-
aiiii
Studimet kanė treguar se forca e fuqishme bėrthamore ėshtė e mjaftueshme vetėm pėr t'i mbajtur tė bashkuara. Nėse do tė ishte pak mė e vogėl se vlera reale qė zotėron, nuk do tė arrinte tė bashkonte kėto dy bėrthama tė hidrogjenit. Dy protonet, tė cilėt afrohen, menjėherė do tė shtynin njėri-tjetrin dhe ky reaksion bėrthamor te Dielli do tė mbaronte pa filluar mirė. Pra, Dielli nuk do tė ekzistonte kurrė. Xhorxh Grinshtajn kėtė e shpjegon kėshtu: "Sikur qoftė vetėm pak mė e vogėl tė ishte forca e fuqishme bėrthamore drita e Tokės nuk do tė ndizej kurrė". 40

Bėrthama hidrogjeni me nga njė proton dhe bėrthama e "di-protonit" me dy protone
Vallė ēdo tė ndodhte sikur kjo forcė tė ishte pak mė e madhe? Para se t'i pėrgjigjemi kėsaj pyetjeje le tė shohim edhe njė herė transformimin e dy atomeve tė hidrogjenit nė deuteron. Nėse do tė vėzhgohet me kujdes, ky proces ka dy anė tė veēanta. Fillimisht njė proton duke e lėshuar (humbur) ngarkesėn e tij elektrike kthehet nė neutron. Mė pas ky neutron bashkohet me njė proton tjetėr ku formojnė atomin e deuteronit. Fuqia, e cila mundėson kėtė bashkim ėshtė forca e fuqishme bėrthamore. Ndryshe nga kjo, fuqia qė shndėrron protonin nė neutron, ėshtė "forca e dobėt bėrthamore". Kėsaj force i duhet pothuajse 10 minuta pėr tė kthyer njė proton nė neutron. Kjo ėshtė njė periudhė shumė e gjatė pėr atomin por, e cila siguron qė reaksioni bėrthamor nė Diell tė vazhdojė "ngadalė".
Duke u mbėshtetur nė kėto informacione le t'i rikthehemi edhe njėherė pyetjes: Ēfarė do tė ndodhte sikur forca e fuqishme bėrthamore tė ishte pak mė e madhe? Nėse do tė ishte me tė vėrtetė kėshtu, reaksioni nė Diell do tė ndryshonte kategorikisht. Sepse nė kėtė rast, forca e dobėt bėrthamore do tė mbetej jashtė reaksionit e nuk do tė kishte forcė tė ndėrhynte. Forca e fuqishme e bėrthamės pa e pritur procesin 10 minuta tė shndėrrimit tė njėrit proton nė neutron, do t'i bashkonte nė ēast tė dy protonet. Si pėrfundim nė vend tė deuteronit do tė formohej njė bėrthamė atomi me dy protone.
Kėtė strukturė qė do tė shfaqej shkencėtarėt e emėrtuan "di-proton". Nė tė vėrtetė nuk ekziston diēka e tillė. Ky ėshtė plotėsisht njė element imagjinar. Nėse forca e fuqishme bėrthamore do tė kishte vlerė pak mė tė madhe atėherė brenda nė Diell do tė shfaqej ky atom i "di-protonit". Edhe ajo strukturė e djegies sė Diellit "dalėngadalė", do tė ndryshonte rrėnjėsisht. Xhorxh Grinshtajn pėr rastin "nėse forca e fuqishme bėrthamore do tė ishte pak mė e madhe" ka thėnė:
"Nė kėtė rast struktura e Diellit do tė ndryshonte plotėsisht sepse faza e parė e reaksionit nuk do tė ishte prodhimi i deuteronit por do tė ishte prodhimi i di-protonit. Roli i forcės sė dobėt bėrthamore nė reaksion do tė eleminohej dhe nė tė do tė mbetej vetėm forca e fuqishme bėrthamore... Dhe nė kėtė gjendje lėnda djegėse e Diellit dhe e tė gjithė yjeve tė ngjashėm me tė, do tė ishte aq e fuqishme sa brenda disa sekondash do t'i shpėrthente nė erė".41
Pak minuta pas shpėrthimit nė erė tė Diellit, tė gjitha gjallesat mbi tokė do tė mbyteshin nė flakė dhe planeti blu, brenda pak sekondash do tė shkrumbohej. Por meqė forca e fuqishme bėrthamore ėshtė nė vlerėn e duhur, Dielli realizon njė reaksion bėrthamor tė ekuilibruar dhe digjet "dalėngadalė".
Tė gjitha kėto janė pėr tė treguar se forca e fuqishme bėrthamore ėshtė e programuar nė atė mėnyrė qė tė mundėsojė jetėn nė Tokė. Nėse do tė kishte qoftė edhe njė gabim sado tė vogėl, Dielli dhe yjet si ai ose nuk do tė ishin fare ose nė njė kohė tė shkurtėr pas formimit tė tyre do tė zhdukeshin me njė shpėrthim tė frikshėm.
E thėnė ndryshe, edhe struktura e Diellit nuk ėshtė e rastėsishme dhe e paqėllimtė. Pėr tė kundėrtėn, na sqaron Allahu me thėnien e Tij qė kėtė yll e ka krijuar posaēėrisht pėr tė mundėsuar jetesėn e njeriut: "Dielli dhe hėna udhėtojnė sipas njė pėrcaktimi tė saktė". (Rrahman, 5)
-
-
aiiii
Protonet dhe Elektronet
Tema qė prekėm deri tani kishte lidhje me ekuilibrin e forcave, tė cilat ndikonin bėrthamėn. Brenda atomit ekziston edhe njė ekuilibėr pėr tė cilin akoma nuk kemi folur. Ky ėshtė ekuilibri midis elektroneve jashtė bėrthamės sė atomit.
Dimė se elektronet vazhdimisht sillen rreth bėrthamės. Arsyeja e kėsaj ėshtė ngarkesa e tyre elektrike. Tė gjithė elektronet janė tė ngarkuar me ngarkesa elektrike negative (-) dhe protonet me ngarkesa pozitive (+). Fizikisht polet e kundėrta tėrheqin dhe polet e njėjta shtyjnė njėri-tjetrin. Prandaj edhe bėrthama me ngarkesė pozitive tėrheq drejt vetes kėto elektrone. Kėto tė fundit nuk mund tė largohen nga rrotull bėrthamės edhe pse shpejtėsia e tyre mundohet t'i shtyjė larg saj (centrifugė).
Atomet nė lidhje me kėtė ngarkesė kanė njė ekuilibėr shumė tė rėndėsishėm. Aq sa protone tė ketė nė bėrthamė po aq elektrone gjenden rreth saj. Psh, nė bėrthamėn e atomit tė oksigjenit gjenden 8 protone dhe kėshtu qė rreth saj sillen 8 elektrone. Kėshtu ekuilibrohen edhe ngarkesat elektrike nė atom.
Kėto janė dije themelore tė kimisė. Brenda tyre ekziston edhe njė pikė pėr tė cilėn shumica nuk tregon interes: protoni ėshtė shumė herė mė i madh se elektroni. Si vėllimi edhe masa e protonit janė shumė herė mė tė mėdhenj se ato tė elektronit. Nėse do tė bėnim njė krahasim tė proporcioneve tė tyre, ndryshimi midis njėri-tjetrit do tė ishte sa proporcioni i njeriut me njė kokėrr lajthi. Dmth, midis elektronit dhe protonit nuk ekziston njė strukturė e njėjtė fizike.
Por ngarkesat e tyre elektrike janė tė njėjta!
Njėri zotėron ngarkesė elektrike pozitive e tjetri njė ngarkesė elektrike ne-gative por qė fuqia e ngarkesave ėshtė plotėsisht e barabartė. Kėtė gjė nuk e kushtėzon asnjė arsye. Ajo qė pritej nė krahasimin proporcional tė tyre do tė ishte njė ngarkesė elektrike mė e vogėl e elektronit.
Ē'do tė ndodhte nėse me tė vėrtetė do tė ishte diēka e tillė, pra, ngarkesat elektrike tė elektronit dhe protonit tė mos ishin tė barabarta?
