ADHURIMI - I DOMOSDOSHĖM
POR, SI BĖHET?
Njerėzit mendojnė se adhurim janė (vetėm) pesė dispozitat e Islamit: (eshhedu en la ilahe il-la llah ve eshhedu enne Muhammeden resulullah- Dėshmoj se nuk ka Hyjni tjetėr pėrveē All-llahut dhe dėshmoj se Muhammedi ėshtė i dėrguari i Tij), falja e namazit, dhėnia e zekatit[109], tė agjėruarit e muajit tė ramadanit (ramazanit) dhe shkuarja nė haxh e tė gjithė atyre qė kanė mundėsi materiale pėr tė shkuar atje. Themi se mbi kėto shtylla ėshtė ngritur feja.
Nė kėtė mėnyrė, Zoti ynė ka paraparė qė ne, me anė tė kėsaj feje, tė jemi nė njė lidhje tė vazhdueshme me Tė, sepse shejtani kėshtu nuk do tė ketė gjasa tė na mashtrojė, pėrderisa ne tė paraqesim prezencėn, dhuntitė dhe bollėkun e Tij nė ēdo kohė, apo nė ēdo ēast.
Namazi pas namazit, apo namazi i njėpasnjėshėm e ‘grason’ (yndyros) imanin[110] dhe padyshim, ai na mbron nga devijimi prej programit tė All-llahut xh.sh., bile na forcon dhe na afron tek All-llahu i Lartmadhėruar. Kėshtu ėshtė edhe me agjėrimin, zekatin dhe haxhin. Secili adhurim mban me vete dritėn (nurin) e All-llahut xh.sh.
Sa herė qė e ndiejmė veten tė tensionuar, apo kemi presione tė brendshme, pėrqėndrohemi dhe shkojmė marrim njė pjesė drite (nuri) prej All-llahut xh.sh., i cili na kthen nė vete barazpeshėn tonė imanore. Njėlloj, sikurse ndėrmarrim masat e duhura kur dobėsohen bateritė. Sigurisht qė i drejto-hemi karikuesit tė baterive pėr t’a mbushur atė pėrsėri. Islami pėrfshin programin e tė gjithė jetės njerėzore.
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
100
Nuk dua tė futem nė polemika tė kota me ata tė cilėt thonė se: Islamin e pėrbėjnė vetėm (pesė) dispozitat e Islamit. Nėse t’i falesh, jep zekat, agjėron dhe shkon nė haxh, me kėtė e ke siguruar afrimin tėnd tek All-llahu xh.sh. Pasi t’i bėsh kėto, mė pas ti vepro ē’tė duash, apo leri punėt e kėsaj bote tė gjy-kojnė lirshėm pa mbėshtetjen e imanit!
Tė gjithėve atyre, qė mendojnė kėshtu, iu them: nuk kam pėr qėllim tė polemizoj, por do tė flas vetėm nga njė kėnd i obligimeve fetare qė ne kemi. Tė marrim lutjen (namazin). Pėr tė hyrė nė namaz, apo pėr tė dalė para All-llahut, ėshtė i domosdoshėm angazhimi ynė jetėsor nė:
E para, qė duhet tė bėjmė, e qė na i obligon qėndrimi nė kėmbė para All-llahut nė namaz, ėshtė mbulesa e pjesshme e trupit apo e pjesėve tė turpshme. Nuk kam pėr qėllim tė them se nevojiten rroba ose diēka tė ngjajshme me to, por kam pėr qėllim qoftė edhe njė copė arneje apo bezeje, sa pėr t’i mbuluar pjesėt e obligueshme. Kjo arnė (qė tė prodhohet) ka nevojė pėr pambuk, ndėrsa pambuku ka nevojė pėr bujkun. Pastaj bujku ka nevojė t’a lėvrojė tokėn pėr tė hedhur farėn. Kjo farė mund tė gjendet ose jo kėtu tek ne (nė vendin tonė). Nė kėtė situatė detyrohemi t’a importojmė nga jashtė. Pastaj, pėr t’a lėvruar tokėn, domosdo, bujkut i nevojitet plugu prej metali tė rėndė, si plugu i thjeshtė qė e pėrdorte njeriu primitiv.
Kėshtu njeriut i bėhet e domosdoshme tė hapė xeherore nėpėr kodra e male, pėr t’a nxjerrė xehen e papėrpunuar tė hekurit. E gjithė kjo punė gjigante pėr tė bėrė njė plug tė thjeshtė. Kjo xehe, pastaj, obligon ndėrtimin e fonderive e pastaj punėn e farkatarėve dhe kėshtu, derisa t’i dorėzohet bujkut pėr t’u shėrbyer. Pastaj, kur pambuku bėhet i gatshėm, nevojitet qė t’a mbledhė dikush e pastaj t’a transportojė atė deri nė magazinė. Prej aty, dėrgohet mė pas
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
101
pėr t’u pėrpunuar nė fabrikat e tekstileve, pėr t’u shndėrruar nė fije (penj). Pasi tė bėhet fija (e pambukut), ajo dėrgohet nė veg, pėr t’a bėrė copė bezeje. Aty shkon tek tregtari, qė merret me shitjen e tij, pėr t’a marrė, e prej tij e blejmė ne. Tė gjitha kėto lėvizje janė tė domosdoshme, qė ne tė mundemi tė qėndrojmė para All-llahut tė Lartmadhėruar, pra pėr t’a mbuluar trupin dhe pėr tė na u pranuar namazi.
