Materjalin e mëposhtëm e kam marë nga një postim i një mikut tim në një forum tjetër vetëm me disa ndërhyrje të vogla nga ana ime.
At Stath Melani eshte vrare barbarisht nga Greket.
Çeta Patriotike e At Stath Melanit të Përmetit, gjate viteve 1912-1914, vite kur u kryen dhe masakrat barbare Greke
Melani - vendlindja e At Stathit
Melani eshte fshati ku lindi, jetoi dhe zhvilloi veprimtarine e patriotike At Stath Melani.
Melani ben pjese ne karhinen e Shqerrisë qe shtrihet ne nje terren te thyer malor te dy rrethinave te Permetit dhe Leskovikut. Ne kete krahine perfshiheshin fshatrat: Melan, Delvine, Izgar, Kreshove, Kovacisht, Peshtan, Gjerakare dhe Zgruralec, me qender komuneje Kovacishtin qe vareshin nga nenprefektura e Leskovikut dhe: Lipivani, Trebozishti, Lushnja, Ogdunani, Petrani, Benja e Grabova me qender komuneje Petranin, qe vareshin nga nenprefektura e Permetit.
Melani shtrihet ne rezen veriore te Malit te Melanit ose ne faqen veriperendimore te Malit te Postenanit. Ne kohera te lashta banoret e ketij fshati kishin banuar me ne jug, ne Goleran, gjysem ore larg qendres se sotme te fshatit, ne drejtim te rruges qe te shpie ne drejtim te Gjirokastres. Kete e deshmojne jo vetem rrenojat e fshatit te vjeter, por edhe gojedhanat e njerezve te mocem dhe vargjet e nje kenge te vjeter popullore :
Melanllinjte qe qemoti
Rrinine ne Goleran,
Nxirrnin nje raki prej rrushi
Dhe t'a jepnin me filxhan
Luftrat e shumta gjate dyndjeve barbare, e shkaterruan fshatin Goleran dhe i detyruan banoret te largoheshin qe andej. Nje pjese merguan ne Greqi, ku u instaluan se toku ne rrethet e Athines, dhe, ketu, jetojne edhe ne ditet tona, ku ruajne si gjene me te shtrenjte gjuhen dhe zakonet shqiptare si dhe kujtimin per vendlindjen e te pareve, Goleranin. Pjesa tjeter e banoreve kaluan me ne veri, gjysem ore larg, ku gjeten si vend te pershtatshem ate qe u vendosen dhe e quajten Melani.
Golerani ishte nje vend i bukur, i pyllezuar rreth e rrotull, dhe me ca lendina te bukura ne mes, me nje pjerresi te vogel. Kishte nje cezme me uje te ftohte qe derdhej nepermjet nje kupe te gurte me nje trasheri lineare sa gishti i vogel i dores, dhe, si ne vere ashtu dhe ne dimer rrjedhja eshte e njellojte. Rridhte 5-6 metro perfund Kishes se Shen Premtes. Eshte uje me vlera kurative prandaj aty vinin qe nga Permeti me semundjen e tuberkulozit per t'u sheruar. Me poshte, ne fund te lendines ka burime me te medha, me uje te bollshem qe perdorej per larje, ujitje dhe per te pire bagetia. Per kete qellim ne rrjedhjen e tyrre radhiteshin njera pas tjetres korita druri, ku pinin uje bagetia.
Jo larg Goleranit ne krahun e djathte te tij, apo ne Jug-lindje shtrihet "Derrasa e Melanit", nje vend qe duket sikur e ka shtruar dora e njeriut me rasa guri te bardha. Ne pjesen e siperme eshte rrethuar nga nje shkemb i larte e i prere, sikur te ishte ndonje mur, rreth 3-4 metro. Ne rreze te ketij shkembi aty ku pergjysmohet gjatesia e tij, ndodhet nje guve ne forme tuneli, qe sipas gojedhaneve zbret deri poshte ne Lumin Vjose, rreth 3 ore rruge. Kjo quhet "Vrima e Radupines". Disa gojedhana tregojne se te mocmit kishin hedhur nje kendez dhe kish dale ne Vjose prane Kishes se Kendrefit. Nje tjeter gojedhane tregon se nje bari kishte marre nje sasi qirinëjsh dhe kishte zbritur dhe ecur neper guve deri sa ishin pergjysmuar qirinjte dhe pastaj ish kthyer mbrapsht.
