Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 2
  1. #1

    Heroi Yne Kombetar Riza Cerova

    Pėr Heroin Tonė Kombėtar!
    Riza Cerovėn


    XXVIII

    24 Dhjetori u shpall prej zogistėvet si dita e "Triumfit tė Legalitetit", njė "legalitet" i ēuditshėm qė u vendos me ndihmėn e Jugosllavisė, ushtėria e sė cilės iu hapi udhėn bandavet tė Zogut duke shkelur kufirin shqiptar. Kėto lloje vepėrimesh u bėnė njė zakon aq i keq pėr ngjarjet e pastajme, sa qė kundėrshtarėt e Zogut s'e patėn pėr gjė, mė 7 Prill 1939, tė hynin nė Shqipėri me ushtėrinė italiane si "ēlironjės" tė vendit.

    Me fjalėn "legalitet", Ahmet Zogu donte tė thoshte se partia e tij kishte qėnė pushteti i ligjshėm, qė mbahej me votėbesimin e shumicės parlamentare, kur u pėrmbys prej njė rebelizmi ushtarak nė Qėrshor tė 1924-ės; dhe tash kėthehej prapė nė fuqi. Duke e pasur shqisen politike mė tė mprehtė nga ajo e kundėrshtarėvet tė tij, Ahmet Zogu vuri ca ditė nė kolltuqe sa pėr formė qeverinė e pėrmbysur prej kryengritjes sė Qėrshorit dhe thirri Asamblenė Kushtetonjėse tė mėparshme me ata antarė qė i kishin mbetur. Kjo shpalli Republikėn Shqiptare, mė 21 Jenar 1925, dhe zgjodhi kryetar tė saj Ahmet Zogun. Sipas Statutit qė u votua mė 31 Jenar, kryetari i Republikės, i cili zgjidhej pėr 7 vjet, ishte njėkohėsisht edhe kryetari i qeverisė. Republikės sė re nuk i mungonte veshja parlamentare e pėrbėrė prej dy dhomash: Senati edhe dhoma e deputetėvet. Senati pėrbėhej prej 18 antarėsh, nga tė cilėt dy tė tretat zgjidhėshin prej popullit dhe-njė e treta emėrohej prej kryetarit tė Republikės. Kurse deputetėt zgjidhėshin pėr 4 vjet, me anė zgjedhėsish tė dytė, si mė parė, por nė njė numėr mė tė kufizuar: njė pėr 15.000 frymė qė kėshtu delnin gjithėsejt nja 57 "baballarė tė kombit". Ėshtė e kotė tė zgjatemi kėtu mbi pėrcaktimet e fuqisė dhe tė kontrollit qė duhej t'ushtronte parlamenti, mbasi praktikisht tė gjitha fuqitė i kishte Zogu me rrethin e tij.

    Si njeriu i vepėrimit dhe qė s'merrej me ėndėrra tė kota, krahas me kėto forma "legale", Ahmet Zogu mori tė gjitha masat praktike pėr tė vendosur sundimin e tij. E ndau vendin nė zona operacioni ku dėrgoi fuqi merēenarėsh me nga njė kumandar besnik nė krye, duke bėrė shtrėngime pėr ēarmatimin e popullsisė nė Shqipėrinė e jugės dhe nė disa krahina tė veriut. Kurse ato malėsi qė kishin marrė anėn e Zogut i mbanin armėt lirisht. Ndoqi me rreptėsi kundėrshtarėt e tij, disa prej tė cilėve i vrau. Dėrgoi e vrau Luigj Gurakuqin, nė Bari, mė 2 Mars 1925. Dhe nė fund t'atij muaji fuqitė ndjekėse vranė Bajram Currin te Shpellė e Dragobisė. Duke vepėruar me shpejtėsi, Zogu vuri kudo besnikėt e vet n'administratėn e nė kumandat ushtarake, pėr t'a mbledhur fuqinė e shtetit nė duart e tija. Formoi njė qeveri me njerėz qė kishin marrė anėn e tij, si Myfit Libohova, Koēo Kota etj., disa prej tė cilėvet i mbajti gjer nė fund. Por pas kėthimit prej Jugosllavie dhe kur e ndjeu vehten mjaft tė fortė, Ahmet Zogu desh tė ēlirohej prej rrethit tė bejlerėvet tė mėdhenj, tė cilėt donin t'ushtronin ndikimin e tyre nė politikėn e vendit, dhe formoi njė regjim krejt personal. Pėr kėtė punė, i mėnjanoi bejlerėt ca nga ca ose i uli nė radhėn e oborrtarėvet tė nėnshtruar, duke i pėrdorur nė lloj lloj shėrbimesh me rroga e pozita dhe duke iu lėnė, natyrisht, ēifliqet, por ua hoqi rėndėsinė politike. Pėr kėtė arėsye, ose edhe sepse i ndrinte pėrpara syvet njė kurorė mbretėrore, e prishi mblesėn me tė bijėn e Shefqet Vėrlacit, pėr tė mos pasur detyrime kundrejt kėtij.

    Cinik prej natyre dhe i rritur me konceptet orientale tė politikės, Zogu nuk njihte tjetėr parim pėrveē interesit dhe nuk besonte nė kurrfarė ideje ose idealizmi. Dhe ėshtė pėr t'ardhur keq, se me energjinė e tij, me zotėsinė dhe intuitėn politike qė kishte, mund t'i kish sjellė shėrbime tė mėdha Shqipėrisė sikur tė kish formuar njė rreth me njerėzit mė tė ndritur dhe moralisht mė tė lartė, prej tė cilėvet mund tė gjente sigurisht edhe nė brezin e ri edhe nė tė vjetėrin, duke mbajtur nėr duar flamurin e shqiptarizmit; mė tė pastėr, ashtu si kanė bėrė tek popuj tė tjerė disa udhėheqės tė mėdhenj. Virtuti ngjall gjithmonė enthusiazmė dhe tėrheq, e nuk mund tė thuhet se i tėrė kombi shqiptar ishte njė kalbėsirė. Tjetėr punė sepse Zogu mblidhte rreth vehtes kalbėsirat. Sikur tė kishte qėnė i njė tjetėr lartėsie morale, jo vetėm mund t'a kish vėnė popullin shqiptar nė rrugėn e zhvillimit ekonomik dhe tė qytetėrimit, por sidomos - dhe tė dyja kėto anė lidhen bashkė - do tė kishte sjellė pajtimin e shpirtravet, mbylljen e plagėvet shoqėrore tė vjetra, ngritjen e ndėrgjegjes kombėtare nė njė tjetėr shkallė pjekurie, me frymėn e drejtėsisė dhe nėpėr dritėn e idevet tė lira, kėshtu qė ai popull do tė kish gjetur ndoshta ekuilibrin e brendshėm dhe do tė kish formuar lidhjet e nevojshme rreth njė ideje qendrore shqiptare pėr t'iu bėrė ballė furtunavet tė pastajme. Por regjimi i Zogut s'bėri tjetėr veēse i acaroi konfliktet shoqėrorė edhe mė tepėr, rrėzoi nė llom ēdo shpresė qė mund tė kishte njeriu nė vleftat kombėtare e morale, nė drejtėsinė, nė rolin udhėheqės tė shtetit drejt sė mirės. Nuk lejoi qė tė formohej njė ide qendrore shqiptare e pėshtetur nė tė vėrtetėn. E la vendin nė njė anarki tė plotė shoqėrore e ekonomike, mendore e morale, nga e cila s'mund tė delte veēse komunizmi.

    Por Zogu nuk ishte nga ata qė ndiejnė njė mision historik nė vetvehte dhe qė ia kushtojnė tė gjitha energjitė e shpirtit pėr t'a pėrmbushur. Nuk ishte njeriu i krijimit, por njė ambicioz i zakonshėm nga ata qė duan tė kumandojnė e tė shkėlqejnė. Nuk e shtynte njė dashuri e thellė pėr vepra tė larta e tė qėndruarshme, por dėshira e rėndomtė pėr madhėri, pėr kumandė, pėr lukse e pasuri. Kėtė e provoi sidomos mė 1928, kur ngrehu njė "mbretėri" theatrore, me ca paraqitje qesharake, mbi njė popull tė vogėl e tė mjerė. E provoi me kultin e vetvehtes, me salltanetet, me paradat e njė ushtėrie kukėll, qė pėrpiu gjysmėn e buxhetit tė shtetit pėr 14 vjet rresht, pėr tė mos bėrė as njė orė qėndresė kur erdhi dita qė atdheu tė sulmohej nga i huaji.

    Pėr tė kėnaqur kėto dėshira, Zogut i duhej tė sundonte si njė despot oriental, pa i dhėnė llogari askujt. Prandaj ngrehu njė regjim personal duke u pėshtetur nė forcat mė tė prapambetura tė vendit dhe duke mbledhur rreth vehtes elementin mė tė dobėt. Bazėn e forcės sė tij Zogu e krijoi me disa krerė e bajraktarė tė veriut, mėsuar prej kohėsh tė jetonin si merēenarė. Zogu dijti tė lidhte pas vehtes njė pjesė prej tyre duke i bėrė oficerė "kreshnikė" me grada e rroga sipas rėndėsisė. Nė kohė qetėsie, kėta rrinin nė shtėpi dhe merrnin gjysmėn e rrogės. Nė rast nevoje, iu jepej urdhėri qė tė ēonin nė kėmbė sa mė shumė burra prej krahinavet tė tyre, tė cilėt qėndronin gjithnjė t'armatosur. Me anėn e kėtyre i pat shtypur Zogu tė gjitha kryengritjet qė u bėnė kundėr tij, mbasi ushtėrisė sė rregullt nuk i kishte besim: kjo ishte vetėm sa pėr paradė, me gjithė milionat qė i kushtonte shtetit.

    Mbasi formoi bazėn e forcės me krerė e bajraktarė tė veriut (qė kishin qėnė mė parė nė shėrbim t'Esad Toptanit a tė kujtdo tjetėr), Zogu s'kishte mė nevojė pėr pėshtetjen e bejlerėvet tė mėdhenj, dhe i uli kėta nė radhėn e oborrtarėvet. Mblodhi rreth tij njerėzit mė tė poshtėr qė mund tė mendohej, tė cilėt i kumandonte si shėrbėtorė. Kėta deri atėhere s'i kishte lidhur asgjė me Shqipėrinė, shumė prej tyre kishin qėnė kundėr lėvizjes kombėtare nė tė kaluarėn duke bashkėpunuar me Turqit e me Grekėt. Kur na duallė menjėherė "veteranė", domethėnė shėrbėtorė besnikė tė Zogut, dhe duhej qė populli shqiptar t'iu paguante rroga. Njerėzve tė regjimit, t'administratės dhe t'ushtėrisė iu kėrkohej vetėm njė cilėsi: t'ishin "besnikė" dhe asgjė tjetėr. Kjo arriti nė njė farė kulti tė personit tė Zogut, nė njė mėnyrė tė neveritshme. Kur njerėzit e njė regjimi zgjidhen vetėm sipas kriterit tė besnikėrisė ndaj kryetarit, merret me mend se ēfarė elementi i dobėt hipokrit e dallkauk mblidhet n'atė sofėr. Tė tillė qenė pėrgjithsisht ata qė mbajtėn nė kėmbė regjimin personal tė Zogut gjatė atyre 14 vjetėve.

    Duke pasur si njė forcė nė rezervė "kreshnikėt" e veriut dhe si kuadra pėr n'aparatin e shtetit "besnikėt", Zogu iu pėrvesh me njė dorė tė fortė organizimit t'administratės dhe tė Gjindarmėrisė. Bėri njė ligj t'administratės civile, sipas tė cilit vendi ndahej nė 10 prefektura, qė kishin nga dy-tri nėnprefektura, dhe kėto nga dy-tri krahinari ose komune, siē u quajtėn mė vonė. Administrata ishte ngushtėsisht e pėrqendruar nė duart e ministrit tė Punėve tė Brendėshme, dhe ky urdhėrohej, natyrisht, prej Zogut. Pėr tė mos lėnė jashtė kontrollit qeveritar asnjė tjetėr formė autoriteti, Zogu i futi mė vonė edhe bashkitė nėn urdhėrat e qeverisė, dhe kryetarėt e tyre, qė deri atėhere zgjidhėshin prej qytetarėvet si nė ēdo vend tė botės, emėrohėshin tani prej Ministrisė sė Punėve tė Brendėshme, sikurse prefektat dhe nėnprefektat. Njė rėndėsi tė veēantė i dha Zogu organizimit tė gjindarmėrisė. Vetėm nė kėtė nuk lejoi ndėrhyrjen e Italianėvet, por u a besoi organizatorėve anglezė. Degėn e gjindarmėrisė e ndau nė katėr zona: e Veriut, e Lindjes, e Shqipėrisė sė Mesme dhe e Jugės, me qendra Shkodrėn, Peshkopinė, Tiranėn dhe Pėrmetin. Nė secilėn prej zonavet kishte nga njė inspektor anglez. Gjindarmėria varej nga kumanda e pėrgjithshme e saj me qendrėn nė Tiranė. Kumandari i pėrgjithshėm, shqiptar, dhe inspektori i pėrgjithshėm, anglez, ishin drejtpėrdrejt nėn urdhėrat e Zogut. I pari organizator dhe inspektor anglez i gjindarmėrisė shqiptare pat qėnė koloneli Sterling, i cili u zėvėndėsua mė pastaj nga gjeneral J. Percy. Mund tė thuhet se gjindarmėria ishte mjaft mirė e organizuar dhe se qetėsia u mbajt nė rregull, mbasi edhe Zogu vetė ishte i zoti pėr kėsij punėsh.

    Nuk dimė (ose s'ėshtė nevojė tė shkruajmė kėtu) se ēfarė premtimesh i bėri Zogu Jugosllavisė, kur kjo e ndihmoi qė tė kėthehej nė Shqipėri. Por nga premtimet qė mund t'i ketė bėrė, zbatoi vetėm lėshimin e Vermoshit dhe tė Shėn-Naumit.

    Ishte bėrė punė e mėrzitshme ēėshtja e kufijvet tė Shqipėrisė, sepse Jugosllavia dhe Greqia mundohėshin gjithmonė tė shkėputnin diēka mė tepėr. Mė 1923, Jugosllavia kish ngulur kėmbė pėr tė mbajtur Vermoshin dhe Shėn-Naumin, dhe Greqia 14 fshatrat e qarkut tė Korēės. Konferenca e Ambasadorėvet nuk i mori fare parasysh kėrkesat e kėtyre shteteve pėrsa iu pėrkiste Vermoshit dhe 14 fshatravet. Por ēėshtja e Shėn-Naumit u rrah gjatė. Duke e interpretuar nė dobi tė saj tekstin e Protokollit tė Londrės qė caktonte kufijtė e shtetit shqiptar me 1913, Jugosllavia mtonte se Shėn-Naumi i takonte asaj. Por Konferenca e Ambasadorėvet, nė njė vendim tė 6 Dhjetorit 1922, i dha tė drejtė Shqipėrisė. Nė Prill e nė Maj 1923, Jugosllavia e kundėrshtoi atė vendim dhe kėrkoi qė tė rishikohej. Konferenca e Ambasadorėvet formoi njė komision anglo-franko-italian pėr t'a shqyrtuar edhe njė herė atė ēėshtje, por mbasi komisioni s'ra dot n'ujdi, ēėshtja kaloi nė Lidhjen e Kombevet, e cila kėrkoi mendimin e kėshilltarėvet tė saj juridikė. Kėta i dhanė tė drejtė Jugosllavisė, por Lidhja e Kombevet nuk mund t'a thyente aq lehtė vendimin e Ambasadorėvet, tė cilėt ishin ngarkuar prej Konferencės sė Paqes pėr caktimin e kufijvet tė Shqipėrisė, prandaj ia kaloi ēėshtjen Gjyqit Ndėrkombėtar tė Hagės. Ky, mbasi i rishikoi tė gjitha tė dhėnat, e ndau punėn mė mirė, dhe u shpreh qė Shėn-Naumi t'i jepej Shqipėrisė sipas vendimit tė Konferencės s'Ambasadorėvet, marrė mė 6 Dhjetor 1922. E pėshtetur nė mendimin e Gjyqit tė Lartė Ndėrkombėtar, Lidhja e Kombevet ia njohu Shėn-Naumin Shqipėrisė, nė Tetor 1924. Konferenca e Ambasadorėvet e vėrtetoi edhe njė herė atė vendim mė 27 Prill 1925. Mirėpo Zogu, nė Korrik t'atij viti, ia bėri peshqesh Jugosllavisė jo vetėm Shėn-Naumin, po edhe Vermoshin, tė cilin Konferenca e Ambasadorėvet s'kish pranuar t'a vinte fare nė bisedim mbasi i takonte Shqipėrisė. Disa "kalemxhinj" zogistė kanė dashur jo vetėm t'a mbulojnė kėtė trathėti, po edhe t'a tregojnė si njė politikė t'urtė tė Zogut, duke u pėshtetur n'arėsyen se Jugosllavia i kish pushtuar ato vise dhe s'do tė dėgjonte kurrsesi t'ia kėthente Shqipėrisė etj. Kėto profka nuk kanė asnjė vleftė, sepse Jugosllavia do tė detyrohej mė nė fund t'ia kėthente ato dy vise Shqipėrisė, sikurse u detyrua Greqia pėr 14 fshatrat. Konferenca e Ambasadorėvet dhe Lidhja e Kombevet nuk do t'a shkelnin vendimin e tyre, pasi kaloi edhe nga gjyqi ndėrkombėtar, dhe do tė kėrkonin qė Jugosllavia tė nėnshkruate pėrfundimisht caktimin e vijės sė kufirit me Shqipėrinė. Po edhe sikur Jugosllavia tė vazhdonte kundėrshtimin pėr ca kohė, kryetarit tė shtetit shqiptar nuk ia lejonte as nderi as detyra qė t'i falte asaj peshqesh pjesė tė tokės kombėtare duke i legalizuar atė ēka ndėrkombėtarisht i ishte njohur Shqipėrisė.

