KUSH E VRAU LAJMĖTARIN
Novelė
Autori: Avdi Ibrahimi
Botues
VATRA
Redaktor
Rifat Kukaj
Recensent
Jonuz Fetahaj
Ballina
Eshref Qahilishulli i shpresės
AVDI IBRAHIMI
KUSH E VRAU LAJMĖTARIN
Novelė
VATRA - Prishtinė 2000
I
Fshati Verona kish njė natyrė poetike marramendėse. Atje dukej jeta mė e pėrshtatshme pėr rikujtime skenash idilike. Njė ditė, nė fund vere, Hektori fillkat vendosi tė dilte nė natyrė pėr t’u ēmallur me bjeshkėt e kėtyre anėve. Por, ja, qė vetėm nuk do ta linte Vasha e ėndrrave tė tij. Mė tu takuar me Vashė Gurin, u morėn veshė qė tė vazhdonin shetinė sė bashku. Ajo ishte si hėna qė shkėlqente dhe ndriste qiellin. Dhe, ajo Vashė me tė vėrtet ishte e bukur, tamam si njė ėndėrr poeti!
Hektorit ia kishte tėrhequr vėrejtjen Vasha.
Hektor a t’i marrim disa gjėra ushqimore me vete se,nuk i dihet udhėtimit, nuk thotė kot urtia popullore: “E di kur nisesh, por nuk e di se kur kthehesh”.
Atėherė, Hektori i vuri dorėn mbi supe dhe i tha, paksa mė tė tallur: Mirė lė tė bėhet ashtu siē thua ti.
Hektori e kishte dshuruar atė. Po e dashuronte ende.
Duke ecur u gjendėn rrėzė pyellit.Tė guri i Matoosit, qė pėrshkonte rruga. Pyelli ishte i dendur, me lisa tė gjatė, siē thoshte poeti dhe, i thellė. Aty valviteshin togje hije tė zeza, kish sheshe drite dhe hije, re tė murrme me ndėrēelje drite qė binte nga copat e kthjellta tė qiellit tė asaj fundvere.
Kish dhe shpella tė thella, gropa errėsirash e humnera tė pista. Pastaj dėgjoheshin dridhje lisash, shushurim kafshėsh, zhaurim ujėrash, rrėshqitje zvarranikėsh, pėrpėlitje zogjėsh, krrokama korbash, vaje shtrigash, psherėtima zanash e pėrplot fshehtėsi tė tjera qė ruante pyelli nė fund tė atyre fshehtėsive tė thella. Ndėrkohė Lumi i Zi gjarpėronte rrugės sė tij me mizėri insektesh qė ngriheshin pėr tė vėshtruar se ē’musafirė i vinin malit.Ata zhytėshin mė nė thellėsi tė pyellit dhe, pothuaja se ishin afruar Gurit tė Matoosit, ku kishin pėr qėllim tė kalonin piknikun nė atė fund vere.
Po afronte nata. Ata kishin tendur shatorin dhe pėrgaditeshin tė darkonin.Vasha kish ndezur zjarrin me shkarpa tė thata. Era e mishit tė pjekur pėrhapej nė shkėmbin e Matoosit dhe arrinte deri atje thellė nė pyell ku dėgjoheshin ulurimat e ujqve.
Hektori nė heshtje shikonte zjarrin dhe seē murmuriste me vete: Zjarri! Zjarri…
Kjo fuqi e panjohur iu ngrit nga thellėsia e shpirtit dhe ia shpėrndau mendimet,andej nga koha e antikitetit, njėkohėsisht kujtoi guximin e papeshuar tė Prometheut qė ia kishte rrėmbyer zjarrin zotėrave dhe ua kishte sjellur njerėzve.
Pastaj kujtonte ngjarjet qė lidheshin me luftėn e zjarrit jetėdhėnės pėr ulmarėt, qė e kishte lexuar qysh nė bankat e shkollės nė romanin e Zhozef Ronit. I kishin mbetur thellė nė kujtesė Naoja dhe Hamla, simbol i dshurisė dhe vazhdimėsisė sė jetės njerėzore. Por, thirrja e Vashės pėr tė darkuar e zgjoi nga kėto mendime qė e kishin dėrguar tė trokiste nė dyert e parahistoriesė.
Pas disa ēastesh darkuan dhe u ulėn mė pranė zjarrit qė ndriste nė errėsirė. Dy buzė tė pėrflakura u ngjitėn mbi njėra tjetrėn, pastaj njė shtrėngim i fuqishėm i njė marrėzie erotike siē do tė thonin namuzqarėt, i pushtoi mendjet e dy tė dshuruarve, nga pasioni i zjarrtė epshor i tyre filluan t’i hedhin poshtė rrobat dhe, tė lakuriquar mbetėn pėr afro njė orė tė pushtuar pėr njėri tjetrin, tek dukeshin tė ishte Naoja dhe Hamla.
