Prof. Namik Resuli and Ing. Mahmut Cungut

[Albo]

Historia e panjohur e profesor Namik Resulit dhe inxhinier Mahmut Cungut që u diplomuan në universitetet e Italisë dhe Turqisë. Cili ishte kontributi i tyre në diasporën shqiptare

Resuli e Cungu-dy intelektualët e famshëm të mërgatës antikomuniste


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Gjatë periudhës pesëmbëdhjetëvjeçare të Monarkisë së Zogut, me qindra të rinjë shqiptarë përfituan bursa shtetërore apo të drejta studimi dhe u diplomuan në universitetet më prestigjoze të Perëndimit. Ndërsa pas marrjes së diplomës pjesa më e madhe e këtyre studentëve u kthyen në Shqipëri dhe dhanë kontributin e tyre në rimëkëmbjen dhe progresin e vëndëlindjes së tyre, një pjesë tjetër nuk u kthyen më në atdheun e tyre e mbetën nëpër vënde të ndryshme të botës duke pasur gjithnjë në mëndje mallin e vëndëlidjes. Dy prej këtyre studentëve dhe intelektualëve të njohur, ishin dhe Mahmut Cungu e Namik Resuli të cilët pasi u diplomuan në universitet e Perëndimit, nuk mundën të ktheheshin më në atdheun e tyre dhe vdiqën në dhe të huaj me mallin për atdheun.

Po kush ishin Resulu dhe Cungu, ku u diplomuan ata dhe cili ishte kontributi i këtyre dy intelektualve të famshëm në mërgatën antikomuniste shqiptare të perëndimit gjatë gjysëmës së dytë të shekullit të kaluar?

Kush ishte Namik Resuli

Namiku Resuli u lind në qytetin e Beratit më 10 Shtator të vitit 1912. Pasi kreu mësimet e shkollës fillore në Shqipëri, atë e dërguan të studiojonte në Itali. Atje ai mbaroui Liceun dhe më pas studimet e larta duke u laureuar në Glotologji, pranë Universitetin të Torinos, nën mjeshtrin e mirënjohur italian profesor Bartoli. Teza që mbrojti Resuli në punën e diplomës ishte: "Studime rreth stratifikacioneve në gjuhën shqipe". Pasi kreu studimet universitare ai u kthye në atdhe ku u emërua profesor në klasat e larta të Shkollës Normale të Elbasanit. Por një vit më vonë ai u transferua në Gjimnazin e Shkodrës. Prej andej u transferua në Gjimnazin e Tiranës dhe në prillin e vitit 1939 ai u dërgua në Itali, si zëvendës profesor i gjuhës shqipe në Universitetin e Romës. Në këtë detyrë ai qëndroi plot dhjetë vjet dhe në të njëjtën kohë ai ishte emëruar Inspektor superior në Ministrinë e Arsimit, ku qëndroi për katër vjet, deri në vitin 1944. Më 1955 ai mori "libera docenza" në gjuhën dhe letërsinë shqipe dhe u emërua si i ngarkuar i Shqipes në Institutin universitar oriental të Napolit. Në këtë institut ai u ngarkua edhe me Filologjinë Ilirike. Namik Resuli filloi të shkruajë në gazeta dhe revista qysh në moshë të re. Më 1935 ai shkroi një studim mbi Principet dhe metodat e neolinguistikës, që u botua në revistën Leka që dilte në Shkodër. Kur u kthye në Shqipëri ai e kuptoi menjëherë se fusha linguistike dhe ajo historiko-letrare ishin krejt të pazhvilluara. Mësuesit e Shqipes ndeshnin vështirësira të mëdha. Mungonte një gjuhë e përbashkët. Shkrimtarët shqiptarë shkruanin në dy dialekte të ndryshme, shpesh herë të përzjerë nga njëri-tjetri, pa një ortografi të caktuar. Në fushën historiko-letrare gjendja ishte gjithashtu e mjerë aq sa ungonte një tekst i historisë së letërsisë shqipe. Përpara një gjendje të tillë, ai e përqëndroi veprimtarinë e tij drejt dy objektivave të caktuara: në fushën linguistike dhe në atë letrare.Në fushën linguistike, duke marrë parasysh se ende nuk ekzistonte një gjendje e pjekur për zgjedhjen e njërit nga dy dialektet si gjuhë kombëtare (atë kohë nuk mendonte kush se një problem i tillë mund të zgjidhej me një dekret qeveritar sikurse ngjau më vonë), ai u përpoq që të afrojë sa më tepër toskërishten ndaj gegërishtes sidomos atje kur këto dialekte bashkoheshin me njëri tjetrin. Në atë periudhë ai shkroi artikuj dhe studime si "Gegënishtja apo toskërishtja?", "Përpjekje të lashta dhe të reja për një gjuhë të përbashkët shqipe", "Për një gjuhë të përbashkët", etj. Këto studime patën një farë jehone atëhere dhe shkaktuan bisedime e polemika të shumta. Ato lanë gjurmë që duken edhe në formulimin e gjuhës së tashme letrare, por sigurisht ato ia hapën atij derën e komisionit të ortografisë shqipe, që ishte krijuar pranë Ministrisë së Arsimit në Tiranë.

Kontributi i Resulit në letërsi

Në fushën letrare-sikurse e thotë ai vetë në shkrimin "Katërqind vjet letërsi shqipe"- në periudhën 1930 në gjuhën shqipe ekzistonte vetëm një manual i françeskanit Justin Rrota, kurse në gjuhën italiane kishim veprën monumentale të Gaetano Petrotës, "Popolo, lingua e letteratura albanese". Kjo vepër e Petrotës përbënte një burim të pazëvendësueshëm njohurish të çmueshme dhe preçize mbi popullin, gjuhën dhe letërsinë shqiptare, por nuk mund të thuhet se ishte një histori e vërtetë e historisë letrare shqipe. Në atë kohë nevoitej një inkuadrim, një periodizim i gjithë prodhimit letrar shqiptar, nga fillimi gjer në vitin 1940. Kjo duhej bërë me një studim të çdo autori në bazë të rëndësisë së veprimtarisë së tij kulturore-letrare në kuadrin e përgjithshëm të zhvillimit letrar të kohës së tij dhe në bazë të rëndësisë së veprës si prodhim letrar, për t'i caktuar vendin e drejtë që i përkiste. Duke patur këto synime Resuli botoi studimin "Zhvillimi kulturor e letrar në Shqipëri nga shekulli 15 në shekullin e 20". Ky studim doli në një vëllim më vete botuar nga Ministria e Arsimit me rastin e 25 vjetorit të Pavarësisë. Mirëpo kjo temë u trajtua më vonë, në mënyrë më të plotë në studimin: "Për një ndarje metodike të prodhimit letrar shqiptar", që doli në revistën "Shkolla Kombëtare" më 1937. Në të njëjtën kohë ai i bëri të njohur publikut të gjerë shqiptar disa nga shkrimtarët e vjetër shqiptarë, sidomos ata katolikë duke vënë në dukje cilësitë e tyre të paçmueshme si autorë dhe patriotë që kishin mbetur gjer atëhere krejt në harresë për shkak të përmbatjes fetare të veprave të tyre. Në vitin 1939 Resuli botoi një përmbledhje të poezive më të bukura të Milosaos të De Radës. Atëhere të gjithë flisnin e bisedonin për poetin e madh arbëresh; por të paktët ishin ata që kishin mundur të lexonin qoftë edhe kryeveprën e tij, sepse veprat e De Radës nuk gjendeshin jo vetëm në bibliotekat italiane, por as në Bibliotekën Kombëtare të Tiranës. Në vitin 1940 Resuli u ngarkua nga Ministria e Arsimit të hartonte një vepër në formë historie letrare dhe antologjie. Doli kështu një vepër në dy vëllime, gjithsej 915 faqe, me titulln "Shkrimtarët shqiptarë". Në këtë vepër ai ftoi të merrnin pjesë edhe studiuesit e letrarët më të mirë të kohës; por introdukturat dhe ndarja e letërsisë shqipe në periudha të ndryshme dhe pjesa më e madhe e monografive të vëllimit të parë, ishin të Resulit. Në vitin 1940 u themelua në Tiranë Instituti i Studimeve Shqiptare (në shkallën e Akademisë) dhe Namik Resuli ishte një nga anëtarët e atij instituti që u ngarkua që të përgatiste një botim të ri të Mesharit të Buzukut.

Studimet për Naimin, Fishtën e Nolin

Ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore dhe sidomos ato të pasluftës ia ndërprenë atij, qoftë edhe përkohësisht veprimtarinë shkencore-letrare. Por në vitin 1948, me themelimin e Qendrës Ndërkombëtare të Studimeve Shqiptare pranë Fakultetit të Letërsisë në Universitetin e Palermos, ai u ftua të bëjë pjesë si anëtar efektiv dhe aty paraqiti një studim mbi atdheun e origjinës së Buzukut. Pas kësaj Resuli paraqiti edhe studime të tjera, si: "Rëndësia e dialekteve italo-shqiptare për studimin e historisë linguistike shqipe", "Herezira në Mesharin e Buzukut", "Zef Skiroi midis dy letërsive", "Fytyra e Skënderbeut në poemën deradiane "Scanderbeccu i pafaan", Kontributi i Misionarëve italianë për zhvillimin e kulturës shqiptare", etj. Në vitin 1954 Resuli filloi të botojë në Torino revistën "Shpirti Shqiptar". Më pas ai botoi dy vëllime të vogla "I piu antichi testi albanesi" dhe "Vocabolarietto di Arnold von Harff", si dhe një studim në gjuhën shqipe me titullin "Naim Frashëri poeti i mirësisë". Në vitin 1958 Namik Resuli botoi integralisht Mesharin e Gjon Buzukut, me një parathënie dhe me një pjesë kritike. Në tetor të vitit 1966 ai mori pjesë në Kongresin ndërkombëtar të Shoqërisë Akademike Rumune, që u mbajt në Salamanca, me relacionin "Kronologjia e dialekteve shqiptare në lidhje me simbiozën shqiptaro-rumune". Pas kësaj në vitin 1959 ai u ftua në Neë York në Seminarin ndërkombëtar të Federatës Panshqiptare të Amerikës që e organizonte Shoqata "Vatra", ku paraqiti relacionin "Aktualiteti i Naimit", në të cilën sqaroi një këndvështrim gjer atëhere të lënë mbas dore, atë të anës religjioze të Naimit. Në vitin 1971 u ftua të përkujtonte poetin e madh françeskan, Gjergj Fishtën, në Ateneun Antonian të Romës me rastin e njëqind vjetorit të lindjes të poetit. Alokucioni i gjatë i Namikut, i mbajtur në gjuhën italiane, u botua pjesërisht i përkthyer në shqip në gazetën "Flamuri" dhe integralisht, në versionin shqip dhe anglisht, në gazetën "Dielli" në Boston. Mbi Fishtën ai ka pas mbajtur edhe një relacion, "Strutture nella poesia di Fishta", në Mbledhjen e VII të Qendrës Ndërkombëtare të Studimeve shqiptare në Palermo. Më 1963 botoi (në serinë "Letteratura Universale") veprën "Storia della Lestteratura albanese" dhe "Antologia della letteratura albanese". Në 1976 Resuli u ftua prapë në Neë York nga Vatra, ku mbajti kumtesën "Faik Konica në njëqindvjetorin e lindjes". Pas kësaj në vitin 1982 ai u ftua përsëri nga Shoqëria "Vatra" në përkujtimet e Fan. S. Nolit. Studimi i tij me titullin "Fan S. Noli sot", që mbajti me rastin e njëqindvjetorit të lindjes së Nolit, sikurse edhe ai mbi Faik Konicën, u botuan nga "Vatra" dhe përbëjnë një kontribut shumë të çmueshëm të Namik Resulit për njohjen e këtyre dy fytyrave të kombit shqiptar. Namik Resuli kishte në shtyp një Gramatikë shqipe, më e gjera dhe më e plota vepër e këtij lloji (gjithsej 620 faqe) për të cilën ai u mundua ta nxirrte në qarkullim që me gjalljen e tij. Për këto shkrime Namik Resuli përmendet në të gjitha historitë e letërsisë shqipe, sikurse në atë të Gaetano Petrottës, të M. Malbertzit, të Stuart Mann, si dhe në mes të shkrimtarëve shqiptarë që përmend revista "Arena" e P.E.N. Club. Me vdekjen e Namik Resulit, më 12 shtator të vitit 1984, historia e Letërsisë Shqipe e sidomos shkenca e gjuhësisë shqiptare humbi një nga elementët më të vyer që është vështirë të zëvendsohet.

Kush ishte Mahmut Cungu

Mahmut Cungu u lind në qytetin e Elbasanit në 23 maj të vitit 1913, prej nga është dhe origjina e familjes së tij. Pasi kreu shkollën fillore në qytetin e tij të lindjes, ai erdhi në Tiranë ku në vitin 1932 mbaroi me rezultate shumë të mira shkollën Teknike amerikane të Harry Fultzit. Më pas ai shkoi në Turqi dhe në vitin 1940-të, përfundoi studimet në "Robert Kolexh" të Stambollit, ku mori dhe titullin Inxhinier. Në vitin 1943 ai u kthye në Shqipëri ku pasi qëndroi disa kohë tek i vëllai i tij, Profesor Ali Cungu, (një nga përkthyesit më të famshëm të anglishtes të asaj kohë) u largua përsëri nga vëndlindja e tij e shkoi në Turqi. Në vitin 1944 Mahmuti u martua me një vajzë nga fisi i njohur Xhixhi (Çoçoli) i Tiranës, e quajtur Hatixhe, e cila ishte mbesa e Baba Syrriut që shërbente në Teqenë Bektashiane të Kajros në Egjypt. Hatixheja kishte dhe tre vëllezër të tjerë, të quajtur Lumo, Arbnor dhe Ilir, të cilët vite më pas morën pjesë në Luftën e Vietnamit. Pasi Mahmut Cungu qëndroi disa kohë në Stamboll, ai u largua përsëri në disa vënde të Lindjes së Mesme, si Egjypt, Siri etj. Në këto shtete ai ushtroi profesionin e inxhinerit duke punuar në ndërtime veprash të ndryshme me disa firma perendimore. Në vitin 1961 ai u largua nga vëndet e Lindjes së mesme ku punoi afro 15-të vjet me rradhë dhe shkoi në SHBA-ës. Duke qenë se Cungu e njihte dhe zotëronte shumë mirë gjuhën angleze, ai menjëherë mori lejen e nevojshme të ushtrimit të profesionit duke dhënë provimet përkatëse. Pasi u vendos në SHBA, Mahmuti punoi për disa kohë si inxhiner në shtetet e Colorados dhe Arizonës, në profesionin e tij të inxhinierit me disa firma të mëdha industriale, Më pas Mahmut Cungu u kthye në qytetin e New Yorkut ku punoi si inxhiner në Bashkinë e atij qyteti dhe më pas për 15-vjet me rradhë ai punoi si kryeinxhiner civil në Nassau Conty, LI. Ndonëse qëndroi për afro 50-vjet me rradhë në dhe të huaj në mërgim, Mahmuti e fliste dhe e shkruante shumë bukur gjuhën shqipe. Ai ishte njeri me shumë humor dhe gjatë gjithë kohës që jetoi në mërgim, i ruajti zakonet e traditat e vëndëlindjes së tij.

Cungu kundër komunistëve

Ndonëse ishte me profesion inxhinier, Mahmuti vazhdimisht u mor me përkthime të ndryshme nga anglishtja në shqip dhe botonte herë pas here në shtypin e shqiptarëve të diasporës. Ai kishte një dell poetik dhe liri shprehje në dy gjuhët në shqip dhe anglisht. Në atë kohë ai përktheu në gjuhën letrare kryeveprën e Naim Frashërit, "Bagëti e Bujqësi" që ishte filluar në Tiranë nga i vëllai i tij Ali Cungu. Në vitin 1964 Mahmuti botoi në Egjypt një monografi prej afro gjashtëdhjetë faqesh me titull "Demokraci apo Diktaturë". Aty Mahmuti tregonte se si përkufizohej demokracia, duke vënë në rradhë të parë lirinë e fjalës, shtypit, besimit, lirinë e lëvizjes dhe zhdukjen e frikës. I gjithë ai libër ishte një "shuplakë" për regjimin komunist të Tiranës, ku jetonte e persekutuar familja e tij. Në atë libër në mes të tjerash, ai shkruante: "Fatëkeqësia ashtë se ndonëse komunistët tanë flasin kaq tepër për të drejtat e Kombit, vetë interpretimi që ata i japin pamvarsisë, lirisë, drejtësisë dhe demokracisë, asht ai që ia shmang popullit këto të drejta. Për komunistët, Pamvarësi Kombëtare don me thanë bashkim me popullin sllav (1946), Liri, e drejta e pamohueshme e tyne me mendue si ata e jo si e drejta e atyne që mendojnë ndryshe. Drejtësi, me u vra e burgosë kundërshtarët e sistemit komunist, dhe, fundit, Demokraci, këta i thonë asaj forme qeverimi që dirigjohet prej një partie të vetme: Partisë Komuniste, prej së cilës del dhe parlamenti dhe Qeveria". Duke përkthye Roza Luksemburgun, Mahmuti shkruante: "Liri që gëzohet vetëm nga përkrahësit e qeverisë, vetëm nga antarët e një partie, nuk asht liri. Lirija asht liri gjithmonë dhe vetëm atëhere kur ajo gëzohet dhe nga ai që mendon ndryshe. Jo prej ndonjë ideje fanatike të "Drejtësisë", por sepse gjithshka e dobishme, e mirë, dhe dlirse buron nga kjo dhe randësia e saj zhduket kur liria bahet privilegj i një pale". Mahmuti gjithashtu në atë libër kritikonte diktaturën e komunistëve të maskuar nën petkun e Luftës Nacional-Çlirimtare dhe nuk ngurronte të kritikonte edhe disa gabime nga koha e Monarkisë apo ajo e pushtimit nazi-fashist të Shqipërisë. Në atë libër gjendej edhe një shtojcë ku ai tregonte me hollësira Mbledhjen e Mukjes që u mbajt në vjeshtën e vitit 1943 në mes të komunistëve, ballistëve dhe legalistëve, marrëveshje e cila u prish në mënyrë të njëanëshme nga Enver Hoxha, i shtyrë nga dy emisarëtr jugosllavë që qëndronin pranë tij.

Cungu, mik i presidentit Nikson

Mahmut Cungu në vitin 1976 konkuroi për postin e drejtuesit të Shoqatës "Vatra" dhe më pas ai u zgjodh edhe në postin e kryetarit të Qendrës Islame Shqiptare të Amërikës, ku u mundua të bënte një reformë të plotë dhe mirëadministrim të objekteve të kultit në SHBA. Më pas Mahmuti mori pjesë aktive në Partinë Republikane Amerikane, duke qenë me mandat të rregullt në disa prej kuvendeve të saj në Boston, Filadelfia, Uashington etj. Gjatë asaj kohe ai u ftua edhe në Shtëpinë e Bardhë nga presidenti Nikson,i cili e falënderoi për kontributin e dhënë në Partinë Rebublikane. Pas një sëmundjeje të gjatë që ai e kishte marrë që në rininë e tij, ai vdiq më 14 gusht të vitit 1983 në një spital universitar të Long Island të Nju Jorkut, ku përvç zonjës së tij, Xhixhit, dhe tre djemëve, iu gjendën pranë dhe shumë nga shokët, miqtë dhe personalitetet e tjera të diasporës shqiptare në SHBA.