    Mbasi pėsuan edhe kėto ndryshime tė vogla, kufijtė e Shqipėrisė u pėrcaktuan pėrfundimisht prej Komisionit Ndėrkombėtar, nė Korrik 1926, dhe Protokolli i fundit u nėnshkrua nė Paris, mė 30 t'atij muaji, prej Ambasadorėvet t'Anglisė, tė Francės, t'Italisė dhe tė Japonisė, dhe prej nga njė pėrfaqėsonjėsi tė Jugosllavisė, tė Greqisė e tė Shqipėrisė.

    Zogu e dinte se nuk mund tė mbahej nė fuqi pa njė pėrkrahje tė jashtėme, e sidomos pa ndihmėn financiare tė jashtėme. Shqipėria ishte njė vend shumė i varfėr, akoma fort i pėrēarė, dhe fqinjėt ballkanike s'pushonin sė ndėrhyri. Pėr tė mbajtur nė kėmbė administratėn, forcat e armatosura, pėr tė paguar "kreshnikėt", pėr tė ndėrtuar rrugė, ura, pallate, e sidomos pėr tė kėnaqur ambicjet e tija pėr lukse e madhėri, Zogut i duheshin mjete. Shteti shqiptar kishte provuar mė parė tė gjente njė hua nėpėrmjet tė Lidhjes sė Kombevet, prej kapitalesh politikisht asnjanėse, por s'kishte mundur. Mbasi gjendja politike e Shqipėrisė paraqitej e pasigurtė dhe pasuritė e saja natyrore nuk njihėshin mirė, vėshtirė se mund tė gjendėshin kapitale prej shtetesh asnjanėse pėr t'u derdhur aty. Pastaj rreth Shqipėrisė sillėshin si langonjtė pas erės shtetet qė kishin interesa politike, nė radhė tė parė Jugosllavia dhe Italia. Kurse Greqia kėrkonte tė shkėpuste ato krahina qė ajo i quante "Vorio-Epir", por nuk mendonte tė bėnte njė politikė tė pėrgjithshme me shtetin shqiptar. Anglia kish dėftyer njė farė interesimi pėr Shqipėrinė prej vitit 1920 e kėtej, por tani nuk donte t'i delte pėrpara Italisė, me tė cilėn kish nisur t'afrohej. Pas ardhjes nė fuqi tė regjimit fashist dhe duke i kuptuar ambicjet e tija, Britania e Madhe desh t'a drejtonte Italinė nga Evropa jugė-lindore, qoftė pėr t'ia nxjerrė Francės si njė pengesė, qoftė pėr tė kundėrshtuar shtrirjen e ndikimit tė Rusisė sovietike. Nė kėto kushte, Shqipėria mbetej, natyrisht, nė sferėn e interesavet italiane. Njė farė pozite tė privilegjuar kundrejt Shqipėrisė ia kishte njohur Italisė edhe vendimi i Konferencės s'Ambasadorėvet mė 9 Nėntor 1921.

    Kundrejt afrimit anglo-italian, qėndronte lidhja m'e ngushtė akoma ndėrmjet Francės dhe Jugosllavisė. Nėse Anglia lejonte njė "depėrtim paqėsor" t'Italisė nė Shqipėri, Franca do tė dėshironte qė Shqipėria tė mbetej nėn panxhėn e Jugosllavisė. Kėshtu, siē kishte qėnė dikur njė shesh rivaliteti ndėrmjet Austro-Hurngarisė dhe Italisė, Shqipėria ngelte nė tė njėjtėn pozitė midis kėsaj sė fundit dhe Jugosllavisė, e cila zėvendėsonte Austro-Hungarinė nė bregun lindor t'Adriatikut. Duke mos pasur njė ekuilibėr tė brendshėm dhe e ndodhur nė njė shkallė ekomomike e kulturore shumė t'ulėt, ishte e vėshtirė qė Shqipėria t'iu qėndronte ndėrhyrjevet tė njėrės e tė tjetrės pa u pėshtetur nė njėrėn kundrejt tjetrės. Zogu dijti tė manevronte me njėrėn e me tjetrėn, pėr interes tė tij por jo tė Shqipėrisė.

    Pėr sa kohė qė ishte puna pėr tė marrė nė dorė fuqinė, asnjė shtet tjetėr nuk mund t'i jepte Zogut praktikisht njė pėrkrahje aq tė madhe sa Jugosllavia. Sepse kjo kishte kufij tė pėrbashkėt me Shqipėrinė rreth malėsivet tė veriut, ku krerė e bajraktarė, me intriga e pak tė holla, mund t'i pėrdorte si tė donte, duke i vėnė ndėn urdhėra tė Zogut ose duke i kthyer kundėr tij. Prandaj Zogu, qė e pat ndier t'afėrt shpėrthimin e luftės sė brendėshme, miqėsinė e parė e shtrėngoi me Jugosllavinė, pėrkrahja e sė cilės i dukej e domosdoshme jo vetėm pėr tė gjetur pėrkohėsisht strehė nė rast nevoje, po edhe pėr tė vepėruar nė Shqipėrinė e veriut. Kurse tani qė u bė zot i vendit, Jugosllavia mund tė kėthehej e rrezikshme pėr tė, sepse, me tė njėjtėn lehtėsi, mund tė ēonte nė kėmbė krerė tė tjerė kundėr kėtij, nėqoftėse-ky nuk i nėnshtrohej plotėsisht. Pra duhej gjetur njė tjetėr mbėshtetje, qė s'mund t'ishte veēse Italia.

    Zogu qe munduar t'afrohej sa mė shumė me Anglezėt. Kėta e pėrkrahėn kėthimin e tij nė Shqipėri, siē pat ndėrhyrė ca kohė mė parė ministri i tyre pėr tė larguar Elez Isufin prej Tirane. Pėrveē organizatorėvet tė gjindarmėrisė qė i kishte Anglezė, Zogu pat mbajtur vazhdimisht lidhje me pėrfaqėsonjės tė Shoqėrisė Anglo-Persiane pėr t'i dhėnė kėsaj konēesionin e vajgurit. Me t'u kthyer prej Jugosllavie dhe duke pasur nevojė tė ngutshme pėr tė holla, Zogu i dha Shoqėrisė nė fjalė tė drejtėn e kėrkimevet vajgurore mbi njė sipėrfaqe prej nja 60.000 hektarėsh ndėrmjet Beratit dhe Vlorės. Projekti i kėsaj marrėveshjeje i pat qėnė paraqitur parlamentit tė mėparshėm, nė Shtator 1923, por nuk gjeti pėlqimin e tij, dhe kish mbetur varur. Zogu e bėri qė tė ratifikohej prej "Asamblesė Kushtetonjėse", nė Shkurt 1925. Gjatė atij viti, Zogu iu lėshoi konēesione pėr kėrkime edhe disa shoqėrive tė tjera tė jashtėme. Por duket se Anglo-Persiania dhe shoqėritė e tjera nuk i gjetėn fort tė pasura shtresat vajgurore tė Shqipėrisė. Nga ana tjetėr, Italia ndėrhyri pranė qarqevet politike angleze qė t'ia linin asaj shfrytėzimin e pasurivet natyrore tė Shqipėrisė. I bėri gjithashtu premtime Zogut pėr t'a tėrhequr n'anė tė saj. Mbasi ajo kohė ishte njė periudhė afrimi ndėrmjet Anglisė dhe Italisė, dhe pasuritė minerale tė Shqipėrisė nuk ishin fort tė rėndėsishme, shoqėritė angleze e tė tjerat hoqėn dorė, dhe Shqipėria mbeti fushė e lirė pėr Italinė.

    Regjimi fashist italian me Mussolini-n nė krye kish nisur zhurmėn e tij dhe pregatitjen pėr ndėrmarrje tė mėdha nė drejtim tė jugė-lindjes. Shqipėria ishte kyēi i Adriatikut dhe kryeura e zgjerimit italian nė Mesdhe. Prandaj merret me mend se ēfarė rėndėsie mund tė kishte pėr Italinė imperialiste. Po edhe Zogut i binte mirė qė t'anonte nga Roma, pėr tri arėsye: e para, Italia ishte nė gjendje t'a mpronte prej Jugosllavisė; e dyta, ishte nė gjendje t'a ndihmonte me kapitale; e treta, duke qėnė pėrtej detit, nuk e kishte aq lehtė qė t'a rrėzonte Zogun me anė lėvizjesh tė brendėshme siē mund tė bėnte Jugosllavia. Tjetėr punė se ē'mund t'i ngjante mė vonė Shqipėrisė prej "lidhjevet tė ngushta" me Italinė.

    Kėshtu Zogu iu suall Italisė, me tė cilėn kish nisur t'afrohej porsa u kthye prej Jugosllavie. Nė Mars 1925, dėrgoi nė Romė ministrin e Finiancavet, Myfit Libohovėn, pėr tė bėrė me qarqet financiare italiane marrėveshjen e njė huaje dhe atė tė shfrytėzimit tė pasurivet natyrore tė Shqipėrisė. Myfit Libohova, qė shkoi si mik ose agjent i Italisė, u prit nė Romė me nderime tė mėdha dhe, natyrisht, u shpėrblye mirė... Grupet financiare italiane e dinin sesi ecin punėt, prandaj nuk i kursyen bakshishet, duke i dhėnė Zogut pjesėn qė i takon luanit, e pastaj rrethit tė tij, si Koēo Kotės, Fejzi Alizotit, Iljaz Vrionit e tė tjerėve, pjesėn qė i takon ujkut a dhelprės. Pėrfundimi ish se marrėveshjet financiare e ekonomike me Italinė, tė cilat filluan tė nėnshkruhėshin nė Maj 1925, u bėnė tė gjitha nė pėrfitim tė kapitalit italian dhe ashtu si desh Italia.

    Puna u nis me krijimin e "Bankės Kombėtare tė Shqipėrisė" prej grupit bankier Credito Italiano. Asaj do t'i pėrshtatej mė mirė emri "Banka Italiane e Shqipėrisė", mbasi qendra e saj ishte nė Romė dhe kapitali italian duhej tė kishte jo mė pak se 51 pėr qind t'aksionevet. Kėshtu qė Shqiptarėt s'ushtronin dot asnjė fuqi mbi tė. Le qė Myfit Libohova me rrethin e Zogut, tė cilėt muarėn ryshfete tė mėdha, e suallėn punėn aq mirė nė dobi tė kapitalit italian, duke e mbajtur tė fshehtė afatin e shkurtėr pėr nėnshkrimin e aksionevet, sa qė tri tė katėrtat e kėtyre iu mbetėn Italianėvet, dhe njė pjesė tjetėr disa shoqėrive tė huaja. Mandej, pėr "zhvillimin ekonomik tė Shqipėrisė", u formua Shoqėria S.V.E.A., e cila do tė jepte njė hua prej 70 milionėsh franga ari me interes tė lartė dhe kondita shumė tė rėnda, duke marrė si garanti t'ardhurat doganore dhe tė disa monopoleve tė shtetit shqiptar. Kur, mė 1927, u provua se Shqipėria nuk ishte nė gjendje tė paguante interesin dhe kėstin e huas, qeveria italiane e mori vetė pėrsipėr t'ia lante detyrimet Shoqėrisė SVEA, kėshtu qė shteti shqiptar i mbetej borxh shtetit italian, gjithmonė nėn garantinė e t'ardhuravet doganore dhe tė monopolevet.

    Njėkohėsisht, qeveria e Tiranės iu dha shoqėrivet italiane konēesionet pėr shfrytėzimin e pasurivet kombėtare tė vendit. Shoqėria A.I.P.A. mori konēesionin e vajgurevet nė kondita shumė tė mira pėr tė, duke i paguar shtetit shqiptar njė pėrqindje fare t'ulėt, dhe vetėm 1,5 Fr. ari pėr hektar nė vit si qira toke. Njė tjetėr shoqėri italiane, S.I.G.M.A, mori konēesionin e nxjerrjes sė linjitit (njė lloj qymyrguri) nė Memaliaj tė Krrabės, duke paguar si qira toke 2 Fr. ari nė vit pėr hektar. Qeveria e Tiranės i dha edhe njė shoqėrie jugosllave konēesionin e shfrytėzimit tė bakėrrit nė Pukė. Njė shoqėri gjermane dhe njė tjetėr italiane muarėn konēesione pėr shfrytėzimin e pyjevet tė Mamurasit. Italianėt ngritėn nė Shqipėri edhe disa ndėrmarrje bujqėsore, si nė Sukth, afėr Shijakut, n'Yrshek, afėr Tiranės, nė Llakatund tė Vlorės dhe nė Vurg tė Delvinės.

    Marrėveshjet financiare e ekonomike me Italinė, sidomos nė lidhje me krijimin e "Bankės Kombėtare" dhe me huan e SVEA-s, kur shkuan nė parlament pėr miratim, gjetėn kundėrshtimin e njė grupi deputetėsh, tė cilėt e paditėn Myfit Libohovėn se kish marrė ryshfet prej Italianėvet dhe formuan njė komision hetimesh pėr t'a gjyrmuar atė ēėshtje. Qė Myfit Libohova dhe disa "shkėlqesa" tė tjerė muarėn si bakshish shuma tė mėdha prej Italianėvet, e panė edhe tė verbėrit, sepse brenda pak muajve kėta zotėrinj ngrehėn vila, blenė aksione nėpėr shoqėritė, ose apartamente n'Evropė, si nė Paris e gjetkė. Disa "kaurė" si Koēo Kota, qė kishin dėshirė tė vjetėr pėr t'u bėrė ēifligarė, blenė edhe ēifiliqe. Por puna ishte se bakshishin mė tė madh prej grupevet financiare italiane e kishte marrė Zogu vetė. Prandaj ēdo gjyrmim kundėr Myfit Libohovės do t'ia nxirte byrekut tė gjitha lakrat nė shesh. Pėr t'a fshehur skandalin prapa ligjevet, shumica parlamentare vuri pėrpara nenin 74 tė Kushtetutės republikane, sipas tė cilit; kryetari i Republikės nuk ishte pėrgjegjės pėrpara parlamentit. Dhe mbasi ai ishte njėkohėsisht edhe kryetari i qeverisė, duhej tė pėrfitonin edhe ministrat e tij nga ajo "paprekshmėri". Sidoqoftė, ēėshtja bėri aq bujė sa qė Ahmet Zogu u detyrua tė formonte njė qeveri tė re, nė shtator 1925, ku Myfit Libohova nuk bėnte pjesė. Kjo i dha rast Ahmet Zogut t'a ulte ca mė poshtė rrethin e bejlerėvet tė mėdhenj dhe tė sillte nė qeveri njerėz si Musa Juka. Mandej vuri tėrė forcėn qė ēėshtja e Myfit Libohovės tė mbyllej, ashtu siē u mbyllėn mė pastaj shumė skandale tė tjerė tė kėtij lloji.

