Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 8
  1. #1
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anëtarësuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565

    Formula e Pagzimit, Kumte të reja nga dokumenti më i vjetër i shqipes

    Formula e Pagzimit, Kumte të reja nga dokumenti më i vjetër i shqipes





    Ledi Shamku-Shkreli

    “Konstitucjonet” e Kuvendit të Matit të vjetit 1462, përpiluem prej Pal Êjllit nuk kanë pasë ndonji trajtim të privilegjuem në Shqipni, ndonëse me to lidhet, posë tjerash, edhe kapërcimi i pragut historik të gjuhës shqipe. Me përjashtim të Formulës së Pagëzimit e cila në asnji rasë nuk mundej me u neglizhue, pjesa tjetër e “Konstitucjoneve”, ashtu si dhe e krejt Kodit Ashburnham në përbamje të t’cilit ato ndodhen, asht fare pak e studjueme prej nesh. Kjo zbraztì studimore asht edhe haraçi që i kemi pague mungesës së botimit të këtyne dokumentave primordialë për kulturën tonë kombtare.
    Në Shqipni, faksimili i Formulës së Pagëzimit, u botue i pjesshëm prej Lumo Skëndos më 1926 tek “Dituria”, por duhet thanë se, në këte publikim, paraqitja e Formulës u përshfaq e manipulueme. Kjo ndodhi mbasi botuesi, për lehtësi paraqitjeje, bashkoi në nji faqe të vetme paragrafin e ndamë ndërmjet dy faqeve (paragraf ku ndodhet formula asht në faqet 3b dhe 4a të pishtullit). Prej asokohe kjo faksimile u pat botue e ribotue ashtu për gati nji shekull me rradhë, si ndër librat shkollorë e antologjitë përmbledhëse, ashtu edhe ndër trajtesat shkencore të studjuesve të ndryshëm.
    Porse janë do ngjarje të cilat s’munden me mbetë gojëdhana, e sidomos, në ditët e sotme fjala e shkrueme s’mundet me qenë mâ gojëdhanë, pra e pabotueme; aq mâ fort kur kjo fjalë e shkrueme asht primitus, sikundër asht dokumenti i parë në gjuhën tonë, i njoftun si Formula e Pagëzimit e vjetit 1462. Me këte dokument shkrimor e kapërcen gjuha shqipe pragun e vet historik, a sikundër shkruen Át Justin Rrota, formula e pagëzimit shenjon “pagëzimin e ortografìs shqipe”.
    Qyshse u njoftue zbulimi i këtij dokumenti e deri në ditët e sotme, asht shkrue shpesh formulen, madje teevona pati edhe tubime shkencore në kremt të jubileut të saj; porse vetë dokumenti vijoi me mbetë i mbledhun kutullaç në sergjitë e arkivit, e kështu mjaft studjuesve ju takonte me shkue citim mbas citimit. E posë studjuesve, shqipfolësit nuk patën kurr rasën me e pa të plotë shenjën e tyre t’parë shkrimore.
    Bindja se nji frazë e vetme e shqipes nuk mund të studjohet shkëputazi nga konteksti i vet, qoftë ky edhe në nji tjetër gjuhë, na grishi me kërkue këte manuskript dhe me e botue të plotë. Duke u informue se ç’leje nevojitej për me e sjellë kopjen e tij në Shqipni, mësuem se kjo kopje e filmueme n’fakt gjindej në Arkiv të Shtetit Shqiptar qysh më 1967-ën, pra prej ma se 40 vjetësh, dhe se e pat prue prof. Bujar Hoxha. Befasia se kishim lypë fort larg ate çka e kishim prej kohësh këtu qe lehtësuese e na solli ndër mend pyetjen e Engjëllit të Zotit: “Pse e lypni të gjallin ndër të dekun?” (Luka 24, 5-6).
    Kështu pra, venduem që ma së pari ta botojmë të plotë këte dokument (shih Hylli Dritës, 1/2009), për t’ua dhanë shqiptarëve ate çka u takonte me e pasë prej shumë e shumë kohësh.
    Duem me besue se për shqiptarët, tash që “ka ndërrue moti e stina” dhe pseudopatriotizmi izolacionist nuk shtrëngon ma me ecë ndër shtigje të pashkeluna, vetëm njohja e kulturës së njimendtë e transhendentale krijon ate bazament moral e historik mbi të cilin duhen mbështetë përpjekjet për me u rikthye në gjiní, në Europën prej kah u shkëputën forcënisht shekuj ma parë. Marin Sirdani shkruente se “për me e dashtë historinë e kombit, duhet ma parë me e njoftë ate”, mbasi veç përmes njoftjes ngjarjet dhe personazhet e të kaluemes mundet me shtegtue prej territ të kohënave drejt kjartësisë të s’tashmes.
    “Konstitucjonet, urdhnesat dhe statuti u hartuen e u shpallën prej nesh Arqipeshkvit Pal e u nënshkruan në Kishën e Shindërtatit të Matit në vitin e Zotit 1462, në indiktin e dhjetë, dhe po në ditën e hane më 8 të muajit të nëntorit”. “Konstitucjonet” nisin me nji paragraf, në të cilin arqipeshkvi Pal Êjll, përshkruen shkurtimisht gjendjen e arqipeshkvisë së vet n’ato kohë, kur lypej me u riorganizue mes vedit për me i bamë ballë ndarjes shpirtnore, pra edhe kombtare, të gjindjes sonë e cila po rrezikohej prej agresionit osman.

    “Ad perpetuam rei memoriam. Detyra e kujdesit baritor na shtyn me çdo kusht me paqtue për nder të Hyut dhe për shëlbimin e shpirtnave ku vepron Arqipeshkia [...] U ba shumë kohë që dioqezat, provincat janë vizitue rrallë prej Arqipeshkvit, qoftë për arsye të tiranisë së gjatë të turqve, qoftë edhe për shkak se kjo zonë ka vëshirësinë e të qenit shumë e shtrime.
    Për shkak të zakoneve të shprishuna, venduem ta vizitojmë na vetë [...] Në nji këte epokë provinca gëzon plotësisht dinjitet liriet kishtare nën të ndritshmin Sundimtar Skenderbehg, Zot i Arbënisë”.

