Vezir dhe konsull ose Orienti dhe Revolucioni Frëng

[Xhuxhumaku]

Vezir dhe konsull ose Orienti dhe Revolucioni Frëng

Ardian Klosi | 28/09/2009 | Kulture |

Del së shpejti në qarkullim: "Ali Tepelena: Historia e vezirit të tmerrshëm", nga Fransua Pukëvil (François Pouqueville) nën shqipërimin e Ardian Klosit, pajisur me një pasthënie të gjatë prej tij.


Është biografia kyçe e historianit frëng për vezirin e Janinës, botuar për herë të parë më 1825, si gjysma e parë e veprës së tij në tri vëllime "Historia e ringjalljes së Greqisë".


Prej saj u nisën gjithë shkrimtarët, historianët, artistët e mëpasëm që vunë në qendër figurën e Aliut ose episodet e ndryshme rreth karrierës së tij.


Mjerisht në Shqipërinë komuniste dhe paskomuniste kjo vepër e Pukëvilit u quajt si "jo dashamire ndaj shqiptarëve", "me mllefe kundër Ali Pashës" etj. dhe nuk arriti deri më sot të shohë dritën e botimit.


Në disa numra do të botojmë nga Pukëvili portrete të Ali Tepelenës në periudha të ndryshme të jetës së tij, shoqëruar me fragmente nga pasthënia.


Jetuan gati 9 vjet pranë e pranë, të vëmendshëm, dyshues, pa ia hequr sytë njëri-tjetrii Veziri u trembej letrave të konsullit dhe zotërisë së tij, perandorit, konsulli u trembej kurtheve dhe vrasësve të vezirit.


Veziri admironte fuqinë që fshihej prapa konsullit, Bonapartin e madh, pushtuesin e Europës, konsulli magjepsej nga errësirat që fshihte shpirti i tiranit.


Veziri shpresoi ta përdorte në makinacionet dhe kombinimet e tij, pa sukses, konsulli u betua se do t'ia tregonte gjithë botës karrierën e tij gjakatare, me sukses, vetëm se më pas, atëherë kur koka e tij qe porositur për në Stamboll.


Pa Fransua Pukëvilin Ali Tepelena do të kishte mbetur një nga ata sundimtarët e Orientit që bëjnë emër sa janë gjallë, shkaktojnë edhe tërmete, pastaj i përpin historia. Do kishte mbetur diku në një varg të Bajronit ose në shënime ekzotike udhëtarësh europianë.


Kurse biografia që Pukëvili nisi ta botonte qysh në gjallje të pashait e që e mbylli të plotë 3 vjet pasi koka e tij u ekspozua në Bab Humajum, që u përkthye në gjuhët kryesore europiane me një shpejtësi prej shekulli 21, i dha një famë që mbajti me dhjetëvjeçarë të tërë.


Ajo u ngacmoi fantazinë disa prej penave më të mëdha të kohës, Hygoit, Dymasë, ajo dha lëndë për vepra skenike ose për tablo madhështore të cilat mund t'i kundrosh edhe sot në galeritë e Luvrit.


Krahasimi mund të bëhet vetëm me një figurë tjetër shqiptari, tre shekuj e ca më parë, atë të Skënderbeut, vetëm se në drejtim të kundërt: Barleti, biografi i Gjergj Kastriotit, i dha Europës shembullin frymëzues të heroit të krishterë që është në gjendje ta pengojë vërshimin osman, kurse Pukëvili, biografi i Ali Tepelenës, i tregoi kontinentit shembullin tmerrues të tiranit oriental që s'ndalet para asgjëje në karrierën e vet, e që pastaj papritur bëhet pishtari që i vë flakën perandorisë së tij.


Vepra e Pukëvilit u mirëprit kudo, vetëm në vendin e lindjes së protagonistit të tij jo, sidomos pas Luftës së dytë botërore dhe ngritjes në Shqipëri të një historiografie të vetme, me vendosjen e një diktature të vetme.


Edhe pse qëndrimi ndaj Aliut nuk u shpreh në mënyrë krejt eksplicite si në rastin e Skënderbeut ose rilindasve e të tjerëve, u nënkuptua se ai ishte një figurë e shquar e kombit.


U përkrah botimi i disa veprave zbukuruese për të, dalëngadalë në vitet 70 e 80 u poq edhe qëndrimi zyrtar i historiografisë që thoshte pak a shumë se Ali pashë Tepelena punoi për një pashallëk të pavarur shqiptar, i nënkuptuar gati si pararendës i pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë frymë as që mund të mendohej botimi i biografisë së parë dhe kryesore për të, asaj të Pukëvilit.


Njëkohësisht u përhap opionini, përsëri zyrtar, se Pukëvili nuk kishte qenë dashamirës ndaj shqiptarëve dhe se kishte shtrembëruar faktet historike.
Kjo gjendje vazhdoi edhe pas vitit 1991, megjithë liberalizimin e botimeve.


Me sa duket biografia e Ali Tepelenës nga Pukëvili ka qenë kafshatë e fortë edhe për periudhën e pluralizmit të mendimeve.


Çka tregon edhe një herë se e kemi vështirë të merremi haptas me historinë tonë, me ngjarje dhe fakte që mund të luhatin skema të ngulitura nëpër koka prej kohësh.

[Xhuxhumaku]

Portreti 1: Rinia

Shekulli Online | 28/09/2009 | Kulture |

Fransua Pukëvil, nga Libri I, Kapitulli i parë


"Ai që nuk mbron dot pronën e vet, e meriton t'ia rrëmbejnë të tjerët. "


...Kjo ekspoze më shtyn të vendos në planin e parë të tablosë sime një njeri që sundoi për një kohë të gjatë në Greqi dhe që e mbushi skenën deri në atë shkallë, saqë Greqia u përgatit për fatin e vet të lartë nën hijen e ambicies së këtij tirani.


Do të hyjë në tregimin tim gjithë ajo që arriti të bëjë gjenija fatale e një skithi muhamedan, i cili kalkulimet e arsyes i përdorte vetëm për të turbulluar rendin publik; kurse talentet e jashtëzakonshme me të cilat e kishte pajisur një natyrë e egër, për t'u ngjitur, krim pas krimi, në rangun e sovranëve, të cilët arrinte t'i sfidonte si i barabartë mes të barabartëve.


Një përzierje mendjehollësie dhe injorance, naiviteti dhe pabesie, maturie dhe kuturisjeje, trimërije dhe vetëruajtjeje, mizorie dhe bestytnije, tolerance dhe fanatizmi; kam për të treguar se si Ali Tepelenë Veli Zadeja, si krijoi një nga ato famat e përbindshme që kanë për të jehuar gjatë në të ardhmen, erdh u rrokullis nga maja e pushtetit teposhtë, duke i lënë Epirit, atdheut të tij, trashëgiminë ogurzezë të anarkisë, dinastisë tartare të osmanllinjve të këqija që s'llogariten, grekëve shpresat e lirisë dhe Europës tema ndoshta afatgjate grindjesh dhe mosmarrëveshjesh.


I panjohur ashtu si dhe farërat e pavarësisë që po mugullonin në Greqi, Ali Tepelena lindi së bashku me to aty nga viti 1740....


Ai thosh se rridhte nga një familje e moçme e Azisë së Vogël, i pari i së cilës i quajtur Isa ose Jezu, pat kaluar në Epir bashkë me hordhitë e Bajazit Ilderimit; mirëpo nuk përmend asnjë titull që të përligjë origjinën e vet.


Gjurmimet që kam ndërmarrë për të nxjerrë prejardhjen e tij ma tregojnë më tepër vendas sesa aziatik, pasardhës shqiptarësh të krishterë që përqafuan muhamedanizmin pas pushtimit të Shqipërisë nga turqit.


Ky fakt duket pozitiv; kurse sa për gjenealogjinë e tij, që zbret deri në fundin e shekullit të gjashtëmbëdhjetë, ajo do të kishte mbetur pa ndonjë interes sikur ambicja e tij të mos e ngjiste përpjetë në shkallët e famës.


Myftari, gjyshi i Aliut, thuhet se gjeti vdekjen në shpeditën e turqve kundër Korfuzit, të cilin e pat shpëtuar nga furia e të pafeve zotësia e mareshalit dë Shulemburg. Kur vdiq la tre djem, nga të cilët më i vogli ishte Veliu, babai i satrapit të Janinës, njërit nga personazhet kryesorë të kësaj historie.


Veli beu, një i humbur mes turmës së mtonjësve të kurorës, bashkë me të vëllezërit që kishin lindur në qytetin e vogël të Tepelenës, zotëronin në periudhën për të cilën po flas të ardhura vjetore prej gjashtë mijë piastrash, çka ishte atëherë e barabartë me njëzet mijë franga nga monedha jonë.


Këto të ardhura ishin goxha të mëdha asokohe për kokë, pasi ushqimet gjendeshin me çmime fare të ulta; por qenë të pamjaftueshme për bejlerët që pajtonin luftëtarë me armë, që duhej të ushqenin kuaj e shërbëtorë të shumtë; ndaj dhe familja shumë shpejt nisi të përçahej për punë interesi.


Dhe meqë grindjet familjare rrallëherë përfundojnë pa dhunë në një vend që qeveriset nga mallkimi më i rëndë, juridiksioni i kordhës private, vëllezërit rrokën armët.


Dy më të mëdhenjtë Saliu dhe Mehmeti u lidhën së bashku për të dëbuar Veliun e lindur nga bark skllaveje, që u detyrua ta lëshonte atdhenë dhe ta kërkonte fatin gjetiu me zejen e kalorësit arratiak shqiptar, i quajtur popullorçe edhe hajdut i rrugës së madhe.


Si bëri disa vjet punën e banditit, Veli beu, i pasuruar me këtë zanat dhe i përforcuar me një bandë të rreptë kaçakësh, u shfaq krejt papritmas para Tepelenës. Kapërcimi i lumit të Vjosës, përshkimi i qytezës nga kreu në fund dhe shtytja e të vëllezërve nën çatinë prindërore ishte çështje minutash.


