Gjurmimi i thelbit shqiptar nga Zhak Burkari

[brooklyn2007]

14/10/2007 - 10:35
Luan Starova

Duke gjurmuar historinë e një familjeje pogradecare shqiptare të shekullit të XX që pati fatin e emigrimit udhët më sollën edhe
në Paris, në vendin e bukinistëve të Senës, ku gjatë viteve ‘90 të shekullit të kaluar, në parajsën e imagjinuar të Borhesit me formën e një biblioteke të përjetshme, pranë rrjedhës së ujërave dhe jetës, në radhën e paparashikueshme të librave të të gjitha kohërave, “zbulova” librin e Zhak Burkarit (Jacques Bourcart) Shqipëria dhe Shqiptarët (L’Albanie et les Albanias, Bossard), të botuar në vitin 1921.
U binda përfundimisht në tezën e Eliotit, sipas së cilës libri i ri mund ta ndërrojë sistemin ekzistues të vlerave. Ky libër për mua kishte një rëndësi vendimtare, domethënie katarsisi, për ta orientuar gjurmimin e sagës sime letrare shqiptare dhe ballkanike në drejtim të të dhënave të Zhak Burkarit për Korçën, Pogradecin, Shqipërinë dhe shqiptarët, duke ia bashkangjitur kësaj edhe gjurmimin e fatit të familjes sime.
Libri më shpaloi një kohë të humbur për ne shqiptarët, të ngrirë përgjatë periudhës pesëdekadëshe të komunizmit stalinist, kohën e viteve ‘20 të shekullit të kaluar, kur, falë pranisë franceze ishim më afër Europës, e cila më pas, gjatë periudhës së stalinizmit shumëvjeçar do të llogaritet si imperialiste dhe dekadente. Zhak Burkari në mënyrë brilante dhe me një kontribut të qëndrueshëm do të lidhet me “falangën e vogël” të oficerëve albanofilë të Luftës së Parë Botërore, siç ishin: Moris Saraji (Maurice Sarrail) komandant i armatës së Lindjes; koloneli Anri Dekuan (Henry Decoins) themelues i Republikës së Korçës; Rejnar-Lespinas (Raynard-Lespinasse) komandant në territorin e Korçës; si dhe Eduard Mortie (Edouard Mortier) gjithashtu komandant në territorin e Korçës, të cilët edhe përkundër kundërshtimit të ashpër të Ke D’Orsit dhe të ministrisë së ushtrisë franceze dhe karrierave të tyre të rrezikuara, nën presionin e tmerrshëm të Aleatëve të Francës (Italisë, Greqisë dhe Serbisë), do ta mbrojnë madhështinë morale e intelektuale të Francës së përhershme, si vend i dalluar në mbrojtjen e dinjitetit të kombeve që vuajnë.
Shqiptarët nuk do t’i tradhtojnë pritjet e oficerëve francezë gjatë Luftës së madhe. Ata, siç do të dëshmojë Burkari në librin e tij, ishin “bashkëpunëtorët e tyre më të mirë, kompanjonët më të afërt në sulmet e fuqishme, duke i bërë për vete zemrat e të gjithë francezëve të cilët i njohën”. Kjo është një dëshmi e fortë për shqiptarët në një kohë kur të gjithë i sulmonin. Këto qëndrime të sinqerta e të hapura u kundërviheshin sulmeve që vinin nga të gjitha anët. Ato paraqisnin një perspektivë të re për njohjen e mirëfilltë të shqiptarëve dhe Shqipërisë gjatë Luftës së madhe. Mbetet të zbulohen edhe shumë faqe të lavdishme të Burkarit. Bëhet fjalë për dyzet apo ndoshta dhe më shumë kontribute publicistike e shkencore, përkrah shumë shkrimeve të njohura e të panjohura të këtij autori mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët…
Libri i Burkarit ma zbulonte Pogradecin e kohës kur ishte Republika e vogël shqiptaro-franceze e Korçës, nën komandën e Eduard Ogist Ipolit Mortiesë, të martuar me shqiptaren Athina Llazar Todolin, kur e ringjalli dhe pothuajse e shpëtoi qytetin pranë liqenit të çuditshëm të Ohrit nga okupimi serb. Poeti ynë i madh Lasgush Poradeci i kushtoi një ode të mirëfilltë komandantit Mortie, në të cilën, pasi e falënderon për shpëtimin e Pogradecit, kërkon nga i Gjithfuqishmi që ai të mbetet përjetësisht me shqiptarët.