    Riorganizimi përfshiu qoftë formën, qoftë përmbajtjen e ushtrimit të detyrës shêjtë të meshtarisë, duke unifikue dhe përditësue çdo ceremonial kishtar simbas udhëzimeve të Selise së Shêjtë.
    Por le të shestojmë tash dy çeshtje fort të diskutueshme, të cilat, pas mendimit tonë janë interpretue shkrim mbas shkrimit ma fort si hamendje sesa si analiza kontekstuale (kjo edhe për mungesë të shqyrtimit të tekstit të plotë në origjinal).

    Së pari, për dekada me radhë asht përsëritë e ripërsëritë gjithnji se në këte Kuvend ju dha e drejta familjarëve, që në mungesë të priftit, t’i pagëzonin vetë fmijtë, në mënyrë që të mos vdisnin pa e marrë këte sakramend. Simbas këtij arsyetimi asht mendue se arsyeja e dhanies në shqip të Formulës së Pagëzimit rrjedh ngase populli nuk e njifte latinishten. Por duket se nuk asht njimend kështu e se ky interpretim tejet i thjeshtëzuem ka ardhë në disa rasa për mungesë të ballafaqimit me tekstin e plotë, e në tjera për mosnjohjen e kuptimit të saktë të termave ekleziaste (në rrafsh historik).
    Në pikën ku ripërcaktohen rregullat që lidhen me sakramendin e pagëzimit (fletët 3b-4a ose 3 recto e 4 verso) jepen edhe kushtet për pagëzimet jashtë kishe në të cilat bahet, sikundër thamë, nji përcaktim i specifikuem i formulës pagëzimore in vulgari albanico. Ky përcaktim jepej për dy motive:
    1. sepse formula nuk mundej mâ me u thanë tri herë, pasiqë Vatikani e kishte riformësue këte praktikë prej mase nji shekulli. Kështu nga nji vështrim krahasues me përditësimet e rendit fetar katolik në vendet e tjera të kërshtena, vërejtëm se këto ndryshime qenë vendosë nga Selia e Shejtë që në shek. XIV. Vonesa e zbatimit ndër ne asht e kuptueshme duke pasë parasysh pushtimin osman, nga njena anë, dhe çrregullsitë si rezultat i veprimit shkizmatik serb nga ana tjetër. Kështu Pal Êjlli e reflekton në Kuvendin e Matit edhe këte përditësim të randësishëm liturgjik;
    2. për fmijtë që e merrnin sakramendin në shtëpi, si të pamujtun me ardhë në kishë, formula e pagëzimit lejohej me u thanë në arbënisht në formën tashma të njohun nga ne. Po shqipërojmë të plotë paragrafin ku gjendet kjo fjali shqipe, konteksti i të cilës asht si vijon:

