Reshat Kripa: Martirėt e Tepelenės
Ēome Cini, njė vet
eran ish komunist, kujton nė vitin 2005 tregimin e Misto Papajanit, njė i dėnuar tjetėr me vdekje nga ky grup, qė iu fal jeta:
Mistua mė tregoi edhe episode tė tjera. Ishte mesnatė kur trokiti roja.
- Syrja Vasjari, - tha ai hajde se tė kėrkojnė nė zyrė.
Syrjai u ngrit dhe filloi tė vishej.
- Mos u vish i tha roja se pesė minuta punė ke nė zyrė.
- E di se ēpunė kam, - i tha Syrjai prandaj do vishem. Nuk vij kėshtu.
- Mos na vono, - nguli kėmbė roja, - se pesė minuta punė ke dhe do tė kthehesh prapė.
- E di pėr ku jam nisur, - vazhdoi me qetėsi Syrjai, - atje nuk shkoj i ēveshur.
Ne u pėrlotėm. Syrjai u vesh dhe u rregullua qetė qetė si pėr ceremoni. Pastaj u kthye nga ne, na pa tė pėrlotur dhe duke u ndarė na tha:
- Mos qani! Bėhuni tė fortė, se vdekja pesė minuta ėshtė!. Mbeēi me shėndet dhe mos na harroni! Tė fala atyre qė lemė pas! U thoni qė nuk i kemi tradhėtuar ndonjė herė.
Kaq ishte dhe u ndamė pėr jetė me Syrjain.
Po kush ishin kėta burra qė shkonin kaq krenarė drejt vdekjes?
Zenel Shehu lindi nė vitin 1918 nė fshati Toē tė Tepelenės. Ishte djali i madh i Sheh Beqirit, Babai i teqesė sė Toēit, e njohur nė gjithė krahinėn. Nė kėtė teqe ai mbante krahas kuranit edhe abetaret e para shqipe me tė cilat mėsonte nxėnėsit nė shkollėn e parė shqipe tė krahinės, tė hapur prej tij nė vitin 1913. Ishte njė burrė i rrallė, njė atdhetar i vėrtetė. Mė 28 nėntor 1912 ėshtė pjesmarrės nė aktin e pavarėsisė, pėrkrah Plakut tė Vlorės, Ismail Qemalit. Nė janar 1920 zgjidhet dhe mer pjesė nė Kongresin e Lushnjes, sė bashku me patriotin tjetėr Arshi Shehun. Po atė vit organizon dhe merr pjesė nė krye tė ēetės sė tij nė luftėn patriotike tė Vlorės, kundėr pushtuesve italianė qė kishin zaptuar atė qytet. Vlora e kėrkoi pėr tė dytėn herė 19 vjet mė vonė. Vendi ishte pushtuar pėrsėri nga italianėt, por ai i kishte mbyllur sytė, duke ia dorėzuar stafetėn tė birit Zenelit.
Zenel Shehu shkollėn fillore e zhvilloi nė Krahės dhe atė unike nė Tepelenė. Pastaj vazhdoi mėsimet me burse shteti nė shkollėn tregėtare nė Vlorė. U dallua si njė nxėnės i shkėlqyer, por mė tepėr si njė njeri me mendime pėrparimtare. Iu pėrgjigj me zjarr profesorit Italian tė lėndės sė Moralit fashist, qė zhvillohej nė atė kohė nė shkollė, kur ai fyeu flamurin tonė kombėtar. Deshėn ta pėrjashtonin nga shkolla, por ishte ndėrhyrja e Qazim Koculit qė e shpėtoi nga njė gjė e kėtillė. Gjesti i djaloshit tepelenas bėri jehonė nė tė gjithė Vlorėn.