Ky libër, për ne Shqiptarët ka domethënien e vërtetë të një paradigme albanologjike, sepse në një kohë kritike për Shqipërinë dhe Shqiptarët, siç ishte koha para dhe pas Luftës së madhe, Zhak Burkari, i ardhur në Shqipëri me pushkë si oficer i Armatës Lindore, por edhe me reputacionin e një gjeografi dhe gjeologu, do ta ndriçojë fuqishëm me pendën e tij për t’u kuptuar *esenca shqiptare, qëndresa mijëvjeçare e shqiptarëve, të cilët e ruajtën identitetin e tyre, përmes mbijetesës dhe qëndresës edhe në kohën e perandorisë së Romës, Bizantit dhe Turqisë.
Zhak Burkari, në kohën më vendimtare, kur do të shtohen qëndrimet armiqësore më të fuqishme ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve, kur njëlloj si në atë thënien franceze “nëse dëshiron të vrasësh qenin përhap lajmin për tërbimin e tij”, këtij populli i ngjiteshin epitete turlifare për gjoja paaftësinë e tij për të qeverisur shtet, për primitivizmin e tij fisnor, me qëllimin final që të zotëroheshin territoret e tyre, Zhak Burkari botoi ditarin e tij mbi golgotën shqiptare, librin mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët.
Kur në vitin 2004 u botua në gjuhën shqipe libri Shqipëria dhe Shqiptarët, i përkthyer nga popullarizuesi i parë i veprës së Burkarit – Prof. Asti Papa, botuesi i mençur dhe inventiv i Diturisë së tij, Petrit Ymeri, tregoi edhe një herë sens historik, si edhe në shumë botime të tjera. Sipas një refleksi epistemiologjik të njërit prej mendimtarëve më të mëdhenj të botës – Edgar Morenit (me prejardhje ballkanike), ekziston një baraspeshë e përhershme midis ligjshmërive natyrore, gjeologjike e biologjike, në njërën anë dhe ligjshmërive historike, sociale .., në anën tjetër.
Zhak Burkari, pas misionit ushtarak në Marok gjatë kohës së Luftës së madhe, pas takimit me gjeologun e madh francez Lui Zhentilin, do të gjendet në regjimentin francez, në të cilin ishin rreshtuar edhe spahinjtë marokenë, në Shqipërinë mesdhetare, në Korçë dhe Pogradec. Këtu do të thellohet në fshehtësitë gjeologjike dhe në vitin 1922, në Sorbonë, ai do të mbrojë disertacionin e doktoraturës: Kufijtë shqiptarë, nën pushtetin francez. Shënime mbi gjeologjinë dhe gjeografinë e Shqipërisë së mesme.
Gjatë qëndrimit në Shqipëri, edhe pse në mision ushtarak, Burkari shkeli çdo pëllëmbë të vendit, i mbrojtur prore nga besa shqiptare.
Sipas Volterit, gjëja më e habitshmë në jetë ndodh kur ëndrrat rinore prarohen në pjesën e mbetur të jetës. Gjer në moshën 25-vjeçare Zhak Burkari e zbuloi dhe i bëri vend Shqipërisë në ëndrrat që do të prarohen gjatë gjithë pjesës së mbetur të jetës së tij, si realitet i ri në traditën albanologjike europiane, në të cilën ai gjithsesi futi një epokë të re. Ky personalitet kompleks, që më vonë do të bëhet i famshëm si njëri prej shkencëtarëve më të njohur francezë në fushën e gjeologjisë dhe gjeografisë, si anëtar i Akademisë franceze dhe shef i Katedrës së gjeologjisë në Sorbonë, vitet më të bukura të jetës do t’ia kushtojë zbulimit dhe popullarizimit të Shqipërisë dhe shqiptarëve.
Ne i mbetemi borxhlinj të përjetshëm, megjithëse vepra e tij nuk arriti t’u përgjigjet deri në fund situatave dhe problemeve që lidheshin me shqiptarët. Zhak Burkari nuk erdhi në Shqipëri duke ndjekur ndonjë traditë të ekzotikëve dhe udhëpërshkruesve romantikë francezë. Sado i ardhur si ushtarak, i caktuar për të luftuar dhe komanduar në fushën e betejës, ai në Shqipëri u përcaktua për një mision të vërtetë e të vetëm shumëdimensional e civilizues.
Burkari do të mbetet në kujtesë si krijuesi i hartës së parë gjeografike e gjeologjike të Shqipërisë së mesme dhe jugore, si dhe autor i një kontributi të njohur mbi skemën e plotë tektonike. Në studimet e tij ai do ta mbështesë njësinë e vetme të kombit, gjuhës dhe të kulturës së Shqiptarëve, siç shprehet vetë, me qëllim “të njohjes më të mirë të këtij vendi të bukur dhe popullit të tij të veçantë”.
