Mihal Luarasi. Dialog me Xhejms Xhojsin në varrezat e Zyrihut

[Xhuxhumaku]

Dialog me Xhejms Xhojsin në varrezat e Zyrihut

» Dërguar më: 20/09/2009 - 14:58

Mihal Luarasi.

Unë: Shpikësi i rrotës është anonim, ska emër…
Xhojsi: Jemi shumë larg nga njëritjetri, megjithse më ke vënë dorën mbi sup…Më lejon ta kthej fletën? …Është e vërtetë? Këta të Fondacionit tim këtu, më kanë thënë, se Uliksi është shtypur edhe në Dalbani…duhet të ketë falimentuar botuesi, se nuk do të ketë shitur asnjë kopje…
Unë: E kanë patur edhe të tjerë këtë mendim…por për çudi, botimi i parë është shitur i tëri, madje edhe botimi i dytë, i 2004-s, është në të mbaruar…Ndoshta libri shitet për ndonjë “efekt” transhendental që nuk e di kurkush, përputh valët e trurit tënd me trurin e dalbanezëve; ndoshta nga përkthimi i përkryer; ndoshta nga emrat e mëdhenj të konsulentëve…nuk e di.
Xhojsi: Sikur më the, se ke provuar burgun…më vjen keq që unë nuk munda të hyj, paçkase faje kam bërë shumë…
Unë: Ke bërë faje dhe nuk të rrasën brenda?!
Xhojsi: As këtë nuk e paske kuptuar…ato që unë i quaj faje, për shoqërinë janë merita…Duhet një kohë e gjatë për t’i biseduar këto…shumë e gjatë…Kur do të vish këtu…përgjithmonë?! E di që nuk është në dorën tënde, por kur të vijë dita, eja se është një vend aty përtej…do të kemi përjetësinë për të folur.
Unë: Këtë ftesë ma bëri edhe Canetti dje…por të dy e kini gabim…kjo është parcela e të zgjedhurve…unë nuk jam i zgjedhur…jam një dokushdo që i ra rruga këtej…
Xhojsi: E ke lexuar Balladën e Burgut të Ridingut?
Unë: Kam lexuar gjithshka të Uajdit...
Xhojsi: Duke lexuar atë dikur, kuptova se për çfarë të burgosin dhe po për atë të bëjnë nderime, më von. Kujto të djegurit në turrën e druve në Mesjetë…të gjithëve u kanë ngritur monumente…
Unë: Shoqëria nuk i duron të ndryshmit, aq më pak kur janë edhe të mëdhenj...
Xhojsi: Ishe në burg për të njëjtën gjë si Oskari?
Unë: Jo, jo...për absurditete të tjera...një nga akuzat, jo kryesore, ishte edhe emri yt...në vendin tim ke qënë i ndaluar...kush kapej se të lexoi, e futnin brenda...
Xhojsi: Paskeni patur qeveri të mençur...
Unë: Teatri ka humbur shumë nga një gabim i yti...
Xhojsi: Nuk numurohen gabimet e mia...ec e ta gjej, për kë e ke fjalën.
Unë: Nuk shkrove për skenën, me ikjen parakohe, i mbete borxh teatrit…
Xhojsi: Unë kam shkruar për teatrin!
Unë: Atë njëzë, e di...Exiles-in…është më tepër një ushtrim, se sa dramë.
Xhojsi: Më në fund the diçka të saktë…edhe vetë jam penduar që e shkrova…
Vetëm me dialog, nuk jam i aftë ta shpreh atë që kam në kokë…
Unë: çudi, se Uliksi është i mbushur me dialogje…
Xhojsi: Por nuk janë konfliktualë… dikush i ka quajtur antimeditime…
Unë: “Antimeditime”… thelbi i absurdit si filosofi…
Xhojsi: Nuk është egzistencializmi?!
Unë: Pse, do ta kishim Beketin pa të patur Ty?!
Xhojsi: Samueli ishte miku, jo nxënësi im…
Unë: Siç duket, nga miku mund të mësohet më shumë se sa nga mësuesi... Nuk dua të di, ç’thonë të tjerët, për mua absurdi si një nga rrymat e dramaturgjisë së shek. XX, të detyrohet shumë ty…ti nga modestia, mund të thuash ç’të të pëlqejë...
Xhojsi: Ti po më bën për të qeshur...unë nuk jam modest...as këtu në këtë vend...
Pyet Canettin, po deshe...ta thërres? Është atje, nën pllakën e vet të mermertë.
Unë: Ska nevojë për dëshmitarë. Absurdi është në gjakun tënd...unë madje e shoh edhe nën korracën e bronxit që të kanë veshur...Nuk je absurd kur mburresh me faktin se Uliksi dhe Fineganët (Finnegans Wake)janë të palexueshëm dhe të pakuptueshëm për shumicën absolute të njerëzve të shkolluar në botë?!