    “Venduem që mbas sodit priftënt kur pagëzojnë, të shqiptojnë një herë të vetme “Ego te baptizo in nomine Patris et filij et spiritus sancti”, dhe jo tri herë sikundër asht ba derimë sot. Dhe për këte duhen mësue famullitarët, që kur lypet me pagëzue krijesat që rrezikojnë me vdekë të papagëzueme ngase nuk mbrrijnë me i pru në kishë, ata të shqiptojnë dallueshëm (shkoqitun) në shqipen e popullit (Vulgari Albanico), s’paku këto fjalë: Unte’ paghesont premenit Atit et birit et spertit senit. Në se ndonjeni asht pagëzuem në ket mënyrë, nuk duhet pagzue për s’dytit herë por ai duhet të përmbushë katekizmën. Nga ky vendim përjashtohen veç rasat kur dyshohet njimend, apo kur këto fjalë janë shqiptue nga nji laik apo grue që, në rrethana shtrëngese, ka pagzue ksisoj. Kështu pra, sacerdoti duke pagëzue, të hedhë ujë mbi kryet e fmisë duke thanë: Si tu es baptizatus, ego non të rebaptizo, sed si non es baptizatus, ego te baptizo in nomine Patris et filij et spiritus sancti (n’shqip: N’kjoftë se je pagëzuem, un nuk të ripagëzoj, por n’mos kjofsh ti i pagëzuem, un po t’pagëzoj n’emën t’Atit, t’birit e t’shpirtit shêjtë) “.
    E vërteta asht se në këte paragraf nuk del askund që prindët, a ndokush tjetër jashtë funksionevet fetare, të mundej me pasë autoritetin për me e krye këte sakramend.
    Por si ka mundësi që nji “shmangie” të tillë të randësishme ta kenë thanë e përcjellë njani mbas tjetrit të gjithë studiuesit, historianë ose jo, që nga Nicolae Jorga e gjer më tash?
    Në paragrafin që cituem, pra në kontekstin ku ndodhet fjalia shqip, vihet re se njësia latine e origjinalit “quod doceant parrochianos in articulo” asht keqkuptue vijimisht duke i dhanë gabimisht shenjuesit “parrochianos” vlerën që ka sot në italishte verbi “parrocchiani”. Kjo e fundit në fakt don me thanë “besimtarë të nji famullie”. E këtu mendojmë se nis edhe keqkuptimi. Para së gjithash skjarojmë se ky tekst asht shkruem në latinishten mesjetare. Latinishtja klasike nuk e ka këte verb; ajo ka veç verbin “parochus” që don me thanë “zyrtari që kujdeset për bujtjen e shtegtarëvet”. Ndërkohë, po të shikohen fjalorët historikë të italishtes, tek lema “parroco” (shq. famullitar) rezulton se forma e vjetër e saj ka qenë “parrochiano”; aty spjegohet se kjo formë rrjedh drejtpërdrejt prej latinishtes mesjetare “parochianum – plur. parochianos”. Dhe vërtet edhe sot e ksaj dite ndihet ende ne Itali që famullitarët ma t’moçëm thonë “parrochiano” për “parroco”.
    Kështu pra kuptohet kjartë se Pal Êjlli në këte fragment nuk u referohet besimtarëve por famullitarëve. Këte ngatërresë e ka ushqye edhe “leximi” po ashtu i gabuem i fjalës “shkullar” tek Budi [“Ma kur t’ish ashtu nevoja, sikur thuose foshnja m perikullë me shkuom pa pagëzuom, aty gjithëkush ka të lirë, e mundën me e pagëzuom, sidota e mbë qish do gjuhu të jetë, o prift, o gjakon o shkullar”]. Edhe këtu shkullarët nuk janë laikët në kuptimin e sotëm, siç asht interpretue, por janë priftent shkullarë (preti secolari) ku hyjnë edhe dioqezanët, të thirrun ksisoj, pasi në dallim nga Fretnit Rregulltarë, të cilët rrojnë nëpër kuvende, Priftent Shkullarë rrojnë në shekull (mes gjindjes). Duke vijue ma poshtë vërejmë se Pal Êjlli saktëson “kur këto fjalë janë shqiptue nga nji laik apo grue”. Edhe ktu jemi ballë po të t’njejtit keqinterpretim të termit laik. Laikët nuk janë ata që njohim ne në kuptimin e sotëm, pra e kundërta e klerikëve, por janë në fakt Fretnit Laikë a ndryshe në it. Frati Conversi (nga lat. Conversus), të cilët kishin hy në kuvend, por nuk i kishin marrë ende kushtet e shêjta. Kështu ata nuk kishin të drejtë me çue meshë, por në raste ekstreme, siç asht rasti in periculo mortis u lejohej me pagëzue gjind; e nëse të pagëzuemit ksisoj mandej kthenin në jetë, ata duhej të përmbushnin katekizmën, njilloj siç e përcakton Pal Êjlli. Po ashtu fjala “grue” këtu i referohet motrave murgesha, të cilat si rregull nuk munden me pagëzue, përveçse në shtrëngesa ekstreme. Në kontekstin historik të Arbënisë së shek. XV edhe ky fakt asht plotësisht i kuptueshëm, përveçse i mundshëm, pasi vlen të dijmë se n’atë kohë kish ende në Shqipni kuvende Motrash Rregulltare, sikundër qe psh. ai i Motrave Klarise të Kepit të Rodonit, mbështetë prej Mamicë Kastriotit.
    Kështu mund të përfundojmë që pohimi i ngulitun se “Pal Êjlli i lejoi prindët me pagëzue ata vetë të vogjlit në rrezik jete”, nuk asht fakt, por nji keqinterpretim.
    Mbetet për t’u skjarue tash përse Arqipeshkvi ynë përcaktoi që kjo formulë mund të thuhej edhe në shqip.
    Për këte duhet me u ndalë e me bâ nji shtjellim tjetër kontekstual të situatës. Dihet se në kushte normale, nga sakramendet, vetëm Vojimi i mbramë nuk kryhet në kishë, por në vendndodhjen e atij që lëngon; dhe kjo asht mâse e kuptueshme. Ndërsa të gjitha sakramendet e tjera, pra edhe Pagëzimi, merren në Kishë. Nga sa duket ndërhymja me këte akt rregullarizonte situatën kur fëmija i papagëzuem dirgjej i sëmundë randë në shtëpi. Në këso rasash, famullitari a kushdo tjetër nga hierarkia e kishës, do të lejohej me shkue e me e pagëzue ate në banesë të vet. Por këtu lindte nji problem me bestytninë sipas së cilës kur nji i smundë merrte Vojimin e Mbramë, ai nuk kthente mâ në jetë. Kësisoj, aty ku ka të bajë me nji fmi në agoni ceremoniali i Pagëzimit ruen nji pikë të përbashkët me Vojimin e mbramë, ruen ritin e shenjimit të ballit me voj të shêjtë. Dhe vërtet, sikundër dëshmojnë shenimet e At Domenico Pasi-t, të botueme nga F. Cordignano, ende në zona të thella të Shqipnisë së Tetëqindës hasej kjo bestytni. Pra pagëzimi i nji vocërraku in periculo mortis, rëndom refuzohej nga familjarët, të cilët nuk kishin siguri nëse prifti po pagëzonte a po kryente vojim të mbramë; e nuk ua thoshte këte për t’ua kursye dhimbjen e parakohëshme. E vetmja mënyrë që prindët ta kishin të qartë se nuk bahej fjalë për Vojim të Mbramë por për Pagëzim, ishte që kjo formulë të thuhej në shqip, madje vërejmë se Pal Êjlli ngulmon për me shqiptue “dallueshëm (shkoqitun) in Vulgari Albanico, s’paku këto fjalë: Unte’ paghesont premenit Atit et birit et spertit senit”.
    E me kaq po e konsideroj si të mjaftueshëm këte rravgim duke përfundue se e drejta e pagëzimit në kohë të Kuvendit të Matit (v. 1462) mbetej ekskluzivitet i klerit.

    Së dyti do ndalojmë te nji fjalë që na tërhoqi vëmendjen gjatë leximit te Kostitucjoneve. Në faqen 8-b të tekstit del verbi Banœtina, i shkruem kështu, me B të madhe. Verbi në fjalë, që nuk na rezulton askund t’i përkasë limerit latin, shfaqet në këte kontekst:

    Item statuimus quod quicquid auget Rector Ecclisie in bonis stabilibus intelligatur et sit Ecclesie nisi laboraverit in Bastina sua, et tunc Ecclisia habeat partem si augmentavit cum bonis Ecclesie. [Kështu kemi vendosë që gjithë çka i shtohet si pasuni e patundshme Rektorit të Kishës, nëse ky nuk e punon si Bashtinë të vetën, bahet me dije se i njihet pronë Kishës, e kshtu Kisha ta ketë pjesë këtë pasuni që shtohet]