KUSH NA PREMTON USHQIMIN
Pėr t’a pėrforcuar edhe mė shumė shembullin rreth faljes, mendoj se, para se tė kryejmė namazin, kemi nevojė pėr ca kafshata buke. Jo shumė, por aq sa tė jemi nė gjendje t’a kryejmė rukunė ose sexhden[111]. Pra, marrja e njė kafshate buke na jep fuqi pėr t’a bėrė kėtė. Pėr sigurimin e kėsaj panineje buke qė e blejmė nė dyqan, duhet njė tregim i gjatė, qė merr me vete njė mal angazhime ose punė (tė shumė e shumė njerėzve). Duhet filluar nga mbjellja e grurit, korrje-shirjet, transporti pėr nė mulli, deri sa ai tė bėhet miell. Pastaj mielli duhet bėrė brum, e ai brum pastaj duhet bėrė bukė, e pastaj bukėt transportohen deri nė dyqan pėr t’i blerė ne.
Pra, po shohim se duhen punė jashtėzakonisht tė mėdha, derisa tė bėhemi tė gatshėm pėr t’a kryer njė namaz. Nėse do tė qėndronim tė gjithė nė xhami pėr t’u falur, e nuk do tė merreshim me punė tė tjera, kush do tė na sillte njė copė bez (arėn) pėr t’a mbuluar trupin, ose njė panine buke pėr t’a mbajtur shpirtin gjallė!? Pra, ajo qė ėshtė e domosdoshme duhet t’a kryejmė si vepėr tė domosdoshme. Pėr kėtė arsye themi se adhurimi na bėn tė jemi tė gjithė nė lėvizje.
Pėrderisa All-llahu e do njeriun qė t’a adhurojė Atė, Ai do qė njeriu t’i lutet nė shtėpi, nė zyrė, nė xhami, nė rrugė. Me
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
102
fjalė tė tjera, Ai e do njeriun qė t’i lutet nė secilėn lėvizje qė bėn ai nė jetėn e tij. Islami ėshtė nxitės i edukimit tė pėrgjithshėm, pėrderisa ka bėrė qė njeriu edhe nė rrugė tė jetė i sjellshėm dhe i edukuar.
Vėrtet, All-llahu sevapet i ka shpėrndarė tek tė gjitha lėvizjet, ose angazhimet e jetės. Programin tė cilin e ka pėrpiluar All-llahu e ka bėrė tė tillė, qė ēdo gjė tė ketė lėvizje tė pėrgjithshme. E shpėrblen atė qė e viziton tė sėmurin, atė qė gjykon me drejtėsi ndėrmjet njerėzve, atė qė i bėn njė tė mirė fqinjit tė tij, atė qė pastron ose largon ndonjė pengesė nga rruga, atė qė ndihmon tė hendikepuarin pėr t’a kapėrcyer rrugėn, atė qė kujdeset pėr shtėpinė dhe fėmijėt, atė qė u kryen me edukatė shėrbime njerėzve, atė qė e largon tė keqen, atė qė ėshtė fjalėdrejtė dhe kėshillues i paanshėm, atė qė ndihmon tė tjerėt, atė qė ka dalė tė kėrkojė punė pėr riskun e fėmijėve tė tij, atė qė bėhet shkaktar pėr tė penguar ndonjė krim dhe atė qė urdhėron pėr vepra dobiprurėse. Tė gjitha kėto dhjetėramijėra vepra nuk janė nė shtyllat e Islamit, por tė gjitha kėto kanė shpėrblime.
Nėse ne, nė lėvizjen tonė jetėsore, pėrqėndrohemi vetėm nė kėto pesė dispozita tė Islamit, ne jemi duke e penguar veten nga 90 % tė sevapeve tė cilat i ka paraparė All-llahu pėr ne. Pėrderisa Vetė i Lartmadhėruari ka thėnė: “Nuk i krijova xhinn-ėt dhe njerėzit, pėrveēse qė tė mė adhuro-jnė...” patjetėr, duhet tė kuptohet se i gjithė programi i Tij ėshtė adhurim.
Programi ėshtė ai i cili e komandon lėvizjen e besimtarit nė botė. Secila lėvizje nė gjithėsi ėshtė adhurim, pėrderisa me tė ka pėr qėllim qė tė dalė para All-llahut tė Lartmadhėruar.
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
103
PROGRAMI PARA KRIJIMIT
All-llahu i Lartmadhėruar, para se tė krijonte njeriun, ia pėrpiloi atij programin dhe ia caktoi detyrat e jetės. Secili qė ngre ose krijon diēka, fillimisht pėrcakton qėllimin. Pėrderisa jeta ėshtė garancia e gjėrave qė t’a kryejmė detyrimin tonė, atėherė patjetėr duhet tė dimė kėtė detyrim, pėr tė cilin na krijoi All-llahu. Ai, Krijuesi ynė, ėshtė Ai i Cili i ka paraparė ligjet e jetės sonė pėr tė qenė tė mirė dhe pėr t’a kryer detyrėn pėr tė cilėn jemi krijuar.
Ėshtė pėr t’u ēuditur, vėrtet habitem, kur analizoj se universi pikėsynimin ose burimin e ka tek njeriu (ėshtė krijuar nė shėrbim tė tij). E gjithė kjo rrjedh ngase njeriu ėshtė qenie qė ka lirinė e pėrzgjedhjes midis alternativave tė ndryshme. Ndėrsa krijesat e tjera, janė tė detyruara pėr respekt dhe nėnshtrim, pra, prej tyre nuk vjen e dėmshmja.
Ato e kryejnė detyrėn e tyre, sepse janė krijuar pėr kėtė shkak, ato nuk kanė pėrzgjedhje alternative. Por, ajo qė e shkatėrron jetėn dhe universin ėshtė ndėrhyrja e qenieve njerėzore, tė cilėve iu ėshtė mundėsuar pėrzgjedhja alternative.
