Fierit si shumë shoqe të saj të përndjekura në gjithë Shqipërinë. Më 6 tetor 1982 pushon së rrahuri papritmas zemra e saj e madhe. Nga Fieri e përcollën, me lot ndër sy, pothuajse të gjithë banorët e lagjes dhe ish nxënësit e saj, mirpo në Sheper ishin vetëm familjarët. Organizata e partisë nuk i lejoi bashkëfshatarët të përcillnin bijën e “Dilos së madh”. Një zagorite ju drejtua pjesmarrësve me këto fjalë:
Nderi është më i madh kur ta bëjnë bota; turpi mbetet për të tutë.

Dy motrat e tjera, njëra e martuar në fshat, megjithse familjen e kishte anëtare kooperative, nuk doli kurrë në punë; ndërsa tjetra martuar në Përmet ishte vendosur në Tiranë.

Këto ishin meditimet e mia ndërsa lexoja dy librat e Etien Dilos. Kisha dëgjuar për shumë raste tragjike të persekutimit gjatë periudhës së diktaturës, por asnjëherë nuk me kishte rastisur një tragjedi e tillë si e kësaj familje martire.

Ndryshimet demokratike që ndodhën në vendin tonë ngjallën shpresën edhe në nipërit dhe mbesat e këtij fisi fisnik. Por shpejt ato u shuan. Zhgënjimi zuri vendin e shpresës. Kjo bëri që një pjesë e tyre, megjithse në një moshë të thyer, të marrin rrugët e emigrimit. Sot ata, si dhe shumë shqiptarë të tjerë janë shpërndarë në të katër anët e rruzullit tokësor.

Megjithatë një gjë është e vërtetë. Zëri i Dilenjve nuk humbi kot. Ky zë i thënë në një kohë kur nuk kishte zë, siç e quan Etien Diloja në librin e tij, është zëri i kushtrimit për një Shqipëri me të vërtetë demokratike, për një Shqipëri me të vërtetë të lirë.

Më lejoni së fundi ta mbyll këtë shkrim me një thënie të nxjerrë nga fjalimi i paharrueshëm i Ilia Dilo Sheperit në mitingun e popullit të Gjirokastrës më 28 Nëntor 1920:

Gëzohi, o shqiptarë t‘arratisur në çdo anë të botës! Këndoni ju zogjt’e bukur që fluturoni në qiellin e Shqipërisë! Lulëzoni ju fusha! Gjëmoni ju male! Buçitni ju, lumenj dhe dete të Shqipërisë! Bekonani ju, o dëshmorët e shenjtë t’atdheut! Kurajo, durim dhe shpresë, ti o Shqipëria irredente!

[gjirfabe]

AT GJERGJ FISHTA



Nga DR. JANI DILO



Për herë të parë e bashkova FISHTEN në Romë, kur isha i ri , në shkollë , dyzetë e ca vjet përpara. Më kujtohet akoma sot përshtypja e thellë,që më bënë pamja dhe fjala e tij . Pak vjet më vonë e ribashkova në Shkodrën e tij , sapo ishte kthyer nga konferenca Ballkanike e asaj kohe .

_Kam kenë , filloi të thoshte Fishta , në Jugosllavi,Bullgari,Turqi, Greqi , dhe Rumani , dhe kudo kam kenë prit si njeri… po kur kam kthye , rroja në kufinin tonë më ka qit një mijë pengesa ; kërkonte dokumenta qi nuk dinte ti lexonte…!

Nuk duhej vrarë fort mendja që ta kuptonje se At Fishta , n’atë kohë , nuk ishte i kënaqur nga gjëndja e krijuar në Shqipëri.

. . .

Fati i At Fishtës , i këtij burri të madh dhe poet i pashoq ,shëmbëllen shumë me fatet e e poetëve të parë të Greqisë së vjetër. Thuhej se Thamuris-i mburrej se ishte një këngëtar me i madh nga Zanat , vajzat e Zeus-it . Zanat u lënduan prej kësaj madhështije dhe në hidhërim e sipër e verbuan . Tjetri poet , Demodokus-i , ishte i verbuar , sikundër na thotë Homeri , nga Zanat . I muarrë dritën e syve por i dhanë dhuratën e këngës bukur .”

Në të njëjtën mënyrë , Dafnis , Teiresia , Stesikorus , akoma edhe Homeri vetë ishin verbuar përpara se sa të lejoheshin të këndonin .

Kjo është më tepër se një befë(koinçidencë). Ka pasur një arësyetim ( edhe pse i egër në vet-vete) për këtë akt të shëmtuar të kohës së vjetër që dënonte poetët të mbeteshin pa dritën e syve . Në të vërtetë nuk ishin Zanat ato q’i verbonin poetët , por vetë mbretërit . Këta mbretër ishin ziliqarë të poetëve dhe, nga frika se mos mbretërit e shteteve të tjerë i bindnin poetët e tyre të bashkoheshin me ta , u merini sytë dhe kështu ua bënin të pamundur çdo lëvizje.

Në shekullin tonë poetëve dhe shkrimtareve që jetojnë nën regjimet komuniste nuk u është ruajtur ndonjë fat më i mirë nga ai i kohes së lashtë . Në rastin tonë , Fishta ,edhe pse vdekur më 1940, katër vjet përpara se sa “ çlirimtarët “ të shtinin në dorë frenat e shtetit , u bë shënja rreth të cilit u përqëndruan gjithë sulmet e mbrapshta të tyre . Po , lumtërisht , vepra letrare e Fishtës jo vetëm kish kaluar kufitë e Shqipërisë , dhe ishte e njohur kudo, po LAHUTA E MALCIS qe përkthyer me kohë edhe në gjermanishte.