Me mbarimin e shkollės tregėtare shkon nė Itali, ku vazhdon universitetin e Romės nė degėn e financės. Nė vitin 1939, me rastin e pushtimit tė Shqipėrisė, detyrohet tė ndėrpresė studimet nė vitin e tretė dhe tė kthehet nė Shqipėri. Kėtu e mobilizojnė ushtar dhe e dėrgojnė nė Pukė. Por ai nuk mund tė pranonte tė shėrbente nė ushtrinė fashiste. Sė bashku me disa shokė tė tjerė braktis shėrbimin ushtarak dhe hidhet nė ilegalitet, nė rradhėt e ēetave partizane. Zotėsia e tij e dallon nga tė tjerėt. Nė vitin 1942 emėrohet komandant i ēetės sė Verzivollit, me luftėtar tė zonės sė Krahėsit dhe Buzit. Me formimin e batalionit Baba Abaz nė Donie tė Kalivaēit, emėrohet komisar i tij. Me kėtė detyrė bashkėpunon dhe luan njė rol kryesor me luftėtarė tė tjerė partizanė dhe ballistė si Syrja Vasjari, Asaf Dragoti, Hajri Zaēe, Abaz Shehu, Fejzo Ismaili e tė tjerė duke krijuar njė shtab tė pėrbashkėt pėr tė drejtuar luftėn. Kėto luftra pėrfunduan me sukses nė Mogila dhe Miricė, nė Qafėn e Kiēokut dhe Malin e Bardhė, nė Shkallėn e Zezė dhe nė Buz. Tė tėrbuar italianėt, rikthehen me forca tė shumėfishuara dhe djegin shtėpitė e fshatarėve kryengritės, midis tė cilave ato tė Zenel Shehut dhe Syrja Vasjarit.
1-2 gusht 1943. Nė Mukje zhvillohet takimi i njohur midis pėrfaqėsuesve tė Ballit Kombėtar dhe Frontit Nacional-Ēlirimtar. Pjesmarrėsit e saj janė figura tė njohura tė tė dy palėve. Shquhen emrat Mit-hat Frashėrit, Hasan Dostit, Thoma Orollogait, Hysni Lepenicės, Skėnder Muēos, Isuf Luzit nga Balli Kombėtar. Ato tė Abaz Kupit, Ymer Dishnicės, Mustafa Gjinishit, Myslym Pezės, Omer Nishanit e tė tjerė nga Fronti Nacional-Ēlirimtar. Rezultatet e kėtij takimi historik tashmė njihen: luftė tė pėrbashkėt kundėr okupatorit, Shqipėri etnike dhe vendosja e pushtetit me anėn e votės sė lirė.
Kėshtu kishin vepruar edhe shtete tė tjera demokratike. Nė Francė nacionalistėt e De Golit, lufonin krahas atyre komunistė tė Moris Torezit. Nė Itali nacionalistėt e Alēide De Gasperit, luftonin krahas komunistėve tė Palmiro Toliatit. Pas mbarimit tė luftės ēdo gjė u zgjidh sipas vullnetit tė popullit me rezultatin e votės sė lirė.
Udhėheqėsit komunistė shqiptarė nuk ishin tė kėsaj mendje. Ata kishin vendosur qė pushtetin ta mbanin pėr vete. Pa u tharė boja e marrėveshjes sė Mukjes, e braktisėn atė. Njė parullė e re filloi tė dėgjohet nė Shqipėri. Pushteti nuk buron mė nga vota e lirė. Ai buron ngga gryka e pushkės. Ishte parrulla e hedhur nga krerėt e Lėvizjes Nacional-Ēlirimtare. Nė Shqipėri filloi lufta vėllavrasėse. Masakra tė tmerrshme bėheshin nė ēdo skaj tė saj. Mė lejoni tė permend disa: atė tė Libohovės me 105 viktima, tė Gjirokastrės me Boēo Kalon nė krye me 17, tė Myzeqesė me 65 bujq tė pafajshėm, tė Tiranės nė nėntorin e 1944 me 38 intelektualė tė vrarė. Ja si e pėrshkruan Ali Asllani kėtė periudhė nė njerėn nga poezitė e tij:
Dhėmb pėr dhėmb e sy pėr sy, si ti mua dhe unė ty,
Nėna ime, nėna jote, zėne qajnė pėr tė dy,
Djali babėn, baba djalin vuan ta zėre ta pėrzėrė,
Qė ta pjek nė hell tė gjallė, ti pres mishin me gėrshėrė,
Bote ēmėndur, djall i ēmėndur, Zoti ēmėndur, gjithtė ēmėndur,
Vetėm vdekja bėn tė sajat, ha e ha dhe ska tė dėndur!