I vertetuar eshte fakti qe hyrja e kesaj guve eshte e pjerret ne forme transheje qe zbret nga drejtimi Juglindor dhe pasi zbret ne tabanin e saj merr drejtimin perendimor. Ne tabanin e saj kalon uje. Zerat e njerzve apo guret qe hedh njeriu e cojne oshetimin deri ne thellesi te medha dhe pastaj kthehen serish. Mund te mendohet se kemi te bejme me ndonje vendbanim te hershem edhe nga vete emertimi "Vrima Radupines" dmth vrima e mbretereshes nga sllavishtja.
Mali i Melanti dhe vete derrasa, per te cilen u fol ,eshte vend i thate pa pike uje, me gure e rrasa guri te bardha, ku rritet e zhvillohet caji, pelina, lule bliri, bari i plevitit, lule basani, ule akulli, trendeline dhe lule te tjera nga me te ndryshmet me vlera kurative. Vendi eshte gjithashtu i pasur ne kullote me vlera te medha ushqyese.
Melani i diteve tona shtrihej me ne veri te Goleranit dhe afersisht ne te njejtin pozicion, ne nje grope qe mbrohet nga Jug-lindja me lartesine e "Dushkut te Kuq" dhe te "Glladanecit", ne Lindje nga lartesia e "Mengilles", ne Veri nga lartesira e "Kalles", dhe ne Veriperendim nga lartesia e "Mellnikut", ne Juge rrethohet nga "Mali i Melanit dhe lartesirat e Munushtirit, kurse pjesa Perendimore eshte nje pjerresire qe duke u ulur vazhdimisht zbret ne fushen e Devojkarit, afer Vjoses, nepermjet lugines se Dardhesit e Morollades. Deri ne vitet 20 te ketij shekulli Melani kishte patur rreth 25 shtepi te ndara ne tri lagje: lagjia e siperme dhe lagjia mesme te ndara nga Perroi i Madh, jo me shume se pese minuta larg njera-tjetres dhe lagjia e poshtme, rreth 15 minuta larg dy te parave.
Melani ndoshta nje fshat i vogel kishte 8 kisha: Me e vjetra e tyre ishte "Shen Kolli" perfund lagjes se poshtme, me afreska e mbishkrime ne gjuhen e vjeter greke, e mbuluar pjeserisht me tjegulla romake, kur gjithe ndertesat e tjera ishin mbuluar me rasa guri. Pastaj vinin: "Shen Premtia" ne Goleran, "Shen Gjergji" tek Dushku i Kuq, duke zbritur poshte drejt Perendimit, vinin "Shen Thanasi", "Shen Mitri", "Shen Mertiri", "Shen Pjetri" dhe kisha me e re, ajo ne qender te fshatit "Shen Meria". Prane saj ishte nje ndertese dykateshe "Konaket e fshatit" qe perdoreshin per strehimin e udhetareve te ndryshem. Kjo ndertese do te permendet me vone lidhur me veprimtarine e At Stathit.
Shtepia e At Stathit ishte e ndertuar ne Lagjen e siperme me nje pjerresire, buze Perroit te Vogel qe zbriste nga Mengilla e Dushnica. Ketu ishin ndertuar 8 shtepi njera mbi tjetren ne forme tracash: Shtepite e Koco dhe Josif Kotanit, Mina Tites, ajo e vellezerve misto Koco e Pando Papa, ajo e Shimanllareve, ajo e Spirove, e Kozma Penkos dhe e Xhanes. Ne lagjen e Mesme ishin shtepite e Mina Totkes(Baboci) Lilo Prokos, Theodhor Prokos, Vasil Kotos, Mitre Kotos e Kalam Kotos.
Ne lagjen e poshtme ishin shtepite e Josif Mitros, Anastas Mitros, Koli Shimanit, Kozma KRistos, Loli Penkos, Marko Kikes, Sotir Tolkes, Coli Tokes, Kolo Penkos dhe familja e Nakeve.