I Lartėsuari dėshiroi qė ne tė jetojmė nė kėtė botė pėr t’a pėrcjellė programin e krijimit tonė. Me kėtė, ne do ta kishim kryer detyrėn tonė, sikurse edhe krijesat e tjera nė univers. I Lartmadhėruari, nė Kur’anin Kerim, thotė:
"ا و للها يلا هودرف ءيش يف متعزانت ناف لوسرل"
“...dhe nėse bini ndesh pėr ndonjė gjė[112], atėherė drejtojuni All-llahut[113] dhe tė Dėrguarit tė Tij [114] ...” [115]
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
104
Pra, pėrderisa mėsuam se tė gjitha krijesat e ngurta, bimėt dhe kafshėt, i janė nėnshtruar shėrbimit tė njeriut, atėherė cila ėshtė detyra e njeriut? Detyra e tij ėshtė t’a adhurojė All-llahun. All-llahu nė njė hadith Kudsij thotė:
“ O biri i Ademit! E krijova kėtė univers pėr ty, ndėrsa ty tė krijova pėr veten Time, prandaj mos u preokupo me atė qė ėshtė e jotja, aq sa ti je pėr tė.”
Por atėherė, cila do tė ishte detyra kryesore ose qėllimi final i adhurimit? A mos vallė, All-llahu kėrkon prej nesh qė t’a madhėrojmė pandėrprerė tėrė ditėn dhe t’a pėrmbyllim ditėn nė kėtė mėnyrė? Jo! Adhurimi nėnkupton pėrpjekjet e njeriut pėr t’a kryer detyrėn e vet pėr tė cilėn ėshtė krijuar. Ēdo lėvizje nė univers konsiderohet adhurim, ndėrsa ne i zbatojmė pesė dispozitat e Islamit, pėr t’a plotėsuar imanin tonė, qė ėshtė nė brendinė tonė. Pėr kėtė fjala (adhurim) ka kuptimin: bindje All-llahut nė gjithė programin e pėrcaktuar.
******
*****
****
***
**
*
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
105
DETYRAT E NJERIUT NĖ JETĖ
O njeri! Tė gjitha gjallesat nė tokė, si materiet inorga -
nike, ashtu edhe flora dhe fauna tė binden ty! Ato tė shėrbejnė ty, tė nėnshtrohen ty pėr tė gjitha ato gjėra qė ke nevojė. Ato janė tė detyruara qė t’i shėrbejnė si njeriut besimtar, ashtu edhe atij jobesimtar, si tė bindurve ndaj Zotit, ashtu edhe mohuesve, deri nė ditėn e Kijametit. Atėherė (nė kėtė ditė) njeriu do t’a humbasė kėtė veēori (privilegj) dhe me kėtė pėrfundon ky shėrbim (i universit ndaj tij).
Dielli nė kėtė botė, nuk rrezaton vetėm pėr besimtarėt. Toka nuk i jep frutat e veta vetėm pėr ata qė besojnė, dhe t’ua ndal ato femohuesve. Krijesat e tjera tė tokės janė nė shėrbim tė njeriut dhe pėr njeriun, pa marrė parasysh se ēka beson dhe ē’mendon ai pėr Zotin e tij. Ata tė cilėt i mirėpresin proceset, atyre do t’ju shėrbejnė ato procese. Nuk ka dallim midis atyre qė deklarojnė se nuk ka hyjni tjetėr, pėrveē All-llahut dhe atij qė refuzon t’a deklarojė kėtė.
Ndėrsa nė ahiret, gjendja ose statusi do tė ndryshojė. Krijesat do t’i shėrbejnė vetėm njeriut besimtar, ndėrsa pabesimtarėve nuk do t’iu shėrbejnė. Kur pabesimtari do tė mundohet t’a gėnjejė All-llahun dhe t’i thotė se tė kam besuar, kėmbėt e tij do tė flasin dhe do tė thonė: Jo, Lartmadhėria jonė, ishte ky i cili na dėrgonte pėr ēdo ditė nė lokalet e alkoolit. Kėshtu do tė flasin edhe duart duke thėnė: Jo, Lartmadhėria jonė, na detyronte t’i rrihnim tė dobėtit. Kėshtu do tė flasė edhe gjuha duke thėnė: Jo, Lartmadhėria ime, vazhdimisht e pėrdorte gjuhėn e tij pėr tė tė mohuar. Kėshtu do tė vazhdojė tė dėshmojė kundėr edhe trupi i tij
Le t’a lexojmė thėnien e All-llahut nė Kur’anin Kerim:
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
106
" امب مهدولج و مهراصبأ و مهعمس مهيلع دهش اهوءاج ام اذا يتحنولمعي اوناآ .لاق و يذلا للها انقطنأ اولاق انيلع متدهش مل مهدولجل اونوعجرت هيلا و ةرم لوأ مكقلخ وه و ءيش لآ قطنأ"
“derisa tė arrijnė tek ai (zjarri), kundėr tyre do tė dėshmojnė, veshėt, sytė dhe lėkurėt e tyre. (Kėto do tė dėshmojnė) Pėr atė se ē’kishin punuar. (ata) Lėkurėve tė tyre do t’iu thonė: “Pėrse dėshmuat kundėr nesh? Do tė thonė: “All-llahu na bėri tė flasim, ashtu siē ka bėrė ēdo gjė tė flasė. Ai Ju krijoi herėn e parė dhe tek Ai (pėrsėri) do tė ktheheni.”[116]
Pra, nė lirinė e njeriut, hyjnė edhe gjymtyrėt ose organet e trupit, ato janė nė shėrbim tė tij. Ato, nė kėtė botė, u shėrbejnė tė gjithė njerėzve, ndėrsa, nė ahiret, ato do t’u shė-rbejnė vetėm besimtarėve.
Nėse femohuesi do tė tentojė tė ikė nga Dita e Kijametit, atij nuk do t’i lėvizin kėmbėt. Kėshtu ėshtė edhe kur tė dėshirojė tė ikė nga dėnimi i zjarrit, kėmbėt e tij e dėrgojnė vetė atje, edhe pse ai do tė kundėrshtojė. Nėse do tė kėrkojė ujė pėr tė pirė, atij do t’i jepet ujė i valė dhe me tė do t’a ‘largojė’ etjen. Kėshtu ėshtė edhe kur ai do tė dėshirojė tė vishet, melekėt e zjarrit do t’i qepin rroba tė hekurta tė puthitura pas trupi (parzmore tė skuqura).
Kėshtu do tė veprojnė edhe shėrbyesit. Ata nė Ditėn e Kijametit nuk u shėrbejnė femohuesve (qafirėve). Ata jo vetėm qė do t’i mallkojnė, por do t’i djegin dhe do t’i dėnojnė nė forma nga mė tė tė ndryshmet. All-llahu xh.sh. e privi-legjoi njeriun, sepse Ai ka paraparė qė njeriut t’i japė nė ahiret pėrjetėsinė - jetė e cila nuk bazohet nga ndikimet e proceseve apo shkaqeve. Aty janė tė gjitha tė mirat dhe ka begati tė panumėrta. Njeriu (besimtar) nuk iu largohet atyre, e as ato nuk iu shmangen besimtarėve. Ajo ėshtė jetė e cila do t’u pėrshtatet besimtarėve, kuptohet secilit sipas meritave. All-
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
107
llahu xh.sh. e privilegjoi njeriun duke ia dhėnė krenarinė nė univers dhe jetėn e pambarueshme (nė ahiret) qė nuk ka fund (vdekje).
Jeta e njeriut nuk mbaron me vdekjen. Pas jetės sė kėsaj bote, ai ka pėr tė jetuar nė ahiret, gjė pėr tė cilėn edhe ėshtė krijuar. Por, kush do tė shpėrblehet me kėto begati? Do tė shpėrblehet vetėm ai i cili e ka kryer detyrėn e vet nė kėtė botė, detyrė pėr tė cilėn e ka krijuar All-llahu xh.sh. E kjo detyrė duhet tė bazohet nė frikė-respektin ndaj All-llahut xh. sh. Ky frikė-respekt do t’a shpierė njeriun nė lumturinė e amshueshme.
I Lartmadhėruari e krijoi universin qė t’i bindet dhe qė i tėri t’a falėnderojė All-llahun. Nėse i bashkangjitesh linjės sė detyrimeve tė universit, dhe je prej atyre qė adhuron All-llahun xh.sh., me siguri do tė kesh jetė tė hareshme, sikurse krijesat e tjera. Secila krijesė e jeton jetėn e vet nė univers. Pas kėsaj, i Lartėsuari do t’i japė (njeriut) pėrjetėsinė, nė ahiret.
Pėrderisa i Lartmadhėruari na krijoi pėr t’a adhuruar Atė, a mos vallė kjo do tė thotė se All-llahu xh.sh. paska nevojė pėr kėtė adhurim!? Themi: I Lartmadhėruai ėshtė absolutisht i panevojshėm pėr tė. Ai nuk ka nevojė pėr asgjė, nga tė gjitha krijesat e Tij. Mohimi, Atė, se dėmton aspak. Frikė-respekti ose bindja jonė, Atij nuk i shėrben absolutisht pėr asgjė. Ai na krijoi tė lirė qė ne tė veprojmė sipas vullnetit tonė. Ai qė dėshiron tė besojė le tė besojė, po ashtu, edhe ai qė dėshiron tė mohojė le tė mohojė. Secili duhet t’i drejtohet Atij me dashuri, e jo me zor.
I Lartmadhėruari thotė:
" نيعضاخ اهل مهقانعأ تلظف ةيا ءامسلا نم مهيلع لزنن أشن نا"
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
108
“Sikur tė donim Ne, do t’iu zbritnim atyre nga qielli njė shenjė (mrekulli - para sė cilės), ata do tė pėrulnin kokat dhe do tė nėnshtroheshin. ”[117]
******
*****
****
***
**
*
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
109
LIGJET E ALL-LLAHUT
DHE LOGJIKA E NJERIUT
Ē’bėri njeriu kur i Lartėsuari All-llah e bėri zotėri tė universit, dhe ia nėnshtroi tė gjitha krijesat e tjera? A mos vallė ai e kuptoi seriozisht jetėn e kėsaj bote dhe filloi t’a praktikojė menjėherė sipas programit tė All-llahut? Jo! Ai e la programin e All-llahut dhe mendoi tė sillte ligjet e veta (pozi-tiviste) pėr veten e vet. Me kėto ligje, ai vetėm sa e stėrmbushi universin me mjerim. Sot, njerėzimi, nė vend tė programit tė All-llahut, po praktikon ligjet pozitiviste. Sot, njeriu i dashu-ruar me logjikėn e tij, gjendet nė njė pozitė mjaft tė mjerė, ngase e ka lėnė programin e All-llahut.
Programi i cili tė vjen nga i Urti ėshtė ai i cili merr parasysh ēdo gjė (qė tė nevojitet, o njeri), ndėrsa programet e tjera qė tė servohen vijnė nga i njėjti lloj, prej tė cilit je edhe ti vetė, o njeri! Pra, kemi njė dallim shumė tė madh midis kėtyre dy programeve. Ai qė vjen nga qenia e llojit tėnd ėshtė shumė i kufizuar, i paperceptueshėm dhe ka mangėsira tė shumta. Edhe vetė jemi dėshmitarė se, sapo fillojmė tė mėsojmė diēka, shohim se diēka tjetėr na ka kaluar (pa e njohur).
Ndėrsa ligjet Hyjnore shihet qartė se janė tė qėndrueshme, ato nuk ndryshojnė dhe nuk zėvendėsohen. Ai i Cili i parashikoi dhe i vendosi kėto ligje e di fare mirė se ēfarė do tė ndodhė me mbarė universin deri nė Ditėn e Kijametit. Atij nuk mund t’i pėrballet askush, madje, askush nuk prete-ndon t’i pėrballet, sepse i Lartmadhėruari ėshtė i Ditur dhe dituria e Tij ėshtė pafund.
Ligjet e njerėzimit kanė mangėsitė e tyre. Jemi dėshmitarė se ato janė pėrplot zėvendėsime dhe ndryshime. Nuk kalojnė pak vite dhe befasohemi me “ligje” tė reja tė cilat
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
110
japin shpresėn e “shėrimit” tė problemeve shoqėrore, por me kalimin e kohės dalin probleme tė reja, tė cilat nuk janė parashikuar. Kėto probleme tė paparashikuara bėhen shkak i ndryshimeve dhe i zėvendėsimeve tė “ligjeve” me tė tjera “mė tė mira”. Por ajo qė tė bie nė sy ėshtė fakti se zėvendėsimi i kėtyre ligjeve bėhet po nga tė njėjtit (nga qeniet njerėzore), tė cilėt janė si ne, pra, qė diēka e dimė, e shumėēka nuk e dimė. Pa dyshim se edhe ky zėvendėsim do tė duhet tė ndryshojė pas njė kohe relativisht tė shkurtėr. Kėshtu, njerėzimi do tė vuajė nga ndryshimet e (njėpasnjėme tė) ligjeve, deri atėherė kur tė vijė urdhėri nga All-llahu xh.sh.
Mjerimi nė univers ėshtė rezultat i mosrespektimit (dhe moszbatimit) tė detyrės sonė, pėr tė cilėn jemi krijuar, pra, nga moskryerja e adhurimit tė All-llahut xh.sh. dhe nga mospė-rcjellja e programit tė Tij, program tė cilin nuk ka mundėsi t’a sfidojė asnjė mendje njerėzore e as askush tjetėr, sepse ai (program) ėshtė reveluar (zbritur) nga Urtėsia Hyjnore.
All-llahu xh. sh. na ka prezantuar programin nė tė cilin ėshtė mirėqenia dhe lumturia. Mjerisht, ne parapėlqyem filozofirat e kota, qė janė plot mashtrime. Nga kush vijnė kėto mashtrime? - Nga njeriu! Si ėshtė e mundur qė ne tė jemi mė tė mirė dhe mė pėrparimtarė se All-llahu, nė univers?! Ne, nė kėtė mėnyrė, po shkatėrrojmė ēdo gjė. Kemi humbur jetėn dhe qėllimin tonė. Kjo qė po bėn njeriu, do tė thoja, ėshtė njė krim i papėrshkrueshėm. Ai po i bėn dėm vetvetes dhe, pėrveē kėsaj, po hyn nė kompetencat e Krijuesit tė Tij.
I jemi shmangur qėllimit pėr tė cilėn u krijua ky univers. Sipas kėsaj qė na servohet nga njerėzimi, jeta jonė ėshtė e kotė (e paqėllimtė). Meqė jemi duke e humbur jetėn e kėsaj bote, me siguri, do t’a humbim edhe jetėn e dytė (ahiretin). Jeta e parė do tė na shpierė tek ajo e dyta, nė ahiret, tek ajo qė ėshtė e vėrtetė dhe e pėrjetshme. Ah, sikur ne t’a tė jetonim kėtė jetė sipas urdhėrave tė All-llahut! Ne po e
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
111
humbasim sė koti jetėn e parė, sepse jemi duke u marrė me filozofira tė kota dhe me ide njerėzore. Jemi duke u marrė me ato tė cilat e lejojnė tė keqen dhe e ndalojnė tė mirėn. Kurse, atyre, qė ndjekin programin e All-llahut iu thonė tė prapambetur dhe tė marrė. Vallė, kush ėshtė vėrtetė i marrė, ne, apo ata qė duan t’a humbin amshimin (ahiretin)?
JETA – NGA
MASHKULLI DHE FEMRA
All-llahu i Lartmadhėruar kur e krijoi kėtė botė, vendosi nė tė edhe ligjet e saj. Njė prej kėtyre ligjeve tė Tij ka paraparė se jeta njerėzore do tė shumohet prej vetė qenies sė vet. Nga mashkulli dhe femra. Secila krijesė, ėshtė krijuar me veēoritė e veta. Njeriu, bimėt, kafshėt dhe tė gjitha qeniet nė tokė janė tė krijuara nga ēifti: mashkull-femėr. Tė qenurit mashkull dhe femėr jep tė kuptohet se kėto krijesa janė autonome, tė pavarura nga krijesat e tjera. Askush nuk mund tė krijohet nga njė qenie e njė lloji tjetėr, ashtu siē pretendojnė darvinistėt.
Le tė lexojmė kėtė thėnie tė All-llahut xh.sh. nė Kur’an:
" نورآذت مكلعل نيجوز انقلخ ءيش لآ نمو"
“...dhe, prej ēdo sendi, kemi krijuar ēiftin, mbase do tė mendoni (do t’i pėrkujtoni Mirėsitė e All-llahut).” [118]
Pra, ēifti paska ekzistuar, ndėrkohė qė ne nuk e dinim kėtė, por e mėsuam shumė vonė. Mėsuam se edhe elektriciteti pėr tė funksionuar domosdo duhet tė ketė ēiftin (e ngarkesave tė grimcave elementare), atė negativ dhe pozitiv. Sikur tė dy
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
112
ngarkesat tė ishin negative ose pozitive nuk do tė kishim kurrėn e kurrės elektricitet. Kėshtu mėsuam se edhe mjegullat janė tė krijuara sipas kėtij ligji, tė ngarkesave elektrike pozitive dhe negative. Kur ato ēiftėzohen (bashkohen) japin shiun. Po kėshtu mėsuam se edhe atomi pėrmban nė vete pozitivin (pozitronin) dhe negativin (elektronin). Sigurisht ekzistojnė edhe krijesa tė tjera pėr tė cilat ne, ende, nuk dimė gjė. Por, kur tė vijė koha e shfaqjes sė kėtyre krijesave, All-llahu xh.sh. do tė na i zbulojė neve ato sekrete. Kėshtu do tė mėsojmė se ēdo lloj, apo qenie nė kėtė univers, pa pėrjashtim, ėshtė krijuar nga ēifti: mashkull-femėr.
Nga kjo nxjerrim dy gjėra qė duhen tė konsiderohen si thelbėsore. All-llahu xh.sh. ėshtė Ai i cili ka gjykuar (vendosur) pėr to. Ai ka kėrkuar qė ne tė mos t’i nėnshtrohemi logjikės apo mendjes sonė pėr to. Logjika, me dijen e vet, nuk mund t’a perceptojė dot kėtė. اėshtja e parė ėshtė se ne nuk mund t’a dimė se si ėshtė krijuar universi, ndėrsa, e dyta, ėshtė se ne nuk mund t’a dimė, gjithashtu, se si jemi krijuar ne.
Ju themi simpatizuesve tė teorive tė “specializuara” qė meren me krijimin: Si ishte forma e kėtij universi mė herėt? Nga i nxirrni ‘kėto e ato teori’ dhe prej kujt i merrni kėto tė dhėna!? A mos vallė keni qenė dėshmitarė tė krijimit, apo ju ka ardhur ndonjė njohuri, tė cilėn nuk e posedojnė tė tjerėt!? Ata tė cilėt pretendojnė se prejardhja e njeriut ėshtė nga majmuni, janė shumė tė gabuar. اdo gjė qė ėshtė nė kundė-rshtim me (tė vėrtetėn mbi) origjinėn e natyrės sė universit ėshtė e gabuar. Sado qė tė bashkohen idetė dhe argumentet e dobėta (pėr t’a mbėshtetur njėra-tjetrėn), ato nuk mund tė na japin tė vėrtetėn.
Tani, le t’a pėrmbledhim shkurtimisht atė qė thamė: All-llahu ėshtė Ai i Cili krijoi kėtė univers pėr t’i bėrė sexhde, pėr t’a madhėruar dhe pėr t’iu lutur tė Lartmadhėruarit. I tėrė universi i ėshtė bindur dhe i ėshtė nėnshtruar All-llahut xh.sh.
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
113
me detyrim. Por, All-llahu i Lartmadhėruar ishte Ai i Cili dėshiroi qė njeriu t’a adhurojė Atė nga dashuria (me dėshirėn e vet).
Gjithashtu, All-llahu xh.sh. ishte Ai i Cili e caktoi programin dhe solli misionarėt e Vet qė (ky program) t’a pėrfshijė mbarė lėvizjen jetėsore. Adhurimi nuk duhet tė kuptohet vetėm me namaz, zekat, agjėrim dhe haxh. Por, e tėrė lėvizja e jetės sonė ėshtė adhurim.
All-llahu xh.sh. kėrkoi nga ne qė tė lėvizim (punojmė) nė jetė dhe t’a ndėrtojmė tokėn. P.sh. pėr t’a bėrė namazin ne detyrohemi tė merremi me aktivitete tė gjėra (punuese) tė tė jeturit tonė. Kjo pėrfshin shumė segmete tė jetės sonė. All-llahu i Lartmadhėruar nuk dėshiron nga ne qė gjithmonė dhe pandėrprerė, ditėn dhe natėn, t’i shprehim Atij falėnderimet tona. Por, Ai kėrkon nga ne qė tė punojmė dhe tė lėvizim.
Njeriu filloi tė bėhet shkatėrrues, atėherė kur presupozoi se ai ėshtė eksperimentues nė tokė. Kėshtu, ai i la anash ligjet e All-llahut dhe parapėlqeu “ligjet” e veta pėr veten e vet. Ky eksperimentim me ligjet njerėzore (individuale), po i sjell njerėzimit mjerim dhe po e largon nga programi i All-llahut, tė cilin po e zėvendėson me ligjet e veta njerėzore. Ne, derisa tė polemizojmė pėr krijimin dhe pėr gjėrat tė cilat nuk i pėrkasin mendjes sonė, do tė shkojmė drejt humbjes. Debati rreth krijimit dhe rreth asaj se si erdhi njeriu, ėshtė i kotė dhe nuk na ēon deri tek e vėrteta.
Jeta jonė ėshtė e shkurtėr nė kėtė botė tė kufizuar. Ndėrsa jeta e ahiretit ėshtė jeta e vėrtetė, tė cilėn nuk e pengon as vdekja e as asgjėsimi total. Ajo ėshtė jeta e pėrjetėsisė pėr tė cilėn do tė flasim nė kapitullin e ardhshėm.
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
114
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
115
KAPITULLI I GJASHTĖ
JETA TJETĖR - AHIRETI
Para se tė mbarojmė fjalimin tonė rreth jetės dhe vdekjes, ėshtė e domosdoshme tė flasim hollėsisht pėr jetėn e ahiretit. Njeriu nuk dyshon pėr tė vėrtetėn, se: jeta e kėsaj bote nuk ėshtė gjė tjetėr, veēse njė vend eksperimental laboratorik. Njeriu nuk mundet t’i shmanget kurrsesi kėsaj (sprove), sado tė jetojė nė tė. Pastaj do tė shkojė nė jetėn e pėrjetėsisė.
Jetės sė kėsaj bote i paraprin vdekja, dhe ajo e ndjek atė. Jeta e kėsaj bote ėshtė jetė e mashtrimeve, gjendja e njeriut asnjėherė nuk ėshtė e stabilizuar. I forti bėhet i dobėt, ndėrsa i pasuri bėhet i varfėr, po ashtu edhe pushtetari mund tė mbetet pa fuqinė e tij ndikuese nė masė.
Ndėrsa jeta e ahiretit ėshtė e kundėrta e kėsaj, ajo ėshtė e stabilizuar nė ēdo gjė. Ajo ėshtė e qetė, si nė tė mira ashtu edhe nė tė kėqia, nė pengesa dhe nė liri. Njeriu, para se tė vinte nė kėtė botė, ka qenė nė gjendje tė vdekur, ose nė botėn e Dherrit, pėr tė shkuar mė pas nė jetėn e pėrjetėsisė. Ai pėrsėri do tė kthehet nė gjėndje tė vdekur, ose nė botėn e Berzah-it. Ndėrsa Berzah-i ėshtė kufiri midis vdekjes dhe ringjalljes, midis botės dhe ahiretit. Me mbarimin e kėsaj etape nuk ka mė kthim nė kėtė jetė.
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
116
Duhet t’a dimė se njeriu, qoftė nė botėn e Dherrit, qoftė nė jetėn e kėsaj bote, ose nė botėn e vdekjes, ose nė ahiret, ėshtė i arkivuar nė regjistra shumė precizė, qė gjenden tek All-llahu i Lartmadhėruar. Pra, secila etapė do tė kapėrcejė nėpėr njė sistem shumė tė sofistikuar, qė i pėrket vetėm njė preciziteti tė lartė Hyjnor.
All-llahut xh.sh. nuk mund t’i shpėtojė asgjė pa ditur nė kėtė univers sepse Ai e regjistroi qėllimin e ēdo gjėje dhe precizitetin pėr secilėn krijesė veē e veē. Atij nuk i shpėton pa ditur as sa grimca e atomit, as nė kėtė tokė, e as nė qiej. Ai, ēdo gjė, ēdo ngjarje dhe ēdo vepėr, e ka tė shėnuar nė librin e quajtur ‘nėna e Librave’ qė ėshtė nė ‘Lehvi Mahfudh’.[119].
Le tė lexojmė thėnien e All-llahut:
يف مهانيصحأ ءيش لآ و مهراثاء و اومدق ام بتكن و يتوملا يحننيبوم ماما" نحن انا
“Vėrtet, Ne, i ringjallim tė vdekurit, e shėnojmė tė kaluarėn e tyre dhe gjurmėt (veprat qė kanė lėnė, dhe ato qė vazhdojnė edhe pas vdekjes sė tyre). (Gjithashtu Ne) ēdo send e kemi tė statistikuar nė Librin e qartė.”[120]
Pra, paskemi njė regjistėr shumė tė ruajtur, i cili qenka tek All-llahu xh.sh. pėr secilin prej nesh. Ai regjistėr po i pėrfshika tė gjitha ndodhitė e jetės dhe ai do tė jetė dėshmuesi ynė nė Ditėn e Kijametit. Si do tė dėshmojė ai? Do tė dėshmojė me zė dhe fotografi dhe ne do t’i shohim tė gjitha ndodhitė e jetės sonė, ashtu siē kanė ndodhur. Ato do tė dėshmojnė pėr secilėn imtėsirė me njė precizitet aq tė madh saqė, pas kėsaj dėshmie, askush nuk do tė ketė mundėsi t’a mohojė atė qė ka ndodhur. Kjo bėhet me qėllim qė njeriu tė bėhet vetė dėshmitar pėr veten e vet nė Ditėn e Kijametit.
Tė shohim se ēfarė thotė All-llahu xh.sh.:
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
117
" ابيسح كيلع مويلا كسفنب يفآ كباتآ أرقا"
“(njeriut do t’i thuhet)...Lexoje librin tėnd (dosjen), mjafton qė ti, sot, t’i japėsh llogari vetes tėnde!”[121]
Ky regjistėr dhe kjo jetė e regjistruar pėr mbarė jetėrat e njerėzve ėshtė shumė preciz. Do tė habitemi nga ky precizitet i regjistrimit. Aty ka gjėra dhe hollėsi qė, edhe nėse ne do t’i kemi harruar, do t’i gjejmė tek ky libėr regjistrues.
All-llahu xh.sh. thotė:
" هوسن و للها هاصحأ"
“(veprat e tyre)...All-llahu i ka tė gjitha tė saktėsuara, ndėrsa ata i harruan...”[122]
Ne nga preciziteti i lartė (i regjistrimit), gjithashtu, kemi pėr t’a ndier madhėshtinė e llogaritjes, pasi All-llahut nuk i paska shpėtuar asgjė pa e ditur. Pėr kėtė, patjetėr, le t’i hedhim njė vėshtrim edhe thėnies sė All-llahut xh.sh:
"رداغي لا باتكلا اذه لام انتليو اي نولوقيو لاا ةريبآ لا و ةريغص ادحأ كبر ملظي لا و ارضاح اولمع ام اودجوو اهاصحا"
“...dhe do tė thonė: “Tė mjerėt ne, ē’qenka ky libėr! Nuk paska lėnė as mė tė voglėn, (vepėr) e as tė madhen pa e regjistruar. Atė qė kanė punuar do t’a gjejnė pėrpara, ndėrsa Zoti Yt, nuk i bėn padrejtėsi askujt.”[123]
Kur ne lexojmė kėto fjali (ajete) kur’anore, ato na shtyjnė dhe na nxisin t’u shmangemi mėkateve. Ne, kėshtu, e kuptojmė bindshėm se ēdo gjė regjistrohet dhe se ky regjistėr do tė shpaloset pėr tė dėshmuar nė Ditėn e Dėshmisė sė Madhe, para All-llahut tė Lartmadhėruar. Ai (regjistri) do tė dėshmojė pėr ēdo hollėsi tė veprimeve tona me zė dhe fotografim.[124].
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
118
MENDJA – jo,
NDĖRSA MUNDĖSIA- po
Ata tė cilėt nuk u besojnė sekreteve, ndalen duke thėnė: A ėshtė e mundur kjo!? A ėshtė e mundur qė t’i shpalosen (veprimet) secilit, veē e veē!? Ata, qė kanė jetuar nė kėtė botė dhe qė do tė jetojnė deri nė Ditėn e Kijametit, janė biliona e biliona individė! اudi! A ėshtė e mundur qė All-llahu tė na i paraqesė (veprimet) secilit veē e veē, kur trupat e njerėzve t’i ketė pėrpirė toka, ashtu qė nuk do tė ketė mbetur asgjė prej qenies njerėzore!?
Kur ne flasim pėr Fuqinė ose mundėsinė e All-llahut xh.sh., nuk duhet tė gjykojmė kurrėn e kurrės sipas logjikės sonė. All-llahu xh.sh. ėshtė mbi mundėsitė e logjikės sonė, Atij nuk i ngjason askush. Kėshtu edhe cilėsitė e Tij dhe mundėsitė e Tij janė mbi perceptimet tona njerėzore. Secili njeri ėshtė krijuar nga njė precizitet shumė i lartė i cili as nuk tretet e as nuk humbet kurrė.
All-llahu i Lartmadhėruar, nga Mėshira e Tij, pėr t’a ndihmuar mendjen tonė, ka bėrė qė ky univers tė ketė sekretet e veta, tė cilat ia zbulon njeriut aq sa mendja e tij tė jetė nė gjendje tė gjykojė dhe t’i kuptojė ato sekrete tė mahnitshme. E gjithė kjo, mbase, ėshtė bėrė qė ne mos tė humbim, ose mos tė dėshpėrohemi.
Njeriu nė origjinėn e tij ka qenė spermė. Mbarė njerėzimi ka qenė nė trupin[125] e Ademit, apo pėr tė qenė mė preciz, ajo ka qenė nė spermė. Syri i rėndomtė nuk e sheh dot atė. Mendoj se ky precizitet ėshtė i mjaftueshėm pėr njerėzit.
Le tė parafytyrojmė se mbarė njerėzimi, qė prej krijimit tė Ademit (e deri nė ditėn e fundit), ka qenė prezent nė
Muhammed Muteveli Sharavi - Jeta dhe vdekja
119
trupin e tij (tė Ademit a.s.). Ky ishte fillimi. Secili spermato-zoid paraqet njė jetė njeriu. Atij i ėshtė regjistruar njė shifėr (kod) qė ėshtė shumė precize pėr tėrė jetėn e tij. I ėshtė regjistruar jeta, gjatėsia dhe tė gjitha ngjarjet qė do t’a pėrcjellin atė: nėse do tė jetė ai mashkull apo femėr, fatmirė apo fatkeq, e tė tjera gjėra tė jetės sė tij.
Sikur ne t’a dinim ēelėsin e kėsaj shifre, do t’a merrnim dhe do t’a vendosnim atė nė kompjuter nė mėnyrė qė t’i zgjidhnim labirintet. Aty do tė kishim parė sekondat e jetės sė njeriut, do tė kishim parė formėn dhe gjininė e tij, gjithashtu do tė kishim parė edhe jetėn e tij tė plotė dhe me pėrpikmėri. Nėse kjo ėshtė njė e vėrtetė shkencore qė ka filluar tė dalė dhe tė zbulohet tani, ajo ka qenė qė prej Ademit a.s. Por, All-llahu xh.sh. nuk shprehu vullnetin e Tij qė t’i zbulonte njeriut disa sekrete menjėherė qysh atėherė. Tani, si duket, ka ardhur koha e shpalosjes sė tyre.
Ky spermatozoid pėrzgjidhet me njė precizitet tė mahnitshėm. Vetėm ai do tė jetė i aftė qė, nga gjithė ai kontingjent i madh spermatozoidesh tė spermės qė depėrtojnė nė mitėr, t’a shpėrthejė vezėn pėr t’a mbarėsuar atė. Ky kod (shifėr) do tė vazhdojė tė japė atė se ēka i ėshtė regjistruar, derisa t’i vijė exheli dhe kėshtu ai e pėrfundon detyrėn e tij.
Krijoni Kontakt