Postuar mė parė nga
DYDRINAS
MBLEDHJA DHE MARRĖVESHJA E MUKJES, 1-2 GUSHT 1942
Pjesėmarrėsit e Mbledhjes sė Mukjes e ngriten problemin e Kosoves si ēėshtje madhore me rėndėsi kombėtare. Se kujt do t'i dedikohej ky hap, nacionalistėve apo komunistėve, do tė duhej tė pritej derisa tė hidhej dritė e plotė mbi ecurinė e mbledhjes, derisa gjithėsecili qė mori pjesė nė tė, si dhe ata qė e organizuan atė, tė thonin fjalen e tyre.
Nė kėtė pikė e ndjej se duhet tė theksoj kontributin e familjes Toptani, qė bindi komunistėt, nacionalistėt, ballistėt dhe legalistėt tė takoheshin nė shtėpinė e babait tė Ihsan Toptanit nė Tapizė.
Platforma qė kjo mbledhje i propozoi kombit tė tėrė mund tė permblidhet si mė poshtė:
"Krijimi i Komitetit tė Shpėtimit Kombėtar dhe Krijimi i Shqipėrisė Etnike".
Kur lexon Historinė e Partisė sė Punės sė Shqipėrisė, vėren se Komiteti Qendror i PKSH menjėherė e dėnoi dhe e denoncoi Marrėveshjen e Mukjes si tradhėti nga ana e kapitulluesit Ymer Dishnica dhe e Balli Kombėtar.
Megjithatė, Dedijer paraqet njė histori tjetėr. Ai thekson se Enver Hoxha dhe pak anėtarė tė Komitetit Qendror tė Partisė Komuniste tė Shqipėrisė hezituan pėr rreth dy ditė pėr tė denuar Marrėveshjen. Arsyeja qė paraqiti Enver Hoxha, shton ai, ishte se ai po priste qė forcat jokomuniste tė pėrēaheshin pėr kėtė ēėshtje pas mbledhjes.
Por mė pas, Svetozar Vukmanoviq Tempo dhe shokė tė tjerė jugosllavė qė kishin pėrkrahjen e Koēi Xoxes, mė nė fund, fituan mbi Enver Hoxhen. Mė pas, PKSH nė mėnyrė anekuivoke e dėnoi Marrėveshjen e Mukjes si akt tradhėtie.
Ja se si Dedijer shpjegon momentet e hezitimit tė Enver Hoxhes:
"ky qendrim i disa anėtarėve tė Komitetit Qendror tė PKSH, pėrfshirė edhe atė tė Enver Hoxhes, kushtėzohej nga fakti se kėto anėtarė tė Komitetit Qendror tė PKSH, tė cilėve u mungonte pėrgatitja teorike dhe pjekuria politike, nuk e kishin tė qartė zhvillimin e ardhshėm tė ngjarjeve pas dėbimit tė pushtuesve dhe nuk ishin tė vendosur nė luften e tyre kundėr reaksionarėve tė brėndshem."(f.78).
Ndėrsa forca tė ndryshme tė lėvizjes kombėtare u gėzuan pėr Marrėveshjen e arritur nė Mukje , veēanėrisht pėr "programin e Shqipėrisė Etnike", Dushan Mugosha dhe Miladin Popoviq i shprehen ndjenjat e tyre si mė poshte:
"Ky bashkim i forcave shqiptare ėshtė i papranueshėm. Tashmė, ne po forcohemi nga dita nė dite dhe shume shpejt do t'i sulmojmė nė mėnyrė tė pamėshirshme. Ne kurrė nuk do t'i lejojmė tė bashkohen dhe kurrė nuk do tė lidhemi me kėto qenėr. Dhe pastaj, ē'ėshtė kjo Shqiperi Etnike! Le tė pėrpiqen dhe ta bėjnė nėse ua mban."(f.96).