Nė kėtė rast tė gjithė atomet nė univers pėr shkak tė ngarkesės sė tepėrt pozitive, do tė kishin njė ngarkesė elektrike pozitive. Si pėrfundim tė gjithė ato-met nė univers do tė shtynin njėri-tjetrin.

Qė tė dyja, masa dhe vėllimi i njė protoni janė pakrahasimisht tė mėdha se sa ato tė njė elektroni por ēuditėrisht kėto dy pjesėza (megjithėse tė kundėrta), kanė ngarkesa elektrike tė barabarta. Nė bazė tė kėtij fakti atomet janė pjesėza elektrike neutrale.
Ē'do tė ndodhte nėse do tė pėrjetohej diēka e tillė sot sikur tė gjithė atomet tė shtynin njėri-tjetrin?
Ajo qė do tė ndodhte do tė ishte diēka anormale. Fillimisht le tė fillojmė te ndryshimet qė do tė pėsonte trupi ynė. Nė ēastin qė do tė ndodhte ky ndryshim tek atomet, duart dhe krahėt tuaj me tė cilėt po mbani kėtė libėr do tė shpėrbėheshin. Jo vetėm duart dhe krahėt tuaj por edhe kėmbėt, sytė, koka; shkurtimisht tė gjitha pjesėt e trupit tuaj pėr njė ēast do tė hidheshin nė erė (copėzoheshin). Po ashtu edhe dhoma si edhe e gjithė bota qė na rrethon pėr njė ēast do tė shpėrbėhej plotėsisht. Tė gjithė detet, malet dhe tė gjithė planetet nė sistemin diellor sė bashku me tė gjithė trupat qiellorė tė universit do tė copėzoheshin nė pjesė tė panumėrta dhe do tė zhdukeshin pėrfundimisht. Ajo qė ne e quajmė univers do tė pėrbėhej nga njė lėmsh i madh atomesh, tė cilėt shtyjnė pa ndėrprerje njėri-tjetrin.
Nė ē'raport duhet tė jetė ky mosekuilibėr midis ngarkesave elektrike tė protonit dhe elektronit pėr t'u pėrjetuar njė katastrofė e tillė? Nėse do tė kishte vetėm 1% diferencė, a do tė pėrjetohej kjo katastrofė? Apo kufiri kritik ėshtė 1/1000? Xhorxh Grinshtajn nė librin e tij "The Symbiotic Universe (Universi Simbiotik)" kėtė temė e shpjegon kėshtu:
"Nėse dy ngarkesat elektrike do tė pėsonin njė ndryshim 1/100 miliard, kjo do tė mjaftonte pėr copėzimin e njeriut dhe gurėve si tė ishin sende tė vogla. Trupa tė tjerė si Dielli apo Toka janė akoma mė delikatė nė kėtė ekuilibėr. Atyre do t'u mjaftonte njė disekuilibėr i njė tė miliardėn e miliardit".42
Ky ekuilibėr na pohon edhe njė herė se universi nuk ėshtė shfaqur rastėsisht por ėshtė i programuar drejt njė qėllimi tė caktuar. Nė njė shkrim tė astrofizikantit U. Pres nė revistėn Nature thuhet se "nė univers ekziston njė projektim i madh, i cili favorizon zhvillimin e jetės inteligjente".43
Padyshim ēdo projektim ėshtė njė provė e ekzistencės sė njė projektuesi tė gjithėdijshėm. Sigurisht qė ėshtė Allahu, Ai qė e ka krijuar tė gjithė universin nga mosekzistenca dhe mė pas e projektoi dhe e sistemoi nė atė formė qė deshi dhe qė me shprehjen e Kuranit cilėsohet si "Zot i tė gjithė botėrave". Siē deklarohet edhe nė Kuran:
"A ėshtė mė i rėndė (vėshtirė) krijimi juaj apo ai i qiellit? E Ai e ngriti atė! Ngriti kurorėn e tij dhe e pėrsosi atė". (Naziat, 27-28)
Ky ėshtė njė argument qė tregon pėrsosmėrinė e Allahut nė krijim dhe qė tregon gjendjen e qėndrueshme tė trupave qiellorė nė saje tė ekuilibreve tė jashtėzakonshėm, tė cilat i shqyrtuam mė sipėr. Nė Kuran deklarohet se:
"Nga argumentet e Tij ėshtė qė me fuqinė e Tij bėri tė qėndrojė (pa shtyllė, pezull) qielli e Toka". (Rrum, 25)
Vazhdon...
-
-
aiiii
Rregulli nė Qiej
...Mbas materies fshihet diēka tjetėr qė nė njė mėnyrė e
kontrollon atė. Dhe kjo, mund tė thuhet se ėshtė njėlloj
argumenti i ekzistencės matematikore tė njė krijuesi.
Gai Marēi, shkrimtar shkencor amerikan 44
Gjatė natės sė 4 korrikut 1054, astronomėt e perandorisė kineze vėzhguan se nė qiell ngjau diēka shumė interesante. Nė afėrsi tė shenjės zodiakale tė Demit u shfaq papritmas njė yll shumė i shndritshėm. Ylli ishte aq i shndritshėm saqė drita e tij mund tė vėrehej edhe gjatė ditės ndėrsa natėn ndriēonte edhe mė tepėr se Hėna.
Astronomėt kinezė e vėzhguan dhe e regjistruan kėtė fenomen, i cili ėshtė mė interesanti ndėr fenomenet astronomikė. Ai ishte njė supernovė.
Supernova ėshtė njė term, i cili pėrdoret kur njė yll shpėrbėhet nga njė shpėrthim i fuqishėm. Njė yll gjigand, me anė tė njė shpėrthimi tė frikshėm asgjėson vetveten dhe po me njė shpejtėsi tmerrėsisht tė madhe pėrhapet nė hapėsirė. Drita, e cila rrezatohet nga ky shpėrthim ėshtė mijėra herė mė e fortė se drita e tyre normale.
Astronomėt mendojnė se supernovat luajnė njė rol tė rėndėsishėm nė formimin e universit. Kėto shpėrthime sipas hamendjes sė tyre ndihmojnė nė transportimin e materieve nė pika tė ndryshme tė universit. Mbetjet e njė ylli, tė cilat shpėrndahen nga shpėrthimi supozohet se mblidhen nė njė skaj tė universit nga ku formojnė pėrsėri yje apo sisteme yjorė. Sipas kėtij supozimi Dielli, planetet nė Sistemin Diellor dhe padyshim edhe Toka jonė janė shfaqur shumė kohė mė parė si pėrfundim i njė shpėrthimi tė njė supernove.

Shpėrthimet e supernovave venė nė lėvizje tė gjithė materien nė hapėsirėn e universit. Interesante ėshtė se largėsitė nė univers janė tė pėrcaktuara nė atė mėnyrė qė tė mos ndikohen nga kėto shpėrthime.
Interesante ėshtė se me shikim tė parė, shpėrthimi i supernovės qėndron si njė fenomen i thjeshtė fizik por qė nė tė vėrtetė ėshtė i mbėshtetur nė disa ekuilibre tepėr delikatė. Kėtė gjė Majkėll Denton nė librin "Nature's Destiny (Fati i Natyrės)" e pėrshkruan kėshtu:
"Largėsitė midis supernovave dhe faktikisht midis tė gjithė yjeve janė shumė kritike. Nė galaktikėn tonė largėsitė midis yjeve janė pėrafėrsisht 30 milion milje. Nė qoftė se kjo largėsi do tė ishte pak mė e vogėl do tė sillte njė destabilizim nė orbitėn e planeteve. E nėse do tė ishte pak mė e madhe, materia e shpėrndarė nga njė supernovė do tė ishte aq e ērregullt sa qė me shumė mundėsi sisteme planetarė qė i ngjajnė tonit nuk do tė formoheshin kurrė. Qė universi tė jetė njė vend i pėrshtatshėm pėr jetė, shpėrthimet e supernovave duhet tė realizohen nė njė raport shumė preēiz dhe me kėto shpėrthime distanca midis tė gjithė yjeve duhet tė jetė nė njė largėsi po aq preēize.45
Raportet e supernovave dhe distancat e yjeve faktikisht janė vetėm dy veēori tė vogla brenda kėtij rregulli tė madh tė universit. Nėse do ta studionim pak mė me imtėsi universin do tė shikonim njė rregull tė jashtėzakonshėm.