    Qėllimi i depėrtimit ekonomik italian nė Shqipėri ishte qė tė sillte pas depėrtimin politik dhe ushtarak. Marrėdhėniet ndėrmjet dy vendevet erdhėn gjithmonė duke u ngushtuar. Nė Qėrshor 1926, ministri i Italisė nė Tiranė, Aloisi, i propozoi qeverisė sė Zogut lidhjen e njė pakti politik me Italinė, qė t'i njihte kėsaj tė drejtėn e mprojtjes sė Shqipėrisė, pa ndėrmjetėsimin e Lidhjes sė Kombevet, nė rastin e ndonjė agresioni. Zogu e kuptoi se qeveria fashiste e Romės donte t'a lidhte sa mė ngushtė pas rrotavet tė saja, dhe nisi tė mendohej. Por nė muajin e Nėntorit shpėrtheu kryengritja e Dukagjinit e shtytur prej Jugosllavisė dhe e udhėhequr nga prifti Dom Loro Caka. Lėvizja vetė kish njė qėllim separatist katolik, kurse Jugosllavia qė e shtyti, synonte, si gjithmonė, shkatėrrimin e shtetit shqiptar. Njė pjesė e tė mėrguarve politikė, kundėrshtarė tė Zogut, ishin vėnė nė shėrbim tė Jugosllavisė. Zogu e shtypi kryengritjen e Dukagjinit, por kėto rrethana e detyruan tė pėrfundonte sa mė shpejt paktin italo-shqiptar tė "miqėsisė dhe sigurimit", i cili u nėnshkrua nė Tiranė, mė 27 Nėntor 1926. Sipas kėtij pakti, Italia garantonte jo vetėm statu quo-nė tokėsore tė Shqipėrisė, po edhe statu quo-nė politike e juridike, domethėnė, me fjalė tė tjera, i jepej e drejta qė tė ndėrhynte pėr tė mbajtur regjimin e Zogut nė fuqi sa herė qė ky t'ishte nė rrezik edhe prej lėvizjesh tė brendėshme. Siē shihet, kjo marrėveshje cėnonte, nga ana juridike, pavarėsinė e Shqipėrisė duke e vėnė kėtė pothuajse ndėn protektoratin italian.

    Pakti i Tiranės shkaktoi njė valė shqetėsimesh brenda dhe jashtė Shqipėrisė. Pėr tė qetėsuar dyshimet e Shqiptarėvet, ministri i Italisė nė Tiranė, baron Aloisi, me anėn e njė letre drejtuar qeverisė shqiptare mė 5 Dhjetor 1926, sqaronte se ndihma italiane do t'i jepej Shqipėrisė vetėm nė rast se e kėrkonte kjo vetė.

    Pėrjashta, pakti i Tiranės ēoi peshė zemėrimin e Jugosllavisė dhe shkaktoi mjaft zhurmė nė shtypin jugosllav dhe frėng. Por Italia pati pėrkrahjen e qarqevet britanike, dhe e hodhi poshtė propozimin jugosllav qė desh t'a shtronte ēėshtjen shqiptare nė Lidhjen e Kombevet. Ministri britanik i Punėve tė Jashtėme, Austen Chamberlain, u pėrgjigj nė Dhomėn e Komunevet se kishte marrė sigurime nga Mussolini qė Italia do tė ruante pavarėsinė dhe tėrėsinė tokėsore tė Shqipėrisė. Austen Chamberlain-i ishte takuar me Mussolini-n nė Livorno t'Italisė, mė 30 Shtator 1926, ku qe biseduar, nėr tė tjerat, edhe ēėshtja e Shqipėrisė, mbi tė cilėn Anglia i linte dorė tė lirė qeverisė fashiste tė Romės pėr njė "depėrtim paqėsor". Pakti i Tiranės u regjistrua nė Lidhjen e Kombevet si njė marrėveshje e zakontė ndėrmjet dy shtetesh.

    Si njė pėrgjigje paktit tė Tiranės dhe pėr tė kundėr-balancuar ndėrhyrjen italiane nė Ballkan, Jugosllavia nėnshkroi njė pakt aliance me Francėn, mė 11 Nėntor 1927. Kėshtu Italia gjeti shkak tė nėnshkruate me Shqipėrinė njė tjetėr traktat me karakter ushtarak, ose "aliancė mprojtėse" siē u quajt nė gjuhėn zyrtare, mė 22 Nėntor 1927. Sipas kėtij traktati, qė u lidh pėr 20 vjet, tė dy palėt duhej t'i vinin nė ndihmė njėra-tjetrės nė rast se njėra prej tyre sulmohej nga jashtė dhe kėrkonte ndihmėn e aliates sė vet. Pas nėnshkrimit tė kėtij "pakti tė dytė tė Tiranės", zunė tė vinin radhė e radhė prej Italie kėshilltarė teknikė e organizatorė ushtarakė, armė e municione, pėr tė mėkėmbur ushtėrinė shqiptare. Paradat ushtarake dhe shkėlqimi i uniformavet pajtohėshin fare mirė me natyrėn e Zogut.

    Nuk duhet kaluar nė heshtje roli i dobėt qė lozėn disa nga tė mėrguarėt politikė, kundėrshtarė te Zogut, gjatė marrėveshjevet qė ky bėri me Italinė. Ata ishin katandisur nė merēenarė tė politikės, mbahėshin me rroga prej Jugosllavisė ose prej Italisė dhe pėrdorėshin prej kėtyre dy shteteve nė tė gjitha intrigat dhe presionet kundėr Zogut. Italia, pėr shembull, kur ish duke bėrė marrėveshjet me qeverinė e Tiranės, bisedonte njėkohėsisht mbi tė njėjtat ēėshtje me disa tė mėrguar politikė dhe ua merrte me nėnshkrim se ēfarė lėshimesh do t'i bėnin ata nėqoftėse ajo i ndihmonte pėr t'u kthyer nė Shqipėri. Dhe ata, pa pikė turpi, tregohėshin mė dorėlėshuar nga Zogu... tė cilin mandej Italia e vinte nė dijeni pėr tė bėrė presion mbi tė.

    Nga ana tjetėr, Jugosllavia, kur pa se Zogu u pėshtet pas Italisė, vazhdoi si mė parė cytjet dhe provokimet rreth kufijvet. Mbasi dėshtoi kryengritja e Dukagjinit, Jugosllavia mendoi t'a pėrmbyste Zogun me anėn e Ceno Kryeziut, i cili ishte i kunati i tij dhe njeriu i Jugosllavisė. Mirėpo Zogu i ndiente shumė larg ato punė. E emėroi Ceno Kryeziun ministėr tė Shqipėrisė nė Ēekosllovaki dhe dėrgoi e vrau nė Pragė.

    Mbasi e zotėroi mirė gjendjen pėrbrenda dhe e forcoi pozitėn e vet ndėrkombėtare nėpėrmjet tė lidhjevet me Italinė, Zogu mendoi se erdhi ēasti pėr tė realizuar ėndrrėn e jetės sė tij, domethėnė pėr t'u bėrė mbret. Nė Qėrshor 1928, me shtytjen e tėrthortė tė Zogut, dy dhomat legjislative (parlamenti e senati) vendosėn se gjoja ishte i nevojshėm njė rishikim i pėrgjithshėm i Statutit tė Republikės pėr t'i bėrė disa plotėsime. Mbasi Statutin s'mund t'a rishikonte veēse njė asamble kushtetonjėse, dy dhomat legjislative, porsa muarėn atė vendim, e quajtėn vehten tė shpėrndarė. Zogu, me anėn e njė dekreti, shpalli menjėherė zgjedhjet e reja pėr Asamblenė Kushtetonjėse, e cila do tė bėnte rishikimin e Statutit. Zgjedhėsit e dytė tė disa nėnprefekturave, kur vajtėn tė votonin pėr antarėt e Asamblesė, u detyruan prej nėnprefektavet qė tė kėrkonin ndėrrimin e regjimit prej republike nė mbretėri, me Zogun si mbret. Komedia ishte pregatitur aq mirė, sa qė zėri i parė dolli nga nėnprefektura e Skraparit. "Ai do tė bėhet qė do tė bėhet", iu tha nėnprefekti zgjedhėsave tė dytė qė po shikonin njėri-tjetrin nė heshtje, "por mė mirė kėrkojeni edhe ju, qė tė mos ju vijė ndonjė bela mbi kokė... se ashtu e kam urdhėrin". Disa nga zgjedhėsit e dytė po mendohėshin akoma kur telegrami u hoq pėr nė Tiranė se "populli" i Skraparit e kėrkonte Zogun mbret. Ashtu ngjau edhe nėpėr krahina tė tjera. Kur u mblodh Asambleja Kushtetonjėse me deputetėt e rinj, tė cilėt s'ishin veēse ata tė vjetėrit, nuk hoqi shumė mundim pėr rishikimin e Statutit, sepse drejtimin ia kishte treguar... "populli !". Kėshtu, mė 1 Shtator 1928, shpalli Mbretėrinė Shqiptare, dhe Ahmet Zogu mori emrin Zog I, Mbret i Shqiptarėvet.

    Kryetar republike apo mbret, Zogu sundoi nė tė njėjtėn mėnyrė, dhe regjimi i tij mbeti personal, i ngrehur me njerėz qė s'kishin asnjė parim pėrveē interesit tė tyre. Ndryshimi ishte se buxhetit tė varfėr tė Shqipėrisė iu ngarkuan tani shpenzimet e rėnda tė salltanetit mbretėror, me oborrin theatror me njė varg princash e princeshash, me uniforma tė ndritura, e sidomos... nuk ka mbret pa njė sigurim pasurish tė mėdha.

    Nė dukje, Mbretėria mbeti kushtetutore, dhe parlamenti pėrbėhej prej dhomės sė deputetėvet, mbasi senati u suprimua. Nė tė vėrtetėn, "zgjedhjet" ishin njė komedi e mėrzitshme, se listėn e "deputetėve tė gishtit" e ndreqte Zogu vetė me Ministrin e Punėve tė Brendėshme. Populli i quajti "deputetė tė gishtit" sepse ishin vetėm sa pėr tė ngritur gishtin dhe pėr tė bėrė amin vendimet e qeverisė.

    Mbasi i mėnjanoi disi bejlerėt, Zogu u rrethua me njerėz tė ēdo kategorie, dhe krijoi vegla tė reja prej borgjezisė, si Musa Jukėn (ose Musa Efenija, siē e quanin Shkodranėt), tė cilin e mbajti ministėr tė Punėvet tė Brendėshme pothuajse pėr tėrė kohėn e regjimit tė tij. Musa Juka i mbushi kafenetė me spiunė, se nuk njihte tjetėr mėnyrė qeverimi pėrveē asaj tė kohės sė Sulltan Hamitit. Tė tjerė "besnikė" qė Zogu i mbajti gjer nė fund ishin Koēo Kota, Abdurrahman Dibra, Hiqmet Delvina, e shumė dallkaukė qė iu ngjanin kėtyre. Por ai qė e karakterizon regjimin e Zogut ishte njė farė Abdurrahman Sali, nga Mati, ose Lalė Krosi, siē e quanin Shqiptarėt, i cili u bė me tė vėrtetė Rasputini i Shqipėrisė. Njeri i korruptuar dhe i tė gjitha vesevet, por shumė i zgjuar, kishte qėnė shėrbėtor nė familjen e Zogollit, nė Mat, dhe nuk dinte shkrim as kėndim. Kėtė Zogu e pėrdorte pėr intrigat e fshehta tė vendit, pėr komplotet, atentatet, shpėrdorimet, dhe sidomos pėr ndėrlidhjet me krerėt e malėsivet, tė cilėt Lalė Krosi i pajtonte ose i vinte kundėr njėri-tjetrit, sipas nevojės. Si pozitė zyrtare, Lalė Krosi ishte gjithmonė deputet i Matit, por mbasi pėrzjehej nė tė gjitha punėt dhe fjala e tij ishte fjala e Zogut, e kishin frikė tė tėrė dhe i pėrulėshin. Ky vuri pasuri tė mėdha, sepse kishte gisht nė tė gjitha sipėrmarrjet, vjedhjet e abuzimet.

    Me fjalėn "pėrparim" kuptojmė zhvillimin e njė populli n'anėn ekonomike dhe kulturore, drejt mirėqenies dhe lumtėrisė. Por s'mund tė ketė pėrparim pa njė bazė drejtėsie dhe nderim vleftash morale. Regjimi i Zogut ishte i xhveshur nga kėto dy cilėsi. Pasi vrau disa nga shtyllat e nacionalizmit shqiptar, si Luigj Gurakuqin dhe Bajram Currin, Zogu nuk mund tė pėshtetej nė vleftat e vėrteta kombėtare, sepse edhe ai vetė nuk ishte i asaj natyre. Prandaj s'mund tė sundonte veēse me anėn e korrupsionit dhe tė policisė, duke pėrdorur herė paranė dhe pozitat, herė vrasjen dhe dėnimet, sipas rastevet, dhe duke urdhėruar prej pallatit pa ardhur kurrė nė kontakt tė drejtpėrdrejtė me popullin. Nuk mund tė pritej qė regjimi i tij, i mbajtur me kleēka dhe me huan e Italisė, dhe i ngrehur me njerėzit mė tė dobėt qė mund tė mendohej, t'a nxirte vendin nga prapambetėsia shekullore e t'a vinte nė rrugėn e pėrparimit. Kėshtu, gjatė asaj periudhe, Shqipėria nuk mundi tė ngrihej lart as n'anėn ekonomike, as n'anėn kulturore.

    N'anėn ekonomike, puna duhej nisur me zhvillimin e bujqėsisė dhe t'industrisė, me ndreqje rrugėsh e ndėrtime tė ndryshme. Si pikėnisje e zhvillimit bujqėsor duhej t'ishte reforma agrare, pastaj bonifikimi i tokavet, tharja e kėnetavet, disiplinimi i lumenjvet, pyllėzimi i vendevet tė xhveshura, futja e teknikės moderne, krijimi i bankės bujqėsore pėr t'a shpėtuar fshatarėsinė nga thonjtė e fadexhinjvet qė e shtrydhnin me njė interes prej 50% gjer mė 100%, krijimi i organizatavet bujqėsore pėr t'a shpėtuar fshatarin prej matrapazėve e spekulatorėve qė ia blinin drithin me ēmim t'ulėt nė vjeshtė dhe ia shisnin dyfish nė Prill, Maj e Qėrshor. Kurse pėr zhvillimin e industrisė duhej shtytur vėnia nė punė e kapitalevet duke krijuar besimin, duhej pėrkrahur e mprojtur industria kombėtare kundrejt konkurencės sė huaj.

    Askush nuk e padit regjimin e Zogut se pėrse nuk u bėnė tė gjitha kėto, se kėto nuk bėhėshin me frymė dhe nė njė periudhe kohe aq tė shkurtėr. Por pse nuk u tregua asnjė kujdes, asnjė nismė, asnjė vullnet i mirė nė kėtė drejtim. Gjithashtu, pa njė ndihmė teknike dhe financiare tė jashtėme nuk mund tė ndėrtohej asgjė nė Shqipėrinė e atėhershme. Po pėrse huaja qė u muar prej Italisė u shpėrdorua n'atė mėnyrė.