Ndėrsa flora e fauna shqiptare shikonin kėtė skenė dashurie,kėtė kryevepėr tė perėndisė, me atė natyrė tė mrekulluar nga njė madhėshti pėrrallore e hyjnizuar prej artit dhe poezisė sė poetit tė vrarė nė megrim.
Pėrposh tyre Lumi i Zi ēante perms maleve tė veshura ma bare e drurė, perms fushave pjellore, qė kishin filluar tė merrnin ngjyrėn vjeshtake, duke vazhduar rrjedhės sė vet u jepte jetė, pishave gjethe mbajtėse, lisave gjetherėnės e degėshumtė, murrizave therrtarė, gėshtenjave tė ėmbėla, arrave tė forta, shkurreve, lajthive tė egra, plepave tė bardhė dhe shelgjeve lotuese, qė nė krahėt e tyre pėrshkonin errėsirėn, bufi dhe hutni.
Ndėrkohė u dėgjua njė klithmė dreri qė kish njėfarė blegėrimi tė zemėruar. Hingėlliu pėrzieshėm njė at shale. Pastaj nata u mbush me ulurima tė panjohura nėpėr pyell.
Vasha mė trimėri kundėrshtoi sa mundi ndiesinė e ēuditshme natore tė pyellit qė jepte mistere tė llahtarshme.
Hektori, ja largoi asj mendimet nga kjo ndiesi baladike dhe filloi t’i tregoj legjendėn pėr Gurin e Matoosit. Ēdo pyell kish legjendėn e vet. Edhe ky pyell kishte tė tijėn:
Legjenda ka njė lashtėsi tė largėt. Para shumė shekujsh nė atė gur qė ne tė dy e pamė gjatė ditės, me atė lartėsi perj dhjetra metrash, e gjėrėsi prej qindra metrash ky shkėmb i hyrė i tėri nė barkun e malit Maja e Zezė, me ato shpella qė disa prej tyre kishin formėn e harqeve dhe siē i zumė nė gojė emrat e tyre, ku njėri quhej furra, mėpastaj mulliri, oda e miqve, dhoma e fjetjes, shpella e bletėve, qė ndodhej nė lartėsinė mė tė madhe tė kėtij shkėmbi kėshtjellė, si dhe nėn tė ndodhej dhoma e daullės, siē e quajnė barinjtė e fshatit Verona.
Mu nė shpellat e kėtij shkėmbi ka jetuar njė njeri i quajtur Mato Osja, pra rronte kėtu me shėrbėtoren plakė, Vorbullėn dhe me gruan e vetė Jetikėn, si dhe me tridhjtė trimat e tij. Sa here qė sė largu dukej Zeshkani i pėrtej detit me ushtrinė e tij tė zezė, ai do tė kaloj kėtej nė token dardane, ashtu siē kalojnė meteorėt e zjarrtė, qė shkatėrrojnė fushėn, ērrėnjosin drurėt dhe pėrmbysin ēdo gjė pėrpara vetes. Dhe, pakkush do tė guxonte t’ua prente rrugėn qė sillnin kėto furtuna tė ushtrisė sė zezė tė Zeshkanit.
Pra,gjithēka dridhej pėrrethkėtij shkėmbi tė shndėrruar nė njė lloj kėshtjelle tė tipit dardan, por qė burrat trima e kreshniku i tyre Mato ishin pėrgaditur pėr mbrojtje nga kjo furtunė e stuhishme.
Matoja ishte njė trim, si Gjeto Basho Muji, u gjasonte atyre kreshnikėve tė rrallė tė Jutbinės. Ishte shpatullgjėrė, kishte duar tė fuqishme, qė po ta shtrydhte gurin, do ta bėnte qė nga ai tė dilte uji, kish dy sy si dy grykė bucelash, hante njė dele tė vaktit, kish kėmbėn sa qafa e kalit, pinte verė me plloskė. Ishte i sprovuar nė duele betejash dhe nė ēdo luftė dilte fitimtar, madje nė rast nevoje dinte tė pėrdorte edhe dinakėrinė ndaj kundėrshtarit.
Atij i ndihmonin zanat e orėt e malit nė momente mė tė vėshtira, pra, kėto qenie i rrinin gati dhe i mėsonin artin e luftės.
Vasha ngriti mbi hektorin njė vėshtrim tė thellė. Habitej se nga e dinte ai kėtė legjendė.
Pas disa ēastesh,hektori vijoi:
Legjenda thotė se Matoja sa here qė kishte dalur nga kėshtjella, ai vetėm vriste e priste armikun, atėherė fillonin kėrditė e mėdha. Me tridhjetė trimat e tij do ta shfaroste ushtrinė armike tė Zeshkanit dhe sė fundi merrte rrugėn e folesė sė tij, duke marrė mė vete plaēkėn e luftės. Dhe dukej tamam si ajo Shqiponja qė fluturonte majave tė larta pėr nė ēerdhėn e vetė. Pastaj jehonte kėnga e rapsodit popullor:
Pėr xhehnem i nise ushtarėt e zi,
Kėshtu e pėson armiku qė vjen nė Dardani!
Porse edhe Zeshkani nuk tėrhiqej pėrgjithnjė. Por, pas disa vjetėsh ai do tė sillte forca tė reja, nga pėrtej detit, pėr t’i zėvėndėsuar tė vrarėt, porse pėr aq sa do tė shtohej kjo ushtri pėr aq edhe do tė pakėsohej nga Matoja dhe trimat e tij. Dhe kėnga do tė jehonte pėrsėri:
Ē’ta ka hije shpata,kreshnik vigan
Po kėrkon Zeshkanin ,t’i del nė mejdan!
Populli pas ēdo beteje di t’i kėndonte kėngė pėr fitoren. Kushedi sa here armiku kishte mėsyrė kėtė kėshtjellė, por ai do tė kthehej me disfatė e humbje tė madhe si nė njerėz po ashtu edhe nė teknik luftarake. E assesi ky vend, nuk binte qė nuk binte nė duart e Zeshkanit.
Trim i legjendės kishte ndjenjėn e krenarisė dhe nė asnjė betejė nuk tėrhiqej pa e thyer ushtrinė armike edhe pse pala kundėrshtare me ushtarė dhe teknikė luftarake ishte ku e ku mė e madhe. Pas shumė betejash e fitoresh tė matos, Zeshkani me ushtrinė e tij tė madhe bėri njė plan strategjiko-ushtarak, pėr ta bėrė njė rrethim tė hekurt tė kėshtjellės pas njė afati tė shkurtėr. Matoja me trimat e tij do tė dorėzohej…
Mirpo kėshtjellarėt i kishin marrė me kohė tė gjitha masat e duhura pėr ta kaluar me sukses kėtė rrethim. Ata kishin pėrgaditur ushqime e tė mira tjera materiale pėr jetesė qoftė edhe pėr disa vite po tė mbetėshin tė ngujuar. Kishin mbushur fuqitė me verė, mishra tė thatė nga bagėtia qė e kishin therrur, elb, tėrshėrė, i kishin mbushur pėrplot hambarėt. Brenda kishin ndėrtuar mullirin me tre gurė pėr bluarje tė drithit, qė i sillte lumi nėntoksor Simeont, qė kishte ujė tė mjaftueshėm, ndėrsa ujin pėr pije e siguronin nga Pus i Atit qė gjendej Brenda Kėshtjellės. Ndėrsa hall tė madh do tė kishin pėr drurėt e zjarrit pėr ngrohje dhe pjekjen e bukės nė furrė. Pėr sigurimin e drurėve mė tepėr kujdesej Vorbulla plakė dhe gruaja e matos, Jetika.
E, pas disa vitesh tė mundimshme, njė ditė vere nė natyrė, pėrderisa po mbledhnin shkarpa, plaka dhe nusja, disa nga ushtarė tė Zeshkanit qė kishin qenė nė vrojtim tė kėshtjellės, mbi malin e saj kishin vėrejtur dy njerėz dhe kishin vajtur e i kishin zėnė kėto dy fatkeqe robber dhe i kishin nisur drejt Majės sė zezė,aty ku Zeshkani kishte njėrėn prej bazave kryesore.
Pas shumė torturave e shantazheve qė i bėhen Jetikės, megjithatė, ajo as edhe njė fjalė nuk do ta nxjerrė nga goja. Kėshtu armiqve nuk ua kishte dhėnė qoftė edhe sekretin mė tė vogėl. Dhe me t’iu dhėnė rasti ajo hidhet nga shkrepi i lartė i majės sė zezė, ku do tė gremiset e tėra nė atė humnerė tė thellė. Edhe sot e kėsaj dite ajo maje e lartė malore quhet guri i Jetikės.
Ndėrsa shėrbėtorja plakė Vorbulla, nxjerrė sekretin pėrpara torturave tė armikut, duke u treguar atyre sesi Matoja dhe trimat e tij do tė dorėzoheshin! Ajo nė hollėsi u kishte treguar se pushtimi i kėshtjellės do tė bėhej, nėse e gjenin njė Kali tė fuqishėm, por tė bardhė, ta dėrgonin atė mbi malin qė mbulonte Kėshtjellėn. Aty, Atin ta ushqenin me taxhi pėr tri ditė e tri net dhe, assesi tė mos i jepet ujė pėr tė pirė. Atėherė, Atin do ta kaplonte njė etje e tmerrshme sa tė filloj tė ēukėrmon me thundrat e para pa pushuar para vetės…
E ta ni ē’duhet tė bėjmė ? - pyeti Zeshkani.
Atėherė, Vorbulla u kishte thenė qė ushtarėt tė merrnin kazma e lopata e tė gėrmojnė mu tek vendi qė pak mė pare Ati ka groposur me kėmbėt e para tė tija. Pas disa ditėsh gėrmimi tė ushtarėve pushtues, del vrulltas njė gurrė e madhe uji sa qė pėrfshin ēdo gjė qė gjeti pra vetės…
Po tani ?
Ē’duhet tė bėjmė? - i kishte thenė Zeshkani, Vorbullės. Mos pandehni se me kėtė qė bėmė e arritėm qėllimin tone, pėr marrjen e Kėshtjellės, qė mė vite tė tėra nuk kam mundur assesi ta pushtoj me as njė mjet.
Vasha, tani e varur nė buzėt e tregimtarit, pėrpėlitej pėr tė mėsuar pėr tragjedinė. Priste e drithėruar.
Ndėrsa, Hektori pas heshtjes sė tij,vijoi:
Legjenda pastaj shpjegon, se si Vorbulla u kishte shpjeguar rendėsinė e daljes sė kėsaj gurre mbi sipėrfaqėn e tokės.
Ja, thoshte ajo, ky ujė ėshtė qė e ka mbajtur gjer mė sot kėshtjellėn e pa pushtuar nga ana juaj. Me ndeljen e kėtij burimi jetėsor, ata pas pakė ditėsh do tė dalin nga ngujimi i Kėshtjellės, sepse pa ujė assesi nuk mund tė jetohet.
Dhe, vėrtetė shpjegon legjenda qė, pas disa ditėsh Matoja dhe trimat e tij dalin nga ngujimi dhe fillojnė njė luftė tė rrebtė me ushtrin okupatore, sa qė nga kjo luftė dridheshin mallet, u tmerruan diell e hėnė. Toka kishte harruar tė lėvizte rreth bushtit tė vet, yjet ishin zbehur, ndėrsa dielli ishte zėnė nga retė e pisėruara.
Lumi u mbush me ushtarėt e veshur me tė zeza, tė cilėt u shndėrruan nė gurė tė zi, prej nga duket se pėr kėtė edhe quhet Lumi i Zi. Por, ja, qė kjo ushtri ishte aq e madhe sa nuk kishte tė sosur. Pas disa ditė luftimesh, tė tridhjetė trimat vriten, ndėrsa kreshniku i legjendės, Matoja plagoset pėr vdekje.
Atėherė, Zeshkani urdhėron ushtarėt qė kreshnikut t’i vihen prangat e qnit qė ishin tė trashė sa njė lis pishe. Prangat ia vejnė nė qafė, e pėrēmojnė deri nė atė masė sa nga keqardhja edhe dielli pėr shtatė ditė me radhė nuk do t’i lėshojė dritėn tokės. Po edhe nė kėtė pėrbuzje kreshniku ynė i kėrkon qė t’i del nė dy luftim Zeshkani, por atij nuk do t’ia mbante pėr ta provuar mejdanin me tė.
Atėherė, Matoja do tė kėrkonte prej tij, sė paku t’i plotėsonte njė kusht para se tė vritej, pra kėrkonte nga ai dėshirėn e fundit:
Ē’dėshirė keni?- e kishte pyetur Zeshkani.
Dėshiroj qė ta shohė pėrpara kėmbėve tė mia Vorbullėn plakė!
Kjo dėshirė do t’i plotėsohej dhe ,Vorbullėn do ja sillnin mu pranė tij. Ajo drithėrohej e tėra sap o iu paraqit kryezotit tė saj.
E, Matoja donte qė mė duar tė tij tė fuqishme ta shqyente si bretkosėn, porse duart i kishte tė lidhura me pranga.
E, Matoja dėshironte t’i jepte njė shqelm vdekjeprurės, porse kėmbėt i kishte tė pranguara.
Atėherė i afrohet dhe zė me dhėmbė kokėn e saj dhe me njė tė lėvizur tė shpejtė ia shkul nga trupi dhe ia gjuan kokėn tutje. Legjenda pastaj shpjegon se koka i kishte fluturuar pėrtej gurit tė Jetikės, nė njė vend paksa tė zhveshur tė pyellit dhe sot e kėsaj dite fshatarėt e Veronės e quajnė atė vend Vorbullzinė
Krijoni Kontakt