Nė kėto kushte krahu pėrparimtar i forcave partizane, filloi ta kuptojė lojėn aspak tė ndershme tė udhėheqėsve tė tyre. Njė ndėr kėta ishte edhe Zenel Shehu. Nė Kongrasin e Pėrmetit pati kurajon tu drejtohej udhėheqėsve me fjalėt:
- Ne morėm armėt dhe dolėm nė mal dhe vumė nė dispozicion tė luftės pasurinė dhe jetėn tonė e tė familjes, pėr tė hequr spatat e fashizmit nga flamuri ynė dhe jo pėr tė vendosur nė vend tė tij simbolin sllav tė yllit tė kuq.
Pas fjalės sė tij Tahir Kadareja e tėrhoqi mėnjanė dhe i tha:
- Ēfarė bėre kėshtu more Zenel? Nuk luftohet kėshtu si ti, se tė mer plumbi ose nė ballė ose prapa koke.
Tahir Kadareja e njihte strategjinė e hienave.
Pas mbarimit tė luftės emėrohet nėnprefekt i Tepelenės. Propozohet si kandidat pėr deputet nė zgjedhjet e 2 dhetorit 1945, por hiqet nga lista nga organet drejtuese nė Tiranė. Nė fillimin e vitit 1946 heq dorė nga detyra e nėnprefektit. Arrestohet nė shtatorin e atij viti. Me vendimin Nr. 242 datė 17.11.1947 dėnohet me pushkatim, me akuzat fallso se gjoja paska kundėrshtuar tė gjitha ligjet dhe reformat e pushtetit popullor, paska patur takim me arratisurit kriminelė lufte dhe kontakt me pėrfaqėsuesit e shteteve imperialiste si Shtetet e Bashkuara tė Amerikės dhe Britanisė sė Madhe e tė tjera. Vendimi ekzekutohet mė 14 janar 1948.
Pėrndjekja dhe terrori do shoqėronin familjen e Zenel Shehut pas pushkatimit tė tij. Vėllaj 14 vjeēar Mehmeti arrestohet dhe dėnohet nė tė njėjtin gjyq si korier i grupit me 4 vjet burg. Nė vitin 1967 arrestohet pėrsėri dhe dėnohet me 23 vjet, nga tė cilat kryen 19. Vėllaj tjetėr Ismaili dėnohet me 5 vjet burg, ndėrsa Haxhiu vritet nė mėnyrė misterioze, pa u zbuluar kurrė shkaku i kėsaj vrasje.
E shoqja e Zenelit, Erveheja mbetet e vetme me dy djemtė dhe vajzėn. Njė kujdes tė veēantė pėr ta tregoi i ati i saj Arshi Shehu, i cili i mori dhe i futi nėn mbrojtjen e tij. Djali i madh Eqeremi mundi tė rregjistrohej nė fakultetin e mjekėsisė. Por nė vitin 1962, nė bazė tė relacionit tė dėrguar nga pleniumi i partisė sė Tepelenės, pėrjashtohet nga shkolla nė vitin e fundit si biri i njė armiku tė popullit. Por mė e rėnda do tė ndodhte shumė vonė, kur mendohej se diktatura ishte pėrmbysur. Dora e pasardhėsve tė atyre qė vranė Zenelin do qėllonte edhe mbi Ademin, djalin e dytė tė tij, mė 14 shtator 1998.