    Kjo fjalë, e cila nuk gjindet në latinishten klasike, i përket asaj kategorie leksikore, karakteristike për latinishten vulgare, që klasifikohet si kategori fjalësh indigjene (anase) brenda latinishtes. Studjuesi C. H. Grandgent shkruen se “latinishtja vulgare pati dukshëm mjaft fjalë të tilla që nuk shfaqen ndër tekstet klasike. Disa nga këto me gjasë qenë terma të lashtë indigjenë, që vetëm rastësisht nuk hasen ndër veprat që kanë mbijetue”. Gjithë simbas arsyetimit të studjuesve, të cilët ndajnë bukur mirë kur nji fjalë asht e huej në latinishte e kur nji tjetër asht indigjene, rezulton se fjala bashtinë do të konsiderohej e huej nëse dokumenti do t’ish përpilue prej auktorësh jo shqiptarë e jo në Arbëni, por n’Itali a kund tjetër ku nuk egziston fjala bashtinë; ashtu sikur fjalë jo të latinishtes klasike që kanë hymë në ate vulgare nga fjalë të truallit italian amma, battalia, pappus etj. konsiderohen indigjene në Itali. Por fjalë nga troje të tjera, ku ban pjesë edhe bashtina, si p.sh alauda (kelt.), bannus (gjerm.), konsiderohen të hueja. Pra në kontekstin e Konstitucjoneve të hartueme prej shqiptarësh në truellin tonë gjuhsor, bashtina nuk asht veçse nji fjalë vendase në mes të latinishtes vulgare të dokumentit.
    Për sa ma sipër, kemi të bajmë këtu me nji fjalë të Shqipes Mesjetare, e cila ka ardhë thuejse në të njajtën formë deri në ditët tona dhe ka zanë vend ndër fjalorët e gjuhës në formën Bashtinë. Kjo përshfaqje, që i ka shpëtue shumëkujt mund të konsiderohet pa droje nji visar i rrallë i Shqipes Mesjetare. Verbi çuditnisht ka mbetë në hije dhe meriton padyshim nji shqyrtim të posaçëm dhe studime të tjera të thellueme rreth rrugëtimit të tij historik në gjuhën shqipe.
    E. Çabej në Studimet Etimologjike të tij, pasi sheston paraqitjen e fjalës Bashtinë ndër tekstet e njohuna, si dhe shtjellimin e saj nga etimologë dhe albanistë të ndryshëm, e konsideron këte fjalë si të përshfaqun për herë të parë në “Mesharin” e Buzukut, pra më 1555. Megjithatë duket se fjala, aspak karakteristike për latinishten, nuk i ka shpëtue Nicolae Jorgas, i cili ka punue mbi Kodin Ashburnham dhe e ka veçue këte fjalë (për të cilin veçim çuditnisht na ban me dije edhe Çabej), por pa i shkue ndërmend se në shek. XV ajo ishte edhe nji fjalë e vetë shqipes. Për Jorgan fjala Bastina kishte interes si rumanist, pasi mendohet se rumanishtja, në kohë të panjohuna, e ka huazue kët fjalë nga sllavishtja e vjetër. Kështuqë zbulimi i Jorgas kufizohet me të drejtë vetëm te Formula e Pagëzimit. Madje edhe Çabej vetë në Etimologjikun e tij nuk e konsideron drejt bastinën e Jorgës, të cilin madje e citon gabueshëm. Ky qendrim i shkencëtarit tonë spjegohet vetëm me faktin që ai nuk mundi ta shohë dokumentin e plotë të Pal Êjllit ku qe shkrue Formula e Pagëzimit, e me gjasë asht përqëndrue vetëm në ekstraktin e njohun zyrtarisht (montazhin 3b – 4a). Na lejohet ta bajmë këte gjykim pasi mikrofilmi, ndonëse u porosit nga Instituti i Gjuhësisë, nuk përfundoi kurrë aty por u depozitue në Arkivën e Shtetit e për ma tepër nuk u botue asnjiherë. Përndryshe nuk kishte si t’i referohej Jorgas (që trajton çeshtjen në kuadrin e historisë së ekonomive në trojet trashëgimore të Bizantit) por, në çdo rasë, për verbin në fjalë, ai do t’i ish referue tekstit të hartuem prej Pal Êjllit, sikundër për këte fjalë i referohet Buzukut.
    Kështu asht e jashtëzakonshme që leksikut të shqipes, tepër pak të dokumentuem, të shek. XV, i shtohet edhe një fjalë tjetër, Bashtina; fjalë që kish zanë vend të ngulët në Shqipen Mesjetare, e me kuptim të mirëpërcaktuem (si arë e punueshme nga nji familje dhe shpesh e rrethueme), të nji natyre që nuk gjen gjegjëse të saktë në podesta-n apo bonum-in e latinishtes. E natyrisht Pal Êjlli nuk ka përdorë nji sllavizëm në dokumentin e tij latin, por nji fjalë tashma të vulgari albanico-s, e cila nga sa duket përdorej gjanësisht në gadishullin Ballkanik. Kështu mund të pohojmë se fjala shqipe bashtinë motnohet thuejse me nji shekull, pasi na del qysh në vitin 1462, pra 93 vjet përpara librit të Buzukut.

    * * *

    Botimi për herë të parë i “Konstitucjoneve” të Pal Êjllit, pjesë përbamëse e Kodit Ashburnham, i hap rrugë studimeve të matejshme dhe ma të thellueme mbi bazën e tekstit të plotë. Autorja e këtyne radhëve po punon mbi vetë Formulën e Pagëzimit, e cila e trajtueme thuajse gjithnji shkëputazi nga dokumenti i plotë ka shkaktue edhe keqkuptime që të shumtën e herës janë përcjellë nga njeni autor tek tjetri, pa ju referue dokumentit origjinal.
    Shpresojmë gjithashtu që ky publikim ka me hedhë dritë edhe mbi format e organizimit të jetesës, në kuadër të Principatës së Skanderbegut që ato vite po gatitej të riformulohej në trajtën e nji shteti të renduem simbas mënyrës perëndimore.