Më kot u munduan këta, rrasur pas barrikadash, që të qëndronin. Veliu shpërtheu portat dhe i ndoqi të dy deri në një qoshk të shtëpisë, së cilës pastaj i vuri zjarrin, duke u marrë shpirtin kësisoj mes flakëve dy vëllezërve të vet, atyre që pa asnjë dyshim do të kishin bërë me të të njëjtën punë sikur ai t'u kishte rënë në dorë.


Pas kësaj shpedite Veli beu, zot i gjithë kamjes familjare, i pasuruar edhe me plaçkën e grabitur karvaneve në gjithë ata vjet, u bë aga i parë i qytetit të Tepelenës, ku erdh e u vendos duke hequr dorë nga zanati, sidoqoftë i rrezikshëm, i kalorësit arratiak. E kishte tanimë një djalë prej një robine, që pas pak kohe e bëri rishtas baba me një mashkull të dytë dhe me një vajzë.


Megjithë këtë vijë të siguruar, e aftë për trashëgim, mendoi të lidhej me një nga familjet e para të vendit duke bërë martesë me kurorë. Kështu, kërkoi dhe fitoi dorën e Hankos, vajzë e një beu të Konicës, lidhje që e vinte në krushqi me familjet kryesore të Toskërisë, mbi të gjitha me Kurt pashën, vezirin e Beratit, për të cilin thuhej se zbriste nga raca fisnike e Skënderbeut.


Brenda pak vjetësh nusja e re i dhuroi Veli beut Aliun dhe Hajnicën, të cilët do t'i ndeshim në ngjarjet tragjike që pllakosën Epirin. Pas kësaj kohe Veli Tepelena, që të mos i harronte krejt doket e vjetra, dëfrehej duke grabitur herë pas here deshër e cjepër e duke hapur sherre me fqinjët, punë këto që i shkaktuan humbjen e një pjese të pasurisë.


E kapi pastaj një sëmundje që thuhej se ia shpifën teprirat në orgji, dhe vdiq në moshën dyzetepesëvjeçare, duke lënë pas pesë fëmijë, mes të cilëve edhe Aliun dhe Hajnicën që ishin ende në moshë të njomë.


Këto hollësi, të cilat i kam dëgjuar nga vetë vezir Aliu së bashku me faktet më kryesore të jetës së tij, i kam të vërtetuara edhe nga goja e një njeriu që e ka ndjekur që prej fëminie.


Është fjala për Jérome de la Lance, një bujar savojas, të cilin një ngatërresë fatkeqe e pat detyruar të lëshojë vendin e vet e të gjejë strehë pranë Veli beut. E kam njohur në vitin 1806 atë plak thuajse njëqindvjeçar, i cili bënte punën e mjekut në Janinë, ku edhe vdiq.


"Shpirti i tij i trazuar, më tregonte ky plak, dukej më së miri në të dalë të haremit; sepse i shihej aty një temperament i rrëmbyer dhe një gjallëri që është e pazakonte ndër turqit e rinj, natyrisht kryelartë dhe e vetëpërmbajtur. Sa arrinte të shkëputej pak nga shtëpia prindërore, merrte vrapin ndër male ku endej mes borërave dhe pyjeve.


Sa kokëfortë aq dhe i prapë, i shpëtonte nga duart mësuesit të vet të cilin e nëpërkëmbte edhe kur e kish të sigurt se do të hante dënim. Vetëm në vitet e adoleshencës, pasi humbi babanë, mësoi të lexonte dhe u duk sikur po zbutej.


Atëherë dashuria iu kthye për nga e ëma; iu nënshtrua kështu vullnetit të saj të thjeshtë dhe s'njohu më rregull tjetër veç këshillave të saj. Ajo i mësoi, mbi të gjitha, që t'i urrente vëllezërit e vet të një gjaku, duke nxitur në kraharorin e tij pasionet idhnake që do ta gërryenin më pas."


Për sa kohë kish qenë gjallë Veli beu, Hankoja linte përshtypjen e një femre të zakonshme; mirëpo sa pa i mbyllur sytë mirë i shoqi, hoqi dorë aty për aty nga zakonet e seksit të vet, braktisi furkën, shqeu duvakun dhe, mu si një amazonë e re, rrëmbeu armët me pretendimin se duhej të mbronte të drejtat e fëmijëve të saj; mblodhi përreth ithtarët e të shoqit, që i joshi me hiret e veta korruptonjëse; ia mbërriti kështu, pak e nga pak, të afronte gjithë ç'kish Toskëria burra imoralë e të rrezikshëm.


Popullatat fqinje të Hormovës dhe të Kardhiqit, të alarmuara nga ky ndikim i jashtëzakonshëm i një gruaje, të trembur se mos humbnin pavarësinë e tyre, nisën të gatiten që ta luftonin hapur zonjën krenare të Tepelenës, e cila u doli përpara duke e shpallur vetë luftën.


Menjëherë pas këtij vendimi u pa në krye të bandave të saj, ballë për ballë rreziqeve, aty-këtu duke luftuar, por më shumë duke thurur intriga pa fund, gjersa një ditë, e lënë në baltë nga fati, ra në një pusi të armiqve të vet, që e hoqën zvarrë bashkë me dy fëmijët, Aliun e Hajnicën, në burgjet e Kardhiqit, fitore kjo tepër fatale për ngadhnjyesit, siç do të dalë më pas në këtë histori.


...Si e fitoi përsëri lirinë, Hankoja nuk u përzie më në luftërat civile të Epirit. Tanimë e përpinte të gjithën çështja e ngritjes më këmbë të pasurisë, pa harruar tabiatet e shthurura të jetës së vet.


E rriti Aliun e vogël me frymën e shpagimit, e edukoi me ato urtësi të frikshme që do t'i tregonin rrugët e fatit në jetë, si p.sh.: biri im, ai që nuk mbron dot pronën e vet, e meriton t'ia rrëmbejnë të tjerët.


Mos harro që malli i botës është i botës vetëm pse ata që e kanë janë të fortë; po arrite t'ua marrëç, është yti. Me këshilla të tilla të mbrapshta mbruajti cubërinë në gji të të birit, duke i përsëritur orë e çast se suksesi ligjëron gjithçka.


Aliu, që ka qejf të rrëfejë hollësira nga jeta e vet, gjallërohet shumë kur flet për këtë lloj edukimi fillor: "Nënës sime i detyrohem për gjithçka, më thoshte një ditë, sepse im atë, kur vdiq, një vrimë më la dhe ca pak fusha.


Fantazia ime e ndezur nga këshillat e asaj gruaje që më fali dy herë jetën, sepse ajo më bëri burrë dhe vezir, më zbuloi të fshehtën e fatit tim. Qysh nga ajo kohë Tepelenën e shihja vetëm si një vendlindje, prej nga duhej të lëshohesha për t'iu vërsulur gjahut që përpija në mendimet e mia.


Ëndërroja vetëm pushtet, thesare, pallate, në fund të fundit atë që kohërat e kanë bërë jetë dhe më premtojnë akoma, sepse pika ku ndodhem sot nuk është ende fundi i shpresave të mia."


Me ç'shpresa të tjera ushqehej vallë Aliu, i ngritur ndërkohë në pikën më të lartë të madhështisë ku mund të ngjitej një individ? Ky ravgim më shpie në gjurmimin e pikënisjes së tij, atje ku ai mori ngjitjen lart nëpër karrierën e ambicies.

[Xhuxhumaku]

Rilindasit dhe Ali pasha

Ardian Klosi | 05/10/2009 | Kulture |

Në përgjithësi, rilindasit shqiptarë, qoftë arbëreshë të Italisë së jugut, qoftë përfaqësues të kolonive të ndryshme të kryeqyteteve evropiane e ballkanike, qoftë pjesëtarë të administratës dhe elitës së Turqisë, ishin iluministë dhe Evropën e përparuar e shihnin si ideal të vetëm për kombin dhe shtetin e ardhshëm shqiptar.


Kjo vetiu i bënte të ishin entuziastë për figurat më të ndriçuara të Renesansës e të Iluminizmit, të Revolucionit Frëng, filozofëve dhe ideologëve të Kohës së re. Sikurse kuptohet lehtë, përfytyrimet dhe vlerësimin për Aliun ata i morën në radhë të parë nga vepra e Pukëvilit, ajo e Liikut dhe disa bashkëkohësve të tjerë evropianë, që arritën ta njohin mirë pashain e Janinës.


Bie në sy veçanërisht, qëndrimi i qartë e i prerë i Sami Frashërit në artikullin e tij për Aliun te Enciklopedia Turke (Botuar te libri: Sami Frashëri, Personalitete shqiptare në Kâmûs al-a'làm, Shkup 2002). Pasi përmend faktet kryesore të jetës së tij ashtu siç i gjejmë te Pukëvili, kryeideologu i Rilindjes sonë kombëtare vjen në këto përfundime: "Ali Pasha megjithëse ishte njeri analfabet dhe pa shkollë, ka qenë shumë i zgjuar dhe i zoti.


Në vendet që ka qeverisur, ai ka siguruar qetësinë, ka përmirësuar rrugët dhe ka ndërtuar shumë fortesa, ura dhe godina të mëdha e të forta. Por ka qenë deri në gradën e fundit keqbërës, i egër, gjakpirës dhe intrigant, në sytë e tij bëheshin tortura të tmerrshme e të shumëllojshme, nga të cilat kënaqej duke i parë.


Sa i rritej forca, pushteti dhe pasuria, aq i shtoheshin dredhitë dhe intrigat dhe shumë njerëz i fuste në dorë me mënyra djallëzore madje dhe i zhdukte. Shumë herë bënte që të vritej vëllai me vëllanë dhe pastaj atë që mbetej gjallë e dënonte me vdekje. E tillë ka qenë ngjarja e kardhiqiotëve.


Kudo që gjendej në Shqipëri një familje e parë, me influencë dhe e denjë, Ali Pasha nuk mund ta duronte, prandaj niste dhe zhdukte pjesëtarët e saj, ose e dëbonte familjen haptas, apo me dredhi dhe intriga.


Ata që mbeteshin, për të shpëtuar nderin dhe jetën e tyre, shtrëngoheshin ta linin vendin dhe iknin në vende të largëta. Popullsia e vobekët nga keqbërjet e ndryshme e sidomos nga punët angari, nuk mund të ngrinte kokën. Vajzat dhe gratë e bukura, duke e quajtur bukurinë e tyre një faj të madh dhe shkaktare të fatkeqësisë, qenë shtrënguar të fshiheshin..."


