Bombardimi i Pejës nga aviacioni Aleat, gusht 1944

[DRAFGUNGER]

Ditën e djelë më 13 gusht 1944, n’orën 12 në mesditë, nji skuadër bombarduesish të randë anglo-amerikanë, e përbame prej 28 ajrorësh në një naltësi prej 2000 metrash, bombardoi qytetin e Pejës tue lëshue mbi të nji sasi prej 200 bombash kalibrash të ndryshëm prej 100 deri 500 kg.

Bombardimi pa ndërprerje vazhdoi plot 10 minuta.

Dy lagjet kryesore, Karagaç dhe Kapishnicë, të banueme krejt prej popullsije shqiptare, nuk janë ma. Janë përmbysur krejt. Bashkë me to janë rrëzue për tokë Bashkia, Rreth Komanda e Gjindarmërisë, Spitali Civil bashkë me të gjithë të sëmurët dhe me krejt personelin që ka pas mbrenda pa shpëtue asnji i gjallë.

Në çdo shtëpi, në çdo kopësht, në çdo rrugë të të dy lagjeve të përmendura, janë hedhur bomba dhe kufomat e të vrarëve janë të shtrime për tokë me qindra. Përveç këtyne, të tjera kufoma kanë mbetë nën materialin e ndërtesave të rrëzueme.

Numri i të vrarëve dhe të plagosurve, ashtë shumë i madh. Mbas numërimeve të bame deri më tash, janë shënue ma se 1000 të vramë krejt. Të plagosunit, që janë me mija, nuk janë numërue ende.

Krej qyteti asht shndrue në gërmadha.

Në çdo shtëpi, në çdo rrugë shifen të shkatërrueme dhe të coptueme, gjymtyrë burrash dhe grashë, vajzash dhe fëmijësh.

Asnji cak ushtarak nuk asht bombardue. Damet materiale kapen në shumë milionë.

SKEMA TRAGJIKE

Katastrofa nuk përshkruhet.

Nga efekti i bombave shtëpijat, sidomos ato që kanë pas nji ndërtim shumë a pak të dobët, janë shkatërrue krejt tue ra njana mbi tjetrën dhe tue zanë mbrenda njerëzit e tyne, të cilët edhe për shumë dit nuk do të jetë e mundun të nxirren nga rrënimet për t’u identifikue e për t’u vorrosë.

Nana e etën të mjerë, që u janë zhdukë fëmijët përpara syve, nga sulmi i tëmerrshëm i bombardimit, edhe fëmij të vegjël që kanë humbun prindët e tyre, të mbetun të vramë nga bombardimi, kanë mbetun në rrugë të madhe.
Popullsija, që kishte qindrue në qytet tue e dijtun se Peja nuk përban nji cak ushtarak, nga paniku i shkaktuem prej bombardimit të tmerrshëm ka marrë fushat dhe malet.

Mungesa e punëtorëve dhe e ndihmës shoqnore shkakton që, kufomat e të vramëve të mbeten ene nëpër rruga pa u mbledhun e pa u vorrue.

Nji mungesë e madhe asht edhe ajo e shërbimeve shëndetsore të Bashkisë, e cila në këtë rasë nuk dha as ndihmën ma të vogël në ndihmë të popullsisë së mjerë.

NDODHINA TË MALLËNGJYESHME

Në të tri anët që kufizojnë shtëpinë e zotit Dalip Helmësit, Sekretar i Komitetit Qarkuer t’Organizatës së Lidhjes II të Prizrenit në Pejë, janë hedhë bomba dhe materiali i tyne asht përmbysun në nji pjesë të shtëpisë së tij tue ja mbytun djalin e vetëm, 17 vjeçar. Baba i mjerë, i hutuem dhe i dalun mendësh prej tmerrit, nuk din se kush ja rrëmbeu thelbin e zemrës. Dikur i mjeri atë, zgjuhet nga trishtimi dhe nga tmerri dhe fillon me ndigjue nji ankim, nji za të lodhun që mezi ndigjohej. I tronditet zemra e atit të shkretë, i cili si i çmendun thërret e bërtet, lëshon kushtrimin në të katër anët. Vrapojnë pranë tij të gjallët e pakët që kishin mbetun rreth e rrotull dhe mbas pesë orë orvatje të vazhdueshme e punë shumë e durimshme, qi që ishte destinue të vdiste në gërmadhat e shtëpisë së tij, shpëton për mrekulli.

Si thamë, Peja e bukur, asht tash vetëm nji qytet i përbysur. Por në tëk qytet ka mbetun dishka: asht mëhalla e shkjevet, të cilën nuk e ka prek gja prej gjaje.

Ura kryesore e gjytetit asht shkatërrue fare. Rrugat janë mbushur me landën e ndërtesave të shkatërrueme. Trafiku nuk asht aspak i mundëshëm ma.

PARALIZIM I PLOTË

Instalimet e dritës elektrike, ato t’ujnave, shërbimet telegrafike, telefonike dhe postare nuk punojnë ma.

