Jeta e Skėnderbeut pėrmes dokumentacionit ekzistues nga arkivat
Elsa Demo
Marte, 11 Nentor 2008 11:07:00
Jeta e Skėnderbeut pėrmes dokumentacionit ekzistues nga arkivat e Venecies, Milanos, Mantovės, Dubrovnikut dhe sidomos Zadarit ku nuk ka shkelur asnjė autor shqiptar. Njė vepėr ku figura e vėrtetė historike nuk konfirmon heroin e teksteve tė shkollave apo imazhin e tij nė hapėsirėn shqipfolėse Oliver Jens Schmitt paraqiti dje nė sallėn e mbushur me replika historike veprėn “Skėnderbeu” qė pretendohet tė sjellė nė aspektin shkencor edhe njė model kritik tė historiografisė pėr ēėshtje tė rėndėsisė kombėtare pėr shqiptarėt. E megjithatė ishte njė takim topitės sepse askush nga kolegėt shqiptarė nuk e kishte lexuar veprėn me mbi 550 faqe. Edhe njė farė replike (e llojit “unė mik e kam por po ia them) me tezat e historianit vjenez, profesorit tė ri tė Universitetit tė Evropės Juglindore, u bė nė mėnyrė jo profesionale dhe me hipoteza tė tipit qė krahasonin motivin e hakmarrjes tė Skėnderbeut ndaj Sulltanit, me motivin e hakmarrjes sė Wilhem Tell-it. Kjo vepėr me titullin thjesht “Skėnderbeu”, ėshtė herėt tė recensohet dhe pėrtypet nga audienca me gjithė dokumentacionin e pasur arkivor mbi bazė tė cilit ėshtė synuar tė shkruhet jeta e Skėnderbeut pėrtej historive tė shumta dhe kujtesės qė na lidh tash 5 shekuj me tė. Dy vjet para, ndėrsa Schmitt e kishte pėrfunduar “Skėnderbeun”, gjen dokumentin qė e e vitit 1484 qė e detyron historianin tė rishohė krejt nivelin e jetės personale tė heroit. Dokumenti i zbuluar nė arkivat e Milanos, dėshmonte se cili ėshtė motivi qė ky fisnik renegat i pagėzuar i krishterė, i konvertuar nė mysliman, i rikthet fesė sė tė parė dhe bėhet mbrojtės i krishtėrimit, madje “athleta christi”. Dhe nė fund tė fundi, kjo figurė qė “edhe sot nuk perceptohet dot pa emocione”, siē shkruan historiani vjenez, qė jetoi nė njė epokė ku shndėrroheshin kohėt, siē u pėrmend shpesh dje pėr Arbėrinė mesjetare, bėhet madhėshtore nė sytė e Schmitt-it sepse: Skėnderbeu nuk kishte pėr qėllim krijimin e njė shteti shqiptar nė periferi tė perandorisė osmane, por shkatėrrimin e perandorisė, pastaj krijimin e njė mbretėrie arbėre, mbretėria e epirit nė Ballkanin perėndimor. Kjo ėshtė pėr mua me tė vėrtetė themelore. Ideja pėr krijimin e shtetit ishte, por pas shkatėrrimit tė armikut. Intervista Zoti Schmitt, nė ē’mėnyrė njė dokument mundi tė ndryshojė rrjedhėn e studimit tuaj tė pėrfunduar tashmė, dokument qė ju detyroi tė rishkruanit gjysmėn e veprės “Skėnderbeu”. Rėndėsia e dokumentit ėshtė qė tregon pėr herė tė parė shkakun personal tė Skėnderbeut pėr t’u rebeluar: Babai i tij u vra nga sulltani. I detyruar nga zakoni Skėnderbeu, vendosi tė kryejė hakmarrje, tė marrė gjakun nga familja e Sulltanit. Natyrisht kjo nuk mund tė shpjegojė gjithė kryengritjen