Nuk mund të thuhet se Sami Frashëri i shkroi këto radhë që të konformohej disi me politikën dhe historinë zyrtare të Perandorisë osmane. Nga njëra anë, duket qartë në gjithë artikullin qëndrimi i tij i iluminuar kur gjykon për shtetin, për burrin e shtetit dhe virtytet që duhet të ketë ky ndaj popullit që udhëheq; të kundërtat gjen tek Aliu, ndaj dhe penelatat janë të forta, pak a shumë siç i ndeshim te Pukëvili.


Nga ana tjetër, nuk mund të mendohet kurrsesi se ka patur droje në të shkruar ky frashërlli që në veprën e tij "Shqipëria çka qenë ç'është e ç'do dë bënetë" e paraqiti Perandorinë osmane si një karabina të mbaruar e cila duhet të shpërbëhej një orë e më parë e shqiptarët të përfitonin prej kësaj.


Aq më pak, mund të pritet droje te një përfaqësues tjetër i rëndësishëm i Rilindjes kombëtare, për një kohë edhe guvernator i Libanit në shërbim të Perandorisë, Pashko Vasa.


Tek flet për Kara Mahmutin e Shkodrës dhe Ali pashën, ai shënon: "Njëri sundonte mbi Shqipërinë e Sipërme dhe tjetri mbi të Poshtmen, me pak ndryshim si feudalët e mëdhenj të mesjetës. Që të dy ditën të bashkonin elementin mysliman dhe elementin e krishterë në të njëjtën ide patriotike dhe në të njëjtin vrull për lavdi ushtarake...


Por rivaliteti që ishte shfaqur midis tyre ua hëngri kokën më në fund, ata ishin bërë tiranë, qeverisnin vendin me një despotizëm të tepruar dhe populli i braktisi në dënimin që u dha sulltani".


(Pashko Vasa, Vepra Letrare 1, Tiranë 1987, fq.95-96).
Një tjetër frashërlli dhe përfaqësues i kombëtarizmës, Mehdi Frashëri vjen në këtë përfundim te "Një studim kritik për vrasjen e Ali Pashës": "...Një nga këto fuqi jashtëqëndrore ishte edhe ajo e Ali Pashës.


Ky faqeza thoshte se ishte Asllani i Dovletit, por në realitet mpronte me qëllim që të çdukte fuqitë lokale të Toskërisë dhe, si të mbetej i vetëm, kur t'i vinte rasti, kundrejt Turqisë deklaronte indipendencën e tij, si një satrap që përfiton nga rasti dhe jo si një burrë-shteti që ka për qëllim ringjalljen e Kombit të tij, nën kryesinë e tij" (te Walsh, R., Koka e Ali Pashë Tepelenës dhe rrethanat e vrasjes, Tiranë 1934.).


Për njerëz që e kanë vënë si qëllim të jetës së tyre ngritjen në këmbë të kombit është e natyrshme që shembulli i Aliut nuk entuziazmon: satrap që përfiton nga rasti dhe jo një burrë-shteti që ka për qëllim ringjalljen e Kombit - ja një përkufizim që është e vështirë ta lëvizësh.


Ali pasha nuk përfaqësoi ose nxiti idealin kombëtar - përveçse ndoshta në fund të jetës, kur e gjeti veten ngushtë dhe Porta kishte kthyer armët kundër tij. E pra duke mbajtur parasysh të gjitha këto, ai nuk mund të ishte ideal prapavajtës i rilindasve tanë, një shembull që provonte aftësinë e shqiptarëve për t'u vetëqeverisur; ndryshe ndodhi me Skënderbeun, në të vërtetë e vetmja figurë politike nga e kaluara që mund t'i shërbente zgjimit dhe bashkimit të shqiptarëve.


Mirëpo nuk është gjithkund kështu. Për çudi ndeshim një gjykim krejt të kundërt te një tjetër kampion i kombëtarizmës, Faik Konica, sikurse në artikullin e tij "Ali Pasha i Tepelenit": "Shqiptarët u ngjallnë, u bashkuan, u ndjenë një komb nën sundim të tij... Shihet sheshit se mendimi i tij qe çlirimi i Shqipërisë... Provat gjenden me qindra në jetë të Ali pashës...


Princi i Meternikut, kancelari i athershëm i Perandorisë austriake shkruan në kujtimet e tij: ‹Ali pasha më dërgoi më 3 mars 1822 një njeri të besës me një letër... për të bërë një konstitucion për Shqipërinë›..." (Albania 1902, shih Vepra, Tiranë 1993):
Më 3 mars Aliu nuk jetonte më, vetëm koka e tij rrinte e ekspozuar prej 23 shkurtit në hyrje të Portës perandorake.


Letra e Aliut për princin e Meternikut dëshmon edhe një herë që të vetmet shprehje të kombëtarizmës ose për një Shqipëri të pavarur (më saktë për një Shqipëri-Greqi të pavarur) ai i lëshoi kur humbi çdo përkrahje nga Stambolli dhe kishin ardhur t'i merrnin kokën.


Këto fakte prapëseprapë nuk e pengojnë Konicën të vijë në përfundimin: "është turp të ndodhen njerëz të lindur shqiptarë që përpiqen të pakësojnë fytyrat që i dhanë shkëlqim Shqipërisë... Por kur mendohemi se çfarë shqiptarë janë ata që duan të mbulojnë me këlbaza emrin e luanit që i vuri sëpatën Turqisë, shpejt ngushëllohemi".


Mjetet me të cilat operon Konica në këtë artikull propagandistik janë ato të propagandës. Thotë p.sh.: "Njerëz si lord Bajroni, si admirali Nelson, si mbreti Gustav-Adolf i Suedisë e kishin për nder të piqeshin me të" - mirëpo dihet fare mirë se për t'u pjekur vetëm Bajroni u poq me të, kurse simpatitë që mund të kenë shprehur dy të tjerët, ndryshojnë nga takime reale që kurrë nuk ndodhën.


Mendoj se çelësi që shpjegon admirimin e Ali pashës nga Konica, ky europian kaq i kultivuar, vetë armik i dhunës e i gjakderdhjeve mes shqiptarëve, gjendet te prejardhja e tij: e ëma e Aliut, Hankoja, ka qenë nga dera e bejlerëve të Konicës.


Shkruan ai vetë te "Autobiografi e Faik Konicës" (1922, Vepra, f. 5-7): "Shtëpia nga e cila lindi Faik Konica është jo vetëm një nga më të vjetrat e Shqipërisë dhe të Epirit, po dhe një nga më të nderuarat për të shkuarën e saj të pastër.


Duke qenë se e ëma e Ali Pashë Tepelenës ishte prej kësaj familjeje, të gjithë biografët inglizë, frëngj dhe grekë patnë rastin të flasin për derën e Bejlerëve të vjetër të Konicës dhe të gjithë me një zë e mburrin." Në vijim mësojmë se stërgjyshi i Faikut, Sulejmani e ka patur hallë Hankon, të ëmën e Aliut.


Në këtë pikë mund të themi se Faik Konica ngjan me jo pak shqiptarë që mburren për të parët e tyre fisnikë, pavarësisht ç'mund të kenë bërë këta të parë.


Nuk mund të thuhet se Faiku ka qenë i vetëm në admirimin e tij për Aliun; vlerësim pozitiv gjejmë edhe më parë p.sh. te Dora d`Istria ("Kombësia shqiptare sipas këngëve popullore", artikull në Revue des deux mondes, 1866), ku autorja e quan një burrë shteti të krahasueshëm me burra të tjerë shteti europianë.


Studiuesja Nathalie Clayer në veprën e saj "Fillimet e nacionalizmit shqiptar" (aktualisht në shtyp) vëren: "Fabrikimi i "panteonit kombëtar", filluar shumë më parë se 1896-a, përmblidhte personazhe të tilla si Aleksandri i Madh, Pirroja, Bushatllinjtë dhe Ali pashë Tepelena..."


Edhe pse ndër rilindasit admiruesit e pashait të Janinës, si njeri me aftësi të jashtëzakonshme që u përpoq për një shtet të mëvetshëm shqiptar, janë një pakicë, në tërësi mund të thuhet se deri në Luftën e dytë botërore, për këtë figurë mbijetuan dy lloj vlerësimesh herë-herë diametralisht të kundërta.


Sido të ishte, librat e Pukëvilit, biografit kryesor të tij, asnjëherë nuk u vunë në diskutim.

[Xhuxhumaku]

Kush ishte Fransua Pukëvili?

Ardian Klosi | 01/10/2009 | Kulture |

Vazhdojmë portretet e Ali pashës nga libri i Pukëvilit „Historia e ringjalljes së Greqisë" (në shqip: Historia e vezirit të tmerrshëm) në pesë etapa të karrierës së tij. Por më parë pak fjalë për autorin, një bir i Revolucionit Frëng, ende i panjohur madje edhe i anatemuar nga librat e historisë te ne.

François Pouqueville (Fransua Pukëvil), mjek, diplomat, arkeolog, historian, shkrimtar, u lind në një qytet të vogël të Normandisë në vitin 1770. Mësoi në fillim si seminarist, veshi më pas edhe zhgunin e famullitarit, por me shpërthimin e Revolucionit mori anën e republikanëve.


Fillon dhe e tërheq mjekësia; nisi studimet në qytetin amtar, për t'u zhvendosur më 1797 në Fakultetin e Mjekësisë në Paris, ku e ndihmoi mjeku A. Dubois, ai që do të ishte më pas gjinekologu personal i perandoreshës Mari Antuanetë, kur kjo lindi trashëgimtarin, Napoleonin II.


Më 1798 Pukëvili shoqëron Napoleonin në flotën frënge si mjek kirurg dhe i dërguar i Komisionit të Shkencave dhe Arteve në shpeditën e Egjiptit. Në Aleksandri caktohet përfaqësues i Francës në traktativat me admiralin anglez Nelson. Gjatë kthimit, pranë brigjeve të Kalabrisë bie rob së bashku me oficerë të tjerë francezë dhe dorëzohet si skllav te pashai i Moresë, i cili i mbyll në një burg të Trikallës.