Syrja Bej Vasjari lindi nė Vasjar tė Tepelenės mė 13 tetor 1905, nė njė familje me tradita tė pasura patriotike. Stėrgjyshi i tij Veiz Vasjari ishte njė nga kapedanėt mė nė zė tė kryengritjeve antiosmane tė viteve 30 dhe 40 tė shekullit tė XIX-tė. Nėna e Syrjait vdes e re duke e lėnė jetim nė moshėn 7-8 vjeēare. Babaj, Abazi pas disa vitesh detyrohet tė martohet pėrsėri, pėr tė rritur fėmijėt jetimė, tre djem dhe dy vajza. Abazi u kujdes qė ti shkollonte fėmijtė e tij. Syrjai mbaroi arsimin fillor dhe atė unik nė qytetin e Tepelenės. Pastaj i ati e dėrgoi nė Gjirokastėr dhe mė pas nė liceun e Korēės, ku u rregjistrua nė klasėn e shtatė. Kjo ndodhte nė vitin arsimor 1922-1923.
Duke studiuar nė Korēė ai ra nė kontakt me idetė iluministe franceze qė ishin shumė tė pėrhapura nė atė qytet. Kėto bėnin qė tė binte shpesh herė nė kundėrshtim me idetė konservatore dhe patriarkale me tė cilat ishte ushqyer deri atėhere. Si mbaroi liceun, nė vitin 1924 i kėrkoi tė atit tė vazhdonte studimet e larta nė Francė. I ati nuk nguroi dhe ia plotėsoi dėshirėn.
Studioi dhe u diplomua pėr inxhinieri agrare nė universitetin e Alfortit, pranė Parisit. Franca e asaj kohe ishte njė vend i preferuar pėr studentėt shqiptarė. Ajo ishte simboli i lirisė, demokracisė dhe qytetėrimit botėror.
Kthehet nė Shqipėri nė vitin 1932 dhe filloi punė si kryeagronom i nėnprefekturės sė Tepelenės. Bie nė kontakt me intelektualė progresistė tė qyteteve Tepelenė, Gjirokastėr, Vlorė, Fier. Me ta ndante pikpamjet e tij republikane. Pėr kėtė arsye arrestohet dhe mbahet disa muaj nė burg, i akuzuar si pjesmarrės i lėvizjes sė Fierit, gjė qė nuk ishte e vėrtetė. Nė pėrgjithėsi ishte kundėr dhunės revolucionare.
Pushtimin fashist e priti me indinjatė tė thellė. Shpejt ra nė kontakt me eksponentė tė Ballit Kombėtarė nė krahinė. Filloi me organizimin e ēetave nacionaliste tė zonės Krahės-Tepelenė, deri sa arriti tė marė detyrėn e komandantit tė batalionit Tafil Buzi. Tė gjitha kėto i bėnte sipas udhėzimeve tė mara nga qendra, duke patur lidhje sidomos me Hysni Lepenicėn dhe Skėnder Muēon nė Vlorė. Ai ishte njeri me ndjenja patriotike. E konsideronte si mik tė tij ēdo njeri qė luftonte pėr lirinė e atdheut, pamvarėsisht nga bindjet politike. Kėshtu mbante lidhje tė ngushta me batalionin partizan Baba Abaz , ku komisar ishte miku i familjes sė tyre Zenel Shehu. Tė dy batalionet sė bashku kanė luftuar krah pėr krah nė disa beteja, tė cilat i kam pėrmendur mė sipėr.
Prishja e marėveshjes sė Mukjes, vrasja e Hysni Lepenicės me 35 trimat e tij dhe fillimi i vėllavrasjes, e detyruan Syrjan tė shpėrndante batalionin dhe tė hiqte dorė nga kjo luftė qė tashmė ishte kthyer nė luftė civile. Shtabi i forcave tė Zonės sė Parė Operative i propozoi tė bashkohej me forcat partizane. Ai nuk pranoi.
- Nuk u largova nga Balli, por nga vėllavrasja. Bindjet politike nuk i ndryshoj. Me ju nuk mund tė vij se nuk mund tė bėhem komunist. i tha Dr. Ibrahim Dervishit qė kishte ardhur pėr ti bėrė propozimin.
U largua dhe u vendos familjarisht nė Lushnje. Me mbarimin e luftės kthehet pėrsėri nė fshat. Ishte njeri i nderuar dhe respektuar. Kryesonte Kėshillin e Gjėrė Popullor tė Rrethit Tepelenė dhe antar i Kėshillit tė Qarkut Gjirokastėr. Nisi ndėrtimin e shtėpisė sė djegur nga italianėt, por nuk arriti ta mbaronte. Nė muajin tetor arrestohet me tė njėjtėn akuzė si miku i tij Zeneli dhe mė 17.11.1947 dėnohet me vdekje me pushkartim., vendim qė ekzekutohet mė 14 janar 1948.