. . .

Simbas të vjetërve , poeti nuk ishte një njeri , por një krijesë vetëtime dhe rrufeje që padashtas zbriti në tokë të vuajë dhe të habisë botën .

Ky përkufizim i përshtatet edhe poetit tonë, At Gjergj Fishtës . Lindur në fshatin Fishtë të Zadrimës , plot një qind vjet përpara , në një kohë kur disa reze zgjimi kombëtar kishin filluar të dukeshin edhe në horizontin shqiptar, siç ishte Lidhja e Prizrenit në Shqipëri, vepra e De Radës n’Itali, dhe veprimtaria patriotike e kolonive , Fishta , ky poet i lindur, tërë shpuzë e zjarr qysh në fëmijëri të tij, bëhet , në një moshë fare të njomë , pishtari i Rilindjes s’onë Kombëtare.

Kryer filozofinë dhe theologjinë në Bosnjë , Fishta kur ishte 23 vjeç shugurohej Meshatar . Këtej zbërthen veprimtaria e tij patriotike e shumë-anëshme . Zgjedhur më1902 në drejtimin e Institutit Françeskan në Shkodër , punë e parë e tij është të vërë shqipen si gjuhë mësimi në shkollë . Një nga themelusit dhe flamurtari kryesor i Shoqnisë letrare Bashkimi (që aq shumë i shërbeu kombit), At Fishta nxori dhe drejtoi , për vjet me radhë , revistën me vlleftë të madhe HYLLI I DRITES . Në Paris më 1919 At Fishta ndodhet prezent në Konferencën e Paqes ku ndahej fati i kombit dhe, me von ,n’Amerikë , e bënte të mundur njohjen e Shtetit Shqiptar nga Shtetet e Bashkuara . Në vitin 1935 qe zgjedh Pronvinçial i Françenskanëve në Shqipëri .



Krahas me veprimtarinë patriotike qëndron edhe prodhimi i rendësishëm letrar i At Fishtës . Nga ky prodhim , qysh në fillim , LAHUTA E MALCIS –vepra më e njojtur jashtë Shqipërie - ka qënë përfill një-zëri si kryevepra letrare e At Fishtës . Jo me pak të goditura , të bukura dhe të këndëshme janë edhe poemat dramatike GOMARI I BABATASIT, MRIZI I ZANAVET , VALLJA E PARRIZIT,melodrami SH’LUIGJ GONZAGA , etj.



Talentet , e At Fishtës janë të shumtë por ajo që e shquan është fuqia e madhe krijuese e këtij njeriu . Theolog , edukator , orator , kritik , letrar , filozof por gjithnjë poet , At Fishta skalit dhe i ngreh kombit pomendarin letrar të gjuhës , epopenë kombëtare të “LAHUTA E MALCIS.”



Nuk na duket që At Fishta të jetë marrun me shqipërimin e ndonjë vepre letrare . LAHUTA E MALCIS dhe veprat e tjera t’At Fishtës burojnë nga subjektet e vendit që e lindën nga i cili di të mbledhi për sejcilën lëndë si bleta mjaltën , t’i punojë me gjenin dhe fanatazinë e mëndjes së poetit dhe ti skalisë pastaj mjeshtërisht në vepra letrare të përsosura .



At Fishta e filloi punimin e Lahutës së Malcisë në fillim të këtij shekulli ; botoi këngën e parë më 1905 dhe e përfundoi , tuke e rradhitur dhe shtypur të tërë veprën (30 këngë , rreth 700 faqe) , në 1937 , pak muaj para 25 vjetorit të pamvarësisë kombëtare .

Për Fan Nolin “Fishta është i madh” dhe për Faik Konicën Ai është ” më tepër se një poet , një lader intelektual i dorës së parë .” FISHTA u thirr prej të gjithëve , pse të gjithë e ndjenë dhe e çmuan Atë , si Poeti Kombëtar i ynë .



Fishta siç qëndronte me nder dhe lavdi në krye të Rilindjes s’onë Kombëtare , ashtu qëndron sot i gjallë dhe burim dritë dhënës tek gjith’ ata (dhe janë shumë) që skalisin me gjakun e tyre dhe me një forcë epike – heroike të rrallë Lahutën e Re të Shqipërisë .



AT GJERGJ FISHTA , kur ish gjallë , ka qenë një tmerr për armikun . Por vazhdoi dhe mbas vdekjes të mbetet i tillë për komunistët shqiptarë , të cilët , të tmerruar nga fuqitë morale dhe shpirtërore të këtij burri , flasin për një “rihabilitim “ të poetit . C’do të thotë ky rihabilitim i FISHTES nga ana e të paudhëve , nga ana e atyre që s’lanë gjë pa bërë – por pa sukses - për t’a shkallmuar nga rrenjet veprën dhe shkollën e FISHTES ?

Nuk duhet shumë mend për ta kuptuar këtë djallëzi të re të tyre . Mbas 30 vjet luftë të rreptë e pane që Fishta esht një kockë që u mbeti në grykë , një shkëmb graniti që nuk ka forcë “ çlirimtare “ që mund ta shëmbi . Përpara kësaj fuqie dritëdhënëse të përjetëshme të FISHTES , komunistet kanë filluar të na mallëngjejnë tani dhe të na thonë se gjoja e paskan në kujdes një “ rihabilitim “ të poetit ! Po FISHTA i madh nuk ka nevojë për “rihabilitim “, ca më pak nga ana e atyre që kanë mohuar ZOTIN dhe shëmtuar ATDHENE e Tij.