Nano-Berisha, Uashingtoni dhe demokracia
Andrea Stefani
"Nuk mund tė mos habitesh kur sheh se drejtimi i punėve tė shtetit ka mbetur nė duart e Berishės, pra tė po atij personi qė u shfaq nė politikė si lider nė momentet e kolapsit tė diktaturės komuniste". Kėshtu u shpreh kėto ditė, nė njė rreth tė ngushtė dhe me njė lloj zhgėnjimi, njė nga pjesėtarėt e delegacioneve evropiane qė vizitojnė kryeqytetin shqiptar pėr tė prekur ecurinė e demokracisė. Konstatimi ėshtė i saktė. Zhgėnjimi po ashtu. Duket qartė se nė Shqipėri ka dėshtuar njė nga parimet mė tė rėndėsishme dhe epėrsitė e demokracisė qė ėshtė qarkullimi i elitave politike. Nė shumė shtete, afėr ose larg Shqipėrisė, liderėt nismėtarė tė tranzicionit drejt demokracisė janė nxjerrė jashtė lojės politike nga vetė demokracia.
Nė Maqedoni-Gligorovi, nė Mal tė Zi-Bullatoviqi, nė Bullgari-Zhelevi, nė Rumani-Iliesku, nė Poloni-Valesa nė Rusi-Jelcini. Kėta dhe shumė tė tjerė, sado tė shquar, kanė kaluar nė histori. Vetėm nė Shqipėri kjo nuk ndodh. Partitė vazhdojnė tė dominohen nė shumicė nga liderė qė kanė dalė nė krye tė tyre qė nė fillim tė viteve 90. Edhe largimi i Fatos Nanos nga kreu i Partisė Socialiste rezultoi njė farsė. Lideri i vjetėr i ėshtė rikthyer kėto ditė politikės me njė epsh edhe mė tė shtuar pėr pushtet. Ku qėndron forca e kėtyre liderėve? Si arrijnė ata ti mposhtin instinktet, forcat dhe logjikėn qarkulluese tė demokracisė, duke mbetur vazhdimisht nė krye tė partisė dhe shtetit? Si arrijnė ta shndėrrojnė demokracinė nga njė rrjedhė qė ndėrron ujėrat nė njė kėnetė me ujė tė ndenjur? Ka vetėm njė pėrgjigje: Duke e minuar demokracinė.
***
Mbėshtetėsit e liderėve tė tipit Berisha dhe Nano nuk ngurrojnė ti shpallin ata edhe si gjeni tė politikės me merita shumė tė mėdha pėr vendin. Por ėshtė njė duhmė fanatizmi qė nuk justifikohet nga asnjė bilanc i Shqipėrisė nė kėto 18 vjet qė punėt e saj janė bashkė-menaxhuar mė shumė me konflikte, por edhe me kompromise, nga kėto dy figura tė fuqishme tė politikės. Shqipėria vazhdon tė jetė jo vetėm vendi mė i varfėr dhe mė i prapambetur nė procesin e integrimit me Evropėn, por edhe me njė qeverisje mjaft problematike. Aktualisht vendi po vuan, kryesisht pėr shkak tė keqqeverisjes, krizėn mė tė rėndė energjetike nė rajon, me kosto mjaft tė larta pėr biznesin vendas dhe nivelin e jetesės sė popullatės.
Por ndėrsa suksesi politik dhe qeverisės nuk duket gjėkundi, lavdia pėr liderėt e politikės nuk mungon. Madje ajo duket se ėshtė mė e shtuar se nė vendet e tjera tė tranzicionit lindor, ku suksesi ėshtė mė i madh dhe ritmet e integrimit evropian janė mė tė shpejta. Ēfarė po ndodh? Mos vallė shqiptarėt, ndryshe nga shumė popuj tė tjerė fqinjė dhe jo fqinjė me ta, po vazhdojnė nė zakonin e vjetėr tė duartrokitjes sė pushteteve dhe udhėheqėsve, pavarėsisht se ata mund tė jenė shkaktarė tė tragjedive, varfėrisė dhe prapambetjes sė tyre?
Dhe vėrtet, nuk paska asnjė lidhje mes gjendjes sė sotme tė Shqipėrisė dhe lidershipit tė saj tė pandėrruar nė kėto 18 vjet? Nėse ėshtė kėshtu, ēfarė i pengon shqiptarėt tė shprehen? Dihet se nė diktaturė ishte frika nga burgu qė tė detyronte tė duartrokisje liderin, po sot? Duket se ėshtė prapė frika, por kėtė herė ėshtė frika nga liria dhe sfidat e saj. Ėshtė kjo frikė e njė lloji tė ri qė i detyron shumė shqiptarė sot tė kėrkojnė siguri, strehė te lideri dhe partia, tė kėrkojnė shpėtim nga liria te njė skllavėri nė dukje e re, por e vjetėr sa bota.
***
Tė injorojmė pėr njė moment realitetet e trishta shqiptare dhe tė supozojmė se liderė si Nano dhe Berisha janė gjeni tė politikės dhe tė qeverisjes, se qėndrimi i tyre nė krye tė partisė dhe shtetit pėr tashmė thuajse dy dekada ėshtė rezultat i sukseseve, pra edhe i meritokracisė. A e justifikon kjo situatėn tragjikomike ku ndodhemi, njė situatė ku demokracia po konkurron me diktaturat (Hitleri qėndroi nė krye tė shtetit rreth 15 vjet, Musolini rreth 20) pėr nga jetėgjatėsia e lidershipit? A e pėrligj demokracia mungesėn e ndėrrimit tė prijėsve edhe nėse ata janė gjeni? Historia ka dhėnė shembuj tė qartė se demokracia preferon mė mirė tė flakė njė gjeni, sesa tė rrezikojė tė mbytet nga gjeniu qė ajo vetė e ka pjellė.