    gazeta shqiptare - 19/04/2009

  2. #2
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    09-02-2009
    Postime
    3
    Ledi Shamku dhe “Formula e Pagëzimit
    Nga Kristo Frashëri

    Nuk ka gjë më të lehtë për një intelektual apo pseudointelektual se sa të zbulojë dokumente të zbuluara dhe të ndriçojë fenomene të ndriçuara. Kjo sentencë e lashtë na u kujtua, kur lexuam shkrimin e zonjës Ledi Shamku “Formula e Pagëzimit. Prej shekujsh e keqinterpretuar”, botuar në “Milosao”, suplement i “Gazetës Shqiptare”, më 19 prill 2009. Po marrim vesh se po ky studim po botohet në revistën “Ylli i Dritës”, nr. 1, 2009, faqe 100-126, me titull “Konstitucionet e Pal Ejllit të Kuvendit të Matit të vjetit 1462”. Deri sot, këtë zonjë ne e kemi njohur nëpërmjet retorikave të saj partiake. Dimë që është punonjëse në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë të Qendrës së Studimeve Albanologjike të Tiranës dhe se punon në Departamentin e Historisë së Gjuhës Shqipe të atij instituti. Por, deri sot e kemi njohur më fort nëpërmjet hyrjeve a parathënieve që shkruan për disa ribotime veprash, si “Fjalori i gjuhës shqipe” i vitit 1954 etj.

    Në mënyrë të papritur pamë se kjo zonjë e nderuar qenka kujtuar për fushën e saj të punës, domethënë historinë e gjuhës shqipe. Por, për habinë tonë, po shohim se ajo paska zbuluar një shtrembërim tronditës të “paraardhësve” të saj, ndër të cilët përmend prof. Eqrem Çabejin. Sipas saj, të gjithë e paskan trajtuar në mënyrë të gabuar letrën qarkore të kryepeshkopit shqiptar të shekullit XV, Pal Engjëlli, në të cilën bën pjesë dhe “Formula e Pagëzimit”. Sipas saj, gabimi i parë qëndron te faqja e kodeksit, të cilën Nikolla Jorga e paska “manipuluar”, mbasi ka bashkuar gjysmën e fundit të faqes së mëparshme (faqe 3 verso) me gjysmën e parë të faqes vazhduese (faqe 4 recto). Kushdo që e sheh këtë bashkim mekanik e kupton se Nikolla Jorga, zbuluesi i dokumentit, është nisur nga nevoja për të mos riprodhuar të dy faqet e kodeksit, të cilat kanë edhe lëndë tjetër, por për të bashkuar paragrafin që flet për “Formulën e Pagëzimit” në një faqe të vetme. Ja, ky është zbulimi i parë “tronditës” i autores Ledi Shamku. Por, guximi i madh i zonjës së nderuar arrin, besoj kulmin, kur ajo kujton se këtë kodeks tani ajo e ka shtënë në dorë. Nuk ka dyshim se, kur një studiues ose studiuese merr përsipër të trajtojë një temë, ai ose ajo duhet më parë të hulumtojë paraardhësit e tij ose të saj që janë marrë me atë temë, përndryshe ai ose ajo zbulon gjëra që janë të zbuluara dhe si rrjedhim puna i vete huq. Në fushën e punës shkencore është kërkesë e domosdoshme që çdo studiues ose studiuese ta rifillojë hulumtimin, jo nga Adami dhe Eva, por nga ajo pikë ku të tjerët para tij kanë arritur, ndryshe nuk ka përparim në shkencë. Në shkencë të zbulosh gjëra të zbuluara është të rrahësh ujë në havan.

    Për fat të keq, me shkrimin e saj mbi “Formulën e Pagëzimit”, ajo ose nuk e di (që është e pafalshme), ose bën sikur nuk e di (që është dyfish e pafalshme) se kodeksin e Pal Engjëllit nuk ka patur nevojë ta zbulojë Ledi Shamku më 2009. Fotokopja e kodeksit të Pal Engjëllit që ndodhet në Bibliotekën Laurentiana të Firences, ndodhet në duart e historianëve shqiptarë që në vitin 1967, në tri kopje: njëra në Arkivin Qendror të Shtetit, tjetra në Bibliotekën Kombëtare të Tiranës dhe e treta në fondet e autorit të këtyre radhëve. Për këtë kodeks janë dhënë hollësira shumë vite më parë (Shih: Kristo Frashëri “Skënderbeu. Jeta dhe vepra”, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë 2002, faqe 397-401). Në këtë vëllim, së bashku me fotokopjen e kopertinës dhe me faqen ku ndodhet “Formula e Pagëzimit”, ashtu siç e kishte bashkuar N. Jorga, janë dhënë dhe shpjegime të hollësishme mbi përmbajtjen e kodeksit. Zonja Shamku thotë se e ka kaluar nëpër duar përmbajtjen e kodeksit, por ne dyshojmë se nuk thotë të vërtetën, mbasi përsërit pak a shumë po ato njoftime që janë thënë për kodeksin në vëllimin e përmendur të botuar nga Akademia e Shkencave. Ne po përsëritim atë që kemi shkruar në vitin 2002 rreth përmbajtjes së kodeksit:

    “Kodeksi i Pal Engjëllit prej 37 fletësh pergamene (74 faqe), deri sot është i pabotuar, me përjashtim të fletës 4, në të cilën ndodhet dokumenti i parë i shkrimit shqip (Formula e Pagëzimit), botuar nga zbuluesi i tij, historiani rumun N. Jorga. Ai ruhet në dorëshkrim në Bibliotekën Laurentiana të Firences Reg. 1167 (N. Jorga, Notes et extraites pour servir à l’histoire des Croisades au XV-e siècle, vol. IV, (1453-1476), Bucurest, 1915, faqe 194-197). Në kodeks janë regjistruar (kopjuar) 13 dokumente historike - krisobula perandorake, bula papale, dekrete venedikase, akte kancelareske, qarkore kishtare - nga të cilat dy kanë për autor Pal Engjëllin, dy të tjerat kanë lidhje me Durrësin dhe Drishtin, pra dy qytete jo të huaja për Pal Engjëllin - i pari selia e kryepeshkopatës së tij, i dyti vendlindja e tij, kurse dy të fundit nuk kuptohet përse janë përfshirë në këtë kodeks, mbasi nuk kanë lidhje fare me të. Të gjitha aktet, përfshirë edhe krisobulat perandorake bizantine, janë latinisht. Përmbajtja e tyre është: 1) Vendimet, urdhëresat dhe rregulloret e shpallura nga Pal Engjëlli më 8 nëntor 1462 (faqe 2/r - 9/r), i cili përmban edhe “Formulën e Pagëzimit”, dokumentin më të hershëm të shkrimit shqip; 2) Çështje të liturgjisë kishtare nga Pal Engjëlli (faqe 9/v - 11/r); 3) Nga libri i arkivit të qytetit të Durrësit (faqe 11/r - 13/v); 4) Bula papale e Piut II, Romë, 4 nëntor 1463 drejtuar kardinalit (?) të Durrësit, Pal Engjëllit (faqe. 14/r - 20/r); 5) Krisobula e perandorit bizantin Mihal për venomet e qytetit të Drishtit, lëshuar më 25 prill 1292 (faqe 20/v -22/r); 6) Marrëveshja e Venedikut me bashkësinë e Drishtit më 9 maj 1443 (faqe 22/v - 25/r); 7) Marrëveshja e Anton Venierit, dogji i Venedikut, me Gjergj Thopinë, për çështjen e qytetit të Durrësit, më 18 gusht 1392 (faqe 25/r - 27/v); 8) Gjenealogjia e Engjëll Komnenëve të Drishtit, datuar më 21 nëntor 1460 (faqe 27/r - 32/r); 9) Dekreti i bailit të Durrësit për Pal Engjëllin, më 3 qershor 1461 (faqe 32/r - 33/r); 10) Letër e Pasquale Maripetro-s, dogji i Venedikut, drejtuar Pal Engjëllit, më 9 qershor 1461 (faqe 33/r - 33/v); 11) Letër e Gabriel Trevizanit, dogji i Venedikut, drejtuar Pal Engjëllit më 25 korrik 1465 (faqe 33/v - 34/v); 12) Provizioni i Këshillit të Të Dhjetëve të Venedikut për Lekë Spanin, zot i Dukagjinit, më datë 27 qershor 1484 (faqe 34/v - 35/v); 13) Krisobula e perandorit bizantin Isak Engjëlli drejtuar Papë Çelestinit, më 14 mars 1194 (faqe 36/r - 37/r). Kodeksi është kopjuar nga një dorë e vetme me shkrim të bukur. Duhet të jetë kopjuar në fillim të shekullit XVI, mbasi në fund të aktit të parafundit (akti nr. 12) është shënuar data 14 qershor 1503. Autori zotëron kodeksin në fotokopje.”

    Kodeksin e Pal Engjëllit prej gjithsej 74 faqesh ka marrë përsipër ta përkthejë nga latinishtja në shqip punonjësi i ri shkencor Fatjon Balliu, i laureuar në Gjuhë-Letërsi në Universitetin e Tiranës dhe njohës i latinishtes. Ndërkohë, ai e ka përkthyer pjesën e Kodeksit ku ndodhet “Formula e Pagëzimit”, shkruar nga Pal Engjëlli, e titulluar “Constitutiones, Ordinationes et Statuta” (Vendimet, urdhëresat dhe statutet), e cila zë fletët 2/r deri 9/r, pra gjithsej 15 faqe. Për ata që janë të interesuar të dinë përmbajtjen e saktë të letër-qarkores së Pal Engjëllit, nënshkruar në Mat më 8 nëntor 1462, ku ndodhet dhe Sakramenti i Pagëzimit apo Formula e Pagëzimit në gjuhën shqipe, përfshirë edhe ata që nuk janë në gjendje ta kuptojnë përkthimin e përmbledhur të zonjës Ledi Shamku - le ta lexojnë letër-qarkoren të përkthyer shqip nga Fatjon Balliu, e cila është botuar në vëllimin “Skënderbeu dhe lufta shqiptaro-turke në shek. XV. Burime dokumentare shqiptare (Në origjinal dhe në përkthim shqip)”, përgatitur nga Kristo Frashëri, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë 2005, faqe 122-143. Nëse ndonjë lexues ka ngut, le të presë botimin e veçantë të letër-qarkores së Pal Engjëllit, pajisur me një studim shkencor mbi autorin dhe mbi Kodeksin, e cila do të dalë së shpejti në qarkullim.

    Si kontribut për të ndriçuar historinë e Formulës së Pagëzimit, zonja Ledi Shamku boton dhe disa fragmente nga letër-qarkorja e Pal Engjëllit, në përkthimin shqip. Si përkthimin e fragmenteve të letër-qarkores, ashtu dhe shkrimin e saj, ajo nuk e ka hartuar në gjuhën letrare shqipe. Pra, është shkëputur nga gjuha standarde që përdor sot, me përjashtime të rralla, administrata shtetërore shqiptare, shkolla shqipe, shtypi dhe letërsia shqiptare, madje edhe institucionet fetare, përfshirë dhe Kishën Katolike, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe kudo në diasporë nëpër botë. Ajo e ka shkruar në dialektin verior. Madje, ajo nuk e ka përkthyer as në shqipen e At Fishtës apo të Ndre Mjedës, apo të Luigj Gurakuqit, të cilët kanë patur prirje për ta afruar shkodranishten (e cila nuk përfaqëson ajo vetë mbarë gegërishten), me të folmen e toskërishtes, por të Patër Mëshkallës, ku në disa raste ka nevojë, që për t’u kuptuar, të përkthehet shqip.