qė kishte njė dimension mė tė gjerė dhe mė tė madh. Unė isha i detyruar ta rishkruaj librin sepse ky dokument ndryshon tė paktėn nė nivel personal veprimtarinė e Skėnderbeut. Kjo ėshtė e qartė. Nė jetėn e historianit ėshtė shumė i bukur ky lloj zbulimi dhe, natyrisht, isha i kėnaqur qė librin s’e kisha botuar dhe mund tė ndryshoja karakterin e tij. Ndonjė koleg juaji shqiptar e quajti motivin e hakmarrjes si tė “letėrsisė kalorsiake”, si tek Ėilhelm Tell-i, njė motiv “i pabesueshėm” pėr tė ēuar tek kryengritjet e mėdha tė heroit. Ky dokument ėshtė mjaft i saktė sepse i tregon njė audience pėr ambasadorin e Skėnderbeut disa muaj pas rėnies sė Kostandinopolit. Ėshtė e qartė qė njė ambasador i Skėnderbeut ka nevojė pėr njė argument shumė tė fortė pėr tė shpjeguar se pse Arbėria kėrkonte ndihmė dhe mbėshtetje me njė ushtri tė Papės. Dhe papa mund tė reagonte pėr njė argument si ēėshtja fetare, por ambasadori nuk e ka pėrdoror kėtė lloj argumenti. Mund tė themi qė ishte pak naiv sepse ka treguar historinė siē ishte, sepse nuk kishte motiv tė vepronte ndryshe, e njėjta gjė mund tė thuhet edhe pėr ambasadorėt milanezė: nuk kishin motiv pėr tė ndryshuar historinė. Kanė treguar vetėm atė qė amabsadori i Skėnderbeut i ka prezantuar Papės. Ju pėrmendėt qė koncepte si besa, apo edhe hakmarrja, kanė qenė koncepte qė Skėnderbeut nuk ia njohėn dhe nuk ia vlerėsuan apo besuan aleatėt. Shembulli mė i mirė ėshtė ekspedita e Skėnderbeut nė Itali. Mbreti i Napolit Alfonsi V vdiq (1458) dhe biri i tij Mbreti Ferdinand, kishte konflikt me njė pretendent francez. Nė mendimin politik perėndimor, Skėnderbeu nuk ishte i detyruar tė dėrgojė ushtri ose tė komandojė personalisht njė ushtri nė Itali sepse besa midis mbretit dhe Skėnderbeut mori fund me vdekjen e mbretit. Por sipas mendimit tė Skėnderbeut ideja qė Mbreti Alfons e ka ndihmuar nė njė situatė shumė tė vėshtirė, nė rrethimin e parė tė Krujės, e detyronte qė edhe pa njė besė, tė ndihmojė birin e mbretit. Pra edhe koncepti politik, edhe koncepti i mentalitetit midis Italisė nė njėrėn anė dhe nė anėn tjetėr Arbėrisė mesjetare, ishte shumė i ndryshėm. Vetmia e tij nė vdekje dhe fama e pėrjetshme pas vdekjes. Ėshtė njė paradoks? Nuk ėshtė paradoks, sepse flasim pėr nivele tė ndryshme. Niveli i parė ėshtė niveli historik, Skėnderbeu si burrė politik dhe jeta e tij qė pėrfundon me njė disfatė ushtarake. Nė fund tė jetės ai ka krijuar edhe njė kolaps demografik sepse Sulltani dhe ushtritė osmane e kanė shkatėrruar Arbėrinė tė paktėn zonėn e Tumenishtit, zonėn e Krujės, tė Matit, zonėn e Dibrės dhe kanė vrarė ose deportuar afro 65-75% tė banorėve. Ky ėshtė kolapsi demografik. Kemi si provė dokumentet osmane, dokumentet e Skėnderbeut, dokumentet perėndimore qė tregojnė tė njėjtėn histori. Nė tjetėr nivel ėshtė miti i Skėnderbeut si