-
-
aiiii
Pėrse ekzistojnė hapėsirat e mėdha?
Le tė kujtojmė shkurtimisht atė qė shpjeguam nė kapitujt e mėparshėm: Universi, i cili u shfaq pas Big Bengut ishte njė masė gazi e pėrbėrė vetėm nga hidrogjeni e heliumi dhe mė pas kjo masė e gaztė me anė tė reaksioneve bėrthamore tė projektuara qėllimisht formuan elemente mė tė rėndė. Por pėr kthimin e universit nė njė ambient tė pėrshtatshėm pėr jetė, nuk mjaftonte vetėm ekzistenca e kėtyre elementeve tė rėndė. Njė pikė e rėndėsishme kėtu ėshtė edhe forma e rregulli qė do tė merrte universi.
Fillimisht le tė shohim se sa i madh ėshtė universi.
Siē e dimė planeti Tokė ėshtė njė pjesė e Sistemit Diellor. Ky sistem formohet nga nėntė planete, tė cilėt sillen rrotull Diellit sė bashku me 54 satelitė tė tyre. Toka ėshtė planeti i tretė afėr Diellit.
Fillimisht le tė konceptojmė madhėsinė e kėtij sistemi. Diametri i Diellit ėshtė 103 herė mė i madh se diametri i Tokės. Le ta shtjellojmė kėtė me njė krahasim: Nėse diametrin e Tokės prej 12.200 kilometra do ta sillnim nė madhėsinė e njė zari tė vogėl qelqi, Dielli do tė merrte njė pėrmasė mė tė madhe se njė glob, sa dy topa futbolli. Interesante ėshtė edhe largėsia mes tyre pėr tė formuar njė model tė njėjtė me dimensionet reale, largėsia e zarit tė vogėl prej qelqi nga globi duhet tė jetė 280 metra. Ndėrsa ato planete orbita e tė cilėve ėshtė mė larg Diellit, duhet t'i vendosim me kilometra larg.
Ky dimension kaq gjigand i Sistemit Diellor qėndron shumė modest nė raport me galaktikėn "Rruga e Qumėshtit" ku ndodhet. Sepse nė galaktikėn "Rruga e Qumėshtit" ekzistojnė rreth 250 miliard yje nė madhėsinė e Diellit apo mė tė mėdhenj se ai. Ylli mė i afėrt me Diellin ėshtė Alfa Centauri. Nėse do ta pėrshtasim edhe Alfa Centaurin me maketin qė vendosėm Tokėn dhe Diellin atė do tė na duhet ta vendosim diku rreth 78.000 kilometra larg globit qė pėrfaqėsonte Diellin.
Le ta zvogėlojmė disi kėtė model. Toka le tė jetė njė grimcė e vogėl pluhuri, e cila mezi shihet me sy. Atėherė Dielli do tė jetė nė madhėsinė e njė kokrre arre dhe do tė zerė njė vend 3 metra larg Tokės. Mbėshtetur kėtyre pėrmasave Alfa Centaurin duhet ta vendosim 640 kilometra larg Diellit.
Galaktika e "Rrugės sė Qumėshtit" mbart 250 miliard yje, tė cilėt ndodhen larg njėri-tjetrit nė kėto distanca tė pabesueshme. Dielli ynė zė vend nė njė skaj larg qendrės sė kėsaj galaktike nė formė spirale.
Interesante ėshtė se nėse do tė mendojmė vendin qė zė galaktika e "Rrugės sė Qumėshtit" nė hapėsirė, kjo ėshtė shumė e vogėl. Sepse nė hapėsirė ndodhen edhe rreth 300 miliard galaktika tė tjera!... Hapėsirat midis kėtyre galaktikave janė miliona herė mė tė mėdha se largėsia reale e Diellit me Alfa Centaurin.
Nė lidhje me kėto madhėsi kaq marramendėse, Xhorxh Grinshtajn nė librin e tij "The Symbiotic Universe (Universi Simbiotik)" shkruan se:
"Nėse yjet do tė ishin pak mė afėr me njėri-tjetrin, astrofizika nuk do tė ishte shumė mė ndryshe. Nuk do tė ndodhte asnjė proces ndryshimi nė funksionet themelore tė fizikės nė yje, nebula apo nė trupat e tjerė qiellorė. Nėse e shohim nga larg pamja e galaktikės sonė do tė ishte e njėjta. I vetmi ndryshim do tė ishte kur mbrėmjeve tė shtriheshim nė bar dhe tek vėshtronim yjet, do tė shihnim se qielli do tė ishte i tejmbushur me yje. Mė falni, po; Do tė kishte edhe njė ndryshim tjetėr. "Unė", i cili do tė shihja kėtė peisazh nuk do tė ekzistoja... Kjo hapėsirė gjigande nė yjėsi ėshtė njė kusht pėr ekzistencėn tonė". 46
Grinshtajn e shpjegon edhe arsyen; hapėsirat boshe nė kozmos sigurojnė qė disa ndryshore fizike tė formulohen nė harmoni pikėrisht me jetėn tonė. Kjo ėshtė njė arsye edhe pėr ruajtjen e Tokės nga pėrplasjet me trupat qiellorė gjigandė, tė cilėt enden nėpėr kėto hapėsira kaq tė mėdha pa ushtruar mė tė voglin kėrcėnim pėr Tokėn.
Shkurtimisht pėrhapja e trupave qiellorė nė univers ėshtė nė strukturimin e duhur harmonik pėr jetėn tonė. Hapėsirat gjigande nuk janė formuar pa qėllim por janė shfaqur si pėrfundim i njė krijimi tė vullnetshėm.
"Vėrtetė, Ne e kemi stolisur qiellin mė tė afėrt (Tokės) me bukurinė e yjeve". (Safat, 6)
-
-
aiiii
Entropi dhe Rregull
Pėr tė kuptuar mė mirė konceptin e rregullit nė univers, fillimisht le t'iu flasim pėr njė nga ligjet mė themelore tė fizikės, mbi Ligjin e Dytė tė Termodinamikės.
Ligji i Dytė i Termodinamikės tregon se tė gjithė ato sisteme qė janė tė pavarur dhe enden nė kushte (natyrale) normale, me kalimin e kohės prishen, destabilizohen dhe ērregullohen. Kjo shprehet edhe si "Ligji Entropik". Entropia ėshtė njėsia matėse mbi ērregullimin qė pėrmbledh njė sistem fizik. Kalimi i njė sistemi tė rregullt, tė organizuar dhe tė planifikuar nė njė gjendje tė ērregullt, shpri-shur dhe tė paorganizuar reflekton drejtpėrdrejt nė entropinė e atij sistemi. Sa mė i madh tė jetė ērregullimi nė njė sistem aq mė e lartė do tė jetė edhe entropia e tij.
Kjo ėshtė diēka nė tė cilėn asistojmė shpesh gjatė jetės sonė. Psh, nėse braktisim njė makinė nė shkretėtirė dhe pas shumė muajsh nėse do ta kontrollojmė atė makinė padyshim qė nuk do tė pėrballemi me njė makinė mė tė zhvilluar se e vjetra apo nė kushte mė tė mira se ajo. Nė tė kundėrt do ta gjejmė me goma tė plasura, xhama tė thyera, me motorr tė kalbur dhe llamarina tė ndryshkura. Ose nėse e lėmė shtėpinė tė pabanuar, nė njė kohė tė shkurtėr do tė shohim se rregulli aty fillon e prishet dhe gjithēka mbulohet nga pluhuri. Kėtė mund ta parandalojmė vetėm me njė ndėrhyrje tė vetėdijshme (pra, duke e rregulluar dhe sistemuar atė).

Njė makinė e braktisur pėrkeqėsohet dhe bie copė-copė. Ēdo gjė nė univers i nėnshtrohet entropisė: li-gjet thonė se e lėnė nė vetvete, ēdo gjė me kalimin e kohės bėhet mė pak e qėndrueshme dhe e organizuar.
Ligji i Dytė i Termodinamikės apo siē njihet me emrin tjetėr Ligji Entropik, ėshtė njė ligj, i cili ėshtė vėrtetuar teorikisht dhe eksperimentalisht. Abert Ajnshtajn qė pranohet si shkencėtari mė i madh i shekullit tonė, e ka pėrkufizuar kėtė ligj si "ligji i parė i tė gjitha shkencave". Shkencėtari amerikan Xheremi Rifkin nė librin "Entropy: A New World View (Entropia: Vėshtrimi i njė bote tė re)" thotė:
"Ligji entropik do tė jetė njė paradigmė sunduese gjatė periudhės sė ardhshme tė historisė. Albert Ajnshtajni ka thėnė se ky ėshtė "ligji i parė i tė gjitha shkencave; ndėrsa Sėr Artur Edington shprehet pėr tė se ėshtė ligji metafizik mė suprem i tė gjithė universit".47
Interesante ėshtė se ligji entropik zhvlerėson nė njė mėnyrė tė prerė pretendimin e materializmit se universi ėshtė njė grumbull materiesh, e cila ėshtė e mbyllur kundrejt ēdo ndėrhyrjeje tė mbinatyrshme. Nė univers ekziston njė rregull shumė i qartė por qė vetė ligjet e universit mundohen pėr ta prishur atė rregull. Nga kėtu dalin dy pėrfundime:
1- Universi nuk mund tė ketė ekzistuar qė nga pafundėsia siē pretendojnė materialistėt. Po tė ishte ashtu Ligji i Dytė i Termodinamikės prej kohėsh do ta kishte ngritur nė maksimum entropinė nė univers dhe ky i fundit do tė kthehej nė njė gjendje homogjene pa asnjė lloj rregulli nė tė.
2- Ėshtė i pavlefshėm edhe pretendimi se universi ėshtė formuar pas Big Bengut pa asnjė kontroll, mbikqyrje dhe ndėrhyrje tė mbinatyrshme. Universi i shfaqur pas Big Bengut ishte njė univers qė sundohej nga parregullsia. Me kalimin e kohės rregulli nė kėtė univers ėshtė shtuar dhe universi ka arritur nė struktura tė pėrsosura sot. Dhe kjo meqė ėshtė realizuar nė kundėrshtim me ligjin entropik, dmth, qė universi ėshtė organizuar me njė krijim tė mbinatyrshėm.

Galaktikat janė nga njė provė mbi strukturėn e rregullt tė universit. Kėto sisteme tė mahnitshme, tė cilat nė brendėsi tė tyre mbartin mesatarisht 300 miliard yje, sillen nė njė ekuilibėr dhe harmoni tė qartė.
Pikėn e dytė le ta shtjellojmė me anėn e njė shembulli. Universin ta mendojmė si njė shpellė gjigande tė mbushur me grumbuj gurėsh e shkėmbinjsh. Nėse do ta braktisim nė kushte natyrore dhe do tė presim miliarda vjet me radhė, do tė shohim se ajo do tė jetė nė njė gjendje mė tė ērregullt se ē'ishte. Nėse pas miliarda vjetėsh nė shpellė do tė gjendeshin statuja tė panumėrta gurėsh e tė punuara hollė, menjėherė do tė mendonit se ky rregull nuk kishte prejardhje nga ligjet natyrore. I vetmi shpjegim mbi shkakun e kėtij rregulli do tė ishte ndėrhyrja e njė "mendjeje tė ndėrgjegjshme".
Ja pra, ky rregull qė mbizotėron nė kėtė univers ėshtė njė tregues i qartė i ekzistencės sė njė Inteligjence tė Epėrme. Fizikanti nobelist gjerman Maks Plank rregullin nė univers, e shpjegon si mė poshtė:
"Nėse do t'i pėrmbledhim fjalėt, ēdo gjė qė mėsojmė nga shkencat pozitive rreth strukturės gjigande tė natyrės ėshtė njė tregues i njė rregulli, i cili sundon mbi tė. Ky ėshtė njė rregull i pavarur nga inteligjenca njerėzore. Aq sa mund tė pėrkufizojmė me perceptimet tona ky rregull mund tė jetė shfaqur vetėm nė saje tė njė pėrpilimi tė qėllimshėm. Ky ėshtė njė argument i qartė qė universi zotėron njė rregull tė vullnetshėm".48

Fizikanti nobelist Maks Plank: "Nė univers mbizotėron njė rregull i qartė... Ky rregull mund tė shfaqet vetėm me njė pėrpilim tė ndėrgjegjshėm".
Materializmi, i cili mbron tezėn se universi ekziston qė nga pafundėsia dhe nė asnjė mėnyrė nuk ėshtė sistemuar, ėshtė brenda njė kolapsi pėrballė rre-gullit dhe ekuilibrit madhėshtor tė universit. Pol Devis shpjegon se:
"Kudo qė tė hedhim sytė nė univers qė nga galaktikat mė tė largėta e deri nė thellėsi tė atomit ndodhemi pėrballė njė rregulli tė pėrsosur... Nė qendėr tė kėtij universi special dhe tė rregullt shtrihet koncepti "informacion". Njė sistem, i cili ekspozon njė rregull tė veēantė dhe tė organizuar nė njė shkallė shumė tė lartė, kėrkon informacione shumė tė dendura pėr ta pėrshkruar atė. Apo e thėnė ndryshe ky sistem pėrfshin informacione tejmase tė denduara (voluminoze)...
Kėtu na shfaqet njė pyetje tepėr kurioze. Meqė informacioni dhe rregulli zotėrojnė njė prirje natyrore drejt vetėasgjėsimit tė tyre, nga ka ardhur nė atė fillim i gjithė ai informacion, i cili e bėri Tokėn njė vend tė veēantė? Universi i ngjan zemrekut tė njė ore, i cili zbrazet dalė nga dalė. Si ka mundur tė shpėtojė fillimisht"?49
Ajnshtajni rregullin nė univers e ka quajtur diēka tė "papritur" por qė faktikisht duhet quajtur "mrekulli" dhe e shpjegon kėshtu:
"Faktikisht si a priori (e parapranuar) Toka mund tė vijė nė gjendje tė rregullt (ligjore) vetėm nėse atė e sistemojmė me inteligjencėn tonė sistemuese. Ky do tė ishte njė sistemim si renditja e shkronjave alfabetike tė njė gjuhe... Por nė Tokėn materiale ekziston njė gradė aq e lartė e rregullit, e cila nuk mund tė lejojė auto-rizimin e a priorit. Kjo ėshtė njė "mrekulli" dhe paralelisht me shkencėn tonė sa vjen e forcohet mė tepėr".50
Shkurtimisht rregulli ekzistues nė univers, i cili pėrmbledh njė "informacion" tė madh, ėshtė krijuar nga ana e njė Krijuesi Suprem, zotėrues i tė gjithė universit. Mė njė shprehje disi mė tė qartė, i gjithė universi ėshtė krijuar dhe sistemuar nga Allahu dhe prej Tij mbrohet nga ērregullimet.
Allahu nė Kuran shpjegon se qiejt dhe Toka vetėm nėse qėndrojnė nėn mbrojtjen e fuqisė sė Tij nuk do tė arrijnė tė ērregullohen:
"Allahu i mban qiejt dhe tokėn qė tė mos zhduken, e nėse zhduken, s'ka askush pos Tij qė mund t'i mbajė; Ai ėshtė qė nuk nxitohet, ėshtė qė falė". (Fatir, 41)
Ky rregull hyjnor nė univers tregon edhe njė herė se sa fjalė boshe janė pretendimet e materialistėve kur thonė "universi ėshtė njė grumbull materiesh tė pakontrolluara". Allahu kėtė e shpjegon kėshtu nė njė ajet:
"E sikur tė pėrputhej e vėrteta me dėshirat e tyre, do tė shkatėrroheshin qiejt e toka dhe ēdo gjė qė gjendet nė to...". (Muminun, 71)
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga hat : 02-08-2009 mė 08:52
ajiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
-
-
aiiii
Sistemi Diellor
Sistemi Diellor ku ndodhet edhe Toka, ėshtė njė nga sipėrfaqet ku mund tė vėzhgohet mė qartė, rregulli i universit. Nė Sistemin Diellor zėnė vend 9 planete dhe 54 satelitė tė lidhur me to. Kėto planete janė, duke i marrė sipas largėsisė sė tyre nga Dielli: Mėrkuri, Afėrdita, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Neptuni, Urani dhe Plutoni. Mes kėtyre planeteve dhe 54 satelitėve tė tyre, i vetmi trup qiellor qė zotėron njė sipėrfaqe dhe atmosferė tė pėrshtatshme pėr jetė ėshtė Toka.
Tek analizojmė strukturėn e Sistemit Diellor pėrballemi me njė ekuilibėr shumė tė madh. Faktori, i cili i ruan planetet nga i ftohti ngrirės i hapėsirės ėshtė "forca tėrheqėse" e Diellit dhe "forca centrifugale" e planeteve. Dielli me anė tė forcės sė madhe tėrheqėse qė zotėron tėrheq tė gjithė planetet rreth tij dhe ato nė saje tė orbitave qė shkaktohen nga forca centrifugale i rezistojnė kėsaj tėrheqjeje. Por nėse shpejtėsia orbitale e planeteve do tė ishte pak mė e ngadaltė, atėherė kėto planete do tė thitheshin me shpejtėsi nga Dielli dhe do tė gėlltiteshin nga ai me njė shpėrthim tė madh.

Albert Ajnshtajn: "Nė botėn materiale ekziston njė rregull i mrekullueshėm".
Edhe e kundėrta ėshtė e mundshme. Nėse planetet do tė silleshin rreth Diellit mė shpejt, atėherė forca e tij nuk do tė mjaftonte pėr t'i mbajtur dhe kėto planete do tė endeshin shkujdesshėm nėpėr hapėsirė. Pėr fatin tonė tė mirė ky ekuilibėr ekziston dhe sistemi i mbron forcat nė mėnyrė qė gjithēka tė qarkullojė sipas orbitės pėrkatėse.
Tė tėrheq vėmendjen kėtu ky rregull, i cili ėshtė krijuar i veēantė pėr ēdo planet. Largėsitė e tyre me Diellin janė tė ndryshme dhe aq mė tepėr qė janė tė ndryshme edhe pėrmasat e tyre. Pėr kėtė arsye duhet pėrcaktuar njė shpejtėsi orbitale e veēantė pėr secilin nė njė mėnyrė tė tillė qė as t'i afrohen e as t'i largohen mė tepėr Diellit.
Konceptet materialiste astronomike pretendojnė se origjina e Sistemit Diellor nuk mund tė shpjegohet me perioda fizike natyrore, pra, ky sistem ėshtė formuar rastėsisht vetvetiu. Por tė gjitha teoritė e shfaqura kėto 300 vitet e fundit nuk janė gjė tjetėr veēse spekulacione. Origjina e Sistemit Diellor pėr pikėpamjet materialiste ėshtė akoma njė sekret i pashpjegueshėm.
Kepler, Galilei si dhe tė tjerė astronomė, tė cilėt zbuluan ekuilibrin e jashtėzakonshėm delikat tė Sistemit Diellor, patėn deklaruar se projektimi kaq i qartė i kėtij sistemi tregon ekzistencėn e Zotit dhe provon ndėrhyrjen e Tij nė univers. Isak Njutoni qė ka bėrė zbulime tė rėndėsishme nė strukturėn e Sistemit Diellor dhe qė quhet "shkencėtari mė i madh qė ka jetuar deri mė sot" ka thėnė:
"Ky sistem delikat i pėrbėrė nga Dielli, planetet dhe kometat ėshtė burim vetėm i vullnetit dhe mbikqyrjes sė njė Ekzistence Inteligjente dhe Supreme... Ai i drejton kėto dhe pėr shkak tė kėtij sovraniteti thėrritet "Zot i njė fuqie tė epėrme".51
"As dielli nuk mund ta arrijė hėnėn, e as nata ditėn. Po secili noton nė njė orbitė tė caktuar."
(Jasin 40)
-
-
aiiii
Pozicioni i Tokės
Pranė kėtij ekuilibri tė mahnitshėm tė Sistemit Diellor edhe pozicioni i Tokės, planetit ku ne jetojmė, nė kėtė sistem dhe nė hapėsirė nė pėrgjithėsi, ėshtė pėrsėri tregues i ekzistencės sė njė krijimi tė pėrsosur.
Isak Njuton, njė nga pionierėt dhe themeluesit e fizikės moderne dhe tė astronomisė, shikonte nė strukturėn e universit faktin e mrekullueshėm tė krijimit hyjnor.
Zbulimet e fundit astronomike tregojnė se ekzistenca e planeteve tė tjerė nė sistem luan njė rol tė rėndėsishėm mbi orbitėn dhe sigurinė e Tokės. I tillė ėshtė edhe pozicioni i Jupiterit. Ky i fundit ėshtė planeti mė i madh i Sistemit Diellor. Faktikisht me ekzistencėn e tij ai siguron ekuilibrin e planetit Tokė. Llogaritjet astrofizike nxorrėn nė pah se ekzistenca e Jupiterit nė orbitėn ku gjendet siguron stabilitetin e Tokės dhe tė planeteve tė tjerė nė sistem. Njė funksion dytėsor i Jupiterit pėr mbrojtjen e Tokės shpjegohet kėshtu nė njė shkrim tė Xhorxh Uethėrill me titull "Sa i veēantė ėshtė Jupiteri":
"Nė vendin ku gjendet Jupiteri nėse nuk do tė ishte njė planet me madhėsinė e tij, Toka do tė ishte njė objektiv efektiv pėrafėrsisht 1.000 herė mė tepėr pėr kometat dhe meteorėt qė enden nė hapėsirė... Nėse Jupiteri nuk do tė ndodhej nė vendin ku ėshtė edhe ne nuk do tė ekzistonim pėr tė kėrkuar origjinėn e Sistemit Diellor".52
Shkurtimisht struktura e Sistemit Diellor zotėron njė projektim posaēėrisht pėr tė siguruar jetėn nė Tokė. Tani le tė flasim pak pėr pozicionin e Sistemit Diellor nė univers. Ashtu siē e cilėsuam edhe mė lart Sistemi Diellor nuk zė vend nė qendėr tė galaktikės "Rruga e Qumėshtit", por nė njė skaj tė krahėve tė saj gjigandė. A krijon kjo ndonjė avantazh pėr ne? Majkėll Denton nė librin "Nature's Destiny (Fati i Natyrės)" kėtė ēėshtje e shpjegon si mė poshtė:
"Njė tjetėr fakt goditės ėshtė se universi jo vetėm ėshtė i harmonizuar nė mėnyrė tė jashtėzakonshme pėr tė mbuluar ekzistencėn dhe nevojat tona biologjike, por ėshtė edhe i formuluar nė atė mėnyrė qė ne tė arrijmė ta perceptojmė atė... Pozicioni i sistemit tonė nė njė skaj tė krahėve tė galaktikės ėshtė njė pozicion qė netėve duke vėzhguar qiellin tė na mundėsojė marrjen e sa mė tepėr informacioneve rreth strukturės sė pėrgjithshme tė universit dhe pėr tė arritur studimin e galaktikave edhe mė tė largėta. Nėse do tė zinim vend nė mesin e galaktikės asnjėherė nuk do tė dinim rreth strukturės spirale tė galaktikės dhe nuk do t'ia kishim idenė as strukturės sė universit".53
E thėnė ndryshe si ligjet fizike tė universit ashtu edhe pozicioni i Tokės nė hapėsirė, pėrmbledhin argumente, tė cilat tregojnė se ky univers ėshtė projektuar posaēėrisht pėr njeriun.
Pra, ėshtė njė fakt tashmė qė universi ėshtė krijuar dhe sistemuar nga Allahu.
Nė disa raste njerėzit pėr ta konceptuar diēka tė tillė duhet tė arsyetojntė sinqerisht dhe pa paragjykime. Ēdo njeri, i cili nė ndėrgjegjen e tij mendon tė sinqertė se nė univers asgjė nuk ėshtė fryt i rastėsisė dhe i paqėllimtė siē cilėsohet edhe nė ajet "Ne nuk e krijuam qiellin e as tokėn dhe ēka ka nė mes tyre pa qėllim, ai ėshtė mendimi i atyre qė nuk besuan...." (Sad 27), kupton se gjithēka ėshtė krijuar dhe sistemuar nga Zoti posaēėrisht pėr njeriun.
