Si dështuan 16 operacionet anglo-amerikane kundër Enver Hoxhës
Stephen Dorril
OPC-ja vendosi të transferojë njerëzit besnikë të saj te monarkistët dhe filloi të vërë në shenjë grupet zogiste, megjithëse kthimi i strategjisë në anën e monarkisë minonte kërkesat demokratike të operacionit. Gjatë verës, gjoja për të blerë pasuri të paluajtshme, mbreti Zog vizitoi Uashingtonin, ku diskutoi situatën me Greishën Jetseviç. Ndërkohë, stërvitja vazhdonte, marrëdhënia midis shqiptarëve dhe MI 6/OPC-së u keqësua. Me miratimin e udhëheqësit ushtarak grek, Aleksandër Papagos, CIA ngriti një bazë të re në grupin e ishujve Kalanissia, disa milje në veri të Korinthit. Si pjesë e politikës britanike të “dorëzimit të pishtarit” në Ballkan, CIA mori nën kontroll pothuajse gjithë rrjetin dhe instalimet sekrete. E maskuar si një stacion radari, baza strehoi grupe refugjatësh nga Shqipëria, Bullgaria dhe Bashkimi Sovjetik. Anije të fuqishme zbarkuan agjentë në bregdetin shqiptar me misione sekrete, megjithëse mënyra më e preferuar për amerikanët ishte hedhja e agjentëve nëpërmjet ajrit. Në mesnatën e 23 korrikut, ndërsa hetimi i Filbit ishte akoma në proces, amerikanët hodhën me parashutë në terren, në vende të ndryshme, dhe dymbëdhjetë të rinj shqiptarë. Katër u dogjën në një shtëpi, gjashtë u vranë dhe dy, Kasëm Shehu dhe Muhamet Zeqir Hoxha, u kapën. Hoxha, që nuk kishte asnjë lidhje me diktatorin, zbarkoi në Rrafshin e Vergoit: “Por në vend që ta gjenim veten tonë të sigurt, ne menjëherë u rrethuam nga forcat e Sigurimit shqiptar, të ndihmuar nga civilë të armatosur”.
PASOJAT
Më 10 dhjetor 1951, Shehu dhe Hoxha dolën para gjyqit në një kinema të Tiranës së bashku me të tjerë nga operacionet e mëparshme, si dhe ata që thuhej se kishin depërtuar në Shqipëri të sponsorizuar nga britanikët, grekët, italianët e jugosllavët. Muhamed Hoxha, i cili u torturua dhe u mbajt në kondita të tmerrshme, pohoi se gjyqi ishte “shumë i zhurmshëm”, i planifikuar të tregonte dështimin e anglo-amerikanëve dhe triumfin e forcave të Sigurimit”. Gjatë kësaj ngjarjeje të vënë në skenë, të pandehurit pranuan se kanë bërë krime, duke zbuluar fakte të rëndësishme që provuan vërtetësinë dhe saktësinë përsa u përket emrave dhe datave. Interesant është fakti se pavarësisht zellit të shqiptarëve për të publikuar gjyqin, pak, për të mos thënë asgjë, nuk u pa në shtypin perëndimor. Ndërkohë që gjyqi vazhdonte, më 15 tetor amerikanët hodhën një grup tjetër prej pesë personash në malet e zonës së Dibrës. Tre që mbijetuan e kaluan gjithë kohën duke iu shmangur patrullave, derisa kaluan në Greqi në fund të muajit. Megjithëse shumë prej të dënuarve iu dhanë dënime me burgim, disa prej tyre u shfaqën përsëri në gjyqet e mëvonshme. Disa vdiqën nëpër burgje, duke qenë të uritur dhe të rrahur. Disa prej tyre u kapën, treguan mjaft hollësi mbi stërvitjen dhe operacionin, duke furnizuar kështu Sigurimin me të dhëna të zbulueshme për të filluar një operacion dezinformimi.
TERRORI
Qendrat e të emigruarve ishin lehtësisht të depërtueshme nga agjentët komunistë, ndërsa terrorizimi i familjeve të tyre në Shqipëri u dha atyre informata plotësuese. Kjo solli një zhgënjim të hidhur dhe shqiptarët filluan të largoheshin nga zonat e stërvitjes. Kjo nuk ishte për t’u habitur duke pasur parasysh se gjashtëdhjetë agjentë u hodhën me parashutë gjatë vitit 1951, por asnjë fjalë e vetme nuk mbërriti prej tyre. “Rrallë, - shkruan Robin Uinks, - një operacion zbulimi nuk ka rrjedhur kaq në mënyrë ë prerë nga një disfatë në tjetrën”. Në fund të tetorit, në një mbledhje që u mbajt në Romë me Herëld Përkinsin dhe Entëni Northropin të MI 6-s dhe Xho Libin i OPC-së morën në shqyrtim problemet. Mbledhja përsëri përfundoi me diskutime rreth metodave të ndryshme të dërgimit të agjentëve në terren. Britanikët e quajtën vdekjeprurëse hedhjen e agjentëve me parashutë nga një lartësi prej rreth 150 metrash. Amerikanët qenë gjithashtu të gatshëm të akuzonin Filbin për dështimin, por siç ka theksuar Robin Uinks, “shpesh hedhjet nuk bëheshin në ato vende ku synohej, kështu, ndonjë informatë e transmetuar ndokujt pas operacionin do të ishte e gabuar. Për më tepër, meqë hedhjet ishin katastrofike, kërkohej që të fluturohej ulët, dhe këto të pasoheshin me hedhje furnizimesh mjaft larg njerëzve në vende-shesh të ndonjë fshati. Hedhjet në vetvete ishin deri diku të dallueshme dhe vinin në gatishmëri autoritetet”.
DIKTIMI
Duket që hedhjet me parashutë “diktoheshin thjesht sepse ato realizoheshin keq”. Filbi mendonte se “mungesa e përgjithshme e vëmendjes në nisje me misionin e OPC-së dhe një optimizëm i gabuar për gatishmërinë e Shqipërisë për revoltë së bashku me një mospërfillje për agjentët shqiptarë që dërgoheshin brenda sikur ata të ishin “të rënë nga pemët”, ishin aq të rëndësishme në përllogaritjen e dështimit se çdo tradhti nga ana e tij”. Privatisht, britanikët i konsideronin amerikanët “të pafajshëm”. Xhon Brëus Lokhart mendonte se vështirësia e Uajznërit se “ai nuk mundi të vlerësonte rreptësinë e kundërshtarit” dhe nuk kishte parë “fundin e vështirë” TË LUFTËS. Në të njëjtën kohë Brëus Lokhart konkludoi se “ne nuk po nxirrnim asgjë ë dritë. Ndryshe nga Lufta e Dytë Botërore, ne nuk kishim SIGNIT (sinjale përgjimi të zbulimit) dhe as zbulim ajror. Britanikët hoqën dorë nga përpjekjet për të futur agjentë: “Ishte e pakuptimtë. Ata menjëherë asgjësoheshin ose ktheheshin në agjentë të dyfishtë”. Britanikët gradualisht kuptuan kotësinë e operacionit “Valjuejbël” dhe pak a shumë filluan të tërhiqen, sepse keqësimi i gjendjes ekonomike në vend pengonte angazhimin e operacioneve të shkallës së gjerë. Abaz Ermenji, duke mos pasur dëshirë të shikonte përkrahësit e Ballit Kombëtar lesh e li, u kërkoi atyre të mos shkonin më me misione...
TËRHEQJA
Në Maltë, në fortesën Benjima vazhdonin stërvitje të shkurtra me pak rekrutë dhe një personel të reduktuar në komandën e Entëni Njumënit, por përfundimisht u mbyll nga drejtori i ri i MI 6-s për Lindjen e Mesme, Xhorxh Jang. Grupe të vogla vazhduan stërvitjen nga Entëni Northrop në Dartmoor, por rezervat e tij dhe mungesa e vullnetit nga qeveria paraardhëse konservatore, çoi në vendimin e britanikëve për t’i dhënë fund pjesës së tyre të operacionit. Ata vepruan kështu, kujton Filbi, “pa bërë asnjë progres të dukshëm ndaj qeverisë së Tiranës”. Çfarë kishte filluar si operacion nga ana e britanikëve pastaj i “përbashkët” ose, deri në fillim të vitit 1952, një përpjekje e koordinuar tani u bë privilegj vetëm i amerikanëve. Ata guerilë që mundën të shpëtojnë nëpërmjet Greqisë u transportuan në Angli për një pritje “Mirëseardhje në Shtëpi” në Caxton Hall në Londër. MI 6-a, duke shfrytëzuar autoritetin e më të fortit, i kërkoi Hom Ofisit (Ministrisë së Brendshme) t’i lejonin ata të jetonin në vend, gjoja se ata ishin “miqtë tanë nga Greqia”. Rekrutët që mbetën më vonë “u shpërndanë nëpër botë” në një proporcion të drejtë, duke gjetur rrugën e tyre në vendet e Komonuelthit, ndërsa disa të tjerë gjetën punë nëpërmjet Ministrisë së Punës në Angli, në pylltari dhe në një fabrikë armatimesh. Bob Xhojs kishte nxjerrë po ashtu si përfundim se operacioni nuk po i shërbente ndonjë qëllimi të dobishëm por Uajznëri nuk e mori me seriozitet kritikën, duke ditur se ai kishte ndihmën e zëvendësdrejtorit të CIA-s, Allen Dalles. Greishën Jetseviç ra dakord të vazhdojë luftën me anëtarët e Gardës Mbretërore të udhëhequr nga “kukudhi” më me eksperiencë, Hamit Matjani. I përkëdheluri i CIA-s, Matjani, “Tigri”, kishte kryer pesëmbëdhjetë inkursione në Shqipëri nëpërmjet tokës, çka provoi se ishte shumë i sigurt. Misioni i tij i gjashtëmbëdhjetë që u krye me parashutë ishte i fundit.
Krijoni Kontakt