ideali i udhėheqėsit tė luftėtarėve nė malėsi jo vetėm pėr shqiptarėt po edhe pėr sllavėt e jugut sepse ai ka pėrjetėsuar idealin e luftėtarit dhe udhėheqėsin karizmatik nė Ballkan, nė tė njėjtėn kohė edhe si “athleta christi” nė perėndim dhe si ideal e burrė shteti nė Venedik. Pra nuk ėshtė njė paradoks, por ėshtė njė kalim nga njeriu historik tek miti. Skėnderbeu mbinatyror si tek kjo sallė e mesjetės nė Muzeun Historik Kombėtar e mbushur me replika, a nuk janė dėshmi qė shkenca e historiografisė shqiptare ėshtė nė krizė, sepse ėshtė e pashkėputur nga depolitizimi i djeshėm? Tė gjithė monumentet qė njohin shqiptarėt nė Shqipėri, por edhe ato qė janė eksportuar nė Kosovė dhe nė Maqedoni, janė prodhime tė realizmit socialist. Kjo ėshtė njė tendencė, njė trajtim i artit nėn komunizėm. Pėr fat tė keq nė Shqipėri nuk ka njė traditė artistike tė para luftės dhe tė gjithė shqiptarėt njohin vetėm njė traditė. Mendoj qė kėto monumente kanė njė mesazh shumė tė ashpėr dhe jo shumė njerėzor. Skėnderbeu ishte njė njeri i jashtėzakonshėm, por nė radhė tė parė ishte njeri, jo monument. Edhe historianėt e epokės komuniste kanė krijuar njė Skėnderbe me shembullin e Enver Hoxhės, si paraardhės i Enver Hoxhės. Kanė krijuar edhe idenė e njė vendi tė izoluar, shumė tė vogėl, idenė qė Shqipėria ka mbijetuar vetėm me forcat e veta. Natyrisht qė kjo ishte dhe ideologjia e epokės sė Hoxhės, por nuk ka tė bėjė me realitetin mesjetar. Historianėt qė tani po diskutojnė pėr interpretimin e historisė duhet tė kuptojnė me ēfarė metodologjie ėshtė operuar. Ėshtė koha pėr njė kritikė historiografike. Prof. Luan Malltezi tha se pėr tė pėrgatitur historianė qė tė punojnė nė arkivat e botės, aponė Vatikan ku njė ditė kėrkim ėshtė shumė e kushtueshme, duhen sidomos para. A ėshtė kjo mėnyrė pėr tė kapur kohėn e humbur me deficite tė mėdha nė shkencėn e historisė? Me tranzicionin, me kalimin nga socializmi nė demokraci, shkenca shqiptare ka humbur njė brez, njė gjeneratė tė tė rinjve. Natyrisht janė edhe shkaqet ekonomike qė mund tė shpjegojnė kėtė fakt. Nga ana tjetėr, historianėt edhe nė Evropė nuk janė si biznesmenėt, anėtarėt mė tė pasur tė njė shoqėrie. Dmth nė situatėn aktuale bursat janė pėr historianėt, pėr shkencėtarėt e rinj, njė rrugė dhe njė gjė e rėndėsishme. Shkenca duhet tė jetė edhe atraktive, sepse duhet tė tėrheqė mė tė mirėt. Stili juaj i tė rrėfyerit u ēmua nė veēanti. Si mund tė bėhet tėrheqėse historia? Magjepsja e shkencės, e historisė nė kėtė rast, duhet tė ketė njė nivel intelektual, por duhet tė ketė edhe njė nivel shumė personal. Kjo ėshtė magjia e historisė dhe e tė kaluarės. Pėr mua, me “Skėnderbeun” ėshtė pėrvoja e dytė. Dikur ajo qė mė kishtetėrhequr nė historinė e shqiptarėve ka qenė izolimi i saj. Kjo ka ngjallur kuriozitetin time pėr kėtė vend.
Krijoni Kontakt