Duke gjurmuar kontributet e Zhak Burkarit, pas botimit të veprës së tij madhore mbi Shqipërinë dhe Shqiptarët, të botuar më 1921, në Paris, në njërën nga libraritë më të njohura të antikuareve në rue de Prince, zbuluam kontributin Lëvizja letrare në Shqipëri (Le movement litteraire in Albanie) të Zhak Burkarit të botuar në revistën Jeta e popujve (La Vie des Peuples), si studim të botuar nga Shoqata e shkrimtarëve francezë. Është për t’u përmendur se shkencëtari i shquar francez, në këtë kontribut, si dhe në ato që do të pasojnë, përpiqet t’i përhapë, ilustrojë dhe mbrojë tezat kyçe të librit të tij Shqipëria dhe shqiptarët. Teza kryesore dhe më e theksuar në punimin Lëvizja letrare në Shqipëri është se Shqiptarët kanë Lëvizjen e tyre letrare, gjuhën e tyre autentike. E një rëndësie të veçantë është e dhëna se kjo tezë është shpalosur pikërisht në kohën më të duhur për vërtetimin e identitetit etnik dhe shtetëror të Shqipërisë, në kohën e mohimit të orkestruar të gjuhës shqipe, kur u hodh teza “për korruptimin e thellë të gjuhës shqipe, të mbarsur me fjalë të huaja, prej çka u nxor përfundimi për paaftësinë absolute të saj për të shërbyer si instrument civilizues”.
Në punimet e Burkarit ekziston një sistem i tërë në mbrojtje të identitetit shqiptar dhe jo rastësisht ai i trajton në mënyrë shumë të veçantë gjuhën dhe letërsinë. Në kohën e formimit të shpejtë dhe të sipërfaqshëm të opinionit publik europian, për Shqipërinë dhe shqiptarët, nën trysninë e madhe të fqinjëve, për të arsyetuar copëtimin e vendit të vogël dhe tjetërsimin e identitetit të tij, në thumb do të gjenden gjykimet e përshpejtuara mbi gjuhën shqipe të albanologut gjerman Gustav Majer.
I bindur se gjuha është matrica e letërsisë, kurse të dyja bashkë matrica të identitetit, duke e vendosur shqipen në rrethin e gjuhëve indoeuropiane, që akoma mbijeton, madje edhe në format e saj të stërlashta, Zhak Burkari mendon se Gustav Majeri në mënyrë të përshpejtuar dhe të pashije e plason tezën për ndikimin e fjalëve të huazuara nga gjuhët e huaja në gjuhën shqipe, si faktorë të “korruptimit” të saj. Ky pohim, që gati u shndërrua në formulë – në të gjitha fushatat antishqiptare, do të përsëritet prore në mbledhjet e Komitetit për studime në Konferencën e paqes në Versajë. Sipas Burkarit, Gustav Majeri mbetet peng i tezës së tij të njëanshme, të ilustruar përmes argumenteve sasiorë, përkatësisht përmes numrit të fjalëve të huaja e të huazuara. Ai sjell gjykimin mbi “pakagjësinë e gjuhës shqipe”, duke u bazuar brutalisht vetëm në shifra. Vetë Burkari, duke e mësuar në terren gjuhën shqipe, do të jetë dëshmitar i gjallë i humbjes së natyrshme të një numri jo të vogël të fjalëve turke, gjë të cilën Gustav Majeri e mohon si fakt.
Linguisti dhe albanologu i madh danez Holger Pederseni, qëndrimet e Gustav Majerit i vlerëson si të sipërfaqshme duke pohuar se ai duhej patjetër që gjatë konstatimeve të tij të nisej nga fondi i tërë i fjalëve të gjuhës shqipe, madje as atëherë tezat e tij nuk do të kishin vlerë. Për Zhak Burkarin, gjithnjë duke iu referuar tezave të Pedersenit, mbetet me rëndësi vendimtare që të kuptohet se vallë gjatë procesit të huazimit të fjalëve të huaja gjeniu i gjuhës e ka forcën e plotë të transformimit të fjalëve të huazuara nga gjuhët e tjera?
Gjuha shqipe, sipas albanologut danez, ia doli të zbusë një kontingjent shumë të madh fjalësh të huaja me prejardhje shkencore, që mbeten identike në gjithë Europën, me anë të të cilave në masë të madhe mundësohet këmbimi i ideve. Gjuha përmban gjeniun e hulumtimit dhe zgjerimit të vetvetes, madje edhe gjatë përgjithësimit të fjalorit filozofik. Kësisoj, albanologët e mishëruar me strukturat e gjalla dhe të qëndrueshme të gjuhës shqipe e bëjnë të parëndësishme tezën e Gustav Majerit sipas së cilës gjuha shqipe është një brumosje e squllur! Dhe jo vetëm kaq, gjuha shqipe në procesin e saj të pandalshëm të zhvillimit, nuk është vetëm krenaria e atyre që e flasin por dhe një instrument hyjnor i kulturës së kombit të stërlashtë shqiptar.