    Në bazë të lirisë që gëzojnë sot qytetarët e Republikës së Shqipërisë për të përdorur në shkrimin shqip çdo lloj dialekti, pavarësisht se ai çon në përçarje, në kundërshtim me procesin historik të unitetit kombëtar - zonja Ledi Shamku, e diplomuar në fushën e Gjuhësisë e të Letërsisë Shqipe, ka të drejtë të përdorë dhe gjuhën e Buzukut. Por, duam t’i kujtojmë zonjës së nderuar që të ketë parasysh se po të shfrytëzojmë në emër të demokracisë të drejtën për të përdorur gjithkush dialektin e vendlindjes së tij ose të saj, me fjalë të tjera, nëse ne duhet të shfrytëzojmë demokracinë për të shkruar njëri shkodranisht e tjetri çamërisht, njëri dibranisht e tjetri korçarisht, njëri në dialektin gjakovar e njëri në dialektin e Tironës, lum kombi që na ka, se kështu do të fitojmë të drejtën t’i biem me kazmë kokës sonë, unitetit tonë, përparimit tonë!

    Prirja, për ne e shëmtuar e lokalizmit, e ka pushtuar zonjën Shamku aq thellë, sa ajo kryepeshkopin katolik të Durrësit dhe bashkëpunëtorin e ngushtë të Skënderbeut, nuk e quan Pal Engjëlli, por Pal Ejëlli. Si duket, ajo kujton se familja e Engjëllorëve të Drishtit në shekullin XV, së cilës i përkiste dhe Pali, quhej siç quhen në ditët tona në Parrucë të Shkodrës “Ejll”. Sipas nesh, ajo do të kishte të drejtë ta quante Palin me mbiemrin Ejlli, nëse do na sillte dëshmi se kjo trajtë përdorej dhe në shekullin XV, në kohën e Skënderbeut. Ne e kemi kritikuar, për shembull, Fan Nolin, i cili biografinë e Skënderbeut, të quajtur italisht Demetrio Franco, e ka përdorur në shqip Dhimitër Frëngu. Këtë nismë të Nolit e quajtëm të padrejtë, kur Selami Pulaha vërtetoi se emri ose mbiemri Francus ose Franciscus në latinisht, në Shkodrën e shekullit XV përdorej në trajtën Frangu. Por, historiania e gjuhës shqipe, zonja Shamku, nuk i shkon as anës këtij problemi. Për të, duket se kuti që mat normat gjuhësore është lagjja Parrucë e ditëve tona. Si duket, historiania e gjuhës shqipe nuk e ditka se të paktën te “Meshari” i Gjon Buzukut, engjëlli, me të cilin ka lidhje mbiemri i kryepeshkopit të Durrësit, nuk quhej ejëll, por engjëll (në tekst: “Përpara faqesë engjëjet u ty të këndonj - Meshari, Psalm 137, 2). Po ashtu, Frang Bardhi më 1638 nuk thotë ejëll, por engjëll. Edhe Pjetër Bogdani shkruan “engjëllë”. Edhe Gjon Kazazi në shekullin XVIII shkruan “Engjëlli”. Megjithatë, ne nuk kemi të drejtë ta qortojmë zonjën, por askush nuk na ndalon që ta këshillojmë.

    Veç të tjerave, pretendimi i saj se ajo po e njeh publikun shqiptar me përmbajtjen e letër-qarkores së Pal Engjëllit është fund e krye i pasaktë. Është një lloj pretendimi për të treguar se ajo po bën një zbulim. Në fakt, letër-qarkorja e Pal Engjëllit, lëshuar më 8 nëntor 1462, nga Kisha e Trinisë së Shenjtë, të cilën ajo me qëllim që ta kuptojnë më mirë shqiptarët e quan “Trinidad”, është botuar në origjinalin latinisht dhe në përkthimin shqip, siç thamë, disa vite më parë.

    Për sa u përket çikërrimave me të cilat merret zonja Shamku dhe të cilave u jep një rëndësi kardinale, nuk po u përgjigjemi. Shohim me keqardhje se ka një nivel të cekët kulturor në fushën e profesionit të saj.

    Po e mbyllim me një lajm që lexuam kohët e fundit në shtypin e përditshëm se po të fitojë në zgjedhjet e ardhshme Partia Socialiste, zonja Shamku ka mundësi të bëhet ministre e Arsimit dhe e Shkencës. Nëse ky parashikim do të realizohet, vaj medet për shkencat tona shoqërore dhe për arsimin tonë kombëtar!

    Gazeta Tema 26.04.2009

    http://www.gazetatema.net/index.php?gjuha=0&category=0&id=5129

  3. #3
    i/e regjistruar
    Anëtarësuar
    09-02-2009
    Postime
    3

    Fjala "Bashtinë" !

    Në lidhje me fjalën "Bashtinë" doja të sillja këtu një faqe të librit "MEMORIA SULLA LINGUA ALBANESE" DI GIUSEPPE CRISPI, PALERMO 1831. http://books.google.it/books?id=IccGAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=memoria+della+lingua+albanese&ei=FK7zSfdGmMDNBL6L5JYH#PPA68,M1

    Ky libër është vendosur në forum nga Medaur dhe ku i ndrituri Dias10 ka vendosur faqet e para të këtij libri.

    http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?p=2235828#post2235828

    p.s Unë thjesht kam lexuar këtë libër dhe nuk mund të bëj më shumë se kaq.
    Luten gjuhëtarët dhe hulumtuesit e gjuhës shqipe që të na ndriçojnë me mendimet e tyre!
    Ndryshuar për herë të fundit nga DRARD : 25-04-2009 më 21:17

  4. #4
    Ernst Kaltenbrunner Maska e Bizantin
    Anëtarësuar
    26-01-2008
    Vendndodhja
    Swabia
    Postime
    670
    hej, edhe unë e kam publikuar para Ledit. kristua ka të drejtë këtu

    http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=96562
    Slagt ham! Kristenmands sønn har dåret. Dovregubbens veneste mø.