Thelbi i demokracisė ka mbetur po ai i kohėve tė lashta kur ajo u shpik, kėrkesa e saj e pėrjetshme ėshtė: Pushtete tė limituara jo vetėm nė hapėsirėn e shtetit, por edhe nė kohė. Jo rastėsisht konsujt romakė qeverisin vetėm pėr dy vjet. Jo rastėsisht nė kohėn kur lindte demokracia nė SHBA, Xhorxh Uashingtoni nuk pranoi tė merrte njė mandat tė tretė pėr President. Uashingtoni e kuptonte thellė se nuk kish rrezik mė tė madh pėr demokracinė, pėr institucionet e saj, sesa gjeniu dhe adhurimi i masave pėr gjeniun. Nė jetėn private, nė profesione private, gjeniu ėshtė i lirė tė jetė i tillė tėrė jetėn, madje edhe pas jetės.
Por nė drejtimin e njė posti publik edhe njė gjeni duhet tė jetė me mandat tė kufizuar. Ndryshe do ta privatizojė pushtetin qė buron nga posti publik (dhe ka mė shumė tė ngjarė kur ėshtė i aftė ose gjeni), duke tjetėrsuar qėllimin e pushtetit qė i ėshtė dhėnė dhe vetė sistemin. Jo rastėsisht qytetari athinjot preferonte jo ta votonte, por ta pėrzinte strategun Aristidh nga qyteti, vetėm dhe vetėm se ky gėzonte namin ose, nė kėtė rast, kultin e rrezikshėm tė njė njeriu shumė tė mirė dhe shumė tė ndershėm. Jo se demokracia ėshtė kundėr virtytit, ndershmėrisė dhe mirėsisė, por se ato bėhen shumė tė rrezikshme pėr tė kur qėndrojnė tepėr gjatė nė pushtet, tė mishėruara nė njė person tė vetėm. Prandaj jo rastėsisht nė SHBA presidentėt nuk mund tė qeverisin mė shumė se dy mandate, sado tė mirė, sado tė ndershėm, sado gjeni tė suksesit qė tė jenė.
***
Mos vallė e gjithė kjo tingėllon si njė padrejtėsi, si njė antimeritokraci ndaj gjeniut politik apo qeverisės? Por nuk ėshtė ashtu. Demokracia ėshtė sistemi politik qė e garanton ardhmėrinė e vet me anė tė institucioneve impersonale. Ajo ėshtė e ndėrgjegjshme qė nga zgjedhjet e lira mund tė dalin engjėj tė qeverisjes, por edhe djaj tė saj, liderė mbrojtės tė lirive qytetare, por edhe nga ata qė tentojnė ti mbysin liritė me palėt e flamurit tė lirisė. Prandaj ajo parapėlqen rotacionin e pushteteve dhe qarkullimin e elitave politike. Por ka edhe njė shkak tjetėr madhor pėr kėtė. Demokracia beson se asnjė gjeni i politikės nuk mund tė konkurrojė dot pėr nga pjelloria e ideve qeverisėse, me atė pjellori dhe energji tė pashterueshme qė mund tė ofrojė njė masė e pakufizuar politikanėsh qė rivalizojnė pėr pushtet. Nė tė kundėrtėn do tė ishte njėsoj si tė pranoje se liria dhe konkurrenca nuk kanė asnjė avantazh mbi monopolin.
Tė mbytėsh konkurrencėn nė parti, sikundėr ka bėrė Berisha, apo tė pėrdorėsh kultin e liderit pėr tė sulmuar njė lidership tė ri, sikundėr po bėn Nano, do tė thotė tė pėrpiqesh ta privosh demokracinė nga energji tė pallogaritshme lidershipi tė ri. Dhe kjo nuk mund tė mos manifestohet nė cilėsinė vazhdimėsisht tė keqe tė qeverisjes, sikundėr edhe po ndodh nė Shqipėri. Prandaj tė ndėrrosh liderėt, edhe kur ata janė gjeni, nuk ėshtė as kundėr meritokracisė, as kundėr mirėqeverisjes. Por pa dyshim ky nuk ėshtė rast i Shqipėrisė, ku liderė gjeni tė sė keqes nuk largohen nga pushteti edhe pse e keqja i mundon njerėzit si terr, varfėri, izolim dhe prapambetje.
Nė Shqipėri, ndryshe nga shumė vende demokratike ku edhe liderė tė suksesshėm ndėrrohen, liderėt mbeten po ata edhe kur paaftėsia dhe tradhtimi prej tyre i interesit publik ėshtė paguar me rrėnim e kolaps tė shtetit. Paradoksi shqiptar ėshtė se dėshtimi nė qeverisje tė mban gjatė nė pushtet. Sepse suksesi qeverisės do tė sillte mirėqenie, mirėqenia mė shumė siguri dhe mė pak frikė. Por frika ėshtė ajo qė i bėn shumė njerėz tė rendin pas liderėve tė dėshtuar qė na udhėheqin, frika i bėn ti votojnė, ti duartrokasin ose heshtin pėr dėshtimet e tyre. Prandaj Nano dhe Berisha nuk largohen nga kreu i punėve. E kanė vėnė nėn kėmbė demokracinė, duke sabotuar edhe mekanizmin e saj votues dhe pėrzgjedhės, jo vetėm nė parti, por edhe nė shtet. Dhe aktin mė antidemokratik nė botė, qėndrimin e pafund nė pushtet, pėrpiqen ta pėrligjin "demokratikisht" duke pėrqeshur demokracinė, qytetarėt dhe "ndėrkombėtarėt": A sjemi ne mė tė votuarit?
Krijoni Kontakt