Ēfarė po ndodh nė jug tė Sarandės?
Nga James Petifer
Marrė nga Gazeta Shqiptare
Kur nisa tė shkruaj Guida Blu pėr Shqipėrinė 20 vite mė parė, komunizmi po rrėzohej dhe kishte shumė probleme reale nė vend. Shumė njerėz nuk kishin pėr tė ngrėnė, dyqanet ishin bosh dhe pak qarkullim kishte nė rrugė. Njerėzit shkonin nė Greqi vetėm me rrobat e trupit. Libri im, qė shumė shpejt u bė udhėzues autoritativ pėr tė huajt nė Shqipėri, ishte njė guidė pėr njė vend me njė tė kaluar shumė tė pasur, por njė tė tashme tė varfėr. Por, peizazhet dhe ndėrtesat ishin tė mrekullueshme dhe nuk kishte askund mė mirė sesa nė Butrint apo rajonin pėrreth. Saranda vetė ėshtė njė qytet i vogėl i kėndshėm me shumė shitės qė tė vijnė nė ndihmė.
Edhe pse shumė prej njerėzve qė banojnė kėtu janė tė varfėr, ata janė shumė krenarė qė janė shqiptarė dhe kanė njohuri shumė tė mira pėr historinė, ashtu si mėsuesit e vjetėr komunistė e kanė kuptuar atė. Edhe pse burimet janė tė kufizuara, vizita nė Butrint ėshtė pėrherė njė pėrvojė e kėndshme, njė vend me njė peizazh tė jashtėzakonshėm nė rrėnoja, siē shkruaja nė edicionin e parė. Ka njė pastėrti natyrore nė kėtė peizazh dhe nuk ka mė mbeturina pėrreth. Njė fluks i madh turistėsh e viziton kėtė vend tani. Pėrgjatė rrugės, Ksamili ishte dikur njė fshat i vogėl dhe i pastėr, me pak shtėpi tė vogla me pamje nga deti. Qielli e deti ishin blu.
Tani gjithēka ėshtė ndryshe.
Ėshtė njė ferr, me rrugė tė papėrfunduara, ndėrtesa kaotike pa furnizim me ujė. Ndėrsa nė Butrint gjithēka ėshtė shumė e mirė-rregulluar, diku tjetėr nė Sarandė gjithēka rrezikohet nga ndėrtimet pa leje, zhvillimi arbitrar dhe mungesa e respektit pėr natyrėn. Pemėt duket se janė armiqtė e njerėzve nė Ksamil. Ksamili ėshtė kthyer nė njė vend ndėrtimi tė shėmtuar dhe gjithkund ka mbeturina, shkatėrrim mjedisor. Ka njė rrugė tė gjerė qė tė ēon nga Saranda nė Butrint, qė ėshtė e panevojshme njė zgjerim i vogėl do tė ishte i mjaftueshėm pėr trafikun e zakonshėm tė makinave kėtu.
Kur isha nė Sarandė me autoren dhe albanologen Miranda Vickers, ne pyetėm banorėt lokalė se ēmendonin pėr kėtė. Shumė njerėz janė tė nevrikosur dhe kritikė ndaj krizės mjedisore, por duket se kjo ėshtė e paevitueshme si pjesė e turizmit. Por, nuk ėshtė e vėrtetė. Turizmi ka nevojė pėr planifikim dhe rregullim, ashtu siē bėjnė tregjet nė botėn moderne. Nuk ėshtė, edhe pse shumė gjėra nuk dihen nė kėtė drejtim. Disa vjet mė parė ne takuam ekspertėt e trupave amerikane tė Paqes qė kishin ardhur me njė plan tė qartė pėr kėtė qytet, me njė program pėr mbledhjen e pemėve dhe shumė ide tė mira. Njė grup i vogėl njerėzish tashmė ka nėn kontroll Sarandėn dhe zhvillimin rajonal, dhe nuk duket se janė shqiptarė. Ata janė tė interesuar pėr pėrfundime tė shpejta, por jo pėr trashėgiminė kulturore shqiptare.