Ndonese me nje lartesi te madhe nga niveli i detit dhe me reshje te medha debore, territori i Melanit, duke qene i mbrojtur nga ererat e Veriut e te Lindjes, ka terren te pershtatshem per zhvillimin jo, vetem te drithrave dhe perimeve por edhe te fruti-vitikultures. Por meqe toka e bukes ishte e paket, perparesi kish marre zhvillimi i blegtorise, kryesisht dhite dhe gjedhet dhe me pak dhente. Kullatet dhe mishi i Melanit kishin emer ne gjithe krahinin e Leskovikut e te Permetit, ku kasapet gjate tregtimit therrisnin "Mish Melani"
Shumica e fshatareve kishin pak toke, nen nje hektar, vetem 4-5 familje kishin nga rreth 4-5 hektare. Kjo i detyroi nje numer te mire fshatareh te mergonin jashte, ne Stamboll dhe me pak, ne Amerike. Te pakta ishin familjet qe nuk kishin ndonje anetar te familjes se tyre ne kurbet. Pjesa tjeter, burra e gra merreshin me ate pak toke qe kishin, te cilen, ndonese me mjete primitive, me parmenden e drurit dhe me krahe, e pleheronin dhe e punonin mire dhe mundinin te siguronin per disa muaj buke. Per te sigururar jetesen familjet qe nuk kishin njeri ne kurbet shfrytezonin pasurite e tjera te natyres, sidomos bimet mjekesore.
Me ato pak te ardhura nga bkurbeti dhe prodhimet qe realizonin vete, dhe me nikoqirllekun e madh ne administrimin e tyre, benin nje jetese relativisht te mire per koihen qe pak e dallonin nga jeta e shtresave te ulta e te mesme te qytetit. Ne jeten e perditshme te banoreve jo vetem te Melanit por te te gjithe krahines se Shqerise, ishin futur ne mase edhe ne me te varferit, drysheku, jorgani me carcaf te bardhe, jasteku me kellef te qendisur, pjatat e porcelanit, luga, piruni, gotat e qelta, pecetat e bukes etj.
Kishin kutlivuar mjaft zakone te mira ne jeten e perditshme, si ne lidnje dasma e vdekje, me shpenzime kaq te arsyeshme qe nuk e rendonin ekonomine familjare dhe aq shume. Ishin mikprites. Nje udhetar i panjohur te kalonte ne fshat para shtepive, do ta ftonin per nej gliko e raki. Kur kalonin krushq me nuse, apo dhe karvanet e vlleheve shetites gjate shtegtimeve, cdo familje rendte kush e kush t'i gostiste me mire me raki, gliko dhe uje te ftohte.(Karvanet e vlleheve kishin zakon qe ne krye nxirrnin vajzen ose nusem me te bukur per te mos i zene syri i keq gjithe karvanin). Pergatisnin nje larmi zahiresh per dimer qe nga zarzavatet e thara apo turshi, frutat e thara apo te perpunuara recel dhe gliko mish pasterma dhe llukanik me mish e melci etj. Kishin nje kuzhine ete pasur e te shishme . Keto ishin karakteristike per githe krahnin e Shqerise.
Ne keto ane jane zhvilluar shume luftera, cka e tregojne dhe varrezat neper kodra e brigje, me varre ushtaresh turq, austro-hungareze, greker, italiane, sllave etj. Kushtu: Varret e Melanit, ne hyrje te fshatit nga Lipivani e Trebozishti, Varret e Kodres, te Shen Mitrit, te Sellos, Zerecit etj ne lagjen e poshtme.
Keto luftera u sollen fshatareve shkaterrime dhe deme te shumta. Por ato kaliten nder banoret edhe ndergjegjen politike: urrejtjen kunder armiqve, dashurine per vendlindjen, solidaritetin me njeri-tjetrin, guzimin dhe trimerine etj.
Ndonese ne disa fshatra si ne Trebozisht, Delvine, Ogdunan, Peshtan e Lushnje, banonin dhe ortodokse dhe muslimane, dhe pse qarqet klerikale te te dy besimeve ishin perpjekur te ngjallnin dasi e urrejtje, te dy palet, muslimane e te krishtere kane jetuar ne harmoni si vellezzer te nje nene, te nenes se madhe Shqiperi, pa grindje, pa meri, pa smire dhe kane mbrojtur njeri-tjetrin nga rreziqet e jashtme, sikurse nodhi ne Peshtan gjate barbarive greke, per te cilat do te flitet me poshte.