Në kohën e tij Faik Konica do ta shkruajë librin Ese mbi gjuhët natyrore dhe të sendërgjuara, me të cilin do ta mbrojë dhe afirmojë tezën mbi forcën e gjuhës shqipe për t’u mbrojtur prej fjalëve të huaja, duke arritur t’i “shkrijë” brenda integritetit gjuhësor shqiptar. Faik Konica do t’ia dalë që këto teza t’i ndërkombëtarizojë, duke bërë adhurues dhe përkrahës të tezave të tij, veçmas të tezave mbi përkthimin, mikun e tij – poetin e madh francez të shekullit të XX Gijom Apolinerin (Guillaume Apollinaire) dhe papën e simbolizmit – Remi de Gurmonin (Remy de Gourmont). Sipas Faik Konicës, në çdo gjuhë ekzistojnë zona të errëta e të papërkthyeshme, në të cilat, si në fundin e identitetit, fshihen fjalët e fisit, si dëshmitë më të forta të identitetit (parafrazë e veçantë e sintagmës së Stefan Malarmesë).
Besojmë se studimi i vogël, po i rëndësishëm për nga vlera i Burkarit, do ta provokojë edhe sot vëmendjen e shumë albanologëve të vendit e të botës, veçmas të historianëve të letërsisë shqipe. Kjo do të ndodhë në veçanti për shkak se Burkari e shtron argumentin, sipas tij të cituar qindra herë, kundër qenies së letërsisë shqipe “sepse ajo frymon përmes dy dialekteve kryesore: gegërishtes veriore dhe toskërishtes së jugut”. Burkari do ta hetojë menjëherë se dy dialektet e shqipes kanë dallime shumë më të vogla se cilëtdo dialekte në Francë. Dhe jo vetëm kaq, shkencëtari i shquar francez do ta kërkojë përgjigjen e pyetjes së autorëve prijetarë në kohën e tyre: të ketë vallë përparësi sinteza gjuhësore e dy dialekteve ose e njërit prej të dyve? I një interesi të veçantë për Burkarin do të jetë edhe përgjigja që mori nga i madhi Gjergj Fishta. Burkarit të përmbytur nga mallkimet e nduarnduarta për shkak të guximit të parashtrimit të pyetjeve të tilla, Fishta do t’i përgjigjet se në vigjilje të një letërsie vetëm poetët mund ta krijojnë një gjuhë letrare, duke huazuar nga thesari i pasur i dialekteve popullore. Sipas Fishtës vetëm një poet i madh me fuqinë e gjeniut të tij do ta bëjë të pranueshme gjuhën që arriti ta farkojë. Si shembulli më i mirë në këtë kontekst është rasti i Italisë që jetoi shumë gjatë me më shumë dijalekte që, më në fund Danteja, përmes Komedisë së tij hyjnore, ta inaugurojë dialektin toskan si gjuhë kombëtare. Zhak Burkari me logjikën e fortë të shkencëtarit do ta kundrojë rolin vendimtar të Rilindjes shqiptare që do të çojë drejt kodifikimit të gjuhës letrare dhe drejt lëvizjeve letrare. Gjatë kësaj, me një lehtësi dhe akribi të bindshme, do të hedhë dëshmi të reja mbi kulturën letrare të shqiptarëve, me tekstet e para që nga Buzuku, me librin e parë në shqip e deri tek eposi monumental i Gjergj Fishtës Lahuta e Malcis, i botuar pas 500 vitesh.
Libri i vogël i Zhan Burkarit mbi Lëvizjen letrare në Shqipëri, në arsenalin e librave të ngjashëm të shtëpisë botuese Dituria, që, pas botimit të saj të parë në gjuhën franceze, paraqitet për herë të parë në gjuhën shqipe pas më shumë se tetë dekadave, sigurisht që do të ketë një rëndësi të madhe jo vetëm për ndërkombëtarizimin e mëtejmë të studimeve tona albanologjike, për zbulimin e dëshmive të reja e të vlefshme, veçmas mes albanologëve francezë, por do të paraqesë edhe një argument të rëndësishëm të mirëkuptimit të esencës shqiptare, veçanërisht përmes tezës së shtruar e të ilustruar fuqishëm se asnjë perandori gjatë dy mijëvjeçarëve të fundit, nën të cilat do të gjenden shqiptarët në periudha të gjata, edhe përkundër konvergjimeve të shumta e të imponuara, kalvareve asimiluese e genocidiste, nuk arritën ta zhdukin tek shqiptarët idenë dhe të vërtetën e përkatësisë së atdheut të përbashkët, as atë të një gjuhe, letërsie dhe kulture të përbashkët. Ky libër, përplot konotacione relevante bashkëkohore, paraqitet në një kohë shumë të rëndësishme për ne, si një vepër urë, pikërisht kur na janë hapur gjerësisht dyert për hyrje në Europë, së cilës i kemi takuar gjithmonë.


http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=22793