Sillen diçka më mirë më mbas dhe Pukëvili pati mundësi të lëvizte dhe të eksploronte vendet antike të Peloponezit. Por sulltani kërkoi që robërit francezë të sillen në Stamboll, ku i mbyll në burgun e Shtatë Kullave. Pukëvili kaloi më shumë se dy vjet si i burgosur.


Si mjek arrin të shkojë deri në sarajet e sulltanit në Topkapi e në haremin e tij. Në ato vende murtaja ende i tmerronte njerëzit. Pukëvili u mor me studimin e kësaj sëmundjeje, të cilin më pas do ta zgjeronte si doktoraturë, një punim që u vlerësua shumë në kohë të tij.


Më 1801 lirohet dhe kthehet në atdhe. Më 1805 boton shënimet e tij, rreth 600 faqe që i kishte shkruar në formë ditari me një kod sekret, nën titullin „Udhëtime në Epir, Konstandinopojë, Shqipëri dhe vise të tjera", në tri vëllime.


Libri pati një sukses të jashtëzakonshëm dhe u përkthye në disa gjuhë; ai i kushtohej Napoleon Bonapartit. Suksesi i pazakontë i tij e shtynë perandorin dhe ministrin e tij të jashtëm Talleyrand ta caktonin autorin konsull të përgjithshëm të Francës në Janinë pranë Ali pashës.


Mbërriti në territoret e Aliut në fillim të vitit 1806, ku do të ishte për gati dhjetë vjet përfaqësues i Perandorisë, më pas i Mbretërisë së restauruar frënge në Janinë dhe në Patras (më 1816), ku ishte emëruar gjithashtu edhe i vëllai nëntë vjet më i ri Hygë.


Përveç aktivitetit diplomatik e politik gjatë gjithë kësaj kohe merret me eksplorime të shumta arkeologjike, etnografike e historike në trevat e Epirit, Shqipërisë së jugut, Thesalisë, Maqedonisë, Moresë.


Me të vëllanë Fransua Pukëvili arriti të zbulonte vetëm në Epir 65 site të harruara të antikitetit. Qindra faqet e ditarëve që mbush gjatë kësaj periudhe do t'i shërbenin më pas për botimet e tij, veçanërisht për "Historinë e ringjalljes së Greqisë".


Marrëdhëniet me Ali pashën patën oshilacione të shumta, në varësi edhe të gjendjes politike të ditës, të raporteve me perandorinë e Bonapartit dhe të rivaliteteve mes Anglisë dhe Francës në ato treva. Në tërësi mund të thuhet se Pukëvili ruajti ndaj, siç e quan ai, satrapit të Janinës, distancën e diplomatit por pa ngurruar të denoncojë në Stamboll sjelljet e tij ndaj qytetarëve dhe ushtarakëve francezë, ose të përkrahë hapur qytete a popullsi të caktuara të Epirit, sikurse bëri kur urdhëroi trupat frënge të mbrojnë Pargën përballë sulmit të Aliut.


Shpesh qëndrimi i tij i vendosur e bën Pukëvilin të rrezikojë; i duhet edhe të mbyllet në banesën e vet me ditë të tëra nga frika e vrasësve të vezirit. Edhe kur e ftonte ky për ndonjë punë, i dërgonte të vëllanë, ndonjë përfaqësues ose thjesht shkresat.


Me rrëzimin e Napoleonit më 1815 Pukëvili largohet nga Janina. Caktohet në Patras, ku qëndron një vit për t'u zëvendësuar si konsull nga i vëllai Hygë. Me shpërthimin e revolucionit grek më 1821, pikërisht në Peloponez, konsullata frënge bëhet i vetmi vend i sigurt në Patras për qindra grekë që arrijnë të shpëtojnë nga masakrat e forcave turke.


Sikurse e thotë edhe në këtë libër, bindja e Pukëvilit ishte se mënyra se si u sollën sundimtarët me të krishterët e Greqisë, shtypja, krimet dhe mizoritë e tyre mbi ta, ishin shkaku kryesor që shpërtheu kryengritjen greke.


Shtjellimit të kësaj historie, nën shembullin e veçantë të Ali Tepelenës, pasha e vezir i Janinës, do t'i vihet ai pas kthimit në Paris. Vepra "Historia e ringjalljes së Greqisë" u botua në Gjenevë më 1825-1826 në tri vëllime, me një numër të përgjithshëm prej rreth 1200 faqesh.


Prej kësaj vepre botojmë të plotë vëllimin e parë e rreth një të dytën e vëllimit të dytë (gjithsej afër 560 faqe) plus kapitujt që përshkruajnë fundin e Aliut. Pra mund të themi se kemi sot në shqip afër gjysmën e kësaj vepre, nga e cila mbetet jashtë historia e mëpasme e kryengritjes së Greqisë.


Kthimi në Paris i sjell gjithë nderet e merituara. Bëhet anëtar i Akademisë së Mbishkrimeve dhe Letrave të Bukura, i Akademisë së Mjekësisë dhe i një numri institucionesh të tjera. Ishte ndër personat më të njohur në sallonet kryesore pariziene të kohës.


Midis miqve e admiruesve të tij bënin pjesë poeti Chateaubriand, i cili pat vizituar Greqinë më 1805 i frymëzuar nga vepra e Pukëvilit, Aleksandre Dumas, që e shtoi edhe më famën e Aliut në Europë me romanin "Konti i Montekristos" (vajza e supozuar e pashait, Haideja, martohet në fund me kontin) dhe portretin e tij që përmbahet te seria "Krime të famshme" (1839-1841). Ndër admiruesit e Pukëvilit bënte pjesë edhe piktori i madh i romantizmit frëng Domenique Ingres që i bëri atij një portret më 1834.


Përshkrimi i karrierës së Aliut, masakrat e Hormovës, Shën Vasilit, e sidomos Kardhiqit; qëndresa e Sulit, drama e Pargës, tragjedia e Frosinës, rezistenca e Aliut në dy vjetët e fundit - ja disa nga tablotë vigane të këtij libri që lanë përshtypje të thellë, që u morën e u rimorën nga historianë të tjerë, shkrimtarë, piktorë.


Kujtojmë ndër të tjera dy tablo të mëdha "Gratë suliote" nga Ary Scheffer (1827) sot në muzeun e Luvrit dhe "Tradhtia e Pargës" (1831) nga Francesco Hayez (në Pinakotekën e Brescias).


Fransua Pukëvili vdiq më 1838. Te varri i tij në Montparnasse ndodhet edhe medalioni i bronztë i punuar nga miku i tij i ngushtë skulptori David d'Angers. Epitafi thekson meritën që me sa duket ishte më e madhja në jetën e tij: "Me shkrimet e tij dha një ndihmesë të fuqishme në kthimin e vetëdijes për rrënjët antike ndër grekët e shtypur".
shekulli.

[Xhuxhumaku]

Portreti 3: Qejfet

Fransua Pukëvil | 05/10/2009 | Kulture |


Historia e vezirit të tmerrshëm. Nga "Historia e ringjalljes së Greqisë",

shqip prej A. Klosit


Ethet e luanit dhe ëndjet e zotërisë

Nga Libri I, kapitulli i tretë

Si ra Janina nën thundrën e Aliut, zakonet e rrepta të vendit erdhën e u këmbyen nga një shthurje e paparë.


Satrapi, i braktisur prej Eminesë, të cilën e kishte degdisur në thellësi të pallatit (diçka që ndodh shpesh me gratë e kurorës që s'kanë më pjesë në asgjë pos në rropatjet shtëpiake), satrapi e mbushi haremin e vet me një luzmë hanëmesh që i kishte zgjedhur si ia donte ënda; dhe pikërisht ai që mburrej se s'kish njohur tjatër femër për një kohë të gjatë veç gruas së vet u lëshua në vorbullën e epsheve.


Nuk kam dashur tjetër veç Eminesë, e kam dëgjuar të thotë shumë herë, por Janina më mori në qafë, shtonte dhe zgurdullonte sytë e ndezur irnimi. Qejfet e thjeshta i hapnin përditë oreksin për qejfe edhe më të mëdha dhe kështu nga çorodia në çorodi dukej sikur po rrokullisej në një orgji të vetme pa fre.


Dilte natën nëpër qytet, tebdil si bakall, dhe binte në krahët e atyre krijesave që kurvërimi i bën të pështira, po prapë jo aq të pështira sa ganecët, që damkën e tyre e përdorin për të fryrë xhepin, sepse në Turqi strofulla të tilla turpi gjenden nën mbrojtjen e policisë dhe agjentëve të saj. E diktuan një ditë nën vello disa gra greke që po ndihnin në shërbesë fetare, e qysh atë ditë çdo shtëpi u kthye në një burg seksi...


Bijtë e tiranit hapën edhe ata vetë, duke shkelur në gjurmët e babait, shtëpi shkandullirash; festat që shtronin aty ishin thjesht ziafete e ruspihane, dhe i gjithë qyteti, i mësuar në kohën kur anarkia mbretëronte brenda mureve të tij vetëm me trokëllimat e armëve, tani jehonte nga këngët e ciganëve dhe nga gërvëret e qemoneve të tyre.


Myftari kishte namin e kryesarhoshit; do ta kishte zbrazur edhe vetë kupën e Herkulit - sepse e kam dëgjuar me veshët e mi kur lëvdohej se pat pirë dikur një kacek të tërin me verë, si ishte dëndur njëherë mirë e mirë me të ngrëna dhe të pira të tjera.


Le që nuk mbaronte këtu ngjashmëria me heroin maqedonas, pasi një herë, në një nga orgjitë e tij, kishte vrarë edhe seliktarin e vet, që e kishte mik vegjëlie dhe shok të ngushtë.


Kurse Veliu, të cilit i kishin përkthyer librat më lapërdharë të Europës, udhëhiqej në jetë vetëm nga këshillat e një greku, njëfarë Qirikosi, i cili e kishte për mburrje të tregonte si kishte provuar të kryente atë incestin që i pat nxirë derën Edipit fatkeq, ia kishte arritur bile, pa i rezistuar shumë ajo që i pat bërë kokën.