Edhe pėr familjen e Syrjait filloi pėrndjekja. Pėr ti shpėtuar sado pak kėsaj, nėna e tij Miriami, bija e Arshi Selfos nga Kanina, sė bashku me djemtė shpėrngulet nė qytetin e Vlorės, ku kishte edhe pėrkrahjen e njerėzve tė saj. Duke pėrfituar nga zbutja e luftės sė klasave pėr pak kohė, si pasojė e kongresit tė XX-tė tė Partisė Komuniste tė Bashkimit Sovjetik, nė vitin 1956, djali i madh Ibrahimi, mundi tė vazhdonte fakultetin pedagogjik me korespondencė. Qė nga ajo ditė dhe deri nė vendosjen e demokracisė u end nėpėr fshatrat mė tė humbur duke u mėsuar gjuhėn dhe letėrsinė nxėnėsve tė shkollave. Kėtė fat nuk e pati djali i vogėl, Devi. Kohėt kishin ndryshuar. Lufta e klasave kishte rifilluar pėrsėri dhe ai u detyrua tė ushtronte profesionin e muratorit.
At Gjergj Suli u lind nė fshatin Lekėl tė Tepelenės mė 12 mars 1893, nė njė familje me bindje tė thella tė besimit ortodoks. Arsimin fillor e kreu nė fshatin e lindjes, ndėrsa tė mesmin nė gjimnazin Zosimea tė Janinės. Nė vitin 1922 emigroi nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės dhe vendoset nė Boston dhe Filadelfi. Bie nė kontakt me shqiptarė tė tjerė dhe bėhet antar i shoqėrisė Vatra. Ishte nėn ndikimin fetar tė imzot Fan Nolit. Kreu njė shkollė fetare dhe pas saj shungurohet prift. Zotėronte gjuhėt angleze, frėnge, greke dhe italiane. Nė vitin 1934 kthehet nė Shqipėri. Vendoset nė fshatin e tij ku, nėpėrmjet shėrbesave fetare, u mėsonte njerėzve rrugėn e drejtė qė duhet tė ndjekin. Ishte njeri i respektuar. Ai ndodhej kudo, nė hidhėrime dhe gėzime dhe me fjalėn e tij u paksonte dhimbjen ose u shtonte gėzimin. Ngrinte dollitė simbas zakonit dhe ia merte kėngės labe me atė zėrin e tij tė ėmbėl. I pėlqenin mė tepėr kėngėt e trimave.
Pushtimi fashist e gjeti nė fshatin e lindjes. Besnik i parimeve tė tij, bekonte tė gjitha forcat, si ato partizane ashtu edhe ato nacionaliste, pėr fitoren mbi fashizmin. I qėndronte besnik parimeve tė demokracisė amerikane.
Nė dhjetorin e vitit 1946 arrestohet si dy tė mėsipėrmit dhe dėnohet me vdekje me pushkatim mė 17.11.1947. Vendimi ekzekutohet mė 14 janar 1948.
Familja e tij trajtohet nė mėnyrė barbare. Gruaja e tij Vasilia mbetet e vetme me dy djemtė, Josifin dhe Thomain dhe vajzėn Jetėn, tė cilėve u mohohet arsimimi. Si rezultat i presionit psikologjik tė ushtruar mbi ta Josifi pėson njė traum nervor. Sot ata jetojnė nė Greqi.
Baba Shefqeti i Koshtanit lindi nė vitin 1885. Shėrbeu pėr njė kohė tė gjatė nė teqenė e Koshtanit, qė ishte kthyer nė vatėr tė shqiptarizmės. Mik i ngushtė i Shehut tė Toēit, Babajt tė Gllavės dhe Baba Ali Tomorit, me tė cilin do pushkatoheshin nė tė njėjtėn natė. Ishte njė antifashist i vendosur. Teqeja e tij u bė njė qendėr ku kuroheshin partizanėt apo nacionalistėt e plagosur. Por ishte gjithashtu njė antikomunist i vendosur. Si besimtar ndaj Zotit, nuk mund tė pranonte ata qė ishin bashkuar me djallin. Dhe kur ky e pushtoi vendin, jeta e tij nuk kishte mė kuptim. Ai duhej tė vdiste sepse nuk gjente arsye pėr tė hyrė nė diskutime boshe dhe qė nuk tė nxirrnin gjėkundi. Ai ishte i bindur se Zoti ishte i madh dhe se syrit tė tij nuk i shpėtonte asgjė. Me kėtė besim pėrballoi momentet e fundit tė jetės. Arrestohet nė dhjetorin e vitit 1946 dhe dėnohet mė 17.11.1947. Ekzekutohet mė 14 janar 1948.
Baba Ali Tomori ka lindur nė vitin 1893 nė fshatin Shalės tė Buzit. Ishte i biri i Abazit, qė kishte mbaruar shkollėn e lartė pėr mėsues nė Stamboll dhe emėruar nė Kozare tė Selanikut, ku shėrbeu pėr 23 vjet. Nė vitin 1902 kthehet nė Shqipėri dhe vendoset si myhyp nė teqenė e Prishtės nė Skrapar, ku vdes nė vitin 1911.
Pėr Aliun kujdeset Baba Shabani. Kryen arsimin fillor nė Berat, ndėrsa tė mesmin nė Kozare tė Greqisė, ku mėson edhe gjuhėt arabe dhe turke. Nė vitin 1913 kthehet pėrsėri nė teqenė e Prishtės, ku vazhdon rrugėn e tė atit. Pas masakrės sė vitit 1914 nga ana e grekėve, detyrohet tė marė rrugėn e emigrimit, sė bashku me Baba Shabanin, i cili vdes nė Kajro ku ishin vendosur.
Aliu vazhdon studimet pėr njerėzit e mėdhenj. Kėto studime, rreth 300 faqe, i pėrmbledh nė vėllimin Mėsime margaritarėsh, njė pjesė e tė cilave do tė botoheshin nė vitin 1934. Kthehet pėrsėri nė Shqipėri dhe vendoset si Baba nė teqenė e Kulmakut, ku mori edhe titullin Baba Ali Tomori. Nė vitin 1924 mer vesh lajmin e vrasjes sė Avni Rustemit. Si republikan qė ishte, niset pėr nė Vlorė, ku nė varrimin e tij mban njė fjalim nė tė cilin thotė:
- Fli i qetė Avni! Prehu nė gjirin e kėsaj Vlore kreshnike, pranė Ismail Qemalit tė ndjerė, pranė Lekės, pranė Pirros, pranė Kastriotit, pranė Vaso
Pashės, pranė Jani Vretos, pranė rregjimentit apostolik tė rilindjes shqiptare
Pushtimi i Shqipėrisė edhe prej tij u prit me indinjatė tė thellė. Si tė gjithė bektashinjtė e tjerė edhe teqeja e tij u bė ēerdhe e djalėrisė kryengritėse. Kohėt e fundit shėrbeu nė teqenė e Zallit nė Gjirokastėr. Arrestohet nė janarin e vitit 1947 dhe dėnohet mė 17.11. 1947. Si shokėt e tij ekzekutohet mė 14 janar 1948.
Kėto ishin pesė figurat kryesore tė asaj masakre qė u zhvillua atė natė janari nė Gjirokastėr. Por sa tė tilla janė zhvilluar gjatė rregjimit totalitar? Shkoni nė sallėn e genocidit tė kėtij muzeu dhe do tė shihni fotografitė e mbi 6.000 burrave tė masakruar. Njė pjesė prej tyre, gjatė periudhės kur vendin e qeveriste Partia Demokratike, kanė fituar titullin Martir i Demokracisė. Pėr tė tjerėt vazhdon heshtja. Ndėrmjet tyre edhe pėr heronjtė e kėtij shkrimi.
A ėshtė e moralshme njė gjė e tillė? Unė mendoj se jo. Hidhini njė sy teksteve tė historisė qė studjohet nėpėr shkolla dhe do tė shihni se pėr kėta burra dhe pėr kėtė terror as qė flitet fare. Atėhere kur do e mėsojė tė vėrtetėn e kėtij vendi brezi i ri qė po rritet nė atdheun tonė?
Dua tiu drejtohem partive politike, deputetve dhe qeveritarėve, kėshilltarėve tė bashkive dhe komunave, shoqatave tė ndryshme , qofshin tė djathta apo tė majta:
- Kur do e gjejnė vendin e tyre figurat e harruara tė kombit shqiptar? Pėrse tė mos marė emrin e Apostullit tė Shqiptarizmės Mit-hat Frashėrit, Biblioteka Kombėtare nė Tiranė? Pėrse tė mos marė emrin e Abaz Kupit, organizatorit tė rezistencės antifashiste, sheshi kryesor i Durrėsit? Pėrse tė mos marė emrin e heroit tė Termopiles shqiptare Hysni Lepenicės, njė lagje e Vlorės? Lista mund tė zgjatet nė pafundėsi qė nga Patėr Mėshkalla e Gjon Shllaku, Jusuf Vrioni e Kudret Kokoshi, Isuf Hysenbegasi e Haki Karapici, deri te martirėt pėr tė cilėt jemi mbledhur sot.
Ne sot po jetojmė epokėn e ndryshimeve tė mėdha. Dhe unė besoj se kjo do tė jetė koha e rehabilitimit tė plotė tė nacionalizmit shqiptar. Njė gjė e tillė mund tė bėjė tė humbasim njė grusht votash njerėzish mendje mykur qė u ka mbetur ora nė vitin 1945, por do tė fitojmė Shqipėrinė e ardhėshme., Shqipėrinė demokratike, Shqipėrinė e qetė.
Njė problem tjetėr ėshtė edhe ai i gjetjes dhe rivarrimit tė eshtrave tė tė rėnėve tanė. Ata janė pa varr, ashtu si ēifutėt dikur qė mbetėn nė shkretėtirė gjatė shtegtimit tė tyre pėr nė malin e Sinait. Mendoj se kjo duhet tė jetė njė detyrė parėsore e shtetit shqiptar. Shkoni nė Hungari apo nė Gjermani dhe do tė shihni se krahas varrezave tė dėshmorėve tė atdheut, janė edhe ato tė viktimave tė komunizmit..
Sė fundi mė lejoni tė tregoj dy histori intime, lidhur me personazhet e kėsaj kumtese.
Ibrahim Vasjari, djali i Syrja Bej Vasjarit, nė pamundėsi tė gjente varrin e tė atit, nė vitin 1987 thurri vargjet e mėposhtme pėr tė:
Ti nuk ke varr!
Ti thellė vdekjes dergjesh,
Pa arkivol,pa rasė, pa gurė, pa ritual,
Sikur tė tė thėrrisnin legjemdat e ringjalljes,
Mbi ēkalė do tė hipje? Si do tė vije vallė?
Ti nuk ke varr!
Ashtu pėrgjakur plumbash,
Unė dyzet vjet tė mbajta ngujuar thellė nė gji
Rreth meje retė nxinin pėrzisht si nė ballada,
Dhe korbat krokėrisnin...Oh, ēllahtari!
Ti nuk ke varr!
Dhe korbat tė kėrkonin,
Kafshonin thellė meje pėr tė tė gjetur ty,
Njė vaj i largėt vinte, pėrmallshėm nga balladat,
Kur korbat hanin vetulla e sy.
Si tė tė varros?
Smund tė tė shuaj nga gjoksi,
Unė dyzet vjet tė mbajta ngujuar thellė nė gji,
Dosjet e kuadrit, plagėt, pėrgjimet bashkė i kemi,
Gjersa tė dy tė flemė nė qetėsi!