Kete pasterti morale, keto virtyte te mira, i ruajten dhe i forcuan gjithnje e me shume ne vitet e veshtira te luftrave kunder armiqeve te shumte qe shkelen vatrat tona.
Ne vitet e kryengritjeve te medha popullore per lirine dhe pavarsine, Shqeria jo vetem qe dha nje varg figurash te shquara te penes, te shkolles dhe te pushkes, por u be edhe nje strehe e sigurte e cetave patriotike qe kishin dale maleve per lirine e Shqerise si ceta e Cerciz Topullit, Riza Velcishtit, Izet e Meduh Zavalanit, Sali Butkes, Themistokli Germenjit etj.
Ne vitet e Luftes Antifashiste Nacionalclirimtare kunder pushtuesve fashiste dhe tradhtareve te vendit u ngrit edhe me lart uniteti moralo-politik dhe patriotizmi i gjithe banoreve te Shqerise. Ata jo vetem e simpatizuan luften Antifshiste Nacionalclrimitare, por i dhane asaj dhjetra luftetare. Vetem Melani me 25 shtepi i dha luftes 17 partizane, nder te cilet dy vajza si: Ngjeli e Janaq Toka, Kico Proko, Kico e Apostol Kotani, Vangjeli Totka(Baboce), Filip e Olimbi Koto, Llazar Penko, Spiro Penko, Stiti Mitro, Apostol Sterjo, Petro Shimani, Janaq Tolka, Dodona At Stathi, Stathi At Stathi e Koco Papa.
Po keshtu edhe fshatrat e tjere te Shqerise dhane dhjetra luftetare partizane.
Lipivani: Argjir Maro, Stiljano Nako, Kici Biqellari, Sokrat Jance, Qako Buzhiqi.
Delvina: Persefoni Titka, Koco Titka, Janaq Sava, Vangjel Tole(Delvina), Koco Prifti, Foni e Coli Papa.
Izgari: Mihal Mihalcka, deshmor, Llazar Kamberi, Koco Kamberi
Kreshova: Peci Laska, Pando Laska, Apostol Marko.
Kavacishti: Gaqo Nesho, Arqimidhi Lico, Llukan Arqimandriti, Sofo Janco, Llazar Nesho, Polikron Cane, Dhiogjen Nake.
Peshtani: Janaq Dusha, Komandant i cetes rezerve te Shqerise, Apostol Ilia, prift, deshmor, Petro e Gaqo Ilia, Jorgji Dusha, Stiri Logo, Niqifor Dino, Koco Mitre, Vasil Peco, Kleanthi Peco.
Zguraleci: Kleanthi Vaso, Thanas e Josif Kokeri, Manol Nako, deshmor, Thanas Thano, Jorgji Thano, deshmor, Llazar Kono, Stiri Tase, deshmor, Todi Tesho, Vasil Tesho, Koci Tesho, Jordan Kono.
Gjerakara: Andrea e Kici Nako, Thoma Duro, Mihal Duro, Pandeli Duro, Viktor Duro, Thanas Kalaci, Loni Ristani.
Trebozishti: Gaqo Sterjo, Apostol Kristo, Sotir Deliu.
Ogdunani: Sotir Kamberi, Pandi Sterjo, Misto Sterjo, Stefanaq Zhidro, Fore Cuni, deshmor.
Benja: Niko Kola, Peci Kola, Pandora Kola, Tatas Kola, Fori Kola, Thanas Zhamo, Ndreko Zhamo, Pandi Zhamo.
Novosela: Jorgo Culli, Sofo Dona, Hektor Guda, Peci Nasto, Josif Vaso, Sotir Vaso, Dhiogjen Gostivishti.
Lushnja: Vellezerit Ibrahim dhe Banush Xhemali.
Krahina e Shqerise u clirua qysh ne fillim te tetorit te vitit 1942, kur ceta partizane e Kolonjes perzuri personelin e komunes dhe te postkomandes se karabinierise te Kovacishtit. Qe nga kjo kohe Shqeria mbeti zone e lire, dhe nuk pati asnje njeri ne sherbim te pushtuesit fashist, asnje xhandar, asnje milic, asnje ballist. Te gjitha familjes e Shqerise u bene baze e sigurte e strehimit, ushqimit dhe sigurimit te partizaneve.
Krijoni Kontakt