THIMI MITKO DHE SHOQRIA “VLLAZRIA SHQIPTARE” N EGJIPT
Pr her t par publikohen faksimile nga gazeta greke Pandora e viteve 1859-1869, ku atdhetari i shquar Thimi Mitko botoi shkrime q mbronte shtje shqiptare t Kors pr ball historianit grek Panajot Aravantinoi. Po ashtu faksimilet e Statutit t themelimit t shoqris “VLLAZRIA SHQIPTARE” n Egjipt m 1894.
Shkruan: Arben Llalla - Tetov, 24. 06. 2009
Kopertina e revists PANDORA ku u botua shkrimi par i Th.Mitkos pr Korn, 1.5.1859
N Egjipt nga Shek.XIX dhe nga mesi i Shek.XX ka ekzistuar nj komunitet i madh i shqiptarve q kan luajtur nj rol t rndsishm n lvizjen e Rilindjes Kombtare. Shqiptart e par n Egjipt kan ardhur nprmjet Perandoris Osmane si drejtues ushtrie dhe ushtar. Kolonia shqiptare u forcua shum n kohn e sundimit t Mehmet (Aliu) Pash Kavalls n vitet 1805-1848. Shqiptart n Egjipt kan qen shum aktiv n drejtim t shtjes shqiptare. N vitin 1903, Fan Noli shkon atje pr t punuar si msues n nj shkoll greke dhe u njoh me disa atdhetar shqiptar q e bindn q t shkonte n Amerik duke i paguar dhe harxhimet e udhtimit. Mbledhsi i madh i Folklorit shqiptar Thimi Mitko e zhvilloji pjesn m t madhe t veprimtaris s tij n Egjipt. Po ashtu vepruan edhe shkrimtar dhe poet t m vonshm si Andon Zako ajupi, Filip Shiroka, Aleksandr Xhuvani etj. Atje u themeluan disa shoqata dhe jan botuar gazeta, libra dhe broshura t ndryshme q luajtn nj rol t madh n zhvillimin e gjuhs shqipe dhe ngritjen e nivelit t vetdijes kombtare. Gazetat q u botuan vetm n Kajro ishin: “Toska”, “Besa”, “Spata”, “Shkreptima” etj. Pra me Egjiptin lidhet shum figura t shquara shqiptare q kan vepruar n kt vend. Por pr fat t keq n ditt tona Kolonia shqiptare e dikurshme sht zhdukur, ka mbetur vetm n kujtesn e historis son.
Faksimil nga shkrimi i par i Th.Mitkos, botuar, PANDORA, 1 maj 1859
Polemika e Thimi Mitkos historianin grek Panajot Aravantinoi
N histografin shqiptare na mungojn shum biografi t njerzve t shquar q kan dhn nj kontribut t madh n shtjen kombtare. Ka munges t qyteteve ku kan lindur, familjet nga vinin dhe trashgimtart e tyre. Mendoj se ka ardhur koha q studiuesit tan duhet t punojn npr arkivat e huaja n krkimet pr t gjetur sa m shum t dhna pr kta atdhetar dhe pr kombin shqiptar. Vendi fqinji me Shqiprin, Greqia fsheh shum dokumenda q kan lidhje me shqiptart dhe Shqiprin. N arkivat greke mund t gjinden shum libra, gazeta, broshura q jan botuar n gjuhn shqipe dhe greke n shek.XVIII-XIX. T cilat tregojn pr gjuhn, historin ton kombtare q nga koha e Aleksandrit t madhe e deri m sot. Nga krkimet e mia npr kto arkiva kam ndeshur me qindra libra t autorve grek q shkruajn pr shqiptart si trashgimtar t Pellazgve, Pirros dhe Aleksandrit t Madh. Ndoshta ky sinqeritet i shum shkrimtarve grek t shekujve t kaluar ka br q shteti i tyre ti fsheh ose ti zhduki kto libra me vlera t larta. Por megjithat ka npr bibliotekat private dhe universitare libra t ruajtura me kujdes q lidhen me shqiptart dhe Shqiprin e hershme q u kan shptuar “konservimit t zhdukjes”. Ndr shum libra, broshura dhe gazeta t shek.XVIII-XX q kam gjetur n arkivat greke, ka edhe materialet q lidhen me aktivitetin e Thimi Mitkos. Jan faqe t gazets “PANDORA” (ΠΑΝΔΩΡΑ) q shkrimtari shqiptar polemizon me historianin grek Panajot Aravantinoi i cili bnte shtrembrime historike pr qytetin e Kors dhe zonn pr rreth saj. Nj pjes e ksaj polemike sht botuar n veprn e Thimi Mitkos “Bleta Shqiptare”, 1981, Tiran. Por pr fat t keq prgatitsit e veprs nuk kan botuar qoft edhe nj faksimil t gazets greke “Pandora” ku jan botuar shkrimet e Mitkos pr ta paraqitur veprn m t pasur dhe t besueshme. Po ashtu n Historin e letrsis ku shkruhet pr Thimi Mitko nuk jan faksimilet e gazets greke n fjal. Prandaj e pash t udhs t nxjerr nga arkiva e gazets greke “Pandora” (n t vrtet ka qen revist jo gazets si na e kan paraqitur n veprn e Th.Mitkos) e cila u themelua m 12 dhjetor 1849 dhe doli n qarkullim n prill t 1850, dy her n muaj. Kjo revist u botua deri n vitin 1872 dhe e prgatisni Nikolao Dragumi(q ishte arvanitas), Kostandin Paparigopulo, Aleksandro Riyo Ragapi, Kristo A. Duka.
Kopertina e rregullores s shoqris Vllazria Shqiptare n Egjipt
Pra, n faqet e ksaj reviste Thimi Mitko ka dhn nj kontribut t madhe duke botuar shkrimet e tia pr t vrtetn e Kors dhe Maqedonis s athershme. Gjat krkimeve nuk munda t gjej pjesn e fundit t vazhdimit t polemiks s Thimi Mitkos me historianin grek Panajot Aravantinoi. Ndoshta ajo pjes nuk u botua asnjher pr arsye t ndryshme, por pjesa m e madhe e pa dritn e botimit pr t sqaruar m mir lexuesin greke t atyre viteve q ushqeheshin me keqinformime pr fqinjt e tyre q ende ishin nnpushtimin osman. Titulli i shkrimit t Mitkos sht “Shnime mbi Maqedonin dhe Korn” ( ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΚΟΡΙΤΣΑΣ) . Kto shkrime jan botuar n veprn e Mitkos, por pa asnj shnim mbi revistn Pandora dhe faksimile. Interesant sht fakti se shkrimet e Thimi Mitkson pr Korn u botuan dy n vitin 1859 dhe dy pas 8 viteve m 1867. Mendoj q n stafin e revists greke “Pandora” pr botimet e shkrimeve t Mitkos duhet t ket ndikuar ndonj nga punonjsit e brendshm sepse shkrimet jan botuar me emrin anonim “Nj nga pajtimtart”. N ato vite ka qen e vshtir pr t mbrojtur shtjen shqiptare n shtypin grek pr arsye se sapo ishte hedhur projekti pr realizimin e Greqis s Madhe(MEGALO IDHEA) m 1850. N programin e “MEGALO IDHES” mbretria e Greqis donte t prfshinte brenda saj t gjith ortodoksit e Ballkanit dhe t Azis s Vogl. Greqia krkonte kufirin me Shqiprin deri n Lumin Shkumbin. Nj pjes e ktij projekti u realizuan n vitet 1912-1914 me marrjen e qyteteve t Arts, Janins, Prevezs dhe Konics.
Shoqria “VLLAZRIA SHQIPTARE” n Egjipt
M 22 mars t vitit 1890 vdes Thimi Mitko n qytetin Beni Suef. Ai ishte vendosur n fillim t viteve 1860. N Beni Suef kan jetuar dhe punuar n prgjithsi shqiptart q ishin me origjin nga zona e Kors dhe Pogradecit. Gjat krkimeve gjeta statutin e shoqris Vllazria Shqiptare inicialet e njrit nga atdhetart shqiptar q ka vepruar n qytetin ku vdiq Mitkoja. Bhet fjal pr K. E. Mitko, njrin nga themeluesit e shoqris “Vllazria Shqiptare” n Egjipt. Ndoshta iniciali K., tregon emrin Kosta dhe E., Efthimio. Thimi Mitko n t vrtet emrin e pagzimit e kishte Efthimo, por ai ashtu si Fan Noli paraplqenin t njiheshin me emrat q nuk tregoni kuptimsi greke si Efthimio-Thimi, Theofan Mavromati-Fan Noli. N kmbimet t letrave me De Radn, Jovan Mitkon, J.U. Jarniku, Fr. Krispi, e Italis Thimi Mitko emrin e tij e shkruante E. Mitko, ndrsa n letrat q u ka drguar Kristo Zhaps, Th. Kreit, K. Kristoforidhit, me Th. Mitko. Ka mundsi K. E. Mitko t jet djali i madh Thimit, Kosta Mitko.
Shoqria Vllazria Shqiptare n Egjipt n rregulloren e saj mban datn e themelimit 1 maj 1894, n Beni-Suef. Kryetar i ksaj shoqrie ishte zgjedhur I. A. Bakllava, nnkryetar N. Dhuci, arktar Marko M. Marku, sekretar K. E. Mitko dhe antar t tjer t Kshillit drejtues ishin M. Dhimitriu, X. Vito, P. E. Plluska.
Qllimet kryesore t ksaj shoqate ishin t ndihmonin shqiptart n Egjipt dhe n Shqipri. Pr ruajtjen e traditave kulturore kombtar dhe gjuhn shqipe. Antar i ksaj shoqate mund t bhej do shqiptar i lindur n Egjipt dhe jasht tij, pa dallim feje dhe krahine. Duke br nj krkes q ia dorzon kryetari dhe 20 franga me dy kste. Po t refuzohej antarsimi krkuesi nuk kishte t drejt t krkonte arsyet e refuzimit t krkess. Antart rregullisht duhet t paguanin 10 franga n vit kuotn e antarsimit. Shoqria pranonte dhe dhurata n t holla t cilat pranoheshin me nj krkes nga dhuruesi edhe prse duhen t prdoreshin kto t holla. Shoqria ishte jo politike dhe punonte q shqiptart t kishin vendi q u takonte n Egjipt si nj diaspor e madhe q ishin.
Krijoni Kontakt