Edhe më mizor se tigri, Veliut i këndej shumë ta trazonte dhimbjen me epshin, t'i gjakoste me kafshime buzët e femrës që përdhoste e t'i shqyente me thonj trajtat që sapo kishte ledhatuar; ende mund të shikoje në kohën time një nga viktimat e afshit të tij, së cilës, pas një përqafimi të zjarrtë, i kishte këputur veshët: Katerinë veshprera, këtë llagap i kishin vënë asaj femre.


Shkanduj si këta dukej sikur paralajmonin tatëpjetën e shpejtë të racës tepelenase; por fundin e tyre, siç do ta shohim më vonë, e kishte llogaritur mirë Aliu, që kishte si qëllim kryesor shthurjen e një popullsie të tërë, duke ngjitur pas pjesës tjetër të epiriotëve, pasi i ndante nga zakonet e tyre, janiniotët, ata banorë që, ç'është e vërteta historike, e kanë mbajtur shtratin martesor dhe vatrën familjare të dlirë qysh nga koha kur sorkadhet kaoniane preheshin në krah të bashkëshortëve të vrazhdë që për ushqim të vetëm kishin lendet e lisave nga malet e tyre.

Nga Libri II, kapitulli IV


...Ia kapërthejnë shpirtin tmerret e ferrit sidomos kur është i sëmurë; i përhihen në kokë Eumenidet, sheh në ëndërr se si ngrihet mbi kryet e tij dora e një Zoti shpagues. Shan e mallkon veten, nxjerr ca rënkime të gjata nga kraharori; thërret mjekët që t'i vijnë pranë, i quan ata vëllezër, u lutet ta shpëtojnë, u premton se do t'i ngarkojë me të mira. Liron të burgosur, kërkon të falen për të dervishë, po aq edhe të priftërinj. „


At i shenjtë, i tha një ditë mes këtyre krizave Gabrielit, kryepeshkopit të devotë të Janinës, at i lartë, kam parë në ëndërr virgjëreshën e Kosovicës, e ajo më dha urdhër ta ngrë sërish kishën që të lanj fyerjen e rëndë që u kam bërë kallogjerëve të saj; jam gati t'ia përmbush vollën, po si ta çvendos shëmbëlltyrën e saj?"


- Kryepeshkopi iu përgjigj se do të shkonte ai vetë në manastir, do ta merrte që aty shëmbëlltyrën çudibërëse dhe do ta çonte në tempullin e vet, sapo që të rindërtohej. - „O derëziu ti, krimatozmene, bërtiti, ka për të të bërë pluhur e hi, se ishte një llahtarë e po kanosej si mos o Zot..."


Urdhëroi që ta kthejnë menjëherë atë që u kishin marrë kallogjerëve, iu përgjërua Gabrielit që të lutej fshehurazi për të që t'ia arrinte faljes së mëkateve. Mirëpo, sapo që bëhej më mirë dhe i fashitej lemeria, s'vononte t'i padiste mjekët për paaftësi, sepse kështu kursente shpërblimin për ta.


Sa i pafe aq dhe mosmirënjohës, i hidhte përsëri në hekura fatzinjtë që kishte çliruar; dhe me ca pak të holla mendonte se i kishte shpërblyer lutjet në të mirë të shëndetit të vet.


Sëmundjet e satrapit, ashtu si dhe gjumi, megjithë përdhosjet që i shoqërojnë, kanë të mirat e tyre, pasi për sa kohë zgjasin, populli dhe gjithë të shtypurit mund të marrin njëçikë frymë. Por temperamenti i tij pëson, veç këtyre rasteve, edhe një krizë që riprodhohet në kohë të caktuara.


Ashtu sikundër mund të kuptohen shkundullimat e nëndheshme nga disa shenja ogurzeza, po ashtu llokoçitja e zemëratës gulçonjëse të tij mund t'i diktohet nga një si ngjyrim i errët i mendimeve.


Tërhiqet atëherë brenda kthinave të veta dhe si mjerë ai që shkon t'i flasë për çështje pune. Këto çaste, kur shpërthejnë ethet e luanit, vijnë zakonisht në çerekun e fundit të hënëzimeve, kur afrohet stina e shirave ose kur ka fryrë disa ditë me radhë era ligështuese e shirokës.


Mileti hamend që tani do të pllakosin të zeza. Gratë, djemtë, agjentët i qasen tiranit duke u dridhur kokë e këmbë; pyesin njëherë nëse ka fjetur, nëse merr frymë mirë; dhe të gjithë përgjojnë çastin kur mërzitia i dyfishohet, sepse këtu kuptohet që kulmi u kapërcye.


Atëherë ai thërret shortarët e vet, i pyet, u tregon ëndërrat që ka parë, dhe, si dëgjon ngushëllimet që i japin me përgjigjet e tyre, i kthehet sërisht qetësia në shpirt. Përqafon me et përgjigjet që i falin zullumet e pushtetit të tij, i thith me ngazëllim të tjera që i premtojnë një jetë të gjatë, sepse mendimi i vdekjes është për të vetëm tmerr.


Fillon atëherë sërish rrjedhën e potershme të ëndjeve dhe punëve; pallati ushëtin nga këngët e ciganëve dhe kërcimet e akrobatëve; varret kanë mbyllur rrasat; ekzekutimet kanë ndalur; ai është rishfaqur në skenë me qejfe dhe ahengje. Pa ruajtur asnjë etiketë, pa zgjedhur asfare, zbret nga shkallët e madhështisë së tij në shkallaret më vulgare të shoqërisë.


Fton vetveten te sofra e kryepeshkopit, i cili gjatë gjithë darkës duhet të rrijë në këmbë, te bejlerët që duhet t'i shërbejnë më gjunjë; në shtëpi të primatëve grekë, të cilët i quan skllevër.

Nuk e përçmon as gostinë e çifutëve, atë të kundraxhiut të vet, të rrobaqepësit e të kujtdo zanatçiu tjetër, sepse pas këtyre gostave ka edhe peshqeshe (Dhuratat e zakonit në të tilla raste janë dy-tri palë mbathje dhe po kaq këmisha.


Por në qoftë se Lartësia e Tij shkon me mirësinë e vet deri aty sa të rruhet në shtëpinë e ndonjërit, ky favor kaq i përpjetë meriton si dhuratë ibrikë dhe një takëm të tërë kafeje në serm, pa harruar edhe bakshishin për berberin, i cili në oborrin e satrapit, ashtu si dhe në atë të sulltanit, është një personazh shumë i rëndësishëm.).


Nuk mungon në asnjë nga dasmat e shërbëtorëve të vet, të spiunëve dhe të shatërve, që i marton vetë duke u dhënë plaçkë nga trashëgimitë e veta të panumërta.


Porse as nderi që u ka bërë, as të mirat që i janë shtruar, as damka që u ka vënë më se një herë familjeve fatkeqe me ardhjen e tij, nuk e pengojnë që të nesërmen t'i hedhë prangat mikpritësit, në qoftë se kështu i thonë trillet ose interesat e tij.

[puroshkodran]

Lotët me rubinet dhe arsenali i tij nga Libri II, kapitulli i dytë

Historia e vezirit të tmerrshëm (nga "Historia e ringjalljes së Greqisë"), shqip prej A. Klosit

Portreti 4: Karakteri


Mjaftoi takimi im i parë me Ali pashën që të më davaritej një pjesë e mirë nga iluzionet që më kishin mëkuar të tjerë.


Ai nuk ishte as Teze dhe as Pirro, madje as ndonjë luftëtar i vjetër mbuluar nga plagët dhe vrajet; raportet e mia të përditshme më dhanë dorë që të zbuloj prapa pozës së tij morale portretin (që e ruaj siç e kam shkruar atëherë) e njërit prej atyre tiranëve që janë prerë të hyjnë në analet e shtypësve më të mëdhenj të botës.


Kur mbërrita unë si konsull i përgjithshëm në Janinë, ai kishte kapur të shtatëdhjetë e dy vjetët; portreti i tij mbante në këtë moshë vulën e një plakjeje të parakohshme, rrjedhojë e vrullit të pasioneve, ku ambicia përbënte shtysën kryesore.


Nuk m'u desh shumë kohë që të pikasja nën maskën e një ëmbëlsie të shtirur dyshimin dhe paqetësinë e rëndomtë ndër njerëz që janë ngjitur përpjetë shkallëve të pushtetit në Orient.


Kurrë nuk u shfrynte të vetëve, gjithmonë si në skenë e me sytë katër ngaqë mendonte se, kush i afrohej, o e vëzhgonte pa pushim o i sillte ndonjë rrezik; besimi ishte zhdukur deri edhe nga bisedat familjare. Ledhatar me ata që donte t'i mashtronte, fodull me vartësit; kalimi i rrufeshëm nga arroganca te mënyrat e ëmbla i kishte lënë fizionomisë së tij diçka dyfaqëshe që s'i bënte kurrë vend asaj qetësisë së zakonshme që e ndesh te muhamedanët dinakë dhe enigmatikë.


Nga ana tjetër, njësoj si ata, kur ndodhte që të bëhej bujar dhe liberal, kjo vetëm pse kishte ndonjë interes; ndërsa kur merrte dhurata asnjëherë s'ishte mirënjohës, meqë mendonte se i bënin peshqeshe nga ndonjë interes i fshehur. Zhbirrues i kujdesshëm, pyetjet i kishte gjithmonë tinzare, kurse përgjigjet gjithë gjallëri dhe kurdoherë false, sadoqë në dukje të çiltra.


Pretekstet i gatuante fët e fët, shkakun e vërtetë që e vinte në lëvizje e mbante fshehur. Këndej buronin edhe premtimet dhe berat e rreme, bashkë me helmin e mbuluar nën tisin e ëndshëm të bisedave të tij, madje edhe lotët që i kishte si me rubinet, sa herë ia lypte arritja e qëllimit.


Ashtu siç nuk i përgjigjet ky karakter, pra karakteri i një njeriu të egër fals, emrit zulmëmadh të Ali pashës, po ashtu më duket se nuk justifikohet tërësisht rëndësia që kanë dashur t'i japin, kur pandehnin se mund të merrte në dorë edhe krejt perandorinë, ose të dilte i pavarur.


Nguti i madh kur braktisi rrethinat e Filipopolisit, në një kohë kur mund të luftonte kundër sulltanit, dëshmoi se asnjëherë nuk i ka shestuar ato plane të mëdha që i mveshin, por thjesht rrugët e pasurimit përmes plaçkitjeve, duke u kapur fort pas trojeve ku kishte lindur.


E dinte, sikurse çdo vezir tjetër, se turqit shpesh i kanë lyer duart me gjakun e sulltanëve të tyre, veçse mbretvrasësit kurrë s'e kanë shkuar nëpër mend që të ndryshojnë dinastinë, një dinasti së cilës ia falnin po aq marrisht kokën saç edhe këpusnin kokat e princëve të saj. Nuk ka pra asnjë shteg lufte kundër fronit, se, që të hipësh atje, duhet të kesh gjak Sulltani.


Edhe Aliu, i palëkundur në parimin që në familjen otomane trashëgimia s'lëviz, kurrë nuk mendoi të ndryshojë formën e qeverisjes. E akuzojnë për tradhti, dhe ai vërtet bënte gjëra të ngjashme kur kurdiste intriga me ndonjë përfaqësues të huaj, por ato më tepër diktoheshin nga një ndjenjë shqetësimi që e shtynte t'i bënte sytë katër në mbrojtje të vetvetes sesa nga dëshira për të përçarë unitetin e Turqisë.


Ndaj edhe Divani vetë kishte ide të rrejshme lidhur me synimet e vërteta të vezirit, i cili, nën shembullin e Xhezarit, të Pasvend Oglusë dhe mjaft rebelëve të tjerë, haraçet e veta i paguante një më një, ndërkohë që hiqej sikur rronte sipas pikëpamjeve të tij individuale.


Të tilla parime natyrisht që nuk janë fort në mbrojtje të çështjes publike; mënjanë ishin, në çrregullimet e tyre, më patriotë sesa vasalët e vjetër të kurorës tek ne, më anë tjetër as Aliu as satrapët e tjerë të Turqisë kurrë nuk kanë thirrur në ndihmë fuqitë e huaja për të copëtuar shtetin.


Qëllimi i vezirit të Janinës ishte që, duke nxitur trazira, të ndërhynte e të fuqizohej me rritjen e thesarit, por sa për kurorën, edhe po të ishte i sigurt se mund ta fuste në dorë, ajo kurrë nuk do ta kandiste që të zhvendosej përtej Pindit. Ishte në një kohë më të vonë, kur ndodhej në gjendje të dëshpëruar, që arriti të trondiste Perandorinë otomane nga themelet.


Nga zemra e maleve të veta, thosha atëherë, nga fundi i strofullës së tij, një arsenal i vërtetë krimesh, ai dirigjonte intrigat dhe i frynte nga larg zjarrit të përçarjes. Ishte tërësisht i thithur në një vorbull aktiviteti; nakatoste punët me qejfet; ndërsa jepte projektin për një kështjellë, po aty urdhëronte edhe që të digjej një fshat.


Tek i lexonin një ferman, rregullonte çështjet e shpenzimeve me kryeadministratorin e vet; nënshkruante njëkohësisht një dënim me vdekje dhe një lidhje kurore; dhe me çfarëdolloj gjëje të mirrej, shtysa kryesore ishte lakmia. Mbisundonte, si metodë, interesi i çastit mbi interesin më të madh të së ardhmes.


Ndalej mu në mes të një çështjeje me shumë rëndësi për t'u marrë me imtësira nga më të voglat; zinte një mijë punë dhe nuk çonte në fund asnjë; sepse, ngaqë nuk ndëshkohej kurrë e për asgjë, kishte mundësi t'u rikthehej të gjitha vendimeve.


Me veshët ngrehur për çdo lloj thashethemi në popull, ishte i etur për lajme, të sakta a të rreme, që thitheshin të gjitha pa u shoshitur. Mbante spiunë në kryeqytet, paguante njerëz në Divan, i lidhte pension deri edhe shefit të eunukëve, në mënyrë që të ishte i pranishëm në intrigat e sarajit; te fqinjët ka përfaqësues, simahorë të paguar, gjithmonë gati për të goditur; ndërsa vendi i vet mbikëqyret nga një rrjet i tërë paditësish dhe vrasësish.

shekulli

[puroshkodran]

Enver Hoxha dhe Ali Tepelena

Trajtimi i veçantë që gëzoi Aliu në kohën e Shqipërisë komuniste u shpreh si në monumentin e ngritur në Tepelenë, ashtu edhe në një numër monografish e botimesh më të vogla, po ashtu edhe në ndalimin e plotë të veprës dokumentare mbi të, në radhë të parë asaj të Pukëvilit. Për herë të parë gjatë kësaj kohe vihet në dyshim edhe saktësia e biografisë së Pukëvilit.


Si për çdo figurë tjetër të së kaluarës shqiptare barometri më i rëndësishëm ishte edhe në këtë rast qëndrimi i Enver Hoxhës për të. Dhe, sikurse ishte ajo kohë, mjaftonte që rrethi i tij i ngushtë të kapte vlerësimin pozitiv ose negativ të udhëheqësit për aksh figurë, e ky pastaj përhapej valë-valë në gjithë shtetin dhe depërtonte deri në librat e shkollave për fëmijë.


Aq më shumë që Hoxha, edhe pse pak, është prononcuar në disa raste për Aliun dhe kjo mjaftonte për historianë ose shkrimtarë simpatizantë të Aliut që të shkruanin monografi ose romane për të dhe të amplifikonin pikërisht ato që kishte thënë Udhëheqësi.


Por çfarë kishte thënë ai?


Janë disa pasazhe në fjalime të viteve 1961-1964. Është pikërisht koha kur Hoxha ka prishur marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik dhe po modelon për historiografinë shqiptare atë nacionalizëm komunist që shoqëroi izolimin e plotë të vendit nga bota deri në ngjarjet e viteve '90-'91.


Në një fjalim të mbajtur në rrethin e Tepelenës më 27.6.1962 Hoxha thotë për Aliun: "Ai ishte kundër imperatorisë otomane, kundër sulltanit dhe donte që Shqipëria të ishte më vete, e shkëputur nga turqit. Ali Tepelena ishte diplomat, njeri i zgjuar" etj. (sh. vepra 23, Tiranë 1977, f. 350,). Në një fjalim para Byrosë Politike më 2.10.1964 udhëheqësi jep direktiva të sakta se si duhet formuluar historia e popullit shqiptar.


Pasi ndalet gjatë në mënyrën se si duhet paraqitur figura e Skënderbeut, ai vazhdon: "Çështja e Ali pashë Tepelenës duhet përcaktuar mirë. Aliu... kur u fut në luftë kundër turqve, kishte për qëllim që vendi të çlirohej prej tyre. Ai kishte mendimin të krijonte një pashallëk shqiptar." (vepra 27, Tiranë 1978, f. 359)


Ky përcaktim në një moment kur duhet botuar një tekst bazë i historisë flet vetë. Ai është e kundërta e gjithë asaj çka na del pas leximit të veprës së Pukëvilit, por jo vetëm e tij, gjithashtu e Liikut, e Hjuzit etj.


Për të gjithë këta autorë Aliu ishte në radhë të parë sundimtar turk i Greqisë dhe i Epirit, natyrisht dhe i Shqipërisë së jugut; armët kundër Ismail apo Hurshid pashës ai i ngriti vetëm kur i mbyllën rrethimin, përpjekjet e tij për të dalë "i pavarur" qenë ato të një ish-sundimtari të kapur pisk, i cili është fuqizuar dhe pasuruar gjithmonë në emër të Portës dhe të Islamit. Kurse Hoxha, në një konceptim diametralisht të kundërt, arrin deri dhe të ngrejë paralelen me Skënderbeun (edhe ky me Skënderbeun një sendërgjim më vete, siç e kemi thënë në vende të tjera):


"Ai u përpoq të bashkonte gjithë vendin në një shtet të vetëm të shkëputur nga Perandoria Turke... Ali Pasha orvatej të krijonte atë që bëri disa shekuj përpara Skënderbeu, që të gjithë shqiptarët të lidheshin së bashku për t'i rezistuar pushtuesit të huaj." ("Shtëpia e kulturës të vlojë si një zgjua bletësh", fjalim i mbajtur në Tepelenë më 27.10.1963, vepra 27, Tiranë 1977, f. 535-536)


Është interesante që Hoxha në disa raste, kur fillon vlerësimet për Aliun thotë "ai ka patur anët e veta pozitive dhe negative" ose "të metat dhe meritat e tij" dhe pastaj ndalet vetëm në anët pozitive. Ne nuk mësojmë prej tij se cilat ishin anët negative të Aliut, nuk dëgjojmë asgjë për rrugën e krimeve dhe intrigave që përdori ai për t'u ngjitur lart në pushtet.


Gjithashtu interesante që në meritat hyjnë sipas Hoxhës edhe dredhia, dinakëria etj. "e gjithë Shqipëria është njohur edhe në botën e jashtme me Ali pashë Tepelenën, i cili ka anë pozitive dhe negative.


Ai ishte kundër imperatorisë otomane, kundër sulltanit... ishte diplomat, njeri i zgjuar etj." (vepra 23, v. i cit.); "Aliu, me zgjuarsinë e tij, donte të zhdukte feudalët e tjerë... Napoleoni i tha gjeneralit të tij që të bashkëpunonte me Aliun, veç dhe të ruhej si fort dinak që ishte" ("Shtëpia e kulturës të vlojë..." v. cit., f. 536).


E. Hoxha vlerëson veçanërisht strategjemën që përdori Aliu kundër Ibrahim pashës së Beratit, kur e akuzoi këtë se donte t'i shiste Vlorën francezëve. Krejt ndryshe e mësojmë historinë nga Pukëvili: kjo ishte një nga intrigat e zakonshme të Aliut për të hequr qafe një rival të vetin, në këtë rast vjehrrin e dyfishtë të djemve të tij.


Le që është e papërfytrueshme që një pasha lokal t'i jepte një fuqie perëndimore një port kaq të rëndësishëm për Perandorinë si Vlorën, të cilën venecianë dhe të tjerë ishin munduar më kot ta merrnin qysh prej pushtimit otoman më 1417. Kurse Hoxha thotë: "Aliu i ra pashait të Beratit, ish-agjent i francezëve, që ta likuidonte." ("Shtëpia e kulturës të vlojë..." v. cit., f. 536).