Historia e dytė ndodhi korrikun e kaluar. Po shkonim pėr nė Libohovė pėr tė kremtuar tetėdhjetėvjetorin e lindjes sė mikut tonė Tomor Alikos. Isha me mikun tim Eqerem Shehun, djalin e Zenelit. Nė tė dalė tė Gjirokastrės, Eqeremi i foli Fejzit, qė drejtonte makinėn:
- Ndale pak tė lutem!
Makina ndaloi dhe ne zbritėm.
- Kėtu ėshtė pushkatuar babaj me shokėt e tij, - tha Eqeremi
Ne qėndruam nė heshtje nė formė respekti. Nė atė vend tani ishte ngritur njė hotel. Njė gjė e tillė sepse mė kujtoi legjendėn e Rozafės. Atje ishte bėrė kurban njė nuse, kurse nė themelet e kėtij hoteli katėrmbėdhjetė burra. Tregojnė se nė kohėn kur filluan punimet pėr ndėrtimin e tij, puntorėt gjetėn eshtra njerėzish. Lajmėruan organet kompetente se dyshuan mos ishin varreza tė gjirokastritėve. Por pėrgjigja erdhi tė vazhdonin punėn se ato ishin eshtra tė armiqve tė popullit.
- Fejzi, bjeri bories! foli pėrsėri Eqeremi.
Boria ushtoi fuqishėm nė kujtim tė katėrmbėdhjetė tė rėnėve.
Pas dy muajsh Eqeremi vendosi tė bėnte varroshin e sė ėmės, qė kishte vdekur njė vit mė parė. Shkoi pėrsėri nė vendin ku ishte pushkatuar i ati, mori dy grushta dhe, i futi nė njė qeskė dhe i vendosi nė varrin e saj. Mbi pllakėn e atij vari tashmė ėshtė mbishkrimi:
ZENEL DHE ERVEHE SHEHU
Dhe mė poshtė epitafi:
TE KERKUAM NE TOKE DHE STE GJETEM
ENGJEJT NA THANE SE JE LART NE QIELL TE I MADHI ZOT!
ATY U PREFTE SHPIRTI JUAJ!
Lexo/Shkruaj Komente
» Reshat Kripa: Martirėt e Tepelenės
"Ai qe s' qč s'ka parč qartč gjer tani, s'do te shohč mč kurrč..Ai qč s'ndjen vehten Shqiptar tani,s'do ta ndjejč mč kurrč..."
Ksenofon Dilo 25-05-2010, 01:32am
LEXOVA dhe rilexova kčtč shkrim tronditčs qč tregon pčr gjakun e paster "derdhur prej vellait tč lig"...dhe robčria qč mbuloi vendin tonč e na pruri gjithč ato mjerime, ku dhe, admiron dhe para se gjithash terrenin qe i formoi keta MARTIRE tč TEPELENES dhe nč mčndje mč vine fjalet nga fjalimi i JANI DILO-s para popullit te Korēčs mč 31 korrik 1944 " Ne partinč komuniste ē'do parim moral qč vlerčson jetčn nč vetvehte, familjen,kombin zhduket dhe njeriu bčhet vegel e ēuditeshme e partise...Kur tč rinjte e sotem,tč pirč nga bukuria satanike,do tu dalč dehja,Shqipčrija do tč jetč e pazonja te qendrojč nč kčmbč pčr mungese gjaku e fuqie.Atčhere,tč rinjtč e penduar do te kene braktisur radhet e partise plot pendim,por do jete vonč pčr ta,pčr ne, pčr SHQIPERINE" dhe,tani qe Mukja akoma kullon gjak,para syve me dolli autori i kčti shkrimi aq dinjitoz,Zoti KRIPA,ky burre i mbuluar me fisnikeri dhe burreri tč njč shqiptari te Madh.Ju pčrshendes pčrzemersisht e me shume respekt Juve,Z. KRIPA dhe stathin e revistes Zemra Shqiptare
qe bčn te pranishme materjale me aq shume vlerč..Ksenofoni
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shqypetar, nese nuk besoni se me komunista nuk muned te debatohet, lexoni me vemendje kete komenet ne lidhje me kete histori te dhimbehme,
Krijoni Kontakt