Xhojsi: Nuk i mbaj mend të gjitha ç’kam thënë…mundet…
Unë: Kam dëgjuar, se kohët e fundit, një letrar jo shumë i njohur, por përpunon Uliksin tënd…në sensin për ta bërë, në një farë mënyre, të lexueshëm dhe të kuptueshëm për një shumësi njerëzish…
Xhojsi: Kush është ai, ndonjë amerikan? Se ata futin duart në vepra të njohura botërore, i shkurtojnë, i sakatojnë, 4 vëllime i përmbledhin në 1 të vetëm dhe ua shesin amerikanëve të thjeshtë…
Unë: Nuk është amerikan…
Xhojsi: Po kush është ai budalla që harxhon kohë për një gjë të pamundur?!
Unë: Pse të pamundur?.. sapo the, se këto punë amerikanët i bëjnë…
Xhojsi: Është e pamundur, sepse brenda Uliksit unë kam ndërtuar një mekanizëm të fshehtë, që kushdo që e ze me dorë me qëllim të keq, ngado që ta kthejë e ta shpërvjelë për ta ndryshuar e shkurtuar, Uliksi mbetet përjetësisht i pakuptueshëm. Kjo është vlera e tij.
Unë: Megjithse Ti nuk e thua me gjith mend, unë jam i bindur se ashtu është…
Xhojsi: Kriminel! As ti nuk e the megjith mend këtë të fundit…Nxire emrin e atij që po “përpunoka” Uliksin? Mua m’u deshën 10 vjet për ta shkruar…
Unë: Nga këndvështrimi i kohës, është e mundur, sepse edhe një qiellgërryese që është ndërtuar për disa vjet, mund të shembet fare mirë për disa orë…
Xhojsi: E shoh se nuk dashke të ma thuash emrin e uzurpatorit ilegal…
Unë: Emrin nuk ia di...është një çifut kozmopolit...
Xhojsi: Mirë. Kur ta ketë shembur qiellgërryesen time ai çifuti, më bli edhe mua një kopje...besoj se mund të sakrifikosh diçka nga paret që do të fitosh nga botimi i këtij dialogu...
Unë: Më vjen keq, por në Dalbani nuk vijnë libra si ai që po shkruan uzurpatori. Dëshirën tënde, po ua transmetoj atyre të Fondacionit, këtu në Zyrih.
Xhojsi: Falemnderit. Tashti ik, se kam orën e...
Unë: Më fal, por nuk mund të largohem pa ta bërë dhe pyetjen e fundit që më mundon…më lejon?
Xhojsi: Vazhdo…
Unë: Pjesën më të madhe të jetës tënde, pa pasur asnjë shtrëngim apo detyrim, e kalove jashtë atdheut, derisa edhe kockat i le këtu, në Zvicër…në një farë mënyre, indipendentistët, mund të të kenë quajtur “tradhëtar” të vendit tënd?
Xhojsi: Pse ma thua këtë o dalbanez trutharë?!
Unë: Sepse kam 50 vjet që përpiqem të të kuptoj, se kush je...Irlanda duhet të ketë pasur nevojë për ty atje...prej këtej nuk besoj se mundeshe..me që qeveria zivicerane ta kish ndaluar të merresh me politikë...Edhe dramaturgu i shquar, bashkëqytetari yt, Shon O’Kejsi u largua, por e detyruan të ikë se e kanosën me vdekje...
Xhojsi: Ti, o je shumë dinak, o ke një tru sa të harabelit...Mos ma përmend O’ Kejsin ti mua, se e njoh më mirë...unë doja pavarësinë e Irlandës, kurse ai, veç kësaj, donte të ashtuquajturin “revolucion proletar”, ishte komunist...
Unë: U zemërove, më duket...sidoqoftë, pyetjes kryesore, i rrëshqite...
Xhojsi: Megjithse nuk më pëlqen mënyra e arsyetimit tënd, “rrëshqite”, “u zemërove” e të tjera, do t’i përgjigjem pyetjes. Që ta kuptosh dhe njohësh më mirë vendin tënd, duhet të distancohesh prej tij. Po të jetosh në qendër të pyllit, njeh dhe familjarizohesh vetëm me drurët që ke aty rrotull, nuk i rrok dot përmasat e vërteta të tij, madhështinë e pyllit. Dhe tashti, po e tërheq ftesën që të bëra për t’u vendosur këtu përgjithmonë. Mbylle qarkun e jetës tënde në Dalbani. Ti je i prerë për atje.

Korrik 2008

milosao.