    Kur u nėnshkrua huaja me Shoqėrinė SVEA, ishte parashikuar qė gjysma e saj tė shpenxohej pėr zhvillimin e bujqėsisė, tharje kėnetash, bonifikime, hapje kanalesh vaditėse etj., dhe gjysma tjetėr pėr ndėrtime botore: rruga, ura, shkolla, spitale, e kėshtu me radhė. Pėr bujqėsinė nuk u shpenxua as njė e dhjeta e shumės sė parashikuar, kurse n'anėn e punėvet botore u ndėrtuan disa rrugė e ura qė iu pėrgjigjėshin qėllimevet strategjike t'Italisė nė drejtim tė sė famshmes Via Egnatiatė Romės sė vjetėr. U ndėrtua edhe limani i Durrėsit, gjithmonė pėr nevojė shkarkimesh tė gjera t'Italisė nė Shqipėri. Pjesa tjetėr e huas sė SVEA-s u pėrdor pėr tė mbajtur burokracinė dhe salltanetin e Zogut, ushtėrinė dhe "kreshnikėt", pėr tė ngrehur pallatet e ministrivet e tė tjera punė si kėto. Duhet shėnuar se Italianėt bėnin ēmos pėr t'a penguar mėkėmbjen ekonomike tė Shqipėrisė, e cila mandej mund t'iu delte prej dore. Ata donin qė shteti shqiptar, i shtrėnguar prej nevoje, tė mbetej i varur tek Italia gjersa kjo t'a fuste vendin plotėsisht nėn sundimin e saj.

    Nė njė mesazhė qė i drejtonte parlamentit, nė Dhjetor 1928, Zogu desh t'a zbukuronte fronin mbretėror me premtimin e njė reforme agrare. Pas shumė demagogjie, dredhish e shtrembėrimesh, "ligji i reformės agrare" u dekretua mė nė fund mė 3 Maj 1930. Por mėnyrat e parashikuara prej ligjit nuk i dėmtonin fort pronarėt, tė cilėvet iu merrej vetėm pjesa e tepėrt pas disa llogaritjeve tė bėra nė dobi tė tyre, pėrveē qė do t'iu jepej edhe pėr atė njė farė shpėrblimi. Mandej kishin lirinė t'i ndanin ose t'ua bėnin shitje tokat antarėvet tė familjevet tė tyre, qė kėshtu tė prekėshin sa mė pak prej reformės agrare. Mė nė fund, ndėrlikimi i ligjevet, mungesa e organizimit dhe e mjetevet nga ana e bujqvet, vullneti i keq qė tregonin organet qeveritare ku mbizotėronin pronarėt, bėnė qė reforma agrare tė mbetej si njė ndarje lėmoshe. Vetėm nja dy mijė familje, shumica prej emigrantėsh kosovarė, mundėn tė merrnin nga njė copė tokė nė Myzeqe, pjesėrisht prej ēifliqeve tė shtetit.

    Si ndėrmarrje industriore, nisėn tė formohėshin disa shoqėri aty kėtu pas vitit 1925, kur lidhjet ekonomike me Italinė dhe krijimi i Bankės Kombėtare iu dhanė njė farė besimi kapitalistėvet shqiptarė se gjendja e brendėshrne do t'ishte e qėndruarshme. U formuan nė Korēė njė shoqėri e elektrikut dhe njė tjetėr e prodhimit t'alkoolit, si edhe njė ndėrmarrje pėr tharjen e liqenit tė Maliqit. Nė Durrės, u organizua shoqėria e duhanit dhe e fabrikimit tė cingarevet "Stamles". Nė Tiranė, u formua mė 1927 shoqėria industriore-tregėtare SITA, n'Elbasan shoqėria SAIDE e duhanit dhe e cingarevet, nė Shkodėr u ngrit njė fabrikė ēimentoje. Disa ndėrmarrje tė vogla vazhduan tė hapėshin edhe pastaj, por kėto nuk ēonin peshė n'ekonominė e pėrgjithshme tė vendit. Ato qė pėrparuan mė shpejt qenė shoqėritė italiane, tė cilat kishin kapitale e mjete teknike mė shumė se Shqiptarėt. Gėzonin gjithashtu tė drejta e kushte tė favorshme nga ana e shtetit, sepse njerėzit e regjimit qenė kthyer n'agjentė tė kolonializmit italian. Shoqėritė italiane kishin jo vetėm sipėrmarrjet e ndėrtimevet botore, por depėrtuan edhe nė degė tė ndryshme t'ekonomisė dhe deri nė monopolet e shtetit. Njė rast qė bėri shumė bujė ishte ai i Shoqėrisė AGIP, e cila mundi tė merrte koncesionin e monopolit tė vajgurit dhe tė benzinės. Pastaj shpėrdorimet e saja bėnė skandal.

    Njė plagė e pambyllshme pėr ekonominė shqiptare ishte deficiti tregėtar ndėrmjet importimevet dhe eksportimevet. Mbasi, pėrveē artikujve t'industrisė dhe disa lėndėve tė para, Shqipėria duhej tė sillte shpeshėherė edhe drithė nga jashtė, ndryshimi ndėrmjet tė hyravet dhe tė dalavet mbeti vazhdimisht prej njė me dy, deri njė me katėr, domethėnė vendi importonte dy, tri ose katėr herė mė shumė se sa eksportonte. Kriza ekonomike e Shqipėrisė arriti kulmin ndėrmjet vjetėvet 1929-1934, pikėrisht nė periudhėn e krizės mė tė madhe qė njohu bota perėndimore midis dy Luftavet. Tregėtia bėhej pothuajse 80% me Italinė, por kjo nuk i blinte tė gjitha prodhimet bujqėsore e blegtorale qė mund t'eksportonte Shqipėria. Nga ana tjetėr, Banka Kombėtare, qė e kishte qendrėn nė Romė dhe drejtohej prej Italianėsh, jo vetėm qė bėnte lloj lloj spekulimesh, por me manevrat e saja shkaktoi qė tė delte ari nė qarkullim, pėr t'a mbledhur ajo vetė dhe pėr t'a hequr n'Itali. Prej vitit 1929 filloi rėnia e tregėtisė dhe ulja e ēmimevet, sidomos mallrat e vendit ranė fare pėrdhe. Pjesėn mė tė madhe t'eksportimevet tė Shqipėrisė, lart nga 60%, e pėrbėnin produktet blegtorale. Por kėto s'po gjenin treg pėrjashta, se Italia e kufizoi blerjen e tyre. Kėshtu ēmimet e prodhimevet tė vendit - prandaj edhe fuqia blerėse e popullit - ranė tepėr poshtė. Dhe mbasi elementet e njė ekonomie ndėrvaren nga njėri-tjetri, varfėrimi i fshatarėsisė dhe ulja e fuqisė blerėse tė saj solli vetvetiu varfėrimin e zejtarisė dhe shkrehien e tregėtisė. Prej vitit 1929 gjer mė 1934, jo vetėm ndryshimi ndėrmjet importimevet dhe eksportimevet vjen duke u bėrė gjithmonė m'i madh, po edhe tregėtia nė pėrgjithėsi vjen duke rėnė gjithmonė mė poshtė. Mė 1929, pėr shembull, vlefta e importimevet tė Shqipėrisė arrinte nė 38,5 milionė franga ari dhe ajo e eksportimevet nė 15,5 milionė. Mė 1930, vlefta e importimevet kapej rreth 33,5 milionėsh dhe ajo e eksportimevet rreth 12,5. Mė 1931, eksportimet ranė nė 7,5 milionė franga ari, kurse importimet qenė 29,5 milionė. Vitin tjetėr pati njė rėnie mė tė madhe akoma: eksportimet zbritėn nė 4,5 milionė, kurse importimet qėndruan rreth 23 milionėsh. Kjo rėnie e tregėtisė sė jashtėme dhe ky ndryshim ndėrmjet importimevet dhe eksportimevet vazhdoi edhe pėr disa vjet akoma. Krahas me deficitin tregėtar qėndronte deficiti i buxhetit shtetėror, i cili plotėsohej gjithmonė me huan e Italisė. Kėshtu, huaja e Shoqėrisė SVEA, qė ishte marrė pėr zhvillimin e ekonomisė sė vendit, nisi tė pėrdorej pėr tė mbushur vrimat e buxhetit tė shtetit, domethėnė pėr tė mbajtur administratėn, ushtėrinė dhe salltanetin mbretėror.

    Pikėrisht pėr tė mbajtur kėto, mbasi huaja e Italisė nuk mjaftonte, dhe mundėsia e mbledhjes sė taksavet tė drejtpėrdrejta, nė vend, u kufizua tepėr, shteti u vu t'a shtrydhte popullin me anėn e taksavet tė zhdrejta, duke ngritur monopolet mbi artikujt e nevojavet tė para, si kripė, duhan, shkrepėse, vajguri etj., dhe duke i shtuar taksat doganore. Kėshtu katundarit i ripej lėkura pa mėshirė, sepse s'kishte asnjė krahasim ndėrmiet ēmimevet t'artikujvet qė ai shiste dhe t'atyre qė ai blinte. Njerėzia s'kishin t'iu hidhnin kripė bagėtivet dhe e hanin darkėn nė terr se s'mund t'a paguanin dot vajgurin. Fėmijėt e fshatarėvet nuk e njihnin kokrrėn e sheqerit. Nuk shihnje veēse fytyra tė zbeta dhe njerėz tė rreckosur si mos mė keq.

    Mjerimin ekonomik t'atyre 14 vjetėve e tregon vetė gjendja demografike e Shqipėrisė, e cila mbeti e palėvizur rreth njė milioni frymėsh. Vdekėsia e fėmijėvet ishte e hatashme, dhe disa nga sėmundjet mė tė pėrhapura, si oftika e malaria, bėnin kėrdi. Mbi kėtė mjerim tė pėrgjithshėm, ngriheshin me elegancė vilat e njerėzve tė regjimit, dhe tė shtypnin veturat e tyre ndėrmjet Tiranės dhe plazhės sė Durrėsit. Nė shėrbim tė kapitalit italian dhe duke u shoqėruar me disa spekulatorė nga borgjezia, kėta, shtinė nė dorė tė gjitha burimet ekonomike tė vendit. Kishnje pėrshtypjen se shteti ishte diēka pėr t'u shfrytėzuar, pėr tė paguar rroga, pėr t'u rjepur nga ata qė e drejtonin, dhe jo pėr tė krijuar, pėr tė mirėsuar jetėn e popullit. Zogu interesohej sidomos pėr mbajtjen e qetėsisė, domethėnė pėr administratėn dhe forcat e armatosura; tė tjerat ishin gjėra tė dorės sė dytė pėr tė. Ministria e Ekonomisė s'ishte tjetėr veēse njė burokraci njerėzish tė papunė qė shkonin kohėn duke bėrė statistika tė thata dhe duke pirė duhan e kafe. Shumė ministri tė tjera nuk ishin mė aktive nga kjo. Buxheti i shtetit shpenxohej nė pjesėn mė tė madhe pėr ushtėrinė, administratėn dhe pallatin mbretėror. Nganjėherė bėhej demagogji shifrash kur caktohej buxheti nė fillim tė vitit financiar, duke iu lėnė ministrive t'Arėsimit dhe t'Ekonomisė Kombėtare shuma jo edhe aq t'ulėta. Por mė vonė bėhej njė transferim fondesh, nė mėnyrė tė pazhurmshme, prej buxhetit tė kėtyre dikastereve n'atė t'ushtėrisė dhe t'"Institutevet tė Larta", ku hante me lugė tė madhe pallati mbretėror.

    Edhe kur merrej ndonjė nismė pėr tė bėrė "punė tė mėdha", pėrfundonte si kanali i Kavajės. Shteti ndėrmori ndėrtimin e njė kanali pėr tė vaditur fushėn e Kavajės me ujėt e Shkumbinit. Por, kur ish bėrė gjysma e punės, u vu re se toka nuk kishte pjerrėsinė e duhur pėr tė lejuar rrjedhjen e ujit nėpėr kanalin. Atėhere ndėrmarrja u braktis, pasi humbėn 3 milionė franga ari. Si mund tė shpjegohej njė gabim i tillė me mjetet teknike tė kohės pėr matjen e pjerrėsisė? Nga pazotėsia e inxhenjerėvet shqiptarė? Nga sabotimi i inxhenjerėvet italianė? Gjuhėt e liga flisnin se ndėrmarrja ishte nisur me kėmbėnguljen e Abdurrahman Krosit pėr tė vaditur tokat e kėtij nė fushėn e Kavajės!...

    Lart nga 40% tė buxhetit tė shtetit (i cili pat qėnė ndėrmjet 25 e 32 milionė franga ari nė vit) shpenxohėshin pėr ushtėrinė, qė s'vlejti dhe s'mund tė vlente pėr asgjė tjetėr veēse pėr tė kėnaqur dėshirėn megalomane tė Zogut pėr uniforma e parada. Pastaj korrupsioni dhe abuzimet ishin ngjarje tė pėrditshme, por skandalet mbyllėshin kollaj kur bėhėshin prej "besnikėvet". Mbasi Zogu ishte fort i interesuar pas kapitalevet dhe grumbulloi pėr vehte shuma tepėr tė mėdha prej huas s'Italisė dhe t'ardhuravet tė vendit, nuk mund tė ndalonte tė tjerėt qė tė mos bėnin po ashtu. Shteti u kthye nė "pronė private" tė njerėzve tė regjimit. Kėta nisėn tė shisnin edhe nėpunėsitė, ose tė krijonin nėpunėsi tė panevojshme pėr farefisin e tyre. Kjo mėnyrė abuzimi u bė zakon sidomos nė kohėn e krizės sė madhe, kur papunėsia erdhi duke u shtuar, kur ēmimi i mallravet tė vendit ra pėrdhe, kur tregėtarėt po falimentonin njėri pas tjetrit dhe tregėtia zuri tė mblidhej nė disa duar; nė duart e atyre qė kishin ortakėri me njerėzit e regjimit, nė monopolet, nė kontrabandat doganore ose nė sipėrmarrjet e shtetit. Atėhere tregėtarė tė falimentuar e njerėz tė papunė i kishin sytė tė gjithė tek arka e shtetit pėr ndonjė nėpunėsi. Vetėm kjo kishte mbetur si i vetėmi burim, si e vetėmja shpresė pėr ata qė s'kishin se ku tė pėrpiqėshin gjėkundi, dhe numri i tė cilėvet shtohej pėrditė e mė tepėr. Po edhe arka e shtetit mbahej sidomos me thėrrimet e huas italiane. Nėpunėsit kishin zakonisht nga pesė a gjashtė rroga brenda. Kur Italia e pezullonte huan - pėr tė bėrė presion sa mė shumė mbi qeverinė e Tiranės - pat qėlluar qė disa nėpunės mbetėshin edhe tetė muaj pa rrogė. N'ato raste, pagesa iu bėhej m'e rregullt atyre qė kishin nė dorė administratėn dhe fuqitė e armatosura. Kurse nėpunėsit e degėvet tė tjera, sidomos n'Arėsim, shtrėngohėshin shpeshėherė t'ua shisnin rrogat me kambiale disa pasanikėve qė pėrfitonin. Pėr fshatarin ishte njė ėndėrr qė tė shkruhej "xhandar"; po edhe kėtė shkallė s'mund t'a arrinte aq lehtė pa i dhėnė nė disa raste dy-tri rroga ryshfet ndonjė "deputeti".

    Merret me mend se sa binte nė sy dhe se ē'pėrshtypje mund tė bėnte nė djalėrinė shkollare kontrasti ndėrmjet kėsaj gjendjeje dhe jetės tepėr luksoze tė njerėzve tė regjimit.

    Ky kontrast dhe depėrtimi pėrditė e m'i dukshėm i Italianėvet nė jetėn e vendit, pat krijuar njė frikė tė pėrgjithshme se "po na merr Italia". Pėrveē nė ndėrtimet botore dhe nė disa degė t'ekonomisė, Italianėt kishin ardhur si organizatorė t'ushtėrisė dhe tė djalėrisė paraushtarake, pėrpiqėshin tė hynin n'Arėsim, patėn hapur disa shkolla tregėtare dhe zejtarie. Ministri i Italisė nė Tiranė, Ugo Sola, dhe kryetari i misionit ushtarak italian, gjeneral Alberto Pariani, ushtronin njė autoritet tė dukshėm pranė qeverisė shqiptare kur ishte puna pėr tė mprojtur interesat e Italianėvet.

    Pėr tė qetėsuar Shqiptarėt, dhe ndoshta duke e kuptuar se kishte hyrė shumė thellė me Italinė, Zogu nisi tė merrte njė qėndrim pak mė tė pavarur. Nė Nėntor 1931, nuk pranoi qė tė pėrsėritej nėnshkrimi i paktit tė "miqėsisė dhe sigurimit", tė cilit i mbaronte afati n'atė vit. Por mbetej nė fuqi traktati ushtarak i "aliancės mprojtėse", i cili ishte pėr 20 vjet. Prandaj Italia, ndonėse e pakėnaqur prej kėsaj shtėmėngie tė Zogut, nuk e bėri ēėshtje. Ajo e dinte qė do t'a kishte nė dorė pėr sa kohė qė ky s'mund tė mbahej pa financat e asaj. Nė vitin 1930 kishte pasur njė deficit mė tė madh akoma nė buxhetin e shtetit Shqiptar. Tirana i ishte drejtuar Romės pėr njė ndihmė mė bujare. Mė 1931, qeveria italiane pranoi t'i jepte shtetit shqiptar nga ana e saj njė hua prej 100 milionėsh franga ari, me afat tė gjatė dhe pa interes. Huaja do tė jepej me kėste nga 10 milionė franga ari nė vit. Njėkohėsisht qeveria e Romės duhej tė merrte pėrsipėr detyrimet e shtetit shqiptar kundrejt Shoqėrisė SVEA.

    Mirėpo huaja prej 100 milionėsh dhe pa interes fshihte pas qėllime mė tė rėnda. Mė 1932, Mussolini i propozoi Zogut bashkimin doganor ndėrmjet Shqipėrisė dhe Italisė, pėrndryshe do t'i priste burimet financiare. Pak mė vonė paraqiti tė tjera kėrkesa pėr konēesione ekonomike, pėr njė kontroll mė tė plotė mbi ushtėrinė dhe financat e Shqipėrisė, pėr vendosje familjesh italiane nė fushat bujqėsore, pėr dėbimin e organizatorėve anglezė tė gjindarmėrisė dhe zėvendėsimin e tyre me instruktorė italianė, dhe prishjen e ēdo marrėveshjeje tregėtare me shtete tė tjerė. Zogu nuk pranoi asnjė nga kėto propozime qė kishin pėr qėllim t'a kėthenin Shqipėrinė nė njė krahinė t'Italisė. Por marrėdhėniet ndėrmjet dy vendevet erdhėn duke u ftohur. Pėr t'i bėrė ballė gjendjes sė vėshtirė financiare, Zogu filloi t'i kufizonte shpenximet e ushtėrisė. Lidhi gjithashtu disa marrėveshje tregėtare me Jugosllavinė dhe Greqinė pėr tė kundėr-balancuar presionin ekonomik t'Italisė. Por mjerisht, Jugosllavia dhe Greqia mbanin tė njėjtin qėndrim armiqėsor kundrejt Shqiptarėvet, si gjithmonė. Pasi pėrzuri nė Turqi nja 60.000 Ēamėr, Greqia vazhdoi t'ua bėnte jetėn skėterrė atyre qė kishin mbetur, pėr t'i detyruar qė t'iknin edhe ata. Nė tė njėjtėn mėnyrė sillej Jugosllavia kundrejt Kosovarėvet, duke vrarė krerėt e tyre dhe duke i shtrėnguar fshatarėt qė tė shpėrngulėshin. Mė 1929, Serbėt kishin vrarė Shqiptarin e kulluar At Shtjefėn Gjeēovin.

    Nė verėn e vitit 1932, u zbulua edhe komploti ose lėvizja e fshehtė e Vlorės, ku bėnin pjesė disa nacionalistė, shumica prej atij qyteti, me qėllim qė tė rrėzonin, ose mė mirė tė zėvendėsonin Zogun, pėr tė cilin mendohej se ishte shumė i sėmurė dhe mund tė vdiste. Njė vit mė parė, ky kish vajtur pėr t'u mjekuar nė Vienė, ku i qe bėrė edhe njė atentat prej tė mėrguarve politike. Komploti i Vlorės pasqyronte pakėnaqėsinė e pėrgjithshme tė Shqiptarėvet, shkaktuar prej gjendjes sė brendėshme dhe ndėrhyrjevet t'Italisė. Por njerėzit qė merrnin pjesė nė tė nuk ishin tė gjithė element i saktė, dhe kishte sigurisht ndonjė shtytje tė jashtėme prapa perdesė. Pas zbulimit, komplotistėt u kapėn dhe disa prej tyre u dėnuan me burgim tė rėndė.

    Nė Prill 1933, Zogu bėri shtetėzimin e shkollavet. Kjo masė kishte pėr qėllim sidomos t'i vinte njė kufi ndikimit italian nė Shqipėri. Pėrveē shkollavet italiane dhe atyre tė Grekofonėvet, u mbyllėn edhe ato tė klerit katolik, nė Shkodėr. Greqia u ankua nė Lidhjen e Kombevet dhe ēėshtja shkoi nė Gjyqin Ndėrkombėtar tė Hagės, i cili vendosi kundėr Shqipėrisė. Kėshtu, pas nja dy vjetėsh, kjo u detyrua t'ua hapte shkollat pėrsėri Grekofonėvet. Kurse Italia zemėrimin e saj e tregoi me ndėrprerjen e huas. Menjėherė pas shtetizimit tė shkollavet, Zogu pushoi nga shėrbimet lart nga 60 instruktorė ushtarakė italianė tė cilėt, bashkė me gjeneral Parianin, u larguan n'Itali.

    Ftohja e marrėdhėnievet me Italinė dhe pezullimi i huas e vėshtirėsuan mė shumė akoma gjendjen ekonomike: nėpunėsit mbetėn pa rroga, disa ndėrmarrje ndėrtimesh botore u ndėrprenė, papunėsia u shtua. Zogu desh tė gjente njė tjetėr mhėshtetje dhe provoi t'afrohej me Francėn, kundėrshtarja e Italisė. Po edhe ajo, pėr t'i dhėnė njė hua, paraqiste kushte jo mė pak tė rėnda nga t'Italisė fashiste. N'atė gjendje ekonomike ku ishte katandisur Shqipėria, pas dhjetė vjet abuzimesh e shpenximesh tė kota pėr ushtėri e salltanete, nuk i kish mbetur asnjė rrugė-dalje. Mussolini desh tė pėrfitonte prej ngushticės sė shtetit shqiptar dhe i vazhdoi presionet. Porsa mori vesh se Zogu kish nisur pėrēapjet pėr t'u afruar me Francėn, provoi t'a trembte me anėn e forcės. Nė Qėrshor 1934, njė pjesė e flotės italiane e pėrbėrė prej 22 luftanijesh erdhi e qėndroi pėrpara Durrėsit, pa i bėrė asnjė paralajmėrim qeverisė shqiptare. Zogu e kuptonte se n'atė kohė Italia nuk ishte nė gjendje tė prishte ekuilibrin nė Mesdhe, prandaj nuk u tremb nga ato profka. Iu drejtua Anglisė dhe Francės, tė cilat i kėrkuan shpjegime Italisė. Mė nė fund ēėshtja u rregullua miqėsisht dhe flota italiane u tėrhoq. Por marrėdhėniet ndėrmjet dy vendevet mbetėn akoma tė ftohta me gjithė pėrpjekjet qė bėri qeveria shqiptare pėr t'i ndrequr. Mbasi shteti shqiptar s'kish mundur tė krijonte asnjė bazė ekonomike dhe arkat e tija ishin bosh, s'mund tė mbahej mė kėmbė pa u pėshtetur nė ndihmėn financiare t'Italisė.

    Shqipėria nuk mori pjesė nė Lidhjen Ballkanike, pakti i sė cilės u nėnshkrua n'Athinė prej Greqisė, Turqisė, Jugosllavisė dhe Rumanisė, nė Shkurt 1934. Dhe s'kish sesi tė merrte pjesė, mbasi pakti ballkanik kishte mė fort njė qėllim mprojtjeje kundrejt Italisė fashiste me tė cilėn Shqipėria qėndronte e lidhur. Po edhe ky shkak sikur tė mos ishte, ndėrmjet Shqipėrisė, nga njėra anė, Jugosllavisė dhe Greqisė, nga tjetra, kishte shumė vėshtirėsi afrimi.

    Mė 1935, ngjau njė trubullirė m'e bujėshme nga komploti i Vlorės, e cila u quajt "kryengritja e Fierit". Kjo e tregoi mė haptas akoma pakėnaqėsinė e pėrgjithshme kundrejt regjimit Zogist. Sepse n'atė lėvizje ishin lidhur elemente tė ndryshėm prej gjithė Shqipėrisė: nacionalistė tė vjetėr, djem tė rinj enthusiastė, po edhe disa komunistė, si edhe borgjezė e bejlerė tė mėdhenj. Organizimi ishte bėrė keq, me anė pėshtėllitjesh vesh mė vesh; shumė nga pjesėmarrėsit nuk dinin se ku ishte kreu i punės dhe ēdo tė bėhej pas pėrmbysjes sė Zogut. Ėshtė e vėshtirė tė besohet qė tė mos ketė pasur edhe kėtu shtytje nga jashtė, tė paktėn tek disa nga krerėt e mėdhenj. Por mbasi edhe kjo lėvizje kishte formė komploti, dėshtoi si tė tjerat. Mė 14 Gusht, ngriti krye vetėm gjindarmėria e Fierit, e cila arrestoi nėnprefektin dhe vrau gjeneral Gilardin tek udhėtonte pėr nė Vlorė. Me gjindarmėrinė u bashkua njė pjesė djemuri dhe popull prej rrethit tė Fierit. Nė Skrapar u ngrit Riza Cerova, i cili ishte kthyer disa muaj mė parė prej mėrgimit, ku qe bėrė komunist. E shumta e atyre qė ishin lidhur gjoja me lėvizjen, nga borgjezia dhe bejlerėt, nuk luajtėn vendit. Kėshtu kryengritėsit e Fierit arritėn vetėm gjer nė Lushnje, dhe aty u thyen prej fuqivet qeveritare. Riza Cerova desh t'arratisej nė Jugosllavi, por u vra malevet. Kryengritja u shtyp brenda 24 orėsh dhe u bėnė shumė arrestime, sidomos nė qarkun e Beratit dhe nė rrethin e Fierit. Disa nga tė burgosurit u torturuan keq dhe shumė prej tyre u dėnuan me vdekje e burgime tė rėnda. Por u pushkatuan me njėherė, pa kaluar fare nėpėr gjyq 11 gjindarmėt e Fierit qė kishin filluar kryengritjen. Kurse pėr tė dėnuarėt e tjerė pati ndėrhyrje e protestime nga organizata ndėrkombėtare tė jashtėme e deri nga Lidhja e Kombevet. Ēėshtja bėri bujė nė botė. Kėshtu Zogu u detyrua tė mos e zbatonte dėnimin me vdekje pėr tė tjerėt "pėrveē 11 gjindarmėvet qė ishin pushkatuar".

    Kryengritja e Fierit e tronditi mjaft gjendjen e Shqipėrisė pėrbrenda, aq sa Zogu mendoi pėr njė ēast tė ndėrronte udhė. E mėnjanoi skuadrėn e vjetėr dhe emėroi njė qeveri tė re, "liberale", nėn kryesinė e Mehdi Frashėrit. Duke e marrė punėn me optimizėm siē e kishte zakon, Mehdi Beu premtoi se do tė spastėronte administratėn, do t'a lironte popullin nga frika e gjindarmėrisė "gogol" dhe do t'a bėnte Shqipėrinė shesh me lule. Filloi tė sillte disa njerėz tė rinj nėpėr pozita me rėndėsi, desh t'ekuilibronte buxhetin e shtetit dhe balancėn e tregėtisė sė jashtėme, por me se? Sidoqoftė gjithkush nisi tė merrte frymė mė lirisht, shtypi filloi tė shante "skuadrėn e vjetėr" dhe tė ngrinte Zogun me lėvdata gjer nė qiell, disa djemuri vunė menjėherė nė qarkullim ideologjinė e "diktaturės sė ndritur". Ky enthusiazėm ishte si njė dehje e pėrkohshme, dhe s'mund tė shkonte gjatė pėr dy arėsye: e para, as Zogu as regjimi i tij s'mund tė ndėrronin natyrė, mbasi ishin ngritur dhe s'mund tė mbahėshin veēse mbė njė sistem bajraktarist. E dyta, Shqipėria n'atė kohė ishte varfėruar aq fort pėrbrenda sa qė s'mund tė mbahej pa njė ndihmė financiare tė jashtėme, dhe kėtė s'mund t'ia jepte veēse Italia, kundrejt konēesionesh tė tjera ekonomike qė mund tė merrte. Prandaj edhe Mehdi Beu s'gjeti dot rrugė tjetėr pėrveē asaj qė ēonte nė Romė.

    Qysh pėrpara kryengritjes sė Fierit, Zogu kish nisur t'i pėrulej pėrsėri Italisė, i shtrėnguar prej nevojave financiare. Nė Shkurt 1935, Mussolini i dha qeverisė shqiptare njė ndihmė prej 3 milionėsh franga ari pėr tė plotėsuar disi deficitin e buxhetit. Pastaj i bėri edhe disa ndihma tė tjera tė vogla, por duke shtrirė pėrsėri kontrollin mbi ushtėrinė shqiptare. Nė verėn e atij viti, Tirana kishte nisur bisedimet me Romėn pėr t'u kthyer nė miqėsinė e mėparshme, duke lypur ndihma gjithmonė mė tė mėdha. Bisedimet i vazhdoi dhe i pėrfundoi qeveria e Mehdi Frashėrit, nė Mars 1936. Sipas marrėveshjevet tė reja qė u nėnshkruan mė 19 t'atij muaji, Italia i jepte Shqipėrisė disa hua tė tjera, i falte ato qė i kish dhėnė gjatė vjetėvet 1931-1932 nė bazė tė huas sė 100 milionėvet e cila u anulua, dhe pezullonte pėr pesė vjet detyrimet e shtetit shqiptar kundrejt Shoqėrisė SVEA. Por nga ana tjetėr, e shtrinte mė tutje akoma kontrollin mbi ekonominė shqiptare dhe ruante pozita tė privilegjuara nė tregėtinė: mė tė shumtat e importimevet Shqipėria do t'i bėnte prej Italisė, kurse kjo blinte vetėm disa lloje e sasi tė kufizuara nga prodhimet shqiptare, nėpėrmjet tė shoqėrisė bujqėsore-tregėtare italiane EIAA. Italia do tė dėrgonte pėrsėri organizatorė ushtarakė dhe inxhenjerė pėr ndėrtimin e disa rrugėve me karakter strategjik. Parashikohej zgjerimi i skelės sė Durrėsit pėr t'a bėrė tė pėrshtatshme pėr shkarkime tė mėdha, nė pėrputhje me planet strategjike t'Italisė.

    Me kėto marrėveshje tė reja, gjendja financiare e regjimit tė Zogut u pėrmirėsua disi pėrkohėsisht, por dara italiane u shtrėngua mė shumė akoma rreth Shqipėrisė.

    Kur Zogu zgjodhi Mehdi Frashėrin pėr tė formuar qeverinė, pati dy qėllime: pėr tė qetėsuar gjendjen e brendėshme, mbasi Mehdi Beu shikohej si atdhetar liberal e pėrparimdashės, dhe pėr t'ia ngarkuar kėtij pėrgjegjėsinė e marrėveshjevet tė reja me Italinė, si zėdhėnės i rrymavet nacionaiste e pėrparimtare. Kur Mehdi Beuia kreu kėto dy shėrbime dhe Zogu, prej lidhjevet tė reja me Italinė, e ndjeu vehten mė tė sigurtė, nuk kish mė nevojė tė shurdhohej prej llomatitiesh "liberale" tė cilat ai s'mund t'i dėgjonte. Prandaj, me shtytjen e tij, parlamenti hodhi poshtė njė projekt-ligj tė parėndėsishėm tė qeverisė duke mos i dhėnė kėsaj votėbesimin. Atėhere qeveria e Mehdi Beut dha dorėheqjen, mė 7 Nėntor 1936, dhe Zogu, duke ua prerė kėngėn nė gojė koristėve tė "diktaturės sė ndritur", solli nė fuqi "skuadrėn e vjetėr": Koēo Kotėn, Musa Jukėn dhe shokėt e tyre.

    Nė Maj 1937, Et-hem Totua, ish-ministėr i Punėve tė Brendėshme nė qeverinė e Mehdi Frashėrit, ngriti krye nė Delvinė e Gjirokastėr, i mori kėto dy qendra me ndihmėn e gjindarmėrisė, si edhe Tepelenėn, dhe iu nis Vlorės. Por u shpartallua prej forcavet qeveritare dhe u vra. I vėllaj i tij, Ismeti, ideologu i "diktaturės sė ndritur", u kap, u dėnua me vdekje dhe u var.

    Mė tė shumėt e kundėrshtarėvet tė Zogut, pėrbrenda, ose tė pakėnaqurit, shpresonin tek t'arratisurit politikė pėrjashta, tė cilėt fantazia popullore i kishte idealizuar. Kurse kėta s'kishin asgjė nga cilėsitė ose zotėsitė qė iu vishte aq bujarisht pėrfytyrimi i popullit. Dhe e treguan mė 1924 se sa vlenin. Kur e lanė Shqipėrinė nga frika e Zogut, u ndanė nė dy-tri grupime. Pjesa e tė rinjvet tė Shoqėrisė Bashkimi, me Fan Nolin nė krye, anoi nga komunizmi, nga Rusia sovietike, dhe formoi nė Vienė, nė Mars 1925, Komitetin Nacional-Revolucionar, ose KONARE-n, siē u quajt shkurtimisht, nėn kryesinė e Fan Nolit. Kėta hynė menjėherė nė lidhje me Federatėn Komuniste Ballkanike dhe me Kominternin. Zunė pastaj tė futėshin mė ēdo birucė ku kishte punėtorė ose studenta shqiptarė pėrjashta pėr tė bėrė propagandė komuniste. Disa prej tyre si Llazar Fundua, Sejfulla Malėshova, Riza Cerova etj., shkuan pėr haxhillėknė Bashkimin Sovietik. Pjesa tjetėr e tė mėrguarve politikė, "nacionalistė", "demokratė" a thuaju si tė duash, u ndanė mė dysh sipas shtetit tė jashtėm qė zgjodhėn pėr patron: me Jugosllavinė ose me Italinė. Ata qė zgjodhėn Jugosllavinė dhe qė paguhėshin me rroga muajore prej kėsaj, si Qazim Koculi, Ali Kėlcyra etj., formuan "Bashkimin Kombėtar", me qendrėn nė Paris. Tė tjerėt qė paguhėshin prej Italisė kishin nė krye Mustafa Krujėn, agjentin e pėrhershėm tė Romės. Kėta ishin kthyer pėrgjithėsisht nė politikanė kafenesh dhe i mbanin veshėt pėrpjetė se kush po e pėrzinte Zogun prej Shqipėrie, Jugosllavia apo Italia, pėr t'i futur kėta si bash-veqilė nė Tiranė.

    Po edhe KONARE-ja nuk i kishte punėt fort mirė. U mundua ca kohė tė mbante nė krye Fan Nolin, si njė "figurė", por ky nuk para iu shtrohej parimevet politike. Kur pati nevojė pėr tė holla nė njė rast sėmundjeje, i kėrkoi Zogut telegrafisht, pasi kishte derdhur kundėr tij gjithė ato sharje nėpėr vjersha satirike. Kėtu s'bėri ndonjė mėkat tė madh, sepse mė mirė qė i kėrkoi Zogut se sa Jugosllavisė ose Italisė. Por m'e keqja ishte se, mbasi iu lut Zotit ca kohė pėr Zogun I nė kishat shqiptare t'Amerikės, disa vjet mė vonė, po n'ato kisha dhe pėrpara atyre besnikėve, krahasonte Enver Hoxhėn me Krishtin! Kėshtu e kishin kėta shkrimtarė! A nuk u bė Faik Konitza me Esad Toptanin, mė 1913, sepse urrente Ismail Qemalin? Mė pastaj, pasi derdhi edhe ai shumė tė palara kundėr Zogut, u bė ministri i tij n'Amerikė.

    Pra, pas ca kohe KONARE-ja u shkatėrrua dhe vendin e saj e zuri "Komiteti i Ēlirimit Nacjonal", qė kishte shpirt e zemėr Halim Xhelon. Ky pati mundur tė hynte fshehtazi edhe nė Shqipėri. Prej vitit 1929, "Komiteti i Ēlirimit Nacjonal" bėnte pjesė nė Komitetin e Federatės Komuniste Ballkanike. Nga komunistėt shqiptarė nė mėrgim, mė tė diturit ishin Sejfulla Malėshova dhe Llazar Fundua. Ky i dyti, mbasi e pa se ē'ishte praktikisht komunizmi nė Rusi, ndėrroi pikėpamje dhe u kthye nė Shqipėri, i falur, disa muaj pėrpara pushtimit fashist, me qėllim qė tė bashkėpunonte me demokratėt nė mprojtjen e atdheut dhe, natyrisht, nė zhvillimin shoqėror, ekonomik e kulturor tė vendit. Ishte njeri i zgjuar, i ēiltėr nė mendime dhe me kulturė tė gjerė. Pėr fat tė keq, komunistėt e kapėn dhe e vranė mė 1944. Halim Xhelua vdiq nė njė spital nė Belgjikė. Njė nga ata qė u bėnė pėrhapėsit e idevet komuniste nė Shqipėri ishte Ali Kelmendi, i cili u mundua tė fuste farėn e keqe mė ēdo birucė ku kishte ndonjė grupth tė vogėl punėtorėsh. Idetė komuniste, si njė pėshtjellim i mjegullt, nisėn tė pėrhapėshin edhe nė djalėrinė shkollare. Disa prej tė rinjve shqiptarė, si Mehmet Shehu, Asim Vokshi etj., shkuan prej Italie si vullnetarė nė luftėn civile tė Spanjės, nė radhėt e brigadės ndėrkombėtare "Garibaldi", pėr tė ndihmuar anėn komuniste.

    Ndėrkaq, n'Evropė po ngjanin lėkundje. Nė Gjermani, mė 1933, kish ardhur nė fuqi Hitler-i me Partinė Nazi, qė i theu njėrėn pas tjetrės konditat e traktatit tė Versailles-ės, bėri riarmatimin e Gjermanisė dhe krijoi njė rrezik tė vėrtetė pėr Evropėn. Mbasi fashizmi e nazizmi ishin e njėjta "ideologji", filloi menjėherė afrimi ndėrmjet Italisė dhe Gjermanisė, qė u bė fare i ngushtė me aliancėn e nėnshkruar ndėrmjet dy shtetevet, nė Tetor 1936, dhe me krijimin e boshtit Berlin-Romė.

    Duke menduar se i erdhi koha pėr tė themeluar njė perandori koloniale, Italia fashiste sulmoi Abisininė nė Tetor tė vitit 1935 dhe e pushtoi nė Maj 1936. Kėshtu Viktor-Emmanuel-i III u bė edhe perandor i Ethiopisė. Mandej Italia erdhi duke e zgjeruar veprimtarinė e saj nė Ballkan. Nė Mars 1937, ministri italian i Punėve tė Jashtėme, Galeazzo Ciano, i dhėndėrri i Duce-s, bėri njė vizitė nė Belgrad dhe nėnshkroi me qeverinė jugosllave njė pakt miqėsie. E shtrėnguar ndėrmjet Gjermanisė dhe Italisė, Jugosllavia po shkėputej nga rrethi i politikės frėnge pėr t'u afruar me Romėn dhe Berlinin. Ndėrmjet Ciano-s dhe kryeministrit jugosllav, Millan Stojadinoviē-it, u bisedua sigurisht edhe pėr ēėshtjen e Shqipėrisė. Duket se Jugusllavia nuk e kundėrshtoi, ose nuk kish fuqi t'a kundėrshtonte, ndėrhyrjen e mėtejshme t'Italisė nė Shqipėri, por, nė rast tė njė pushtimi, donte edhe ajo pjesėn e saj. Nė verėn e vitit 1937, u nėnshkrua edhe njė marrėveshje jugosllavo-turke, e cila pėrmbante shpėrnguljen nė masė tė Kosovarėvet pėr nė Turqi. Por kėtė pikė tė marrėveshjes nuk pranoi t'a zbatonte Qemal Ataturku.

    Italia u pėrpoq tė mbante njė politikė miqėsore edhe me Greqinė, ku ishte vendosur diktatura fashiste e Metaksajt. Nė kėtė mėnyrė, Mussolini po pregatiste pushtimin e Shqipėrisė.

    Nė faqet e mėsipėrme, kemi parė sesi veproi Zogu, sesi Shqipėrinė e pėrdori mė fort si njė mjet pėr ambicjet e tija dhe, bashkė me rrethin e vet tė dobėt, shtetin shqiptar e pėrdorėn si njė pronė tė tyren. Kemi thėnė gjithashtu, nė fillim tė kėsaj kaptine, se Zogu, sikur tė kishte qėnė njė udhėheqės i madh, i frymėzuar nga dashuria e krijimit dhe e lartėsimit tė popullit shqiptar, mund tė kish gjetur elemente pėr tė formuar njė rreth tė shėndoshė, se i tėrė kombi nuk ishte njė kalbėsirė. Por mbasi Zogu nuk qėlloi i asaj natyre, duhet thėnė haptazi se as populli shqiptar, nė tėrėsi, nuk ishte i asaj lartėsie sa tė vetqeverisej me mėnyrat demokratike qė kanė zėnė vend nė botėn e qytetėruar tė Perėndimit pas njė evolucioni shumė tė gjatė. E pamė sesi, prej vitit l9l3 e gjer me 1937, (pėrveē vitit 1920 ku Shqiptarėt, nga frika e copėtimit, treguan njė solidarėsi tė vėrtetė kombėtare) s'shihej as dėgjohėj tjetėr veēse trubullime, kryengritje, ēohu ai kundėr kėtij, pikėrisht si nė kohėn e Turqisė, kur ēdo krahinė, ēdo bajraktar, ēdo kapedan, ishte njė shtet mė vehte. Prandaj, nė kushte tė kėtilla, t'ia hedhish tė gjithė pėrgjegjėsinė e fatkeqėsivet kombėtare njė njeriu tė vetėm - dhe ky njeri tė jetė Zogu - nuk na duket gjykim historiani. Zogu ka pėrgjegjėsitė e tija, po edhe kombi shqiptar, nė pėrgjithėsi, kishte mungesat e tija, tė cilat nuk ishin mė tė vogla. Dhe mbasi ēdo populli i vjen njė regjim pas kokės sikurse ēdo njeriu qė i vjen njė kėsulė, duket se populli shqiptar nė tėrėsi, nuk ishte i pjekur pėr njė regjim mė tė mirė. Dhe kjo jo pėr mungesė energjie, zgjuarėsie e cilėsish morale, po pėr shkaqet historike qė kemi treguar gjatė kėtij studimi. Shqiptarėt, nė pėrgjithėsi, kishin mbetur ndoshta populli mė anarkik i Evropės, popull qė s'pranonte asnjė autoritet shtetėror, dhe botėkuptimi i tė cilit me shumė vėshtirėsi mund tė delte pėrtej rrethit tė krahinės tė fisit a tė bajrakut. Kujtonin se qeveritė dhe regjimet politike duhėshin ndėrruar sipas fantazisė sė secilit, me aq lehtėsi sa ē'mund tė ndėrrohet kėmisha. Ēdo bajraktar qė ēonte mė kėmbė 300 veta, ēdo oficer qė mund tė bėnte me vehte 20 gjindarmė, kujtonte se ishte mjaft i fortė pėr tė marrė nė dorė Tiranėn dhe shtetin. Dhe gati tė gjitha ato qė kemi quajtur "kryengritje" kanė qėnė tė kėsaj natyre. Kjo papjekuri politike, kjo gjendje fatkeqe e atij populli tė mjerė, pas zogizmit, solli komunizmin. Prandaj, pėrveē pėrgjegjėsivet historike qė Zogut mund t'i ngarkohen edhe prej brezavet t'ardhshėm, kur tė jenė shuar pasionet e kohės sonė, le tė shikojmė nėse regjimi i tij mund tė ketė pasur edhe ndonjė anė pozitive.

    Ana pozitive e regjimit tė Zogut ėshtė se, mirė, keq, gjatė atyre 14 vjetėve i dha Shqipėrisė formėn e njė shteti tė pėrqendruar, me njė administratė tė rregullt dhe me njė gjindarmėri t'organizuar mirė, e detyroi njė pjesė tė Shqiptarėvet t'iu nėnshtrohej ligjevet, dhe, me anėn e ca rrugėve qė u ndėrtuan (qoftė edhe pėr interesat strategjike t'Italisė), me ca shkolla qė u hapėn, me shėrbimin ushtarak tė detyruar, me pjesėmarrjen e Shqiptarėvet tė ēdo feje e tė ēdo krahine nė vepėrimet e ndryshme tė bashkėsisė shtetėrore, u krijuan lidhje kombėtare mė tė forta, u ngul nė mendjen e gjithkujt se Shqipėria duhej tė pėrbėnte njė tėrėsi, si shtet i pavarur. Administrata shtetėrore e qiti jashtė ligjit zakonin e ahmarrjes dhe tė mbajtjes s'armėvet; u vu kudo njė farė disipline. Me gjithė kryengritjet qė u bėnė njėra pas tjetrės, qetėsia u mbajt mirė, sepse Zogu ishte i zoti pėr atė punė. Por nuk mund tė thuhet se ky rregull mbretėroi mė ēdo anė tė Shqipėrisė. Administrata e pėrqendruar pati fuqi pothuajse vetėm nėpėr ato krahina qė ishin mėsuar deri diku tė njihnin autoritetin e shtetit. Kurse nė disa malėsi tė veriut qetėsia u mbajt duke iu paguar rroga "kreshnikėvet", tė cilėt shpeshėherė ishin qeveri mė vehte nėpėr krahinat e tyre, vrisnin pėr gjaqe e punė tė tjera sa iu donte zemra, dhe nėpunėsit e administratės shtetėrore qėndronin n'ato vise si "jallan shahitė". Pėr t'i dhėnė Shqipėrisė tiparet e njė shteti evropian, Zogu vuri nė fuqi kodin penal sipas atij t'Italisė, nė Jenar 1928, kodin civil sipas ligjevet napoleoniane, nė Prill 1929, dhe kodin tregėtar sipas modelevet tė Francės dhe t'Italisė, nė Prill 1932.

    Ndonėse gjatė regjimit tė Zogut u krijuan, siē thamė, lidhje kombėtare mė tė forta, n'anėn shoqėrore dhe tė mendimeve politike kundėrshtimet u acaruan mė shumė akoma ndėrmjet sė vjetrės dhe sė resė, ndėrmjet pėrfitonjėsve dhe tė shfrytėzuarve, duke sjellė njė pėshtjellim ndjenjash e idesh, nga i cili s'mund tė delte veēse komunizmi.

    Nė fushėn e kulturės dhe t'arėsimit, nuk mund tė thuhet se s'u bė asgjė gjatė regjimit tė Zogut, por mjerisht jo aq sa duhej dhe sa kishte mundėsi tė bėhej. U hapėn disa shkolla tė mesme e qytetėse, si edhe njė numėr filloresh, pėr djem e vajza, por mė tė shumėt e katundevet nuk kishin. Mungonin gjithashtu librat shkollore, tė cilat hartohėshin dhe shtypėshin me njė rithmė tė ngadaltė. Arėsimtarėt pėrgjithėsisht punonin mirė dhe mundohėshin tė bėnin dicka, por mungonte shtytja, ndihma e shtetit dhe organizimi. Me shtrirjen qė kanė marrė degėt e ndryshme tė diturisė nė kohėt tona, nuk mund tė bėhet gjė e madhe pa njė punė t'organizuar dhe tė drejtuar prej institutesh tė larta kulturore. Dhe mbasi kėto institute mungonin nė Shqipėri, atė nismė duhej t'a merrte shteti. Duhej themeluar pikėsėpari njė institut i lartė albanologjie, pėr tė hedhur bazat e kulturės kombėtare n'anėn e gjuhėsisė, tė letėrsisė, tė historisė, pėr tė hartuar librat shkollore tė degėve tė ndryshme tė diturisė, pėr t'a ngritur mendimin shqiptar nė rrafshin akademik. Sigurisht, pėr kėtė lloj pune duhėshin mjete, dhe shteti shqiptar nuk ishte i pasur. Por nė krahasim me shpenximet e kota qė bėhėshin pėr ushtėrinė, pėr lukse e salltanete, kjo punė edhe kish pėr tė kushtuar mė pak, edhe do t'ishte fort e dobishme. Se s'mund tė ketė kombėsi pa njė shpirt kombėtar, dhe s'mund tė ketė shpirt kombėtar pa njė kulturė tė lartė kombėtare qė tė qėndrojė nė gjuhėn e mėmės, nė njė gjuhė tė punuar me kujdes, ku tė derdhet me njė rrjedhje tė natyrshme i tėrė thesari i fjalėvet dhe i shprehjevet t'ėmbėla tė saj. Ndjenja e sė mirės, pėrfytyrimi i sė bukurės, mendimet e larta, nuk mund tė thithen e tė zhvillohen plotėsisht veēse nėpėrmjet tė gjuhės amtare. Duke mos pasur shkolla tė larta, shteti dėrgonte disa studentė me bursė nėpėr universitete t'Evropės. Bursat jepėshin zakonisht me anėsi pėr farefisin e njerėzvet tė regjimit, dhe rrallėherė bazohėshin nė zotėsinė e studentėvet.

    Sa pėr krijimet letrare gjatė regjimit tė Zogut, u botuan disa gjėra tė kėndshme dhe u tregua njė farė kujdesi pėr pastėrimin e gjuhės, por nuk mund tė thuhet se kemi kryevepra t'asaj periudhe. Ndonėse letėrsisė patriotike tė Rilindjes i kishte kaluar koha, disa shkrimtarė vazhduan akoma mbi ato thema, ose mbi thema tė historisė kombėtare, por pa iu dhėnė dot kėtyre kuptimin e kohės. Disa tė rinj deshėn t'imitonin symbolizmin si edhe romantizmin e letėrsive evropiane, me ca dashuri melankolike e psherėtima nė dritė tė hėnės. N'atė kohė, jeta familjare e shoqėrore e Shqiptarėvet paraqiste kundėrshti (kontradikta) tė pėrditshme ndėrmjet mendėsisė sė vjetėr dhe idevet tė reja, ku mund tė merrėshin thema interesante pėr dramin dhe romanxin. Por nė kėtė lėmė prodhimi nuk kemi veēse disa novela dhe ndonjė poezi humoristike. Si letėrsi tė njė karakteri shoqėror, kemi aty-kėtu disa pėrshkrime tė skamit e tė mjerimit ku rrihej e pėrpiqej populli i varfėr, i shfrytėzuar prej pasanikėvet. Ndonėse kjo mėnyrė shkrimi frymėzohej prej ideve komuniste, i pėrgjigjej sė vėrtetės n'atė kohė, dhe pėrmban ndjenja tė prekshme. Por nuk pati krijime me tė vėrtet origjinale, as n'anėn e pėrfytyrimit tė lartė artistik, as n'anėn e ngritjes s'idevet nė njė botėkuptim epėror me ngjyrimet e mendėsisė sė Shqiptarit. Kėshtu mendimi i Shqiptarėvet, si gjatė shekujvet, mbeti rob i propagandavet tė jashtėme, dikur fetare, dhe tani "ideologjike". Me tė vėrtet Shqiptarėt e gjorė, siē ndahėshin dikur nė tė krishterė e myslimanė, nisėn tė frymėzohėshin tani ose prej "ideologjisė" fashiste, ose prej asaj komuniste, pa e vrarė mendjen asnjė ēast se qė tė dyja kėto s'ishin tjetėr veēse propaganda imperialiste tė disa fuqive tė mėdha, tė cilat donin tė hanin edhe Shqipėrinė, siē u provua mė vonė.

    Zogu dhe rrethi i tij ndjenin njė frikė instinktive kundrejt kulturės, mbasi kėt' armė s'e kishin ata vetė. Mandej e kuptonin ndoshta se mėnyra e qeverimit tė tyre nuk pajtohej me idetė e reja qė vinin prej kulturės sė kohės. Prandaj nuk i dhanė njė pėrkrahje me shpirt zhvillimit kulturor tė vendit, dhe ēdo mendim tė ri e quanin komunist. Por nuk mund tė thuhet se pėrdorėn masa tė rrepta pėr tė penguar zhvillimin e kulturės ose pėr t'imponuar njė "ideologji", si nė Gjermani, Itali e gjetkė. Ata ndaluan vetėm rrahjen e lirė t'idevet politike, botimet e theorivet ose tė propagandės komuniste dhe ēdo kritikė qė mund t'i bėhej regjimit tė Zogut.

    Por kėto masa ndalimi bėnin efektin e kundėrt, sepse idetė e reja gjenin gjithmonė rrugė se nga tė hynin, me anėn e libravet tė shkollės dhe nėpėr kulturėn evropiane pėrgjithėsisht, e cila depėrtonte nga tė gjitha marrėdhėniet me botėn e Perėndimit. Prandaj do tė kishte qėnė shumė mė mirė sikur mendimet e reja t'ishin rrahur nė dritė tė lirė, se sa tė merrėshin nė njė mėnyrė tė rrėmujėshme, pa kritikė, prej grupthe fanatikėsh, nėpėr biruca. Sepse idetė qė thithen fshehurazi, merren gjithmonė shtrembėr.

    Kishte mandej njė kundėrshti tė dukshme, tė pėrditshme, ndėrmjet abuzimevet orientale tė regjimit, tė cilat binin fort nė sy nė njė vend tė vogėl si Shqipėria, dhe idevet ose aspiratavet qė brezit tė ri i vinin prej kulturės perėndimore. Kėshtu ndėrmjet regjimit zogist dhe brezit tė ri u krijua njė hendek i pakapėrcyershėm, ishin si dy botė tė ndara qė s'i lidhte asnjė urė bashkimi. Shumica e madhe e tė rinjvet e kishin pėr turp tė tregonin ndjenja simpathie pėr regjimin, deri edhe njė pjesė e atyre qė ishin bij ministrash ose "besnikėsh" dhe qė pėrfitonin prej tij. Ky ishte ndoshta dėmi m'i madh qė i pruri regjimi i Zogut Shqipėrisė dhe qė pati, siē do t'a shohim, pasoja tė tmerrshme.

    Nėse Zogu nuk u tremb nga demostrata e flotės italiane pėrpara Durrėsit, nė Qėrshor 1934, punėt kishin ndryshuar nė Prill 1939. Hitleri e kish pėrmbysur ekuilibrin e Evropės, me aneksimin e Austrisė mė 13 Mars 1938, me copėtimin e Ēekosllovakisė nė Shtator t'atij viti dhe me pushtimin e plotė tė Bohemisė e tė Moravisė, nė Mars 1939. N'ato kushte, as Italia nuk mund tė mbetej pa u shtrirė mė ndonjė anė, sidomos tani qė nga veriu po ndjente peshėn e Gjermanisė, e cila i kishte ardhur nė Brenner. Dhe ana nga mund tė shtrihej, ishte Shqipėria. Tre muaj pas aneksimit t'Austrisė prej Gjermanėvet u bė njė takim i dytė ndėrmjet Kontit Ciano dhe kryeministrit tė Jugosllavisė, Stojadinoviē-it, nė Venetik, mė 18 Qėrshor 1938. Ky takim kishte pėr qėllim tė forconte miqėsinė italo-jugosllave, domethėnė tė siguronte qėndrimin mėnjanė tė Jugosllavisė nė rast se Italia do tė pushtonte Shqipėrinė. Kryeministri jugosllav ia pėrsėriti edhe njėherė Kontit Ciano se ēėshtja e Shqipėrisė nuk kishte njė rėndėsi t'atillė sa tė prishte marrėdhėniet e mira ndėrmjet dy shtetevet dhe se Jugosllavia ia njihte Italisė pozitėn e privilegjuar mbi atė vend. Por megjithatė, kėrkonte edhe pėr vehte njė copė nga ana e veriut, nėqoftėse Italia do t'a pushtonte Shqipėrinė ushtarakisht. Pėr kėtė qėllim u pėrqėndruan fuqi jugosllave rreth kufijve tė Shqipėrisė dhe, nė Shtator 1938, ministri i Jugosllavisė nė Tiranė i njoftonte ministrit shqiptar tė Punėve tė Jashtėme se, nė rastin e njė pushtimi tė Shqipėrisė nga trupat italiane, duhej tė merrte edhe Jugosllavia, pėr sigurimin e saj, disa krahina nė veri.

    Por me synimet e mėtejshme tė Gjermanisė n'Evropėn qendrore, Jugosllavia e ndjeu vehten nė rrezik ndėrmjet fuqivet tė Boshtit; dhe nisi t'a ulte ca mė shumė qėndrimin e saj kundrejt Italisė. Pėrpara se tė pranonte planin e Kontit Ciano pėr njė vepėrim ushtarak nė Shqipėri, Mussolini u mendua fort, nga frika se mos i jepte shkak Gjermanisė pėr tė zbritur nė Ballkan. Por nė Jenar 1939 e ndau mendjen, dhe Konti Ciano shkoi pėrsėri nė Belgrad, ku qėndroi prej 18 gjer mė 23 t'atij muaji, pėr t'a biseduar ēėshtjen mė gjatė me kryeministrin jugosllav, Millan Stojadinoviēin. Sa pėr Greqinė, Italia s'e fuste fare nė llogari. Stojadinoviēi qėndronte gjithnjė nė mendimin se zgidhja m'e mirė e problemit tė Shqipėrisė do t'ishte copėtimi, siē shkruante Konti Ciano. Jugosllavia kėrkonte Shkodrėn dhe malin e Taraboshit, kurse Italia i premtonte asaj pėrkrahjen pėr tė dalė nė Selanik dhe ndonjė ndryshim tė vogėl nė kufijtė e Shqipėrisė, duke i lėnė natyrisht edhe dorė tė lirė pėr tė ēkombėtarizuar Shqiptarėt e Kosovės. Selaniku ishte shumė tėrheqės pėr Jugosllavinė, por mbetej gjithmonė si njė "premtim". Gjė qė nuk e bindte Stojadinoviēin. Prandaj, kur ky dha dorėheqjen mė 4 tė Shkurtit dhe nė Belgrad u formua njė qeveri tjetėr, Konti Ciano shkruante nė ditoren e tij: "Me Stojadinoviēin duhej t'a ndanim Shqipėrinė, tash do t'a pushtojmė tė tėrė, pa Jugosllavinė".

    Nėse pengesa jugosllave mund tė kapėrcehej, mbetej gjithmonė frika se mos Gjermania zbriste nė Ballkan. Mė 15 Mars 1939, Hitler-i e pushtoi tė gjithė Ēekosllovakinė. Mussolini-t po i prishte gjumin ēėshtja e Shqipėrisė, duke e menduar nga tė gjitha anėt. Por duket se vendimin e prerė e mori mė 23 tė Marsit 1939, kur Gjermania e siguroi Italinė se Adriatiku dhe deti Mesdhe i mbetėshin kėsaj. Nė tė njėjtėn kohė Mussolini pati njė letėr edhe nga kryeministri i Anglisė, Neville Chamberlain-i, i cili i lutej pothuajse diktatorit italian qė tė ndihmonte pėr tė krijuar mirėbesimin ndėrmjet fuqivet tė mėdha dhe pėr tė ruajtur paqen. Kjo letėr bėri efektin e kundėrt sepse, siē shkruante Konti Ciano nė ditarin e tij, tregonte dobėsinė e demokracivet dhe ia forcoi vendosmėrinė Mussolini-t. Pas pak ditėsh, Ambasadori jugosllav nė Romė e siguronte Kontin Ciano se Belgradi nuk i paraqiste kundėrshtim vepėrimit italian nė Shqipėri, vetėm kėrkonte qė ky vend tė mos pėrdorej si njė bazė kundėr Jugosllavisė.

    Mė 23 Mars, Italia nisi pregatitjet ushtarake pėr zbatimin e planit. Pėrqėndroi fuqi nė Pulje, nėn kumandėn e gjeneral Alfredo Guzzoni-t, dhe njė skuadėr tė flotės nė Taranto. Njėkohėsisht, vuri nė lėvizje agjentėt e saj brenda dhe jashtė Shqipėrisė pėr tė pėrdorur si vegla njė pjesė Shqiptarėsh, tė cilėt do tė ndihmonin ndėrmarrjen ushtarake italiane dhe do t'i lutėshin me telegrame Mussolini-t qė t'a ēlironte vendin e tyre nga regjimi i Zogut. Ministri i Italisė nė Tiranė, Jakomoni, u ngarkua tė pregatiste njė kryengritje bajraktarėsh dhe shpėrndau mjaft tė holla djathtas e majtas. Kurse pėrjashta, agjentėt e fashizmit u vunė tė fusnin nė shėrbim kundėrshtarėt e vjetėr tė Zogut ose "heronjt" e 1924-ės, tė cilėt jetonin ē'prej 14 vjetėsh me rroga tė Jugosllavisė dhe t'Italisė. Shėrbimi i kėtyre i vlente Italisė nė dy drejtime: e para, mund tė mėnjanonte rrezikun e njė qėndrese me armė tė popullit shqiptar dhe, e dyta, me telegramet e kėtyre, qė mbushnin faqet e para tė gazetavet, jepte pėrshtypien nė botėn e jashtėme se ajo nuk vinte nė Shqipėri si robėronjėse, por si "ēlironjėse", e thirrur prej Shqiptarėvet vetė. Jugosllavia porsa u bind se Shqipėrinė po e pushtonte Italia, ua preu rrogat politikanėve tė "Bashkimit Kombėtar", Qazim Koculit, Ali Kėlcyrės e tė tjerėve, qė jetonin nė Paris. Pėr t'i ngushulluar, shkoi menjėherė Mustafa Kruja me premtime tė reja... Dhe pėr t'i bashkuar tė gjithė tok nė shėrbim t'Italisė kėta "nacionalistė", tė cilėt mund t'i bashkonte ēdo i huaj por kurrė zėri i atdheut. Shėrbimet e fshehta italiane dėrguan nė Francė si kasnec kryeagjentin e tyre pėr pushtimin e Shqipėrisė, Ernest Koliqin. Gojtaria e kėtij, e ambėl si tringėllimi i arit, qetėsoi zemrat dhe pajtoi mendimet e papajtuarshme pėr tė nėnshkruar nė Grenoble njė copė karte, me anėn e sė cilės i kėrkohej Duce-s ēlirimi i Shqipėrisė nga regjimi i Zogut, dhe ky i fundit tė zėvendėsohej me njė princ prej Shtėpisė sė Savojės. Tė gjitha pregatitjet ishin bėrė siē duhej nga ana e Italianevet; deri edhe data e sulmimit tė Shqipėrisė ishte caktuar pikėrisht pėr n'ato ditė kur Zogu priste lindjen e njė fėmije dhe s'kish sesi t'arratisej me tė shoqen shtatzėnė n'orėt e fundit ose lehonė. Kjo rrethanė familjare mund t'a detyronte tė dorėzohej.

    Kur gjithėēka ishte nė rregull, Italia i dha Zogut njė notė, mė 25 tė Marsit, me disa kėrkesa tė papranuarshme: shkarkim trupash italiane nė Shqipėri pėr tė pushtuar katėr skelat kryesore dhe pikat strategjike gjatė kufijvet bashkė me kontrollimin e rrugėvet dhe tė fushavet t'aviacionit; bashkim doganor dhe monetar ndėrmjet dy shtetevet; vendosje familjesh italiane nė Shqipėri, sidomos nėpėr fushat bujqėsore, me tė drejtė blerjeje tokash dhe me tė gjitha tė drejtat e nėnshtetasvet shqiptarė; sekretarėt e pėrgjithshėm tė ministrivet t'ishin italianė etj. Natyrisht, Zogu nuk i pranoi kėto kėrkesa qė donin tė thoshin kėthim i Shqipėrisė nė njė krahinė italiane. Por si njeri i fshehtėsisė dhe i komplotevet qė ishte, u mundua t'a mbante ēėshtjen fshehur disa ditė, gjersa kjo plasi vetvetiu kur Italianėt e pėrsėritėn notėn, me tė njėjtėn pėrmbajtje, mė 2 tė Prillit. Atėhere, mė 3 Prill, i tėrė kombi u trondit si njė trup i vetėm dhe buēiti nė demostrata rrugėvet.

    Ndonėse rrethi i dobėt i "mbretit" anonte pėr njė rregullim me Italinė pėr tė mos pasur andralla e pėr tė ruajtur pasuri e pozita, Zogu vetė nuk mund t'i pranonte ato kushte, sepse atėhere do tė mbetej si i burgosur nė duart e ushtėrisė italiane. Siē e kishte zakon nė raste tė kėtilla, Zogu thirri pėr kėshillim Mehdi Frashėrin, i cili shikohej si zėdhėnės i rrymavet patriotike dhe mund tė pėrmbante lėvizjen e madhe popullore qė tė mos kėthehej kundėr mbretit. Mehdi Beu i foli popullit tė mbledhur pėrpara Pallatit duke treguar haptas se ē'kėrkonte Italia dhe se ai e kishte kėshilluar mbretin qė tė mos i pranonte ato kushte. Nė tė vėrtetėn, Zogu dhe Mehdi Beu menduan qė t'i parashtrohėshin Romės disa kundėr-propozime tė cilat, nė parim, nuk e kundėrshtonin shkarkimin ushtarak t'Italisė, por kėrkonin qė ky tė bėhej nė bazė tė njė marrėveshjeje dhe brenda disa rregullave tė caktuara. Po ashtu duhėshin kufizuar kėrkesat nė lidhje me vendosjen e Italianėve nė Shqipėri, me bashkimin doganor, me kėshilltarėt e ministrivet etj. Ka shumė tė ngjarė qė kėto kundėr-propozime u bėnė pėr tė fituar kohė. Sidoqoftė, qeveria shqiptare ia paraqiti ministrit t'Italisė nė Tiranė mjaft vonė, mė 5 Prill, kurse ultimatumi mbaronte tė nesėrmen. Nė pasdreken e 8 Prillit, propozimet e notės italiane u hodhėn poshtė edhe prej parlamentit. Zogu dėrgoi Mehdi Frashėrin pranė ministrit t'Italisė nė Tiranė, Jakomonit, pėr t'i kėrkuar shtytjen e ultimatumit dhe ēiljen e bisedimevet, por ēdo gjė kishte mbaruar. Mussolini kishte thėnė se bisedimet mund tė bėhėshin me gjeneral Guzzoni-n, nė Tiranė. Zogu kishte dėrguar edhe nė Romė si ministėr fuqiplotė pėr t'i rregulluar punėt kryeagjutantin e tij, gjeneral Zef Sereqin, tė cilin duhej t'a kishte si njeriun mė tė besuar. Por ky u vu menjėherė nė shėrbim t'Italianėvet, vetėm se "i duhėshin ca tė holla", siē tregon Konti Ciano nė ditaren e tij. Po ashtu vepėruan prefekti i Durrėsit dhe disa oficerė t'ushtėrisė. Shumė deputetė, ministra dhe titullarė tė lartė qė kishin lėpirė kėmbėt e Zogut deri n'atė kohė, si Xhafer Ypi, kryeinspektor i Oborrit mbretėror, Eqrem Libohova, ministėr i Punėve tė Jashtėme etj., u vunė menjėherė nė shėrbim t'Italianėvet. Kjo provon se prej ēfarė kalbėsirash pėrbėhej regjimi i Zogut.

    Mbasi nuk parashihte asnjė ndėrlikim tė jashtėm, se edhe kryeministri britanik, Neville Chamberlain-i, nė njė deklaratė qė bėri nė Dhomėn e Komunevet, tha se Anglia nuk kishte ndonjė interes tė veēantė nė Shqipėri, Roma lajmėroi mė 6 Prill vetėm qeverinė jugosllave duke i njoftuar se po merrte disa masa ushtarake kundrejt Shqipėrisė pėr tė mprojtur interesat e saja.

    Ditėt e para tė Prillit 1939 kanė lėnė njė mbresė tė pashlyershme nė kujtesėn e kombit shqiptar. Gjithkush e paramendonte ndoshta se regjimi i Zogut ishte i dėnuar tė mbaronte n'atė mėnyrė mbasi nuk mund tė mbahej pa ndihmėn financiare tė jashtėme dhe nuk pėshtetej nė njė vullnet kombėtar tė vėrtetė. Por askujt s'i pat shkuar nėpėr mend se ata qė kishin drejtuar deri atėhere kombin dhe shtetin shqiptar tė tregohėshin aq tė dobėt. Vetėm populli dhe djalėria buēitėn nė kėmbė si njė trup i vetėm dhe kėrkuan tė gjithė tė vdisnin, burra e gra, i madh e i vogėl, pėr tė mprojtur lirinė kombėtare. Demostrata vigane shpėrthyen si njė valė e fuqishme nė Tiranė, nė Korēė, nė Shkodėr, nė Vlorė e kudo gjetkė. Populli, djalėria, s'kėrkonin veēse armė, armė pėr tė mprojtur pavarėsinė e atdheut. N'ato tri-katėr ditė t'ethėshme, ku s'kishte gjumė, ku shumica gėdhihėshin pėrjashta, u harruan tė gjitha vuajtjet e ankimet kundrejt regjimit tė Zogut, dhe populli u tregua i tėrė pas "mbretit", mjaft qė ky tė qėndronte. Telegrame sigurimi i vajtėn Zogut ngado, nga qendrat e demostratavet, nga djalėria, nga qytetet dhe grupet e ndryshme duke i dhėnė besėn se do tė luftonin tė gjithė ndėn urdhėrat e tija. Ndoshta s'ishte parė kurrė gjer atėhere njė vetėdijė kombėtare, njė bashkim moral i atillė nė popullin shqiptar.

    Mjerisht, Zogu nuk u tregua i denjė pėr kaq besim. U dėftye njeri fare i rėndomtė dhe pa asnjė rremb heroizmi. Duke pasur gjithmonė frikė nga populli lozi komedinė e qėndresės sa pėr tė gėnjyer masat dhe pėr tė pregatitur ikjen e tij. Qė tė pėrmbante buēitjen popullore, bėri disa lėvizje trupash dhe hapi parullėn se gjoja ai do tė luftonte me anėn e ushtėrisė sė rregullt dhe se mobilizimi i pėrgjithshėm do tė bėhej ca nga ca sipas nevojės. U muar vesh se tė gjitha kėto ishin njė dredhi dhelpre si tė tjerat dhe se qėllimi i "mbretit" kishte qėnė qė tė delte shėndoshė e mirė pėrtej kufijvet me familjen dhe thesarėt e tij. Turp, pėr Zotin! Po a n'atė mėnyrė patėn ikur Kara Mahmut Bushati, Ali Pashė Tepelena, e sa e sa burra tė tjerė tė racės shqiptare?

    Por burrėrinė e racės shqiptare e tregoi Mujo Ulqinaku me shokėt e tij qė u bėnė copė e grima ndėnė gjylet e Italisė. Sepse ishte kalbur klasa drejtonjėse e gjerahershme, gjaku i Shqiptarit vlonte akoma, si nė kohėt e lashta nė rrembat e popullit.

    Nė mėngjezin e 7 Prillit 1939, njė fuqi italiane e pėrbėrė nga dy divizionė kėmbėsorie, katėr regjimente bersaljerėsh, njė regjiment granatierėsh, dy batalionė kėmishėzes, tre batalionė tė motorrizuar tanksesh dhe njė grup qerresh tė koracuara, dy grupe artilerie tė kalibrit tė mesėm, me njė flotė detare prej dy koracatash dhe shtatė kryqėzorėsh pėrveē torpilorėvet, etj., dhe me njė flotė ajrore - gjithėsejt afro 40.000 ushtarė - ndėn kumandėn e gjeneral Alfredo Guzzoni-t, sulmoi Shqipėrinė. Pjesa m'e madhe e fuqisė i drejtohej Durrėsit. Pjesa tjetėr do tė zbriste nė Shėngjin, Vlorė e Sarandė.

    Ndėrsa "kumandarėt e lartė" tė klikės sė Zogut bashkė me atė vetė iknin fshehurazi si hajdutėt kur bėhet berihaja nė fshat: ndėrsa tė tjerė "shkėlqesa" t'atij rrethi shkonin t'i paraqitnin nderimet dhe nėnshtrimin ministrit t'Italisė nė Tiranė; ndėrsa ajrorėt italianė hidhnin trakte me nėnshkrimet e tė mėrguarve politikė qė i bėnin thirrje popullit shqiptar t'i priste Italianėt si miq; Mujo Ulqinaku me disa reparte tė gjindarmėrisė dhe tė marinės, nė Durrės, tė tjerė grupe gjindarmėsh e vullnetarėsh nė Vlorė e nė Shėngjin, i pritėn me grykė tė pushkės dhe tė mitralozavet, ashtu si e ka pasur gjithmonė zakon Shqiptari, qė s'e ka lėshuar kurrė atė tokė tė ngratė pa i vėnė vulėn e gjakut.

    Austria, Ēekosllovakia, ndonėse mė tė qytetėruara dhe shumė mė mirė t'armatosura, t'organizuara, u dorėzuan pa shtirė njė pushkė. U ēudit Evropa kur dėgjoi se Italianėt provuan tri herė tė zbrisnin nė skelėn e Durrėsit dhe u detyruan tė kėthehėshin prapė n'anijet; gjersa mė nė fund e hapėn rrugėn me grykat e artilerisė sė detit dhe shkelėn nė tokėn shqiptare duke shkelur mbi kufoma dėshmorėsh. Shqiptarėt ishin i pari komb n'Evropė qė po i qėndronte me armė agresionit fashist.

    Italianėt hynė nė Tiranė tė nesėrmen, mė 8 Prill. Ndonėse nuk ndeshėn nė tjetėr qėndresė, bėnė mė tepėr se njė muaj pėr t'a shkelur tė tėrė vendin. Sikur Zogu tė kishte qėndruar me armė, dhe gjithė popullin n'atė rast e kishte me vehte si njė shkėmb graniti, do tė kishte habitur botėn, do t'ishte pėrsėritur epopeja kastriotiane, Shqipėria do tė kish tėrhequr admirimin e gjithė njerėzisė, do tė kishte mbetur shembull heroizmi. Forcat e reja do t'ishin mbledhur rreth Zogut, do t'ishte krijuar njė tjetėr bosht pėrqėndrimi politik, do t'i ishte prerė udha komunizmit. Por Zogu s'kishte asnjė rremb heroizmi, ishte njeri tepėr i rėndomtė: Jugosllavia e kishte futur nė Shqipėri, Italia i dha njė shqelm dhe e hodhi jashtė.


    p.s. moderator korigjoja pak titullin temes po munde.
    Kristal...
    ..E bardhė...
    ..Qė mė mban gjall!

  2. #2
    MESAZH I PRESIDENTIT MOISIU ME RASTIN E 70 VJETORIT TĖ VRASJES SĖ HEROIT TĖ POPULLIT, RIZA CEROVA



    21 Gusht 2005

    Tė nderuar qytetarė tė Skraparit,


    Ėshtė njė kėnaqėsi e veēantė, por edhe njė detyrim moral qė me rastin e 70 vjetorit tė vrasjes sė birit tė shquar tė Skraparit dhe tė Shqipėrisė, Riza Cerova, tė pėrshėndes dhe tė shpreh respektin e thellė personal dhe tė shtetit shqiptar ndaj popullit tė Skraparit dhe bijve tė tij.

    Riza Cerova nuk ėshtė i vetmi; - gjatė gjithė rrjedhave tė historisė krahina juaj nxorri breza tė tėrė atdhetarėsh dhe patriotėsh, qė vunė interesin kombėtar mbi ēdo interes tjetėr. Ju i dolėt zot vendit nė kohėt e tij mė tė vėshtira dhe me kurajo tė pashoqe e shndėrruat krahinėn tuaj nė njė prej vatrave mė tė njohura tė atdhetarizmės dhe lėvizjes sonė kombėtare. Historia e juaj ėshtė pjesė e ndritur e luftės shqiptare pėr liri, pavarėsi dhe pėrparim kombėtar.

    Riza Cerova ėshtė njė prej shembujve mė tė mirė tė njeriut qė vuri nė shėrbim tė kombit tė tij tė gjitha energjitė, aftėsitė dhe nė fund edhe jetėn e tij. Politikan dhe luftėtar, publicist dhe krijues, Riza Cerova bėri pėrpjekje tė mėdha pėr tė fituar pavarėsinė e vertetė tė vendit dhe pėr tė sjellė nė Shqipėri frymėn perėndimore tė demokracisė.

    Me emrin e tij janė tė lidhura ngjarjet mė tė rėndėsishme politike tė kohės, lufta e Vlorės, Kongresi i Lushjes, ndryshimet demokratike tė vitit 1924 dhe kryengritja e Fierit. Shteti dhe shoqėria shqiptare i njohin dhe respektojnė vlerat dhe kontributet e mėdha tė veprimtarisė sė tij patriotike, dhe pėr kėtė e ēmojnė dhe do ta ēmojnė gjithnjė mė titullin mė tė lartė, Hero tė Popullit.

    Vėllezėr dhe motra,

    70 vjet pas vdekjes sė birit tuaj dhe atdhetarit tė shquar Riza Cerova, Shqipėria ka ndryshuar shumė. Jetojmė nė njė shoqėri tė lirė dhe demokratike, ku po bėhen dita-ditės realitet idealet pėr tė cilat punoi e luftoi Cerova. Megjithatė ne kemi akoma shumė pėr tė bėrė, nė mėnyrė qė Skrapari dhe mbarė Shqipėria tė jenė aty ku aspiruan tė parėt tanė dhe ku duam tė gjithė: nė prosperitet, demokraci dhe integrim tė plotė euroatlantik.

    Ngjarje tė tilla pėrkujtimore janė njė rast i mirė pėr tu treguar brezave tė sotėm sesa e rėndėsishme ėshtė qė tė gjitha energjitė e tyre tė pėrdoren pėr tė mirėn e vendit.

    · Ne kemi humbur mjaft kohė me eksperimente dhe luftė politike tė pafrytshme; tani ėshtė koha qė tė gjithė qytetarėt e kėtij vendi, sidomos ata qė keni votuar pėr t’ju qeverisur, tė lėnė menjanė interesat personale dhe tė punojnė pėr interesin e madh tė Shqipėrisė.

    · Ne duhet tė mėsojmė nga gabimet e tė kaluarės, nė mėnyrė qė tė ndėrtojmė njė tė ardhme mė tė sigurtė, mė tė begatė dhe mė tė integruar pėr brezat e ardhshėm.

    Nė mbyllje tė apelit tim dua t’ju drejtohem juve dhe tė gjithė qytetarėve shqiptarė me fjalėt lapidar tė Riza Cerovės “kush ka njė zemėr tė mos e kursejė pėr Shqipėrinė”.
    Kristal...
    ..E bardhė...
    ..Qė mė mban gjall!

Tema tė Ngjashme

  1. Origjina e Himnit te Flamurit
    Nga Albo nė forumin Ēėshtja kombėtare
    Pėrgjigje: 39
    Postimi i Fundit: 22-12-2021, 11:51
  2. KF Elbasani, "TIGRAT VERDH E BLU"
    Nga ClaY_MorE nė forumin Sporti nėpėr botė
    Pėrgjigje: 479
    Postimi i Fundit: 04-10-2008, 00:26
  3. Identiteti Kombėtar dhe Gjuha Standarde
    Nga [A-SHKODRANI] nė forumin Gjuha shqipe
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 16-04-2006, 12:01
  4. Historia ndryshe
    Nga karaburuni nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 43
    Postimi i Fundit: 01-07-2005, 09:53
  5. Abaz Ermenji
    Nga Eni nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 7
    Postimi i Fundit: 12-03-2003, 14:11

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •