SAKATIMI I POEZISĖ
Shkruar nga D.Cana
Pyetja e parė qė bėhet nga disa njerėz tė thjeshtė sotė ėshtė: A ka poetė sot?
Kjo pyetje doli nė njė debat shoqėror dhe qė pėr mua do tė thoshte shumė.Kjo ishte njė shkėndi tė hapja kėtė temė diskutimi tė cilėn do ta vazhdojmė pėr sa kohė tė jetė e nevojshme.
Dua qė nė fillim tė theksoj se,poezia,apo diskutimi pėr tė,nuk ka tė bėjė aspak me bindjet politike dhe filozofinė klasike tė kohės.Poezia ėshtė art dhe arti ėshtė shkencė.Ashtu si ēdo shkencė qė zhvillohet mbi bazėn natyrale,brėnda kufijve natyral tė botės,pėrmban brėnda saj ligjet e zhvillimit tė botės,kundėr tė cilave nuk mundet tė ecė dotė njeriu.Ēdo zhvillim shkencor ka ardhur mbi bazėn e studimit tė harmonizimit tė forcave natyrore.Nė qoftė se ky raport prishet atėherė prishet dhe bėhet i pa mundur realizimi i njė pėrpjekje realizuese tė ēdo lloj drejtimi.Pėr tė mos e mbajtur shumė me arsyetime dhe pėrkufizime filozofike ēdo lexues,do hapim kėtė temė dhe presim mendimin e secilit qė dėshironė tė shkruaj lidhur me atė qė ndryshe quhet “Harmonizim ndienjash”.
Ēfar ėshtė poezia?
Poezia ėshtė melodia e shpirtit,e zemrės sė ēdo njeriu tė gjallė.Kjo melodi shpreh ndienjat qė ndryshe quhen akordet zanore tė zemrės,dhe qė pėr ēdo njeri kanė njė harmonizim ndienja-shprehja-reflektimi.Po tė studiojmė autorė tė lashtė dhe tė sotėm,vetėm nė poezi do ndeshim njė ndryshim tė madh.Populli kėndoi qysh prej fillimit kur nuk e dinte ta sqaronte nėse poezija ishte art apo thjesht njė kėngė e telave tė zėmrės sė ndieshme apo tė plagosur!
Po t’u pėrmbahemi poetėve tė vjetėr,botėrorė dhe atyre Shqipėtar do tė ndeshemi patjetėr nė dy probleme kryesore:
1-Zgjedhja e temės dhe 2- mjeshtėria e ndėrtimit tė vargut!
Nė poezitė botėrore ka njė rol tė veēantė pėrkthyesi,i cili ruante me mjeshtėri rimėn pa ndryshur asnjėherė as formėn dhe as pėrmbajtjen.Kurse poetėt tanė tė hershėm tė letėrsisė qė ndryshe quhet letėrsia e bejtexhinjve duke filluar nga; Pjetėr Budi-1566-1622,Frang Bardhi-1606-1643,Pjetėr Bogdani-1625-1689,Nezim Frakulla (Berati)-1680-1760,Hasan Zyko Kamberi-fundi i shekullit tė 18 e deri tek Zef Serembe-1844-1913
Kemi Pjetėr Budin me vargjet;
"Ku janė ata pleq bujarė,
qė qenė pėrpara ne,
e ata trima sqimatarė,
tė shpejtė si rrufe?„
Dhe Bogdani me vargjet;
Kendonj Birrė madh mbė Diellt' tė lumit Atė,
Qi dergoj gjiut se vet pėr tė shelbuem;
Veshunė ndė Mish,e gjak bam i begatė,
Ndė dy natyrė ngjeshun e fort shterguem,
Pra siē e shikojmė kemi plus temės qė trajtojnė edhe mėnyrėn e rregullit tė vargut dhe rimės.Po si mund ta krahasoshė me kėtė poezi?-
Ja
Kjo shtėpi
Ka njė tė vrarė
Dhe kjo kėtu
Dhe kjo pranė saj
Dhe kjo tjetra
Dhe kjo dhe kjo dhe kjo
Kėtu kemi njė tregim nė vargje dhe jo poezi!
Po tė kalojmė mė mbrapa nė atė periudh tė ndritur e cila u quajtė “periudha e Rilindjes Kombėtare” kemi poetė tė shkėlqyer tė cilėt pėrveēse ndikuan ndjeshėm nė zgjimin e ndėrgjegjes kombėtare,lane mbrapa tyre vepra lapidare pėr kombin,pėr brezat e ardhshėm.
Fillojmė qė nga De Rada,Naimi,Ēajupi,Asdreni,Fishta,Grameno,Stėrmilli ,Koliqi,Konica,Kuteli,Migjeni Mjeda, Pasha,Noli,Poradeci etj njė gjenerat e tėrė e shekullit XVIII-IX.Poezia e tyre ėshtė kompozim I mrekullueshėm elementėsh artistikė si krahasimet,hiperbolat,figurat letrare nga mė tė larmishme.Poezia rrjedh e qetė apo tronditės,melankolike apo vajtuese por gjithmonė lexuesi frymėzohet,pasurohet me dije tė reja,merr guxim edhe zgjidhje pėr shumė probleme shoqėrore.Poezia ruan gjithmonė rimėn e cila ėshtė teknika e ndėrtimit tė “Murit tė kėshtjellės poetike”.Ėshtė pikėrishtė ajo teknikė qė e lartėsoi kėshtjellėn e pozisė dhe i dha asaj atė vend tė lartėsuar,tė lavdishėm,tė merituar,tė pa zėvėndėsuar.Vini re njė pozi moderne,nga ato tė stilit tė Pikasos;
Oh, nje grua lakuriq,
Nė fund te barkut
Nje iriq!
Oh, nje burre lakuriq,
Nė fund te barkut
Dy kokrra fiq!
O iriq,
Mos ha fiq,
E ke dhomen plot me miq!...
Cili ėshtė mesazhi qė na trasmeton,na pėrcjell ne lexuesėve tė thjeshtė?Kush mund t’i nxjerr njė kuptim?..Veē atij qė e botoi..mori paratė.. dhe se sa i shėrben shoqėrisė,..se sa i dobishėm ėshtė?..Tė tjerat as qė duan ta mendojnė.E pse ta mendojnė?Iriqin e shitėn..Fiqtė i shitėn..!U bė tregėtija,biznesi,dhe mė tej…nuk i bėhet vonė askujt.
Kėtu ka faj shumė edhe kritika letrare.Kritika letrare duhet tė luaj rolin e saj.Pa kritikė nuk ka art.Sepse kritika nuk ėshtė censure por “kontroll cilėsie”,po tė shpreheshim mė popullorēe.Pėr cilėsi ka nevojė edhe arti ashtu siē ka industria prodhuese,bujqėsia,blegtoria qė na ushqejnė e na mbajnė gjallė.Ashtu si vemi nė njė kafene dhe duam cilėsi!Ashtu si vemi nė njė restorant dhe duam njė supė tė shijshme…!Po supėn moderne,tė pa zier e pa shije, e pa kripė,kush mund ta hajė?Ta quajmė portret atė poezi moderne apo…ēfar?Ja si shkruan Ali Asllani, afro 70 vjet mė pare;
Koha dridhet e pėrdridhet, do vij’ dita qė do zgjidhet
dhe nga trasta pem’ e kalbur doemos jasht’ do hidhet!
Koha dridhet e pėrdridhet, prej gradimit katėr shkallė
nuk do mbetet gjė nė dorė veē se vul’ e zezė nė ballė!
Unė do pėrmėndja njė thėnie tė mėnēur;-“Historinė e bėn koha,kohėn e bėjnė njerzit,historia i bėn ata tė pa vdekshėm”.
Krijoni Kontakt