Menyrat e shkruarjes se historise (Historia Virtuale)

[Eni]

Sa herë kemi dëgjuar se "historia nuk bëhet me në qoftë se". E, megjithatë, studimi i asaj që do të mund të ndodhte është një fije tepër e rëndësishme për shumë autorë të tanishëm. E kjo, për më tepër, ka një rëndësi të jashtëzakonshme terapeutike.

Serxhio ROMANO

Disa ditë më parë, në një tubim që u bë me nismen e Aleancës kombëtare, Antonio Baldasari kishte thënë se Rai i ri do të mund ta rishkruante historinë e Italisë. Kryetari i rrugës Maxini donte të thoshte se televizioni publik do të hiqte dorë s'u treguari shikueve të vet një histori të njëanshme, të frymëzuar nga shpjegime ideologjike dhe do të bënte të mundur një ndryshueshmëri më të gjërë shpjegimesh. U hap, kështu, debati i kahershëm, domethënë një koncert i çrregullt ariesh, motetesh dhe solfexhesh, në të cilat intelektualët italianë, përgjithësisht japin më të keqen e asaj që dinë.

Në antologjinë e botuar nga gazetat u duk, megjithatë, një vërejtje me vend. Françesko Perfeti, drejtori i "Historisë së re të kohëve të tanishme", solli në kujtesën e dëgjuesve një maksimë të Leopold von Ranke‑s, historianit të madh të Gjermanisë bizmarkiane. ‑ "Faktet, ‑ ka thënë Ranke, ‑ duhet të jepen siç kanë ndodhur me të vërtetë". Pikë dhe mjafton me kaq. E vërtetë. Por Ranke tha edhe këto, në një rast tjetër: ‑ "Historia nuk është vetëm një proces ciklik dhe mekanik. Është një zbatim magjistral dhe progresiv, në atë skenë të vogël të botës, që përvijohet nga një projekt hyjnor".

Kështu, së paku, ka dy mënyra për ta kuptuar e për ta shkruar historinë. E para qendron në ndërtimin e kujdesshëm dhe të hollësishëm të ngjarjeve dhe në ndërlidhjen që u bëhet atyre. E dyta qendron në kërkesën për të dalluar "projektin hyjnor" për të cilin folëm. Historiani që ushtron metodën e parë fluturon në kuota të ulëta, i mbërthen me sy faktet, nuk merr mundimin t'i gjykojë ato dhe mund të përcaktohet, kështu, si pozitivist. Historiani që mbështetet në metodën e dytë, fluturon në kuota të larta, njësohet me rrjedhën providenciale të ngjarjeve, e shpesh e ka të vështirë t'i shmanget prirjes për të folur "me gojën e Zotit". E mund të përcaktohet, kështu, si teolog, apo si ideolog. I pari nuk ka Zot tjetër përveç Realitetit. I dyti mund të ketë hyjni të ndryshëm: Zotin e Biblës apo të Kuranit, Materializmin Historik, Kombin, Lirinë, Racën.

Në të vërtetë të dyja teoritë kanë prirje të shkrihen midis tyre. Një pjesë e madhe e hitoriografisë së Nëntëqindës është ideologjike. Po asnjë historian marksist ose katolik, nuk do të kishte guximin të linte pas dore dokumentet dhe të shpërfillte arkivat. Nga ana tjetër ka edhe historianë pozitivistë, në dukje të shkëputur dhe asnjanës. Por edhe ata fshehin ndërmjet rreshtave bindjet dhe shpresat e tyre.

Ka, pastaj, edhe një mënyrë të tretë për të shkruar historinë. Kjo quhet "virtuale" dhe mbështetet në atë se çfarë mund të ndodhte nëse nuk do të vërtetohej një ngjarje e veçantë. Mendoni, për shembull, se Sokrati, në vend që të jetonte shtëtëdhjetë vjeç dhe të vdiste i helmuar pas një dënimi të dhënë para popullit të Athinës, të kishte vdekur në Delio, 25 vjet më parë, gjatë një beteje ndërmjet athinasve dhe beotëve, në të cilën kishte marrë pjesë si ushtar. Cila duhet të kishte qenë rrjedha e mendimit njerëzor në qoftë se Platoni nuk do të kishte dëgjuar dialogët dhe nuk do t'ua kishte paraqitur brezave të ardhshëm?

Ose: Merrni me mend se Luigji XVI, mbreti i Francës, në vend që t'u kishte ardhur në ndihmë kolonive amerikane në luftën e tyre për pavarësi, të shëndoshte financat publike dhe të shmangte, kështu, protestat popullore të vitit 1789 dhe të vitit 1792. Cila do të kishte qenë historia e botës nëse Revolucioni francez nuk do të ishte bërë qysh në atë kohë modeli dhe shpresa e të gjithë atyre që donin të ndryshonin prerazi shoqërinë dhe njerëzimin? Ose, édhe më tej: Përfytyroni Ponc Pilatin që do ta kishte falur Krishtin, Vilhelm fitimtarin që të mos e kishte fituar betejën në Hastings (1066) dhe të kishte fituar Anglinë; përfytyroni që Martin Luteri të kishte përfunduar i vdekur në turrën e druve në po atë vit (1521), kur Roma lëshoi kundër tij një vendim afarosjeje; mendoni edhe sikur Napoleoni III të kishte patur maturinë të hiqte dorë nga lufta kundër Prusisë në vitin 1870; sikur shtatmadhoria gjermane të mos i kishte dhënë Leninit trenin me të cilin ai përshkoi Evropën dhe mbrriti në Petrograd, në prillin e vitit 1917; sikur Papa Piu XII të kishte denoncuar publikisht, gjatë luftës, genocidin kundër çifutëve.



Këto nuk janë lojëra sallonesh, ose zbavitje intelektuale në një vend malor të freskët, gjatë piskut të vapës. Janë lënda për eséra nga kritikë të thellë anglezë dhe amerikanë, të shkruara me seriozitet të madh dhe me mprehtësi mendimi. Paraardhësi i kësaj letërsie të historiografisë është një libër që ka dalë në Londër në vitin 1931, me titullin "Nëse historia do të kishte ecur ndryshe". Por dolën edhe esé të tjera, si ato të G.K. Chesterton‑it ( zbuluesit të at Brown‑it), André Maurois (Moruàsë) ( biografit të Bajronit dhe të Viktor Hygoit), Harold Nicolson‑it ( eseist dhe historian i diplomacisë) Winston Churchill‑it (Çërçill) (burrë shteti, por edhe autor i një vepre monumentale: "Historia e popujve që flasin anglisht"), Emil Ludwig‑ut ( autor, ndërmjet të tjerash, i Dialogëve me Musolinin ), Hilaire Belloc, George M. Trevelyan dhe A.J.P. Taylor.

Prej atyre kohëve, pas një ndërprerjeje të gjatë, historia virtuale u bë një disiplinë gjithmonë e më e praktikuar dhe e respektuar. Para disa vitesh Robert Cowley, drejtori i Journal of Military History (Gazeta e Historisë Ushtarake), u ka kërkuar historianëve më të mirë ushtarakë "të shkruajnë" ngjarjet më të mëdha ushtarake të së kaluarës dhe i ka mbledhur esetë në një libër tepër serioz, por të titulluar si me shaka, me një shprehje që përkthehet me vështirësi: "What if?" (Ç'është nëse‑ja?). Tani së fundi doli më parë në New York dhe më pas në Londër, një përmbledhje e re, e titulluar gjithmonë në mënyrë zbavitëse: "Më tej për ç'është nëse‑ja" . Ndërkaq Niall Ferguson, historian i shkëlqyer anlez i brezit të fundit, botoi një antologji tjetër: "Virtual: history. Alternatives and counterfactuals".



Historia virtuale

Shumë lexues në këtë pikë do të mund të pyesnin se cila do të ishte dobia e një historie që nuk ka ndodhur. Benedeto Kroçe e kishte miratuar mosbesimin (skepticizmin) e tyre. Në një shënim të viteve tridhjetë u dha fund këtyre ushtrimeve si "lojëra që bëjmë me vetveten në kohën e lirë apo të pushimeve", duke fantastikuar për rrjedhën që do të kishte marrë jeta jonë, po të mos kishim takuar filan person, apo sikur të mos kishim bërë një gabim të caktuar. Por nëse do të kishte patur mundësinë që të lexonte disa nga esetë që kanë dalë këto vitet e fundit, mbase do të kishte hequr dorë nga mosbesimi.

Pas ortekut të historisë ideologjike dhe deterministe ( të paracaktuar) ("Ndodhi se nuk mund të mos ndodhte"), që u shter gjatë sh. XX, historia virtuale ka një fuqi të jashtëzakonshme terapeutike ( kuruese). Ajo tregon se rrjedha e ngjarjeve nuk është e paracaktuar, nuk u përgjigjet synimeve teologjike apo ideologjike; është përfundim i një shume të pallogaritshme shkaqesh dhe faktorësh të mëdhenj e të vegjël.

Zhvendoseni për disa kilometra drejtimin e marshimit të një ushtrie; përshtatini kushtet atmosferike, ndërrojani mënynë e ushqimit një gjenerali para betejës, përfytyroni që një erë e fortë ta ndryshojë në disa milimetra lakoren e një predhe dhe ja që ngjarjet, të bartura në një binar tjetër, do të drejtohen në një kahe të paparashikuar dhe të paparashikueshme. Një historian anglez, A.J.P. Taylor, është i mendimit se në origjinë të Luftës I Botërore kishte qenë sevdaja e pafré ndaj së shoqes e dukës Ferdinand, për të qenë vazhdimisht në publik me të, gjë që u bë shkak për një tragjedi aq të madhe. Nëse Duka nuk do të ishte frymëzuar nga ato ndjenja të pazakonta, nuk do të kishte ngulmuar që manifestimet në Sarajevë, në atë gusht të vitit 1914, të bëheshin publikisht dhe me aq solemnitet. Dhe Gavril Princip‑i nuk do të kishte përballë revolverit të tij një nishan të dyfishtë.

gazeta 55 gusht 2002