Shpallja e Mbledhjes sė Mukjes mbeti vetėm njė rreze jetėshkurtėr shprese pėr aspiratat e shqiptarėve. Menjėherė pasi u mėsua vendimi i marrė nga ky forum i tė gjitha forcave tė vendit, tė pėrkushtuar nė luftė kundėr pushtuesit, tė dėrguarit e Titos urdhėruan Enver Hoxhen ta denonconin atė si tradheti (ndaj kujt?). Dhe ai u dorėzua pa asnjė rezistencė. Qė nga ky ēast e mė pas, njėsitė lutarake komuniste u shpallen lufte pa kompromis nacionalistėve. Tė dėrguarit e Serbisė po silleshin si lordė nė Shqipėri. Librat e Historisė sė Shqipėrisė, tė shkruara pas lufte nėn diktatin e komunistėve e pėrshkruajnė Marrėveshjen e Mukjes si tradhėti.Ēėshtja ėshtė: Tradhėti ndaj kujt?
Ėshtė e qartė ēfarė nėnkuptonin komunistet shqiptarė: Tradheti ndaj interesave tė Serbisė nė Shqipėri.
Nė raportin e tij tė Komitetit Qendror tė PK tė Jugosllavisė mė 19 nėntor 1943, Miladin Popovic shkruan:
"Shokėt delegatė nė Mukje ranė nė pozitat e nacionalistėve. Tė zhytur nė oportunizėm, ata kėrkuan qė njė pjesė e programit duhej tė ndėrrohej. Shoku Tempo ishte kėtu atėhere. Ne e diskutuam ēėshtjen me anėtaret e Komitetit Qendror dhe studiuam tė gjitha mundėsitė, situaten dhe gjithēka tjetėr dhe pėrfundimisht vendosėm tė hidhnim poshtė Shpalljen dhe tė mos e njihnim krijimin e Komitetit tė Shpėtimit tė Shqipėrisė, apo rolin e tij si organi mė i larte nė luftėn ēlirimtare. Ne vendosėm tė mblidhnim Konferencėn pa vonesė dhe tė zmadhonim Komitetin Qendror
" (f.80)
Konferenca e dytė e Labinotit u mbajt nė tetor 1943, sipas udhėzimeve tė drejtpėrdrejta tė Miladin Popovicit. Ecuria e kėsaj konference u dominua plotėsisht nga vija serbe. Tė gjitha ēėshtjet qė kishin tė bėnin me qendrimin ndaj forcave nacionaliste, organizimin e forcave tė armatosura dhe punėn e partisė, ndikoheshim nga interesat serbe.
Nė kėto rrethana, udhėheqja e Ballit Kombėtar botoi Manifestin e vet me titullin "RRUGA E DREJTE DHE RRUGA E GABUAR", nė tė cilin mes tė tjerash thuhej:
"Ėshtė e qartė pėr popullin se kjo parti qė udhėhiqet nga Sale (Dushan) dhe Miladin me shokėt e tyre, po pėrgatitet tė na japė njė diktature dhe terror nė vend tė lirisė sė premtuar,
do tė na japė shkatėrrim nė vend tė progresit
"
Ėshtė e qartė se shumė shqiptarė nuk kishin dyshime pėr rolin e tė dėrguarve serbė nė Shqipėri. Por rrėnjėt e punės sė Dushanit dhe Miladinit ishin aq tė thella, sa qė as Enver Hoxha, as ndonjė anetar i Komitetit Qendror tė PKSH nuk mund ta ndalonin tė keqen. Komunistėt shqiptarė u kapėn nė rrjetėn e serbėve, tė cilėt ishin mjeshtėr tė mbaruar pėr ta pėrkulur Enver Hoxhen ngado qė ata dėshironin dhe kishin arritur t'i lidhnin duart me fijet sekrete tė cilat i kishin fillimet e tyre mė 8 nėntor 1941, nė njė shtėpi tė thjeshtė nė Tiranė.