Ky kuptim i thellė nė njė ajet tjetėr tė Kuranit shpjegohet:
"Nė krijimin e qiejve e tė tokės, nė ndyshimin e natės dhe tė ditės, ka argumente tė qarta pėr ata qė kanė arsye dhe intelekt. Pėr ata qė Allahun e pėrmendin me pėrkujtim kur janė nė kėmbė, kur janė ulur, kur janė tė shtrirė dhe thellohen nė mendime rreth krijimit tė qiejve e tė tokės (duke thėnė): Zoti ynė, kėtė nuk e krijove kot, i lartėsuar qofsh, ruana prej dėnimit tė zjarrit! (Ali Imran, 190-191)
Vazhdon...
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga hat : 02-08-2009 mė 08:55
ajiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
-
-
aiiii
Planeti Blu
Planeti Blu
Toka me atmosferėn dhe oqeanet, me biosferėn e ndėrlikuar,
me oksidimin e pėrcaktuar tė kores sė saj, me
shtretėrit e pasur tė Silicit, me shkėmbinjtė e ngurtė
apo/dhe metamorfikė, me shtretėrit e pasur tė akujve,
shkretėtirat, pyjet, tundrat, fushat me bar, liqenet me ujė
tė ėmbėl, shtretėrit e naftės dhe tė qymyrit, vullkanet,
kafshėt, bimėt, fushat magnetike, relievi i fundoqeanit
dhe magmat e saj lėvizėse..., pėrbėn njė sistem tė ndėrlikuar
dhe tepėr mahnitės (admirues).
J. S. Ljuis, gjeolog amerikan 54

Nėse do tė kryenim njė udhėtim nė Sistemin Diellor do tė pėrballeshim me njė tabllo interesante. Tė supozojmė se e filluam udhėtimin nga fundi i sistemit planetar dhe atje do tė hasnim planetin Pluton. Ky trup qiellor i vogėl ėshtė njė vend shumė "i ftohtė". Pėrafėrsisht -238°C!... Nė kėtė tė ftohtė ngrirės brenda planetit zė vend edhe atmosfera e tij tepėr e mprehtė. Atmosfera, vetėm kur planeti zotėron njė orbitė ekliptike dhe nė periudha kur ėshtė mė afėr Diellit, ėshtė nė gjendje tė gaztė. Pjesėn tjetėr tė kohės atmosfera e tij kthehet nė njė masė akulli. Shkurtimisht Plutoni ėshtė njė grumbull akulli i vdekur (i pa jetė).
Tek pėrparojmė drejt qendrės sė Sistemit Diellor ndalesa tjetėr do tė jetė Neptuni. Edhe ky planet ėshtė mjaft "i ftohtė". Temperatura nė sipėrfaqe ėshtė rreth -218°C. Atmosfera, e cila pėrbėhet nga hidrogjeni, heliumi dhe gazet metan, ėshtė helmuese pėr njeriun. Erėrat qė fryjnė nė sipėrfaqe tė planetit pėrngjajnė me furtunat e tmerrshme, tė cilat arrijnė njė shpejtėsi 2.000 km nė orė.
Planeti tjetėr do tė jetė Urani. Ai ėshtė njė "planet i gaztė" me njė strukturė tė pėrbėrė nga shkėmbinj dhe akuj tė shumtė. Temperatura atmosferike ėshtė mesatarisht -214°C. Atmosfera e pėrbėrė nga hidrogjeni, heliumi dhe metani nuk ėshtė aspak e pėrshtatshme pėr jetė.

"Allahu krijoi qiejt dhe tokėn me njė seriozitet tė caktuar. Nė to mė tė vėrtetė ka fakte pėr besimtarėt". (Ankebut, 44)
Ndėrsa vazhdojmė udhėtimin arrijmė te Saturni. Ky planet, i dyti pėr nga madhėsia nė Sistemin Diellor njihet nga unazat qė e rrethojnė. Kėto tė fundit pėrbėhen prej gazit, akullit dhe copa shkėmbinjsh. Interesante ėshtė edhe struktura e kėtij planeti. Saturni me kuptimin e plotė tė fjalės ėshtė njė planet i gaztė: 75% tė vėllimit tė tij e zė hidrogjeni dhe 25% heliumi. Dendėsia ėshtė akoma mė e ulėt se ajo e ujit. Pėr kėtė arsye, nėse do tė kėrkojmė tė ulim njė anije kozmike nė Saturn, duhet ta projektonim nė formėn e njė gomoneje nė mėnyrė qė tė notonte. Temperatura sėrish ėshtė tmerrėsisht e ulėt: -178°C.
Duke pėrparuar drejt, arrijmė te planeti mė i madh i Sistemit Diellor, Jupiteri. Jupiteri me, njė pėrmasė 318 herė mė tė madhe se Toka, ėshtė edhe ky njė planet i gaztė. Ėshtė e vėshtirė tė bėsh dallim mes atmosferės, sipėrfaqes dhe strukturės sė brendshme tė kėtij planeti dhe po aq e vėshtirė ėshtė tė pėrcaktosh njė "temperaturė atmosferike" pėr tė. Por nė pjesėt e sipėrme tė tij duke e quajtur si atmosferė, temperatura ėshtė -143°C. Ekzistenca e njollave tė mėdha tė kuqe nė sipėrfaqe tė tij, nga vėzhgimet e bėra nga Toka dihet qė prej afėrsisht 300 vjetėsh. Kėto njolla tė kuqe u zbuluan nė shekullin tonė se nuk ishin gjė tjetėr veēse furtuna 2 herė mė tė mėdha se Toka. Shkurtimisht Jupiteri ėshtė njė planet ku nuk gjendet mė e vogla pjesė toke, ku mbizotėron njė i ftohtė ngrirės, ku pėrjetohen furtuna tė tmerrshme qė zgjasin me qindra vite me radhė dhe me njė fushė magnetike qė mund tė vrasė ēdo gjallesė.
Pas Jupiterit vjen Marsi. Atmosfera e Marsit ėshtė njė pėrzierje helmuese qė pėrmban sasi tė konsiderueshme dioksidi karboni. Nė sipėrfaqe tė planetit nuk gjendet absolutisht ujė. Nė sipėrfaqe tė tij na tėrheqin vėmendjen kratere gjigandė, tė cilėt janė shfaqur me pėrplasjen e meteorėve tė mėdhenj mbi tė. Mbi sipėrfaqen e tij fryjnė erėra tė fuqishme dhe furtuna rėre, tė cilat zgjasin me muaj. Temperatura ėshtė afėrsisht -53°C. Edhe pse pėr tė janė bėrė shumė spekulime, Marsi ėshtė njė planet pa jetė.
Duke e lėnė mėnjanė Planetin Blu qė na shfaqet, kalojmė tek Afėrdita. Nė tė kundėrt me tė ftohtėt qė pllakosnin planetet e tjerė, nė Afėrditė mbizotėron njė i nxehtė djegės. Temperatura nė sipėrfaqe arrin nė 450°C. Kjo ėshtė njė temperaturė qė mjafton pėr tė shkrirė edhe plumbin. Njė veēori tjetėr tmerruese e tij ėshtė atmosfera e rėndė qė formohet nga njė shtresė e dendur dioksidi karboni. Trysnia atmosferike arrin deri nė 90 atmosferė. Kjo ėshtė e njėjtė me trysninė e ujit 1 km thellė nė det. Veēanėrisht, nė atmosferėn e Afėrditės gjendet edhe njė cipė kilometra e gjerė acidi sulfurik. Pėr kėtė arsye vazhdimisht nė planet bien shira acide vdekjeprurėse. Nė njė ambient tė tillė qė tė pėrkujton ferrin, nuk mund tė jetojė asnjė gjallesė.

Edhe Marsi, i cili ėshtė njė nga planetet e Sistemit Diellor qė ka karakteristika mė tė pėrafėrta me Tokėn, faktikisht ėshtė aq i thatė dhe njė grumbull shkėmbinjsh tė pajetė qė kurrė nuk mund tė krahasohen me Tokėn.