    Gott mit Uns

  5. #5
    i/e regjistruar Maska e puroshkodran
    Anëtarësuar
    07-02-2008
    Postime
    3,635
    Sa i bezdis gegnishtja disa mor burre. Nuk i mjafon qe u perjashtu prej standartit, po as ne gazeta nuk dojn me e pa

  6. #6
    Perjashtuar
    Anëtarësuar
    03-12-2008
    Vendndodhja
    ATJE KU ME RESPEKTOJN SI SHQIPTAR
    Postime
    1,015
    Ne fakt per mua do kishte qen shum mire sikur gjuhes son ti behej nje reformim, dhe ne ket reformim te rregjistroheshin si gjuhe standarte shqiptare, fjal nga te dyja dialektet, kjo do ndimonte dhe me shume ne bashkimin ton kombetar,per vete faktin se njerzit do kuptoheshin dhe do e ndienin me afer njeri tjetrin.Gegnishtja ka shum vlera si gjuh,ajo eshte forma me e vjeter e shqipes, keshtu qe do ishe ne interesin e kombit ton, te perdorim nje gjuhe zyrtare, ku te perfshihen vetem fjal shqip, nga dy dialeket kryesore.

  7. #7
    me 40 hajdutë Maska e alibaba
    Anëtarësuar
    12-12-2005
    Vendndodhja
    Ne shpellen e pirateve
    Postime
    5,671
    Gegnishtja ka shum vlera si gjuh,ajo eshte forma me e vjeter e shqipes, keshtu qe do ishe ne interesin e kombit ton, te perdorim nje gjuhe zyrtare, ku te perfshihen vetem fjal shqip, nga dy dialeket kryesore.
    Është e vërtetë që gegnishtja ka më shumë fjalë arkaike, por edhe toskërishtja i ka format e veta arkaike. Kështuqë unë mendoj se e ardhmja e gjuhës shqipe do të jetë pikërisht e kaluara e saj.

    Ne duhet të kthehemi në gjuhën e hershme të pandarë.

    Edhe sot forma arkaike "do të bahet", përdoret në të gjitha viset veriore krahas formës "ka me u ba" është më e re, se sa forma toske "do të bëhet".

    Gjuha jonë arkaike duhet të jetë standardi i së ardhmes.

  8. #8
    -
    Anëtarësuar
    21-01-2009
    Vendndodhja
    -
    Postime
    2,081
    Për Ledi Shamkun kam patur (dhe kam) respekt. Jo për aktivitetet e saj politike, por pikërisht për aktivitetet gjuhësore. Më duhet ta pranoj që unë nuk kam profilin gjuhësor që të jap vlerësimin kapital për nivelin shkencor te L.Sh.

    Artikullin në fjalë e kam lexuar krejt rastësisht (sepse s'e ndjek pothuajse aspak shtypin) dhe nuk e pashë emrin e autorit. Problemin nuk e pata me dialektin (unë i adhuroj dialektet) por me përmbajtjen. Fryhej një çështje pa asnjë lloj lidhjeje, pa asnjë lloj vlere aktuale.
    Kujt i intereson, se kujt i drejtohet ai libër? Autori i atij libri nuk është i famshëm për librin në vetvete dhe aq më pak se kujt i drejtohej libri.
    Ai autor është i famshëm vetëm për një varg, dhe jo për vetë vargun, por për gjuhën në të cilën ai e ka shkruar.

    Pra çështja se për çfarë flet libri është thjesht kuriozitet pa ndonjë dobi dhe çështja se kujt i drejtohet libri (apo vargu i famshëm) është po aq interesante sesa a kishte larë çorapet Napoleoni përpara betejës së Austerlicit.

    Nga ana tjetër fort i rëndë i ka rënë edhe Frashëri. Shqiponja nuk ha miza. Ndoshta Ledi Shamku nuk është mizë, por artikulli i saj, po.

    Për sa i përket dialekteve, dhe gjuhës "standarte", unë jam i mendimit që gjuha Zhvillohet. Dhe zhvillohet në përpjestim me zhvillimin e folësve të saj. Si rrjedhim "standartet" me kalimin e kohës bëhen të "ngushta" dhe të pamajftueshëm për zhvillimet gjuhësore. Prandaj këtu duhet veçanërisht kujdes. Sepse standartet vjetërohen, por nuk janë rroba mode të koleksionit "vjeshtë-dimër" që ndërrohen çdo stinë.

    Dhe sot gjithmonë e më shumë, për faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, lokalë dhe globalë, faktorë gjuhësorë,ekonomikë por edhe politikë për mendimin tim është bërë e domosdoshme një rishikim i menjëhershëm i "standartit".
    Nuk është puna aspak për arsye katunareske të tipit "pse dialekti yt dhe jo imi", por për arsye të mbarë shqiptarëve dhe sidomos të gjësë më të shenjtë: GJUHËS.

    Për shumë gjëra i kam zili vendet e tjera, por për këtë duhet të na kenë të tjerët zili ne. Një komb i vërtetë nuk është ai që e bashkon hapësira gjeografike si psh Rusinë. Dhe as feja si shumë shtete, dhe aq më pak thjesht biznesi siç është Amerika. Ato mund të jenë shtete të fuqishëm por jo kombe të vërteta. Gjuha është baza më e shëndoshë, më e paluajtshme dhe sidomos më e patjetërsueshmja.
    -

Tema të Ngjashme

  1. Illiristika - Nezir Myrta
    Nga Henri në forumin Gjuha shqipe
    Përgjigje: 35
    Postimi i Fundit: 06-04-2011, 17:47
  2. Bibla Kur'ani Dhe Shkenca
    Nga Florim07 në forumin Komuniteti musliman
    Përgjigje: 8
    Postimi i Fundit: 15-04-2009, 21:26
  3. Ortodoksia dhe Shqipëria
    Nga shendelli në forumin Komuniteti orthodhoks
    Përgjigje: 258
    Postimi i Fundit: 07-04-2004, 18:16
  4. Pazari i vjetër i Krujës
    Nga Eni në forumin Folklori shqiptar
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 26-02-2003, 14:34
  5. Zbulohet dokumenti më i vjetër i gjuhës shqipe ne Vatikan
    Nga Albanino në forumin Çështja kombëtare
    Përgjigje: 18
    Postimi i Fundit: 12-11-2002, 22:38

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •