Kolec Topalli: Fonetika historike e Gjuhës Shqipe

[Lioness]

(Nga Shekulli)

Çelësat fonetikë në pentagram të Shqipes

Fjalët janë më të qëndrueshme se vetë gurët. Edhe kur shuhen, ato iu ngjajnë yjeve që prej s'largti vijojnë me dërgue mesazhet e tyre në trajtë drite. Pra fjalët janë dritë.
Shkulmën më të fuqishme e më të konsiderueshme të kësaj drite e përbën shenjuesi a më saktë, me një tjetër term të Saussurit, figura akustike e fjalës, e cila, qyshse shqipja e kaptoi pragun historik, bashkëjeton prore me figurën grafike. Këtë bashkëjetesë të moçme prej mëse pesë qindvjetshash, Kolec Topalli në Fonetikën Historike të Gjuhës Shqipe, e analizon në të gjitha shfaqjet e saj, porse nuk mbetet aspak rob i kësaj bashkëjetese. Përkundrazi, shihet qartë se këtë simbiozë ai e ka thjesht mjet, ndaj dhe e përdor si të tillë, për të ftilluar sa mundet fazën e errët paraletrare të shqipes, atëhere kur figura akustike rronte fill e vetme.

Nuk është e thjeshtë ma do mendja t'i shkëputesh kurthit grafik, pasi dihet tashmë prestigji që ka fituar gjuha e shkruar ndaj gjuhës së folur, dhe nuk është e thjeshtë pasi në themel të kësaj përzjedhje qëndron vetë botëkuptimi i shkencëtarit, i cili e udhëheq drejt njërit apo tjetrit shteg. Në këtë kurth ranë mjaft gjuhëtarë, duke filluar që nga humanistët. Madje Saussuri dëfton se "vetë Boppi nuk arrin të shquajë qartë gërmën nga tingulli; shkrimet e tij të krijojnë përshtypjen se çdo gjuhë është e pandashme nga alfabeti përkatës. Edhe ata që erdhën fill pas tij ranë po në të njëjtin kurth, fjala vjen Grimm. […] Ende sot ka gjuhëtarë që ngatërrojnë gjuhën me drejtshkrimin". E meqë jemi në këtë parantezë, më duhet të them se edhe gjuhësia shqiptare po e ka të vështirë t'i shkëputet këtij kurthi, qoftë kur është fjala për objektet studimore, qoftë në didaktikën shkollore.

Kolec Topalli e ka mëse të qartë këtë rend hierarkik, në krejt studimin e vet, i cili, pikërisht se i përmbahet kësaj shkallareje, zë fill, (besoj jo rastësisht!) me theksin. Kreu i parë është pikërisht theksi, tek i cili studiuesi ndalet edhe shquan Theksin Muzikor nga Theksi Dinamik. Duke lexuar shtjellimin e këtyre dy njësive fonologjike, të bën përshtypje pohimi i mëposhtëm i autorit: "Në gjuhët indoeuropiane, sa më shumë të jetë ruajtur theksi muzikor, aq më mirë janë ruajtur format e fjalëve". Çka se në dukje thjesht një fjali pohore, edhe ky përfundim shkencor është gjithashtu rezultat i përzgjedhjes së diktuar nga botëkuptimi i Topallit.

Çështja e botëkuptimit e ndau thekshëm në dy kampe mendimin filologjiko-gjuhësor, për mëse dy shekuj radhaz, shek XVIII, XIX dhe gjysmën e parë të shek. XX.Kështu, në shek. XVIII, një luminar i kohës, i të gjitha kohërave, J. J. Rousseau, në Essai sur l'origine des langues, duke folur për gjuhën, prozodinë e saj të brendshme, për lidhjet e lashta të gjuhës së folur me muzikën, shkruante se "theksi dinamik lindi kur gjuha e folur zu të denatyrohej e ta humbte forcën e saj shprehëse. E mandej, si imazh grafik, pra si shenjë e shkruar, për theksin u ndje nevoja vetëm atëherë kur gjuha u denatyrua edhe më si pasojë e gramatikëzimit. Gjuhëve të hershme iu ka mjaftuar për një kohë mjaft të gjatë vetëm theksi muzikor, i cili qeveriste pa vështirësi shprehjen qoftë të ndjenjave, qoftë të arsyes". Në shekullin XIX, i po këtij kampi dijetarësh është edhe një tjetër luminar, F. de Saussure, i cili duke studiuar sistemin primitiv të zanoreve indoeuropiane, mbërrin në një përfundim tejet të rëndësishëm, të cilin e rimerr mandej edhe në Kursin e vet. Kështu sipas Saussurit "disa të dhëna gjuhësore mjaft të imta kanë mbërritur të ruhen pa kurrfarë mbështetje grafike. Lituanishtja, psh e cila shkruhet vonë, pas vitit 1540, ofron gjithsesi po atë paraqitje besnike të indoeuropianishtes sa edhe latinishtja e shekullit III p.e.s.". Zhvillimet gjuhësore të shek. XX mandej janë të njohura, sidomos pas daljes aktive në skenë të Sociolinguistikës, disiplinë e cila ka kohë që e ka kthyer gjuhën e folur, çdo stad sinkronik e socialkulturor të saj, në objektin më të rëndësishëm studimor të gjithë këtyre 5 dekavave të fundit.

Por edhe mendimi filologjiko-gjuhësor shqiptar i gjysmës së parë të shek. XX u përfshi në këtë kamp ndërkombëtar dijetarësh. Në vitin 1934 Thoma Frashëri botoi "Manual i mbledhësve të folklorit", në të cilin i mëshoi faktit se "mbledhja e pasurisë gjuhësore popullore nuk do shkëputur nga konteksti muzikor i saj". Kuptohet se ngulmimi në këtë porosi që u jepej mbledhësve vinte nga bindja që sot Kolec Topalli e shpreh qartë në pohimin e lartpërmendur, prasé 'në gjuhët indoeuropiane, sa më shumë të jetë ruajtur theksi muzikor, aq më mirë janë ruajtur format e fjalëve".

Pra ashtu kuptohet vetiu se hartuesi i Fonetikës Historike të Gjuhës Shqipe kërkon ta kthejë sërish vëmendjen parësore për nga Gjuha e Folur, entitet i cili është konsideruar po aq i rëndësishëm e me peshë në Ligjërimin e Përbashkët Publik edhe nga Kristoforidhi, Fishta, Leotti etj. (kujtojmë këtu anekdotën që tregohet mbi "dëmet" që shkaktonin nergut në treg, ditën e pazarit, Fishta e Kristoforidhi, për të mbledhur s'andejmi gjuhën e gjallë publike).

Ky libër t' jep dorë me kuptue mjaft dukuri e shfaqje të shqipes, në çdo kohë, pra edhe sot. Sa për një shembull: pa u ndalë në gjuhën e folur, po sjell në vëmendje të dëgjuesve se vitrinat e sotme gëlojnë nga shkrime fjalësh si "sonxhorno, sendile, andresë, sunxhuk, anxhesi, ançensor, sinxhade, kompromentoj" etj. etj. "Analfabetët, vulgarët, të pashkolluarit, keqpërdoruesit e gjuhës" – shpesh etiketohen kështu shkrues të tillë, dhe harrohet se misioni i gjuhëtarit nuk është t'i paragjykojë, e as t'i gjykojë, por thjesht t'i studiojë e t'i përshkruajë dukuri të tilla, t'u kuptojë natyrën, qofshin këto edhe përftesa vulgare. E duke iu kthyer shembujve të mësipërm, vihet re se kemi të bëjmë thjesht me Epentezën, një dukuri që Kolec Topalli, në fq. 386-391 të këtij punimi, e përshkruan bash si të tillë qysh në dokumentimet më të vjetra të shqipes. Ja pra pse fjalët janë dritë!

Ndokush mund të mendojë se ky mund i autorit u vlen vetëm historianëve të gjuhës, etimologëve, apo gjithkujt që rravgon në të tejshkuarën e shqipes. Nisur njëherësh nga zhvillimet e gjuhësisë si shkencë në vendet përreth si dhe ngushtësisht nga përvoja ime vetanake, them me bindje se sot ky punim, ende më fort se historianëve të shqipes, u duhet sociolinguistëve të saj, e më fort akoma u duhet planifikuesve e hartuesve të rrathëve normativë të shqipes. E po aq u duhet edhe didaktëve. Dua madje t'i mëshoj rëndësisë që ka ky tekst në veçanti e përgjithësisht tekste të tilla në studimin e Shqipes së Sotme.

Duke vëzhguar prirjet vetëstrukturuese të Shqipes së Sotme, vihen re mjaft shmangie nga rregullat e parashkruara. Po të vështrohen njëanshmërisht e vetëm në raport me normën, një pjesë e mirë e këtyre elementeve vërtet mund të ngjajnë si Risi (Novacione), porse po të këqyren në panoramën e gjerë historiko-gjuhësore, të ofruar në detaje nga punime si i Kolec Topallit, këto shmangie del se janë mirëfilli rishfaqje masive të elementeve të pranishme qysh në shqipen e vjetër, pra duhen konsideruar si pjesë e evolucionit të gjuhës, a më saktë si Konservacione.

Së këndejmi pyetja: Si duhet vepruar me Konservacionet, të cilat janë pjesë e arketipit gjuhësor të shqipfolësit, e nga sa rezulton, kanë mbërritur të patjetërsuara përmes shekujsh e megjithë trysninë e ndjeshme të gjuhës së shkruar? A do ta llogarisimin koston e madhe që ka investimi për rrafshimin (normimin) e tyre? Po rrezikun mëse të pritshëm që këto forma, pikërisht se kaq të qenësishme e të qëndrueshme, të mos rrafshohen por të bëhen shkak, siç po vihet re, për lindjen e vrullshme të një morie aberracionesh apo formash hiperkorrekte? Hiperkorrektizmat - këto po! - që e shpien shqipen e shkruar në nivele gjysmëanalfabete, pasi nuk lindin nga vetë natyra e gjuhës, por nga frika e përdoruesve se mos prestigji i mater lingua-s së tyre është më i ulët se standardi. Frikë nga e cila duhet t'i çlirojmë shpejt e doemos shqipfolësit! Pyetje të tilla - të cilat lidhen edhe këto me botëkuptimin, e ky i fundit lidhet me objektin e studimit dhe me metodën - pyetje të tilla pra janë shtruar sot për zgjidhje para gjuhësisë shqiptare. Studimi i dijetarit Kolec Topalli është një pikë e mirë mbështetëse nga ku mund të zënë e të shtjellohen zgjidhjet.

[Lioness]

(Nga Shekulli)

Kur ka filluar të merret me gjuhën shqipe e pa që duheshin gjuhë të tjera. Përvetësoi gjuhët që sot janë dominante në botën e komunikimit, ishte autodidakt me rusishten, ndërsa kur pa nevojën e gjuhëve klasike, i mëson ato, greqishten e vjetër dhe latinishten, duke pasur profesor të nderuarin Henrik Lacaj. Të gjitha gjuhët do t'i shërbenin shqipes së tij, a më saktë kërkimeve që nisi në fillim të viteve '70 në fushën e historisë së gjuhës. Familja e Kolec Topallit, familje tregtari, u kthyepas internimit në Shkodër nga ku kishin ikur me një valixhe teshash.
Kreu shkollën pedagogjike dhe meqë kishte nevoja për arsimtar,profesori dhe Mësuesi i ardhshëm i Popullit u degdis në katundet e Kukësit, 7 vjet në Gramsh dhe 20 vjet në Nikël të Krujës. Kaq mjaftonte si haraç për djalin e tregtarit shkodran për të mos e përzënë fare nga rrethet shkencore. Madje ai merr pjesë dhe në Kongresin e Drejtshkrimit.

Më në fund zbret në Tiranë familjarisht me rënien e regjimit. I futet dhe politikës. Është bashkëpunëtor i Berishës. U mor me politikë për disa vite, pa hequr dorë nga studimet. "Kam qenë gjithmonë i lidhur me botën e librave",- thotë profesori. Nuk ka bërë jetën e njeriut që jepet pas darkave familjare, takimeve me miq që vjedhin kohë, dhe pushimeve e gjata "që karikojnë energjitë". Doktor Shkencash dhe drejtues kërkimesh, Kolec Topalli është autor i dhjetëra librave, artikujsh e kumtesash, si bashkëpunëtor i më shumë se 30 revistave shkencore brenda e jashtë vendit, me botime në 5 gjuhë të huaja. Pedagog i fonetikës historike në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Tiranës dhe nga viti 1997 është bashkëpunëtor shkencor i Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë të Akademisë së Shkencave. Ka botuar Theksi në gjuhën shqipe, Për historinë e hundorësisë së zanoreve në gjuhën shqipe, Zhvillimi historik i diftongjeve të shqipes, Sonantet e gjuhës shqipe, Fërkimoret e afrikatet e gjuhës shqipe, Bazat e fonetikës historike të gjuhës shqipe, etj.. Në proces botimi janë: Zhvillimi historik i përemrave të shqipes, Nyjat e shqipes, Ricerche sulla storia dell'accento in albanese.

Pas 35 vitesh ai boton një sintezë monografike në 700 faqe: "Fonetika historike e gjuhës shqipe". Kjo vepër, botim i Shtëpisë Botuese "Dituria", është nderuar me titullin Ekselenca Shqiptare 2007.

Me modestinë e gjuhëtarit që ka bindjen joakademike se gjuha është njeriu, është individi, profesor Topalli thotë se vetëm pas 30 vitesh të tjera mund t'i futet etimologjisë, një fushë ku ka shumë hipoteza, supozime. Në këtë çështje ai është kritik ndaj gjithë diletantizmave që e paraqesin shqipen si nënën e gjuhëve dhe që hipoteza si këto popullatën e shqiptarëve të sotëm në fakt e ekzaltojnë shumë.

Intervista

Profesor, a mund të na bëni një prezantim të shkurtër të veprës së fundit që përmban kërkimet tuaja 35 -vjeçare në fushën e fonetikës historike ?

Kjo degë shkencore e ka zanafillën që në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të e deri në ditën e sotme. Prandaj kjo vepër që ka më shumë se 700 faqe përfshin rezultatet më të qëndrueshme të arritura nga gjuhëtarët e huaj që kanë punuar me pasion, me këmbëngulje duke dhënë secili nga një tezë, nga një argument, nga një dukuri të re në këtë fushë të dijes. Dhe të gjitha së bashku kanë arritur që ta çojnë përpara këtë disiplinë shkencore.
Me këtë libër unë kam kurorëzuar një periudhë të gjatë pune, sepse kam nisur që përpara 35 vjetësh, të trajtoj në artikuj ato çështje që përbënin një problem të veçantë për fonetikën historike dhe pas një periudhë 10-vjeçare nisa të botoj monografi të veçanta. Ndër vitet 1995- 2004 kam botuar 8 monografi vetëm për fonetikën historike. Pas gjithë kësaj pune, më lindi nevoja e një sistemimi të këtij materiali për të dhënë përgjithësime për të gjitha këto dukuri të studiuara dhe atëherë përfundimet e të tetë monografive i bashkova me përfundimet e gjuhëtarëve që kanë punuar që prej një shekulli e gjysmë në këtë fushë studimesh. Fryt i kësaj ishte "Fonetika historike e gjuhës shqipe" e cila u botua më 2007-ën, por përfshin të gjitha këto studime të marra së bashku dhe vetëm periudha për ta shkruar ka qenë 4-5-vjeçare.

A kanë mundur kërkimet e deritanishme të sqarojnë pikat që kanë mbetur të errëta në këtë fushë të dijes që nga fillimet e saj? Çfarë ka evoluar?

Është një fat që gjuha shqipe ka ngjallur interesimin e gjuhëtarëve që në hapat e para kur është krijuar gjuhësia krahasimtare. Kjo vëmendje lidhet me faktin se gjuha shqipe përfaqëson një degë të veçantë në familjen indoevropiane të gjuhëve. Ashtu siç është latinishtja, greqishtja, gjuhët gjermanike, gjuhët baltosllave, gjuhët kelte, e duke vijuar edhe me gjuhët e Azisë, gjuhët indiane, iranike etj. edhe shqipja përfaqëson një degë më vete që nuk ka lidhje birësimi me asnjërën prej këtyre gjuhëve që unë përmenda. Kjo është arsyeja që krahas studimit të gjuhëve të mëdha të familjes indoevropiane është studiuar edhe shqipja, si ta themi, me të drejta të barabarta.
Kjo është arsyeja që në vitin 1854 hidhet hapi i parë për studimin egjuhës shqipe, nga një gjuhëtar me një emër të madh që mbahet dhe si themelues i gjuhësisë krahasuese, ky është gjermani Franz Bopp. Pas tij vazhdojnë ta studiojnë më me imtësi gjuhëtarë si Gustav Majeri, Holger Pederseni, Karl Brugman etj. Në shekullin e 20 ka gjuhëtarë që merren me probleme më të holla të fonetikës historike të gjuhës shqipe. Disa prej tyre i kanë kushtuar tërë jetën e tyre, si Norbert Jokli i cili mund të ketë botuar rreth 3 mijë faqe, apo si Treimeri, Weigand, Spitzer, Vasmer, Skok, Tagliavini, Manni etj. studiuan anë të veçanta të sistemit tingullor të gjuhës sonë. Një fazë tjetër fillon atëherë kur kontributit të autorëve të huaj iu shtua kontributi i shqiptarëve në gjysmën e dytë të shekullit XX. Ndër emrat më përfaqësues janë Çabej, Xhuvani, Riza, Camaj, Demiraj, Ismajli dhe shumë të tjerë.
Por për hir të së vërtetës, studimi i kësaj fushe nga vetë shqiptarët ka nisur shumë më herët. Është për t'u përmendur fakti që në shekullin e 19 një arbëresh prej Siçilie, Dhimitër Kamarda, boton të parën gramatikë historike të gjuhës shqipe, 1861, dhe një shqiptar tjetër po prej Siçilie, Marco La Piana, në vitet 30 ka filluar të botojë studimet e tij për fonetikën historike me metodat më të përparuara të kohës. Po kështu në dhjetëvjetëshin e parë të shekullit XX, Gjergj Pekmezi boton një gramatikë shqipe në të cilën një kapitull i tërë i kushtohet fonetikës historike të gjuhës shqipe.

Duke i kundruar me një vështrim kritik hulumtimet e kryera në këtë fushë të rëndësishme të historisë së gjuhës shqipe, vihet re se, krahas zgjidhjeve të drejta e të sakta, mbeten ende probleme të pazbërthyera e të pasqaruara sa duhet; krahas tezave të vërtetuara, ka ende hipoteza e supozime. Kjo është e kuptueshme për historinë e një gjuhe siç është shqipja, që ka përshkuar një rrugë të gjatë zhvillimi, por është e dokumentuar shumë vonë.

Po ju si u gjendët në këtë pozicion?

Natyrisht e solli rrjedha e punës që unë erdha deri këtu. Dëshira për t'u marrë me gjuhën shqipe më ka lindur që herët, në fillim të viteve '70, madje kam qenë dhe pjesëmarrës në Kongresin e Drejtshkrimit ku kam mbajtur edhe një kumtesë me temë "Lidhur me disa ndryshime për përdorimin e zanores ë në gjuhën shqipe", një problem që është aktual edhe sot. Pastaj kam botuar dhe disa artikuj dhe më ka tërhequr në veçanti problemi i pastërtisë së gjuhës shqipe. Meqenëse iu kushtova me shumë vëmendje studimit të gjuhëve të huaja, rruga më solli pikërisht këtu që të studioja albanologët e mëdhenj që kishin shkruar në gjuhët e huaja. Kjo më ndihmoji që të hyja në historinë e gjuhës. Pas disa artikujve për morfologjinë historike, rruga më solli tek Fonetika, së cilës nuk iu ndava deri në vitin 2007.

Problemi i ë-së në gjuhën shqipe. Çfarë mund të bëhet dhe cilat janë tezat më të drejta që janë hedhur sot për rishikimin e saj në drejtshkrim?

Ky libër imi ndihmon edhe për studimin e shqipes së sotme, edhe për kodifikimin e mëtejshëm të standardit të sotëm. Sot shtrohet problemi që zanorja ë, atje ku ajo efektivisht nuk dëgjohet më, dmth atje ku ka rënë, të mos pasqyrohet dhe në shkrim. Në libër kam sjellë mjaft raste duke nisur që me Buzukun autorin më të hershëm të gjuhës shqipe, ku shihet kjo prirje e vazhdueshme për të rënë zanorja ë. Por problemi është më i thellë, dhe duhen studiuar mirë të dhënat dialektore, sepse edhe në toskërishte që mund të themi ka qenë kështjella më e fortë e zanores ë, ka filluar të lëkundet dhe të bjerë në shumë pozicione, duke i shtuar kësaj që trevat e gegërishtes kanë një fazë të këtillë që zanorja ë jo tërësisht, po në pjesën më të madhe është zhdukur. Atëherë në standardin e sotëm, duke marrë parasysh këtë bashkëveprim të dialekteve, duke marrë parasysh që prirja është për mënjanimin e kësaj zanoreje në të folur, aty ku është e mundshme, mund të hiqet edhe nga drejtshkrimi. Nuk bëhet fjalë për ta zhdukur ë-në, sepse në disa raste ajo kryen funksione gramatikore të caktuara. Për shembull ne themi gjuhë amtare dhe jo amëtare, megjithëse e shkruajmë për hir të fjalëformimit. Në këto raste do ishte mirë që të studiohen në mënyrë të thelluar, duke kapur gjendjen reale të gjuhës dhe evolucionin që ka bërë edhe standardi edhe dialektet.

Si mund të standardizohet kjo?

Duhet ngritur një komision i caktuar sepse ashtu siç është marrë një vendim që zanorja ë të mbetet në këtë pozicion, duhet një komision që t'i shoshisë këto probleme. Një komision i tillë ndërakademik është ngritur, me pjesëmarrjen e Akademisë së Tiranës dhe të Prishtinës që po studiojnë rastet e mundësitë e lehtësimit të kësaj zanoreje nga disa raste të shkrimit të saj.

Ju jeni në këtë komision?

Nuk jam, nuk më kanë caktuar, e kanë arsyetuar që unë merrem me historinë e gjuhës. Megjithatë jam në një nënkomision ku mund të japë mendimet e mia për çështje të caktuara.

Në ç'masë mendoni se duhen riparë vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit?

E kemi të nevojshme të ndjekim hap pas hapi zhvillimet e gjuhës dhe të bëjmë ndryshimet e nevojshme në kohën e duhur. Sigurisht që gjuha nuk ndryshon kaq shpejt, por ato ndryshime që kanë ndodhur në gjuhë, mendoj se duhet të pasqyrohen edhe në drejtshkrimin e saj, sepse kryesisht bëhet fjalë për drejtshkrim. Për disa probleme të tilla të cilat po rishikohen, edhe unë jam i mendimit që mund të gjejnë një rishikim të duhur, me qëllim që të mos krijohet një shkëputje e madhe ndërmjet gjuhës së folur dhe gjuhës së shkruar, siç ka ndodhur për shembull në anglishte.

Profesor e keni vënë re tendencën disavjeçare në botime të individëve që e paraqesin shqipen si gjuhën e gjuhëve?

Është një tendencë e disave për ta bërë gjithçka shqiptare duke e ndjerë shqipen edhe nënën e gjuhëve. Kjo histori e ka origjinën tek vepra "Etruskët fillojnë të flasin" i Zaharia Majanit. Në atë vepër ai përpiqet ta shpjegojë etruskishten nëpërmjet shqipes kur në fakt gjuha etrukste nuk është gjuhë indoevropiane.

Tendeca për t'i nxjerrë nga gjuha shqipe toponimet greke deri tek hieroglifet e piramideva të Egjiptit, pra të gjitha barazimet që nxjerrin këta individë, janë etimologji jo të vërteta që bazohen në një aspekt të jashtëm, fanatik, me kritere joshkencore. S'mund të bëhet krahasim i shqipes së shekullit të XX me etruskishtene folur që në shek. VII p.e.s. Ashtu sikur s'mund të bëhet shkencë nisur nga shpirti patriotik.

[Albo]

Rusia mbledh albanologet e globit

E Enjte, 04 Tetor 2007

Ne San Peterburg paraqitet libri me i ri i Kolec Topallit, “Fonetika historike e gjuhes shqipe”, fitues i çmimit “Ekselenca Shqiptare 2007”

Universiteti i San Peterburgut ne Rusi, ishte mikprites keto dite i nje konference shkencore, me teme “Albanologjia e sotme: arritjet dhe perspektivat”. Veprimtaria u organizua nga Katedra e Gjuhes Shqipe ne bashkepunim me Akademine e Shkencave te Rusise dhe me Institutin e Kerkimeve Gjuhesore te San Peterburgut. Gjate kater diteve u mbajten kumtesa per probleme te ndryshme te shkencave albanologjike, ne veçanti per çeshtjet e perspektives se zhvillimit te gjuhesise shqiptare, per dukurite dhe prirjet e evolucionit te shqipes se sotme dhe per problemet e historise se saj. Albanologet e vendeve te ndryshme vune ne dukje punen qe behet ne vendet e tyre per mesimin e gjuhes shqipe dhe te levrimit te shkencave albanologjike. Çdo kumtese i shtrohej nje diskutimi te gjere, ku rriheshin mendimet e ndryshme shkencore.

Ne nje seance te veçante u paraqit libri me i ri i Kolec Topallit, “Fonetika historike e gjuhes shqipe”, veper qe ka fituar çmimin “Ekselenca Shqiptare 2007”. Ne fjalen e tij, shefi i Katedres se Gjuhes Shqipe te Universitetit te San Peterburgut, Prof. Aleksander Rusakov, vuri ne dukje vlerat shkencore te ketij libri. Ai vleresoi se botimi eshte nje veper me karakter pergjithesues per punen e bere nga gjuhetaret e te gjitha koheve dhe te gjitha vendeve per studimin e kesaj disipline. “Njekohesisht eshte nje veper monografike e autorit, ku jane perfshire te gjitha kontributet e tij, te arritura gjate 25 viteve te studimeve ne fushe te historise se gjuhes shqipe”, nenvizoi Rusakov.

Gjuhetare te tjere nga Gjermania dhe Italia, qe ishin njohur qe me pare me kete veper, vune ne dukje vlerat shkencore dhe dobine qe paraqiste ajo per studentet universitare dhe pasuniversitare, qe duan te merren me kete fushe studimi. Ata bene edhe nje permbledhje te tere punes shkencore te autorit. Puna e Topallit fillon nga vitet ’70 dhe vijon pa nderprerje deri me sot, duke perfshire 10 vepra te botuara. Gjithashtu, ai ka dhe rreth 100 artikuj e kumtesa, te publikuara si bashkepunetor i me shume se 30 revistave shkencore brenda e jashte vendit. Me botime ne 5 gjuhe te huaja, Kolec Topalli ka qene pjesemarres ne shume simpoziume kombetare dhe nderkombetare, si dhe ligjerues per historine e gjuhes shqipe ne universitete e qendra shkencore brenda e jashte vendit.

Universitet me tradite albanologjike

Universiteti i San Peterburgut eshte nje nga me te vjetrit e Rusise, me nje tradite te hershme albanologjike. Para 50 vjetesh, atehere kur Universiteti i Tiranes hapi per here te pare dyert e tij, ne Universitetin e San Peterburgut u themelua Katedra e Gjuhes Shqipe nga albanologia e shquar Agnija Desnickaja, e cila i ka dhene vepra te shumta gjuhesise shqiptare. Kjo kateder per nje periudhe prej nje gjysme shekulli ka pergatitur studente, qe kane mesuar gjuhen shqipe dhe shkencat albanologjike, duke u bere keshtu jo vetem nje vater e dalluar e mesimit te shqipes, por edhe nje qender e rendesishme e studimeve shkencore ne fushen e albanologjise.

Mori te ftuarish nga e gjithe “bota shqiptare”

Ne kete konference nderkombetare ishin ftuar shkencetare te shquar, qe punojne ne fushe te albanologjise nga vende te ndryshme te botes, si nga Gjermania, Franca, Austria, Italia, Shtetet e Bashkuara te Amerikes, Hungaria, Polonia, Moldavia etj. Merrnin pjese edhe gjuhetare nga shqiptaret e Maqedonise dhe nga arbereshet e Italise. Shqiperia perfaqesohej me nje grup gjuhetaresh nga Instituti i Gjuhesise e i Letersise dhe Universiteti Shteteror. Nga pala pritese merrnin pjese, perveç profesoreve e punonjesve shkencore te ketij universiteti, edhe pedagoge nga Universiteti i Moskes (nje qender tjeter e studimeve albanologjike) dhe disa perfaqesues te fshatrave te Ukraines me origjine shqiptare, qe e kane ruajtur gjuhen shqipe deri ne ditet e sotme.

Koha Jone