Në një fjalim menjëherë pas prishjes me Bashkimin Sovjetik, duke hequr një paralele të qartë midis Shqipërisë së fillimshekullit 19 dhe Shqipërisë së viteve 1960, midis veprimit të Aliut dhe veprimit të vet, Hoxha thotë: "Iku ajo kohë kur Ibrahim Pasha i Beratit, të cilin Ali Pashë Tepelena e kishte vënë përpara, i propozonte një gjenerali të Napoleon Bonapartit t'i shiste Vlorën "për 40 aspra", për të shpëtuar kokën" ("Vigjilencën ta kemi në rendin e ditës", fjalim i 14 nëntorit 1961, sh. vepra 22, f. 276, Tiranë 1976).


Si ka mundësi që Hoxha ta marrë për të vërtetë një sajesë të tillë të Aliut për baxhanakun dhe rivalin e tij? Si ka mundësi që ai ta quajë pashanë plak të Beratit, atë njeri të mefshtë dhe të urtë, siç e gjejmë në këtë libër, "ish-agjent" të francezëve?


Kjo e ka përgjigjen në gjithë karrierën e vetë Hoxhës, e cila është e mbushur me rivalë ose vartës që akuzohen si të shitur te Perëndimi ose Moska, si ish-agjentë ose poliagjentë të fuqive të huaja, dhe pastaj likuidohen. Nuk e teprojmë aspak po të themi se Hoxha privatisht dhe gjysmë publikisht e ka admiruar Aliun.


Kemi ndër të tjera një dëshmi gojore të një Zhoa Amazonas, dikur drejtues i partisë marksiste-leniniste të Brazilit që e vizitonte shpesh Shqipërinë në vitet '60-'70: Amazona në një nga këto takime i thotë Hoxhës se shtypi perëndimor e akuzon udhëheqësin komunist për raprezaljet e shumta që ka bërë mbi popullin shqiptar.


Hoxha i përgjigjet: "Ju nuk e njihni temperamentin rebel të shqiptarit. 170 vjet më parë në Shqipërinë e Jugut sundonte Ali Pashë Tepelena, ndërsa në Egjipt Mehmet Ali Pasha, shqiptar dhe ky, nga krahina e Korçës. Ky i fundit i dërgon një letër Ali Pashë Tepelenës, duke e qortuar për vrasjet që kishte bërë në Sul.


Ali Pashë Tepelena i përgjigjet: - ‹Shqiptar ti dhe shqiptar unë, pasha ti dhe pasha unë, Ali ti dhe Ali unë, por kemi një ndryshim. Ti sundon përmbi fellahet, që vret 1 dhe të binden 10.000 të tjerë, kurse unë sundoj përmbi shqiptarë, që vras 100 dhe mezi më binden 10 të tjerë...› Kështu janë shqiptarët, shoku Amazona.


Për hir të idealit komunist, çdo gjë duhet sakrifikuar, bile edhe kapitali më i çmuar që është njeriu" (te libri "Kush ishte Enver Hoxha" nga A. Musta, M. Kokalari, Tiranë 1966, f. 83) Sadoqë kjo dëshmi është gojore dhe me karakter anekdodik, prapë nuk duket e shpikur dhe përputhet me gjithë rastet e tjera kur Hoxha e ka lëvduar Ali Tepelenën publikisht.


Paralelet mes dy sundimtarëve (shprehja më duket e saktë) janë jo të pakta, nganjëherë befasuese kur mban parasysh ndryshimin prej gati 170 vjetësh mes sundimit të njërit dhe të tjetrit.


Karizma, ëmbëlsia në të folur, dinakëria, ngjitja nga vrasja në vrasje, mosngurrimi në likuidimin e rivalëve realë e të supozuar, varfërimi dhe shkatërrimi i elitave, apo më thjesht i njerëzve të pasur ose me autoritet, përdorimi i shpeshtë i intrigës, loja me dy faqe (përzemërsia, ngrohtësia ndaj atij që shpejt do bjerë në humnerë), komunikimi popullor, mbulimi i vendit me spiunë ("vendi i vet mbikëqyret nga një rrjet i tërë paditësish dhe vrasësish" shkruan Pukëvili për Aliun), interesimi për martesat, në përgjithësi për jetën private të nënshtetasve etj. etj.


Interesant është edhe fakti që të dyja sundimet, edhe pashallëku i Aliut, edhe Shqipëria komuniste ishin pa themele të vërteta, ose prej rëre, siç e thotë për pashallëkun e Janinës Liiku: ndërsa i pari legjitimimin e kishte te fermanët e Portës së Lartë, të cilat një ditë u kthyen në të kundërtën, i dyti qëndronte mbi një bazë ideologjike që u lëkund dhe u shemb përfundimisht në fund të viteve 1980.


Pra është e ngjashme shpejtësia e rënies së dy sistemeve të cilët nuk kishin ndonjë mbështetje në popullsi. Edhe ajo që lanë pas dy sundime në thelb personale janë të ngjashme: anarkia, shkatërrimi, dëshpërimi moral.
Por natyrisht nuk mund të shtyhemi më tej, sepse paralelet "shkencore" këtu janë të palejueshme: edhe vetë personazhet kanë një numër dallimesh ku s'vlen të ndalemi.


Po theksojmë vetëm dimensionin heroik-legjendar të Aliut, të cilën admiruesi i vet një shekull e gjysmë më pas nuk e pati: ishin sidomos dy vitet e fundit të rezistencës, mbrojtja edhe me armë në dorë e një plaku 80 e ca vjeçar, siç e gjejmë edhe në librin e Pukëvilit, ajo që i dha përjetësinë, e bëri të hynte edhe në këngët e popullit dhe t'i mbetej kujtimi pavarësisht nga librat. Një guxim e trimëri personale në beteja që nuk gjen paralel te sundimtari komunist, së paku në periudhën e Luftës.


Trajtimi i veçantë që gëzoi Aliu (krahasuar me sundimtarë të tjerë shqiptarë të Perandorisë otomane) në kohën e Shqipërisë komuniste u shpreh si në monumentin e ngritur në Tepelenë, ashtu edhe në një numër monografish e botimesh më të vogla, romanesh e tregimesh që iu kushtuan Aliut, po ashtu edhe në ndalimin e plotë të veprës dokumentare mbi të, në radhë të parë asaj të Pukëvilit.


Karriera e përgjakshme e Ali Tepelenës me mizoritë e shumta, motivi kryesor i ngjitjes së tij: etja për pushtet dhe lakmia për pasuri, u lanë në heshtje, ndërsa pyetja: Ishte satrap që punoi gjithë jetën për rritjen e pushtetit personal, apo burrë shteti që punoi shumë edhe për të mirën e shqiptarëve? anoi qartas nga përcaktimi i dytë. Këtë qëndrim e përforcoi dhe romani popullor i Sabri Godos "Ali pashë Tepelena" (botimi i parë 1970).


Për herë të parë gjatë kësaj kohe vihet në dyshim edhe saktësia e biografisë së Pukëvilit. Në zërin për autorin frëng te Fjalori enciklopedik i vitit 1985 thuhet: "Duke u nisur shpesh nga gojëdhëna të pasakta dhe me paragjykime fetare e politike, nuk pasqyron plotësisht realitetin historik. Përpjekjet e F. Pukëvilit për të nxirë personalitetin e vërtetë të Ali pashë Tepelenës nuk i kanë qëndruar kritikës bashkëkohore dhe asaj të mëvonshme."

ardian klosi
shekulli

[Kreksi]

perndryshe;
Si te thyhen mitet ?

Pas Skenderbeut tani radhen e paska Ali pasha i Janines, ti pritet koka per se dyti here,jo nga turqit por shqiptarte...
Nejse nuk po e teproj kete here, Pukevillin e kam lexuar disa here ku ne te gjeta nje mori rrefimesh per jeten e Ali pash Tepelenes si njeri i forte nga karakteri, disa raste dinak por edhe ne disa raste i pameshirshem ndaj armiqve te mbrendshem, sidomos atyre qe tentonin ta tradhtonin.
Ne një ekspoze per figuren e Ali pashes se janines jo melarge se para dy muajve kete figur e prezentoi nje autor francez permes ketij librit ne fjale qe e paska shqiperuar Ardian Klosi.
Per çudi, edhe autori francez rrahu te njejtat kendeveshtrime si Klosi.
Ekpozeja zgjati gati dy ore ku dhe nxora nje video per youtube...por i vendosa momentalishte vetem 10 minutat e parë...
Rasti me i veshtire per ne shqiptaret aty te mbledhur ne nje salle te vogel ishte aty kur autori francez permendi një akt te tmerrshem nga libri i Pukevillit i cili kete rast nuk e ka pare me syte e tij por e ka shenuar ne liber gjoja sipas te thenave te te tjerve se ai Aliu, viziri i janines ne nje rast ishte knaqur duke ngre dolli para nje armiku te tij te pjekur ne helli...grill !
ne shqiptaret aty prezent mbetem te turperuar dhe vetem ulemkoken..;çka te themi pastaj ?

[Xhuxhumaku]

perndryshe;
Si te thyhen mitet ?

Pas Skenderbeut tani radhen e paska Ali pasha i Janines, ti pritet koka per se dyti here,jo nga turqit por shqiptarte...
Nejse nuk po e teproj kete here, Pukevillin e kam lexuar disa here ku ne te gjeta nje mori rrefimesh per jeten e Ali pash Tepelenes si njeri i forte nga karakteri, disa raste dinak por edhe ne disa raste i pameshirshem ndaj armiqve te mbrendshem, sidomos atyre qe tentonin ta tradhtonin.
Ne një ekspoze per figuren e Ali pashes se janines jo melarge se para dy muajve kete figur e prezentoi nje autor francez permes ketij librit ne fjale qe e paska shqiperuar Ardian Klosi.
Per çudi, edhe autori francez rrahu te njejtat kendeveshtrime si Klosi.
Ekpozeja zgjati gati dy ore ku dhe nxora nje video per youtube...por i vendosa momentalishte vetem 10 minutat e parë...
Rasti me i veshtire per ne shqiptaret aty te mbledhur ne nje salle te vogel ishte aty kur autori francez permendi një akt te tmerrshem nga libri i Pukevillit i cili kete rast nuk e ka pare me syte e tij por e ka shenuar ne liber gjoja sipas te thenave te te tjerve se ai Aliu, viziri i janines ne nje rast ishte knaqur duke ngre dolli para nje armiku te tij te pjekur ne helli...grill !
ne shqiptaret aty prezent mbetem te turperuar dhe vetem ulemkoken..;çka te themi pastaj ?

http://www.youtube.com/watch?v=nrDhLDVs8Oc

KREKSI,

asnji ska pse te mbetet i turperuar...

edhe nese e ka bere Aliu kete sdo te thote gje per shqiptaret...

pse kombet e tjera skan gjera ne tilla ne historine e tyre?

pyet pasardhesit e vikingeve, danez, suedez, norvegjez cdo te thote skool

eshte ononimi i sante te francezeve

nga e ka prejardhjen dhe c'rit perfaqesonte...

[Xhuxhumaku]

Luani dhe lepujt Portreti 5: Pleqëria

shqiperoi A. Klosi | 15/10/2009 | Kulture |

nga Libri III, kapitulli i shtatë



Fati, ai që e kishte madhuar pa masë Ali Tepelenën, nuk u mjaftua që t'i grabiste ushtrinë dhe sundimet, por tani, flitej, i kishte rrëmbyer edhe djemtë një herë e përgjithmonë. Fjala për vdekjen e tyre u përhap nëpër ushtri me shpejtësinë e rrufesë; edhe, sikundër hamendjen dukej të kishte mjaft të vërtetë brenda; pasi ndër turq, sa herë bije nga fiku, të pret nga pas edhe vdekja. Tregonin se Veli pashës së bashku me dy djemtë e vet, Mehmetin dhe Selimin, si i kishin hipur mbi kuvertën e një fregate turke që udhëtonte drejt Stambollit, ia kishin prerë kokën në Modon të Moresë, ku anija kishte ndalur sa për t'u kryer ky ekzekutim. Disa njoftime të tjera rrëfenin se Myftari së bashku me të vëllanë e vogël Sali pashën ishin mbytur në Manastir, aty ku ishte ekzekutuar dikur edhe gjyshi nga e ëma Kapllan pasha, që e kishte hedhur në greminë Ali Tepelena, siç kemi treguar më parë, me ndihmën e kordhës së valiut të Rumelisë, në kohërat kur ambicia e shtynte që të çante rrugë drejt karrierës për pushtet.


Nuk ia mbajtën fshehur Aliut fundin tragjik të të bijve dhe ky, ja se nuk besoi, ja se tashmë ndodhej përmbi gjithë mënxyrat që mund ta pllakosnin, nuk u duk se u prek shumë. E tradhtuan t'anë, tha ftohtazi, ta heqim mendjen syresh. Megjithë këtë stoicizëm, shkrehja e fuqive dha të kuptojë se shpirti i tiranit po gërryhej nga brengat.


Ai burrë që gjithnjë prirej nga ntrashja, ishte bërë tani kockë e lëkurë; sytë e kapitur në fund të orbitës së tyre arrinte t'i përshkëndiste sapak një flakë zymtane; kurse duart topolake që kishte qejf t'i stoliste dikur me xhevahirët më të çmuar ngjanin më shumë me eshtëri skeleti sesa me duart e një njeriu të gjallë; e prapëseprapë ruante atë qeshjen e tij grykore që i fshihte çfarëdolloj ndjenje, edhe tërbimin më të madh, vetëm se tani nuk shprehte më kënaqësi. Krahët e ëmbël të gjumit nuk ia mbyllnin më qepallat e përvëluara; e kur detyrohej të pushonte i mposhtur nga lodhja, binte në ca ngërçe që ia shkaktonte shterrimi i forcave, i vetëm në prani të simahorëve më të afërt. Tërhequr në fund të një bunkeri që e zbukuronin ca pllaka kadifeje, mbetje prej shkëlqimit të dikurshëm, të cilat sot fshihnin hyrjen e një depoje të hatashme baroti që mund ta hidhte në erë kur të donte, mbështeste kryet mbi gjunjtë e Thanas Vajës shpirtkatran, ndërkohë që një renegat çifut, përgjegjësi i dikurshëm i postës së tij, Ibrahim Saraçi, vëngjëllonte te porta tjetër e kësaj strehe të mbrame.

O dobësi e mjerë e despotizmit! Besimi i Ali Tepelenës, deri dje kaq i fuqishëm e kaq i frikshëm për njerëzinë, sot mbështetej i tëri mbi këta dy persona. Thanas Vaja ishte bërë sekretari i tij më i afërt, kurse Ibrahim Saraçi, zbatues i zellshëm i çdo urdhri të tij, kishte mbetur ai që kishte qenë gjithmonë, krah i tij i zgjatur e i verbër, xhelati i privilegjuar i ekzekutimeve të fshehta. Kurrë nuk ia kishte bërë dysh fjalën të zot, edhe për urdhrat më të fëlliqura. Ashtu si në ditët kur ndriste ylli i Aliut, po kështu edhe tani thoshte: po të njihja ndonjë vegël më të bindur se veten në shërbim të timzot, do t'ia kisha prerë gurmazin në vënd. Kështu ndodh që edhe krimi ka heronjtë e vet; renegati Ibrahim nuk do të ndërronte as para trekëmbëshit, shpërblimi më i denjë për besnikërinë e tij gjakatare.


Zuzari mund të ndihet i qetë kur ka pranë Seidë të tillë; por Aliu dhe madhështia e tij ndërkaq ishin vetëm hije të zbehta të së kaluarës. Komandanti i tij i artilerisë, Karetoja, oficer i paguar keq, jetonte për faqe të zezë; shtrëngoheshin ta mbanin gjithnjë nën mbikëqyrje me frikën se mos kalonte në radhët e armikut. Po të dezertonte ai, mund të ndryshonin edhe fatet e Ilionit, sepse ky njeri ishte shpirti i mbrojtjes së fortesës. Nuk mund të thuhej e njëjta gjë për akarnianin Jorgo Varnaqioti, të cilin vetë satrapi e këshilloi të dezertonte e të hidhej në Kseromeros që të organizonte aty çetat e kaçakëve me mbeturinat e bandave të shpërndara të Odhisesë, gjë që ky e kreu me sukse.


Sa për të tjerat, satrapit i mbetej vetëm dhimbja e hidhur, po të mos mbante shpresë në ngjarje të mëdha që mund ta ndihmonin. Ishte zhdukur pallati i tij madhështor i liqenit; katërqind e pesëdhjetë hanëme të haremit të tij jetonin në fortifikime, ku kishte filluar të shinte skorbuti dhe ethet e rënda. Ndonjë zemër tjetër do të ishte thyer, por jo ajo e tija; përligjej me shprehjen e vet të dashur: kam lindur në kësolle dhe di ta përball fatin e lig, kurse djemtë e mij bythëkadifé e pambuk do të vdesin të mbuluar me turp
(Sa herë që i kujtoja Ali pashës se sjellja e tij shpejt a vonë do t'i lëshonte mbi krye zemëratën e padishahut, më përgjigjej: Kam lindur në kësolle, rininë e kam shpënë me gunë krahëve, e po të lipset, prapë e hedh gunën supeve. E kur ia ktheja unë se nuk është e lehtë të harrosh madhështinë dhe mirëqënien pasi i ke gëzuar njëherë, më thoshte: as të shkon nëpër mënd se ç'mund të bëj unë. Sa për të bijtë, kur qëllonte që t'i zinte me gojë, bie fjala kur i thosha se ishte më i lidhur e më i fuqishëm se ata, shndriste i tëri dhe përgjigjej: S'do barabiten kurrë me mua, pse jo? - Edhe unë mendoj se janë mjaft prapa; po t'u besojmë parandjenjave, më duket se do t'ua shihni edhe mortjen. - Fjala jote në vesh të Perëndisë! sepse, po më çuan ata në varr, do ma bëjnë pasurinë rrush e kumbulla, pastaj kanë për t'i varur kokëposhtë si kaqola.)

Me një kryevarje të tillë, të denjë për një kauzë më fisnike, Ali Tepelena, më i madh në fatkeqësi se kurrëndonjëherë në zenith të pushtetit, dukej sikur të qe mbushur befas me rininë e jetës. Andrallat që i mrrudhnin ballin u tretën sakaq; netve, sikurse u thoshte besnikëve të vet, nuk e pllakosnin më ëndrrat e llahtarshme; bile edhe hija e Eminesë kishte rreshtur së torturuari. Në majë të këmbëve sa zbardhte agimi, i jepte audiencat në hyrje të bunkerit: vetëm guximi dhe këmbëngulja mund të na shpëtojnë, u thoshte atyre që dukeshin të lodhur nga gjendja ku ndodheshin. Po t'i fliste ndonjëri për humbjet që kishin pësuar, i përgjigjej duke i numëruar pallatet e tij që i kishte përpirë zjarri dhe pronat e zaptuara, pastaj u linte të kuptonin se do t'i shpërblente me të dyja duart po të fitonin. „Ai litar aty", u thoshte duke u treguar kurorën e maleve ngarkuar me borë që rrethonin Janinën, „do t'i marrë më qafë armiqtë tanë".


Nganjëherë bënte hoka me ushtarët e tij për çështje të anatemës që i kishin lëshuar mbi kokë. „Më quajnë Kara Ali; por s'e kanë mirë, Elmaz (margaritar) duhet të më thoshnin; sepse nuk gjën dot në mbarë Turqinë edhe një si puna ime në këtë moshë. Do bëhen keqaz pishmën lepujt, kur ta mësojnë se ç'hatara do t'u lë mbas, se ç'është në gjëndje të bënjë luani plak me trimat e vet që nuk ditën t'i çmojnë si duhej. Më lëftojnë se duan të më marrnë thesaret, po do t'i marrën, do t'i marrën të lara në gjak. Do ta shohën se ç'tufan e tërbim do t'u ngrë unë mbi krye. Edhe pak muaj e do ta shkunt dovletin me themeli, kush të më sulmonjë pastaj do dridhet si qën mu në zëmër të Stambollit. Qytet i pëgërë, prit, pa prit pak se nuk vdes Aliu pa t'i parë pallatet shkrumb e hi dhe ministrat makutër me zorrët përjashtë!"

shekulli