Nėse vazhdojmė akoma drejt Diellit do tė arrijmė nė planetin Mėrkur, nė krye tė sistemit. Karakteristika mė interesante e Mėrkurit ėshtė rrotullimi jashtėzakonisht i ngadaltė rreth vetes. Shpejtėsia e rrotullimit rreth boshtit tė tij ėshtė aq e ngadaltė sa edhe vetė rrotullimi i tij rreth Diellit. Nėse kryen dy rrotullime rreth Diellit planeti arrin tė plotėsojė vetėm tre rrotullime rreth vetes. Pra, dy vite janė tė barabarta me tre ditė. Zgjatja kaq e madhe e ditės dhe e natės, duke e skuqur njėrėn anė tjetrėn e ngrin. Pėr kėtė arsye ndryshimi i temperaturės sė ditės nga nata ėshtė afro 1.000°C. Sigurisht qė njė mjedis i tillė nuk mund tė strehojė kurrė gjallesa.
Shkurtimisht, 8 prej 9 planeteve (bashkangjitur kėtu edhe 54 satelitė, tė cilėt nuk i pėrmendėm) nuk janė trupa qiellorė tė pėrshtatshėm pėr tė jetuar. Ēdonjėri prej tyre ėshtė i pajetė dhe njė grumbull gazi, akulli dhe shkėmbinjsh.
Ndryshe nga tė gjithė kėto ėshtė vetėm Planeti Blu, tė cilin e kaluam pa folur rreth tij. Qė prej atmosferės e deri nė format e relievit, nga temperatura nė fushėn magnetike, nga elementet deri te largėsia nga Dielli, me tė gjithė ekuilibret e tij ėshtė i krijuar posaēėrisht pėr jetėn.
-
-
aiiii
Njė paralajmėrim ndaj mashtrimit tė "Adaptacionit"

Sipėrfaqja e tmerrshme e Afėrditės.
Temperatura nė sipėrfaqe tė Afėrditės arrin deri nė 450o C. Kjo nxehtėsi do tė mjaftonte pėr tė shkrirė edhe plumbin. Sipėrfaqia e kėtij pla-neti pėrngjan me njė top zjarri tė mbuluar nga llava. Atmosfera e mbushur me shtresa acidi sulfurik, shkakton shira tė vazhdueshėm acidė. Trysnia atmosferike ėshtė e barazvlefshme me trysninė e ujit 1 km thellė nė det.
Nė kėtė pjesė do tė studiojmė se Toka ėshtė njė planet i zgjedhur posaēė-risht pėr jetėn dhe tė gjitha veēoritė e saj janė formuluar pėr kėtė qėllim. Por para kėsaj do tė ishte e dobishme pėr tė kuptuar mė mirė kėtė ēėshtje tė bėnim njė kujtesė. Kjo ėshtė njė kujtesė pėr ata, tė cilėt janė mėsuar tė supozojnė si tė vėrtetė shkencore teorinė e evolucionit dhe pėr ato, tė cilėt mbrojnė me ngulm konceptin e "adaptacionit".
Adaptacion do tė thotė pėrshtatje. Teoria e evolucionit, e cila mbron tezėn ndėr koinēidenca se tė gjitha gjallesat rrjedhin nga njė stėrgjysh i pėrbashkėt, e pėrdor shpesh kėtė koncept. Evolucionistėt pretendojnė se gjallesat duke iu pėrshtatur ambientit ku jetojnė vazhdimisht janė transformuar nė tė tjera specie (lloje). Pavleftėsinė e kėtij pretendimi e kemi studiuar nė punimet tona tė mėparshme. Mekanizmat pėr t'iu pėrshtatur kushteve tė ndryshme tė natyrės funksionojnė brenda kufinjve tė caktuar dhe asnjėherė nuk mund tė transformojnė njė specie nė njė tjetėr.55 (Shihe kreun te "Rrėzimi i Evolucionit"). Faktikisht koncepti i evolucionit me adaptacion ėshtė mbetje e njė botėkuptimi tė njė shkence primitive qė nga periudha e Lamarkut dhe qė ėshtė refuzuar shpesh prej zbulimeve shkencore.
Edhe pse nuk mbėshtetet nė baza shkencore idea e adaptacionit indoktrinohet shpejt te njerėzit. Kėtyre personave nėse u thuhet se Toka ėshtė njė planet i krijuar posaēėrisht pėr jetėn e tyre, menjėherė fillojnė tė thonė se "nė kėtė planet tė tilla kushte jetese janė shfaqur, ashtu siē zhvillohen kushte tė tjera nė planete tė tjerė". Psh, nė Tokė jetojnė njerėz si ne, ndėrsa nė planetet e tjerė si Plutoni, mendojnė se jetojnė specie tė vogėla e tė gjelbėrta, tė cilat nė vend tė ujit pijnė acid sulfurik dhe nė vend tė oksigjenit thithin helium dhe ku djersisin nė njė temperaturė 238°C. Pamjet e kėtyre specieve tė vogla imagjinare, tė cilat u xhiruan nė studiot e Hollywood-it si filma shkencorė, ushqejnė vazhdimish imagjinatėn e kėtyre personave.
Nė fakt, nė themel tė kėsaj imagjinate shtrihet injoranca. Prandaj ato evolucionistė, tė cilėt njohin biologjinė dhe biokiminė nuk i mbėshtesin fantazi tė tilla. Ata e dinė shumė mirė qė jeta mund tė ekzistojė vetėm atėherė kur sigurohen elementė dhe kushte tė caktuara. Ata, tė cilėt mbėshtesin pėrrallėn rreth asaj specieje tė gjelbėrt janė pothuajse nė ēdo kohė ato persona, tė cilėt i besojnė verbėrisht nocionit tė evolucionit e qė nuk e kanė as mė tė voglėn njohuri mbi biologjinė dhe biokiminė por qė kėtė padituri tė tyre e mbulojnė me inkurajimin qė i japin kėto skenare tė trilluara.
Pėr kėtė arsye, pėr tė mos rėnė nė kurthin e mashtrimit tė adaptacionit nė fjalė, le tė theksojmė se: Jeta mund tė ekzistojė vetėm nėse i sigurohen elemente dhe kushte tė caktuara. Modeli i jetės reale shkencore ėshtė "njė jetė me bazė karbonin" dhe shkencėtarėt kanė arritur nė pėrfundimin e pėrbashkėt se nė asnjė pikė tjetėr tė universit nuk mund tė ketė jetė fizike.
Karboni ėshtė elementi i gjashtė i tabelės periodike. Ky atom ėshtė baza e jetės nė Tokė sepse tė gjitha molekulat themelore organike (si aminoacidet, proteinat, acidet nukleike) formohen nga kombinimet e karbonit me disa atome tė tjerė. Karboni duke u bashkuar me atome tė tjerė, si hidrogjeni, oksigjeni dhe azoti nxjerr nė pah me miliona lloje tė ndryshme proteinash nė trupin tonė. Nuk ka asnjė element tjetėr qė tė zerė vendin e karbonit; sepse siē do tė shpjegojmė edhe nė krerėt vijues, asnjė element tjetėr nuk zotėron veēorinė e krijimit tė njė larmie tė tillė lidhjesh kimike nga tė cilat varet jeta jonė.
Prandaj nėse do tė ketė jetė nė njė planet tjetėr nė univers, kjo duhet tė jetė medoemos njė jetė me "bazė karbonin".56
Jeta me bazė karbonin ka disa kushte tė pandryshueshme. Psh, pėrbėrjet me bazė karbonin (psh, proteinat) mund tė krijohen vetėm nė kufinj tė caktuar temperature. Proteinat fillojnė tė shkatėrrohen nė temperatura mė tė larta se 120°C dhe tė ngrijnė nė temperatura mė tė ulėta se -20°C. Pėr tė bėrė tė mundur njė jetė me bazė karbonin duhet tė jenė nė kufinj shumė tė ngushtė dhe tė caktuar jo vetėm temperatura por edhe faktorė si forca tėrheqėse e Tokės, pėrbėrėsit atmosferikė, fuqia magnetike etj. E nėse prishet qoftė njėri prej kėtyre kufinjve, psh, nėse luhatjet e temperaturės i kalojnė 120°C, atėherė mbi tokė nuk do tė kishte jetė.
Pėr kėtė arsye as nė Tokė e as nė ndonjė planet tjetėr nuk mund tė ekzistojnė qenie tė shembullit tė specieve tė gjelbėrta qė pėrmendėm mė sipėr. Jeta mund tė ekzistojė nė ambiente tė tilla ku plotėsohen shumė kushte tė posaēme dhe tė caktuara. E thėnė ndryshe, gjallesat mund tė ekzistojnė nė njė ambient tė krijuar posaēėrisht pėr to.
Toka ėshtė njė ambient i projektuar posaēėrisht pėr kėtė qėllim.
-
-
aiiii
Temperatura e Tokės


Toka ndryshe nga tė gjitha trupat e tjerė qiellorė qė dihen, zotėron njė atmosferė, temperaturė dhe sipėrfaqe tė pėrshtatshme pėr jetėn. Nė 63 trupat e tjerė qiellorė tė Sistemit Diellor nuk ka shenja uji, bazė ky pėr jetėn.
Ndėrsa nė Tokė 3/4 e saj janė tė mbuluara nga uji.
Kushtet mė tė domosdoshme pėr jetėn nė Tokė nė shikim tė parė janė atmosfera dhe temperatura. Planeti Blu zotėron njė atmosferė tė pėrshtatshme pėr frymėmarrje dhe vlera temperature pėr tė lejuar njė llojshmėri tė madhe gjallesash tė ndėrlikuara dhe veēanėrisht pėr jetėn njerėzore. Kėto dy faktorė kaq tė ndryshėm nga njėri-tjetri janė shfaqur si rezultat i plotėsimit tė kushteve ideale pėr secilin.
Njėra nga kėto ėshtė largėsia e Tokės nga Dielli. Sigurisht qė Toka po tė ishte afėr Diellit sa ē'ėshtė Afėrdita apo larg tij sa ē'ėshtė Jupiteri, nuk do tė kishte vle-rat e duhura tė temperaturės pėr tė mundėsuar jetėn. Molekulat organike me bazė karbonin, ashtu siē e cilėsuam pak mė parė mund tė formohen vetėm midis kufi-njve tė temperaturės 120°C dhe -20°C. I vetmi planet, i cili zotėron vlera tė tilla tempetature nė Sistemin Diellor ėshtė Toka.
Kur mendojmė universin nė tėrėsi shohim se ėshtė njė fakt qė kėto kufinj temperature, tė cilat janė tė domosdoshme pėr jetėn, nuk mund t'i gjejmė kudo. Sepse temperaturat nė univers ndryshojnė nga temperaturat e tmerrshme me mili-arda gradė tė yjeve mė tė nxehtė deri nė pikėn zero absolute qė ėshtė - 273.15°C. Nė kėtė raport gjigand tė temperaturės ėshtė shumė e vėshtirė pėr tė pėrcaktuar intervalin e temperaturės qė tė lejojė jetėn me bazė karbonin. Vetėm Toka zotėron plotėsisht kėtė interval tė duhur tė temperaturės.
Gjeologėt amerikanė Frank Pres dhe Rajmond Siver na tėrheqin vėmendjen mbi temperaturėn e sipėrfaqes sė tokės. Sipas deklaratave tė tyre "jeta ėshtė e mundur vetėm nė njė interval shumė tė kufizuar tė temperaturės!..." dhe kėto kufinj formojnė pothuajse njė pjesė prej vetėm 1% midis temperaturės sė Diellit dhe zeros absolute. Edhe temperatura e Tokės ėshtė pikėrisht nė kėtė interval tė ngushtė.57

Shumė faktorė krejtėsisht tė ndryshėm siē janė largėsia midis Diellit dhe Tokės, shpejtėsia e rrotullimit tė planetit, pjerrėsia e aksit tė tij, dhe relievi gjeografik i sipėrfaqes; tė gjitha kėto kombinohen pėr tė siguruar qė bota jonė tė ngrohet nė mėnyrėn mė tė mirė pėr tė cilėn ka nevojė jeta dhe qė kjo ngrohje tė shpėrndahet nė mėnyrė tė pėrshtatshme.
Temperatura e Tokės, e cila ėshtė ideale, sigurisht qė ka lidhje ngushtė me distancėn Diell-Tokė dhe nxehtėsinė qė pėrhapin rrezet e Diellit mbi Tokė. Sipas llogaritjeve, energjia e Diellit qė mbėrrin nė Tokė sikur tė ishte vetėm 10 % mė e vogėl, nė sipėrfaqen e Tokės do tė formoheshin shtresa akujsh me trashėsi disa metra. Me ngritjen pak tė temperaturės, tė gjitha gjallesat do tė vdisnin nga nxehtėsia.
E rėndėsishme ėshtė edhe shpėrndarja e kėsaj temperature ideale tė Tokės nė mėnyrė tė ekuilibruar nė tė gjithė planetin. Dhe pėr t'u arritur njė ekuilibėr i tillė janė marrė disa masa tė posaēme.
Psh, plani i pjerrėt prej 23° 27' i Tokės, pengon nxehtėsinė e tepėrt, e cila mund tė krijojė pengesa nė formimin e atmosferės midis ekuatorit dhe poleve. Po tė mos ekzistonte njė plan i tillė pjerrėsie ndryshimi i nxehtėsisė midis territoreve polare dhe ekuatorit do tė rritej shumė dhe do tė bėhej i pamundur krijimi i njė atmosfere tė pėrshtatshme pėr tė jetuar.
Shpejtėsia e rrotullimit tė Tokės rreth vetes ndihmon pėrhapjen e ekuilibruar tė temperaturės. Toka plotėson rrotullimin e plotė rreth vetes brenda 24 orėve dhe pėr kėtė arsye netėt dhe ditėt zgjasin pak. Ngaqė zgjasin nė periudha tė shkurtra kohore, edhe ndryshimi midis temperaturave tė tyre ėshtė i vogėl. Rėndėsinė e kėtij ekuilibri mund ta vėrejme tek e krahasojmė me Mėrkurin ku njė ditė ishte pothuajse sa njė vit dhe ndryshimi i temperaturės mes ditės dhe natės arrinte 1.000°C.
Po ashtu edhe relievi i sipėrfaqes sė rruzullit tokėsor ndihmon nė pėrhapjen e ekuilibruar tė temperaturės. Ndryshimi i temperaturės mes poleve dhe ekuatorit arrin deri nė 100°C. Nėse ky raport i temperaturave do tė realizohej nė njė sipėrfaqe tė parregullt gjeografike, Tokėn do ta shkatėrronin furtuna qė do tė arrinin njė shpejtėsi 1.000 km/orė. Sipėrfaqja e Tokės ėshtė e mbushur plot me ba-rriera gjeografike, tė cilat bllokojnė rrymat e mundshme tė fuqishme tė ajrit. Ky reliev i sipėrfaqes sė tokės, pra, vargmalet, fillon nga Himalajat nė Kinė (Uralet nė Azinė e Mesme) vazhdon me Taurus nė Anadoll dhe deri nė Alpet nė Evropė, tė cilat bashkohen me oqeanin Atlantik nė perėndim dhe atė Paqėsor nė lindje. Nė oqeane, ajo temperaturė e tepėrt qė formohet nga ajri apo nga uji nė Ekuator, qarkullohet nė rryma tė ndryshme drejt poleve pėr tė krijuar njė ekuilibėr ndėrmjet tyre.
Nė tė njėjtėn kohė ekzistojnė edhe njė sėrė sistemesh automatike, tė cilėt vazhdimisht ekuilibrojnė atmosferėn e rruzullit tokėsor. Psh, kur njė zonė nxehet shumė aty rritet avullimi dhe shtohen retė. Kėto re (njė pjesė e tė cilave) pasqyrojnė mbrapsht njė pjesė tė rrezeve tė Diellit dhe kėshtu pengojnė nxehjen e tepėrt tė temperaturės dhe tė sipėrfaqes aty.
-
Regullat e Postimit
- Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
- Ju nuk mund tė postoni nė tema.
- Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
- Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
-
Rregullat e Forumit
Krijoni Kontakt