Enver Hoxha ishte plotėsisht i ndėrgjegjshėm se pa vėllezėrit e tij serbė nuk do tė kishte mundur tė ngjiste shkallėn e partisė dhe tė kapte postin e Sekretarit tė Pėrgjithshėm tė Komitetit Qendror tė PKSH. Kjo ishte arsyeja se pse udhėheqja komuniste shqiptare nuk mund ta thoshte fjalen e vet pėrsa u pėrket ēėshtjeve tė veta tė brėndshme, kur fatet e vendit po vendoseshin dhe nuk mund tė kundershtonte planet serbe pėr vendosjen e ardhshme tė territoreve shqiptare nė Jugosllavi.
Divizionet e ushtrisė shqiptare nė territoret e Kosovės dhe Metohisė dhe nė Sanxhak.
Nga fundi i luftės , Ushtria Jugosllave, Shtabi i Pėrgjithshėm, ftoi njė numėr njėsish tė Ushtrisė Nacional-Ēlirimtare Shqiptare "tė shkonin e tė ndihmonin partizanėt jugosllavė nė Kosovė, Metohi dhe Sanxhak, qė tė shporrnin divizionet gjermane". Ėshtė fakt se njė numėr shqiptarėsh etnikė nė ato rajone ishin bashkuar me forcat gjermane, tė cilat i shihnin si shpėtimtarė tė tyre prej zgjedhes serbe.
Le tė ndalojmė njė ēast e tė konsiderojmė kėtė hap tė pazakontė. Si ėshtė e mundur qė udhėheqja jugosllave tė bėnte kėtė hap tė guximshėm e delikat? Si mund tė nxiste praninė e mijėra shqiptarėve tė armatosur nė territoret e Kosovės, Metohisė dhe Sanxhakut?
Nuk ka dyshim se udhėzimet dhe ftesa pėr kėtė lėvizje masive tė trupave shqiptare drejt Jugosllavisė erdhi nga Beogradi; kjo ishte njė lėvizje pa precedent nga ana e serbėve, tė cilėt pėr shekuj me radhė kishin kultivuar mitin "Kosova djepi i qytetėrimit serb". A i kishte marrė PK Jugosllave tė gjitha masat e sigurisė pėr ndonjė zhvillim tė paparashikuar? Dukej se po. A kishte siguruar PK e Jugosllavisė tė gjithė garancitė nga PKSH se gjithēka do tė shkonte siē ishte parashikuar? Dukej se po.
Mendoj se ka arsye tė plotė tė mė bėjė tė besoj se Tito e dinte shumė mirė se ēfarė po bėnte dhe se njėsitė e Ushtrisė Nacional-Ēlirimtare Shqiptare "do tė bashkėvepronin plotėsisht dhe tė vėllazėroheshin me njėsitė partizane jugosllave nė rajon". Unė nuk jam i bindur se Tito ndėrmori kėtė hap tė rrezikshėm thjesht pėr arsyet strategjike tė koordinimit tė operacioneve tė luftės nė Ballkanin Perėndimor. Tito kishte plane tė rėndėsishme pėr tė ardhmen e Jugosllavisė si lojtarė parėsore nė Ballkanin e pasluftės.
Konkluzioni logjik ėshtė se udheheqja jugosllave po llogariste ēdo gjė me kujdes. Sė pari, unė jam i bindur se ai kishte marrė ēdo siguri nga udhėheqja komuniste shqiptare, se prania e njėsive tė ushtrisė nė territorin e Jugosllavise nuk do tė pėrmbyste situaten dhe nuk do tė krijonte probleme pėr tė ardhmen. Sė dyti, Tito po llogariste qė tė pėrdorte praninė e forcave shqiptare nė Kosovė me qėllim qė tė krijonte njė situatė konfliktuale ndėrmjet kosovarėve qė ishin bashkuar me forcat gjermane dhe me partizanėt shqiptare, tė cilėt nė fakt punonin nė favor tė tij.
Kėtu ka pėrsėri bazė pėr tė dyshuar se ekzistonte njė marrėveshje e heshtur mbi tė ardhmen e Kosovės dhe Metohisė ndėrmjet jugosllavėve dhe komunistėve shqiptarė.
Pavli Qesku
Krijoni Kontakt