Ka pasur humbje tė tmerrshme gjatė periudhės sė fundit nė kėtė drejtim. Nė pėrpjekje pėr tė nxjerrė pėrfitime, Butrinti ėshtė shkatėrruar nė kėtė proces, pėr shembull. Pemė tė panumėrta janė prerė, pėrfshi kėtu edhe ato tė ullirit dhe vėshtirė tė shohėsh gjelbėrim kėtu. Retė e pluhurit mbushin ajrin nė verė dhe shumė baltė ka nė dimėr. Bosėt e Sarandės dhe Butrintit po bėjnė tė njėjtat gabime si edhe nė Spanjėn jugore gjatė viteve 1960-1970. Njė ēift holandez nga Rotterdami na tha se kishin ardhur tė shihnin Shqipėrinė e tė qėndronin njė javė, por nė fakt ata do tė ktheheshin pas tre ditėsh. Nuk erdhėm kėtu pėr tė kaluar pushimet nė njė vend qė duket si kantier ndėrtimi, - thanė ata. Kudo nė botė turizmi ėshtė konsideruar si i aftė tė shkatėrrojė ekonominė lokale, por kjo spo kuptohet ende nė Shqipėri. Mė vjen nė mendje proverbi i vrasjes sė pulės qė bėn vezėn e artė. Nėse ke njė vend arkeologjik si Butrinti duhet njė plan i rėndėsishėm rajonal pėr ta mbrojtur. Shpallja e zonės sė parkut kombėtar dhjetė vjet mė parė ishte njė nisje e mirė, por tashmė ky park ėshtė kėrcėnuar nga ndėrtimet e paligjshme.
Saranda nė vetvete ėshtė njė tjetėr shkak pėr shqetėsim. Ndėrtimet e paligjshme dhe gjysmė tė ligjshme po pėrhapen nė kodrinat pas qytetit. Shumė ndėrtesa nuk janė ndėrtuar pėr tu bėrė ballė tėrmeteve dhe fatkeqėsive natyrore. Nuk ka furnizim me ujė nė tė gjitha vendet. Nėse shkon nga Saranda drejt Nivicės sheh qindra qese me hedhurina dhe shumė materiale ndėrtimi tė lėna nė rrugė. Njė strukturė gjigante betoni ka shkatėrruar stacionin e vjetėr tė autobusit. Nė prapavijė pėr disa ēėshtje, dora e lobit tė Vorio Epirit ndihet edhe kėtu. Paratė greke pėrhapen shpejt nė Sarandė. Rrugėt janė ndėrtuar nga kontraktorėt grekė, pėr interesa greke, pavarėsisht nga ai pakti pėr detin qė fatmirėsisht u hodh poshtė nga gjykatat shqiptare. Ėshtė e dobishme qė tė ketė disa rrugė tė reja natyrisht, por kėto nuk janė autostrada normale. Ato kanė ambiciet nacionaliste greke tė shkruara nė secilėn prej tyre, dhe kjo nuk ėshtė rastėsi qė ato janė duke u ndėrtuar nė njė shkallė masive, pėr tė marrė tė ushtrisė greke mjetet e rėnda tė blinduara nė rast tė njė emergjence nė tė ardhmen nė atė zonė. Nuk ka asnjė shenjė nė to se pėr ēfarė nevojiten nė tė vėrtetė, pėr tė ndihmuar njerėzit qė ndodhen nė fshat apo pėr tė mbajtur shoqėritė funksionale atje...
Por nėse gjėrat shkojnė keq nė tokė, ēfarė mund tė themi pėr detin? Kėtu problemet janė edhe mė keq. Komunizmi nuk e ndoti detin edhe aq shumė, sepse shumė pak njerėz e vizitonin Ksamilin. Asnjė pjesė e plazhit nuk ėshtė tėrėsisht e pastėr pėr shkak tė ujit tė ndotur qė prej vitit tė kaluar nga ndėrtesat e paligjshme. Kudo tjetėr duhet tė ecėsh ngadalė, nė mėnyrė qė tė mos shkelėsh mbeturinat apo ujėrat e zeza tė grumbulluara. Ky ėshtė njė rrezik, sidomos pėr shėndetin e njerėzve. Pse lejohet kjo nga Bashkia? Nuk ėshtė vetėm njė ēėshtje lokale. Pa infrastrukturė asnjė turist nuk mund tė vijė. Nuk duhet tė jetė kėshtu. Dhjetė apo pesėmbėdhjetė vjet mė parė nė plazhin e Shėngjinit, kisha vėnė re se atje zona ishte e ndotur dhe e pafrekuentuar.
Tashmė ėshtė fare e arsyeshme qė gjėrat tė pėrmirėsohen gradualisht. Disa pjesė tė plazhit tė Durrėsit janė mė tė mira sesa kanė qen,ė por ama ka shumė punė pėr tė bėrė pėr tė arritur standardet europiane. Ēfarė mund tė bėjmė ne? Unė kam ndalur punėn pėr edicionin e ri tė librit sepse nuk besoj se do tė ketė turistė kurajozė, qė duan tė vizitojnė kėtė zonė. Guida ime ka sjellė shumė vizitorė dhe shumė vėmendje pėr turizmin shqiptar. Por ato ditė kanė marrė fund. Ndoshta duhet njė garė kombėtare pėr ministrin e parė tė qeverisė qė dėshiron tė bėjė not nė afėrsi tė portit tė Sarandės?
Krijoni Kontakt