Kretj popullsia e Pejës, që nuk kishte besue kurrë se aeroplanët e Bretanisë së
Madhe dhe të Shteteve të Bashkueme do të bajshin nji masakrim kaq të tmerrshëm mbi popullsinë shqiptare të pafajshme mbas mija e mija të vramëve dhe të plagosuemve që la, asht tërhequn nëpër rrethet e qytetit për të gjetun strehë dhe për mbrojë.

Mbas shkatërrimit të Spitalit Civil, mbas mbytjes së personelit dhe të nji sasije të madhe të sëmundësh që dirgjeshin nëpër pavionet e tij, shërbimi që do të kishte mund me sjellë dobina shumë të mëdhaja, i vetmi shërbim që do të kishte mundë t’i ishte nji ndihmë ngushëlimtare të plaguemve të panumërt që vuejnë vetëm për disa barna dhe që ndoshta do të vdesin vetëm nga mungesa e barnave, do të kishte qenë ndihma e shpejtë e Bashkisë. Por si thamë më sipër, kjo u ka mungue të gjitha detyrave të veta. Bash kur duhej t’ishte në shërbim ka mungue krejt. Për mbi të gjitha edhe vetë kryetari i Bashkisë si dhe ai që kishte lanë si zavandës të tij, nuk janë ndodhun në krye të detyrës. Populli i Pejës me të drejtë, përpaskësaj mungese thotë se Bashkia paska qenë vetëm për të marrë taksa dhe kurrgja tjetër.

ZOTI XHAFERR DEVA NË PEJË

Kryetari i Lidhjes së II të Prizrenit, Shk. Xhaferr Deva, porsa muer lajmi e kobshëm të bombardimit të Pejës, i shoqnuem prej dy shokëve të tij dhe dy mjekëve të Prizrenit, u nis me nji herë për Pejë, ku mbrrini mbas mesnate, tue sjellun me vehte edhe nji auto: ambulancë bashkë me nji sasi barnash përt’u ardhun në ndihmë të plaguemvet të bombardimit.

Porsa zbardhi dita, Shk. Xhaferr Deva, duel nëpër qytet tue i bamë nji vizitë të shpejtësueme të gjitha rrehimeve dhe viktimave, të plagosunve dhe familjeve që ndodheshin ende në Pejë. Të prekuna nga fatkeqsinat e randa të bombardimit. Për të tanë Shk. Deva pati fjalë ngushëllimi dhe lehtësimi të mjerimit që i kaprekun.

Kryetari i Lidhjes së II të Prizrenit u interesue me nji herë edhe për sigurimin e mbledhjes së kufomave, për transportimin e të plagosunve, për mjekimin e tyne dhe për vorrimin e të vramëve.

Kryetari i Lidhjes, në bashkëpunim me Prefektin dhe me Qark Komandantin e Rrethit, organizoi nji varg masash me randësi për shka i përket rendit publik dhe shërbimeve të para për të tilla raste.

Shk. Deva mbeti shumë i kënaqun sidomos me qindrimin e Prefektit dhe ato të qark Komandantit si dhe për personelin e policisë qytetare. Të gjithë këta e kanë krye detyrën e tyne plotësisht. Ndonëse drejtori i Policisë ka mbetun i plagosun, shërbimi asht krye përpiknisht. Shk. Deva nuk mshehi aspak hidhnimin e tij për mungesat e mëdha të Bashkisë dhe t’autoriteteve të tjera qeveritare, që nuk u treguen aspak në naltësinë e detyrës në kët orë të zezë për Pejën.

Shk. Deva tregoi gjithashtu keqardhjen e tij për parinë dhe pasanikët e Pejës, të cilët, tue shkue nëpër vilegjatura dhe nëpër shëtitjet e tyne qëndrojnë të shkujdesun ku, drejt fatit të turmave popullore që pësuen fatin e lik...

Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi Agjencia Telegrafike Shqiptare, nr. 199. Viti 1944, Dosja 5, fl. 43-45

[D@mian]

Tekst interesant. Cili eshte burimi?

A ka foto nga qyteti i bombarduar?

[DRAFGUNGER]

Tekst interesant. Cili eshte burimi?

Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi Agjencia Telegrafike Shqiptare, nr. 199. Viti 1944, Dosja 5, fl. 43-45

A ka foto nga qyteti i bombarduar?

Nuk kam gjetur asnjë deri tani, fatkeqësisht

Tahir Zajmi, një prej anëtarëve të Lidhjes së II të Prizrenit, një protagonist i ngjarjeve të atyre viteve e përmend këtë ngjarje të hidhur e cila ka ndodhur pikërisht si inat i Titos pas disfatës që pësoi në Hogosht, ku dhe u plagos. Vetëm tre ditë më pas u bombardua Peja. Ku e dinin aleatët se kush është ose kush nuk është lagje e banuar nga serbë?!