Marredheniet Greko - Shqiptare: nga mitet tek realiteti
Nga Gazmend Kapllani
Ne se dikush deshiron te flase seriozisht per marredheniet greko-shqiptare, kam pershtypjen se duhet te perdore metoden e Dekartit: te vere menjane bagazhin e mitologjive dhe bestytnive reciproke. Pa dyshim metodologjia ne fjale ka "koston" e saj: mund te te furnizoje me simpatizante por edhe me akuzues. Duke jetuar dymbedhjete vjete "in between" i kam provuar te dyja. Kam perftuar shume "pergezime" por edhe jam akuzuar jo rralle here (deri ne seanca te Parlamentit grek) si "antigrek i rrezikshem". Nga ana tjeter, specialiste te "patriotizmes shqiptare" nuk kane nguruar te me stolisin me epitetin e renegatit. Megjithate, me perunjesi, do ngul kembe edhe sot t'i qendroj besnik filozofise se tipit "Mendoj, pra Ekzistoj".
****
Po te besh radiografine e marredhenieve greko-shqiptare pas vitit 1991, do konstatosh se i ngjajne nje kardiograme te trazuar. Njekohesisht nuk veshtiresohesh te nxjerresh konkuzionin se Greqia dhe Shqiperia, duke filluar nga viti 1991, nuk jane me te "huaja" per njera-tjetren. Asnjehere ne historine e tyre, si shtete-kombe nuk kane qene kaq afer njera-tjetres. Asnjehere kufijte midis tyre nuk kane qene kaq poroze (pavaresisht nga "radhet e doganave"). Nuk eshte thjesht nje afrim "elitash" shteterore. Behet fjale, pa dashur te jem epik, per nje epoke te re: emigracioni masiv shqiptar ne Greqi, pozita sociale dhe politike e minoritetit grek ne Shqiperi, prania ekonomike greke ne Shqiperi, vizioni i perbashket i Bashkimit Europian etj, jane realitete shume te reja qe i perjetojme pas vitit 1991. Realitete qe shpesh shoqerohen nga "kusure historike", stereotipe dhe anakronizma te se kaluares. Dhe qe njekohesisht behen burimi i stereotipeve, mitologjive dhe fobive te reja. Te afrohesh me "Tjetrin", nuk do te thote vetvetiu se eshte garantuar edhe harmonia. Afrimi, ne boten tone njerezore dhe aq me shume ne ate ballkanike, kerkon perpjekje te vazhdueshme qe te dale ne te mire te te dyve. Kerkon shume pune per te ndertuar nje hapesire mirebesimi ne te ardhmen. Ndryshe kufinj te rinj mund te sajohen dhe konflikte te reja mund te pergjojne. Aq me shume qe ky afrim behet ne nje situate "pabarazie objektive": Greqia megjithese ne historine e saj te re kaloi periudha te tmerrshme, ne fund doli e "mikluara e historise". Megjithe kontradiktat qe e brejne si shoqeri, sot eshte vendi me i zhvilluar dhe i begate ne Ballkan. Ndersa Shqiperia, e penalizuar rende nga 50 vjet totalitarizem, po kalon sot nje nga periudhat me te veshtira te historise te saj te re.
Ne cdo rast, marrdheniet greko-shqiptare, do guxoja te thosha, kane hyre ne nje periudhe post-nacionale. Kjo nuk do te thote qe kane hedhur pas shpine identitetin kombetar: ceshtja e te ardhmes nuk eshte zhdukja apo ruajtja e identitetit kombetar por si ky identitet do nderthret dhe do vije ne kontakt me identitete te tjere, ne nje kuader kulturor dhe politik shume me te nderlikuar dhe te pasur se sa kurre me pare ne histori.
****
Duke jetuar dymbedhjete vjete midis dy vendeve, nje nga gjerat qe me ka bere pershtypje te thelle eshte vellimi i padijes reciproke (megjithese shpesh pretendohet e kunderta). Dikur flisja me mikun tim hebre dhe perkthyesin e mrekullueshem, Iakob Shiibi, i cili me thoshte se: "Ne dhe Palestinezet kemi marredhenie tragjike me njeri-tjetrin po njohim gjithcka per njeri-tjetrin qofte per mire, qofte per keq. Njohim mitologjine e njeri-tjetrit, poetet, politikanet..."... Asgje e tille nuk ndodh mes Greqise dhe Shqiperise (lumturisht marrdheniet midis tyre nuk jane si ato mes Izraeliteve dhe Palestinezeve dhe Zoti na ruajt nga dicka e tille...). Mund te jete ky ndoshta nje tregues i "sindromit ballkanik". Personalisht mendoj se mungesa e informacionit eshte shume me e theksuar ne Greqi.
Ne cdo rast, kur flas per "padije", nuk i referohem thjesht "padijes popullore" apo asaj te mediave, te cilat shesh levrijne mes dizinformacionit dhe indiferences skandaloze; pervec te tjerave, ne te dy vendet, sic ndodh shpesh ne Ballkan, pjaca gelon nga "gazetaret patriote"... Flas edhe per "vatren e diturise", Universitetin. Eshte e rastesishme qe "studimet ballkanike" jane pothuajse inekzistente ne te dy vendet? Ose kur ekzistojne, jane te mbarsura me mitologjine nacionaliste te fillimeve te shekullit te XX-te?
Sigurisht qe stereotipet dhe mitologjia jane kundershtare shume te frikshem. Jane "palca" e orientimit dhe interpretimit te botes. Kane dashur shume kohe te krijohen dhe te kristalizohen, prandaj eshte shume e veshtire t'u kundervihesh dhe t'i ndryshosh me argumenta logjike dhe brenda nje kohe te shkurter. Por dikur duhet filluar. E imponon vete realiteti qe ekziston sot midis Shqiperise dhe Greqise.
Nuk do ishte ide e keqe besoj sikur te nisej nga krijimi i nje apo me shume katedrave - ne kuptimin e vertete te fjales - te "studimeve Greke", ne Shqiperi dhe te "studimeve Shqiptare" ne Greqi. Katedra qe do perbehen nga shkencetare dhe studiues serioze dhe jo nga intelektuale qe nuk dine te distancohen prej "Idese se Kombit". Sepse, fundi i fundit, sajuesit e stereotipeve dhe mitologjise negative, nuk jane "masat e pakultivuara" por ata qe jemi mesuar t'i emertojme intelektuale. Le te filloje aty njohja jo-mitologjike e njeri-tjetrit dhe gjithashtu ftillimi i disa ceshtjeve qe mbeten ende "tabu historike".
****
Dhe meqenese ra fjala per "tabu", nje problem i tille eshte problemi i Cameve dhe Ligjit te Luftes. Ndersa ne Shqiperi gelon nje filologji e tere, ne Greqi askush nuk flet. Nje situate qe i perafrohet "teatrit absurd".
Si mund te dilet nga ky qorrsokak? Duke paditur spastrimin etnik kunder Cameve, tek "Europianet"! Pike se pari duhet ditur se Europa nuk tregon zell te madh te merret me "kusuret e se kaluares". Ne harrojme se Europa u ngrit duke mbyllur kapitullin e se kaluares dhe duke e arkivuar ate ne hapesiren e ndergjegjies dhe kujteses. Europa, djepi i nacionalizmit dhe kolonializmit, akoma edhe sot nuk eshte nje hapesire e qete nga tensionet akute minoritare: Spanja ka problem me Basket, Franca me Sardenjen, Anglia me Irlanden etj., etj. Per mos te folur per tensionet me minoritetet post-koloniale, pra emigrantet, sidomos sot ne epoken e evolimit te islamizmit politik. Per me shume, shtete te fuqishme ne Europe akoma edhe sot nuk kane mbyllur kapituj te ngjashem me ate Cam: ne Ceki ndodhi ndaj Gjermaneve Sudite, i njejti spastrim etnik. Pas Luftes se Dyte Boterore, nepermjet "dekreteve Benes" u perzune dhjetera mije Gjermane nga shtepite dhe pronat e tyre. Edhe pse Cekia eshte kandidate te hyje ne Europe, mohon te shfuqizoje dekretet ne fjale dhe t'i kerkoje falje Gjermanise per masakrat ndaj civileve te pambrojtur. Gjermania ka bere te qarte se nuk kerkon rikthimin e pronave por rehabilitimin moral te minoritetit Gjerman. Presidenti Vacllav Havel me guxim para disa vitesh shqiptoi nje "mea culpa" ne emer te popullit Cek, por dicka e tille nuk mjaftonte per te shfuqizuar "Dekretet Benes". Nje problem te ngjashem perball Italia me Kroacine. Italia ka kercenuar disa here Kroacine qe do bllokoje hyrjen e saj ne BE nese nuk zgjidhet problemi i pronave te italianeve te perzene nga Istria dhe qytetete te tjera te Kroacise se sotme. E megjithate deri tani rezultatet kane qene te zbehta. Kur Gjermania dhe Italia nuk jane ne gjendje te zgjidhin probleme te ngjashme atehere si mund t'a arrije kete Shqiperia?
Konkluzioni nga gjithe kjo eshte qe duhet te fillojme te themi disa te verteta. Edhe pse ato dhembin. Probabilitetet per zgjidhjen e problemit cam - jo thjesht per rehabilitimin moral por edhe ate material - nuk jane te larta. Ekzistojne dy menyra per plotesimin e te gjitha "kerkesave legjitime" qe promovojne zakonisht organizatat e Cameve dhe ata qe me shume shohin voten se sa zgjidhjen. E para: ndodh nje mrekulli dhe Qeveria Greke - e cila deri tani nuk do as te zere ne goje dicka te tille - kthen mendje dhe "jetojme ne te lumtur dhe ata te gezuar". Menyra e dyte eshte lufte me nje vend te BE-se, Greqine. Pra katastrofa...
Kjo nuk do te thote qe duhet hequr dore nga sensibilizimi i Europianeve, nga kerkimi i aleancave dhe promovimi i ceshtjes - jo me parrulla por me strategji juridike - ne Gjykaten Europiane. Thjesht duhet te dime qe ceshtje te tilla kaq delikate e te dhembshme nuk zgjidhen duke i shnderruar ne demagogji. Ne te njejten kohe, meqenese Shqiperia dhe Greqia kane interes qe ky problem te mos mbetet nje plage ne marredheniet mes tyre duhet te nisin te diskutojne. Dhe diskutim ne politike dhe diplomaci do te thote kompromis. Me pak fjale marreveshje qe "dhembin" per te dy palet, sepse nuk jane kurre te perkryera... Si ndodh keshtu t'a haje dreqi, ne Ballkan ku te gjitha fenomenet politike dhe historike interpretohen nepermjet "forcave te erreta" dhe "prapaskenave" (`Greket bene 1997-en'... `Emigrantet shqiptare erdhen per te krijuar minoritet') eshte fare pak e zhvilluar diplomacia e fshehte? Nese marrdheniet midis Greqise dhe Shqiperise ndodhen ne nivelin e tyre me te mire atehere probleme "tabu" si ai i Cameve mund te kerkohet te zgjidhen nepermjet "dipolamice se fshehte". Ndryshe Shqiptaret do te mbeten ne monologun e tyre dhe Greket ne heshtjen e tyre dhe ne "listat e zeza" te ambasades. Ndersa marredheniet mes dy vendeve do mbeten per nje kohe te gjate pengje te se kaluares, demagogeve, propagandes dhe "patrioteve profesioniste".
****
Nje pyetje tjeter eshte: sa mund t'a ndihmoje Greqia, si nje vende anetare e BE-se, Shqiperine te hyje ne BE? Para se t'i ergjigjemi kesaj pyetje e shoh te udhes te rrefeje nje anektode qe qarkullonte me bollek ne vendet e "realizmit socialist". Ne nje shkolle fillore nxenesit pyesinin mesuesen "pse nuk ka presh dhe oriz ne pazar?" dhe ajo u pergjigjej "durim sa te arrijme ne Komunizem. Atehere te gjitha do zgjidhen. Pazari do jete plot. Madje, s'do duhen as para dhe gjithkush do marre cfare te doje". Ne menyre te ngjashme parrulla "Durim derisa te hyjme ne BE", eshte kthyer sot ne mitin me te madh bashkekohor shqiptar: me pak fjale, sapo te hyjme ne BE do kemi drita dhe uj. Madje do eksportojme ca qe te "lehtesohemi". Politikanet do heqin dore nga korrupsioni i tmerrshem. Mafiozet do heqin dore nga trafiqet dhe do u kushtohen studimeve teologjike dhe shkencave politike...
Para se te bejme pyetjen "kush mund te na ndihmoje per te hyre ne Europe" duhet t'i japim pergjigje pyetjes "Cfare kemi bere per te hyre ne Europe?". Rruga kryesore per ne Europe nuk kalon as nga Athina as nga Roma as nga Vjena por nga qendra e Tiranes... Sigurisht qe kane rendesi aleancat te cilat nuk jane kurre ideale. Keshtu p.sh Italia mbeshteste me zjarr hyrjen e Greqise ne BE dhe jo rastesisht sot sektore te tere te tregut grek jane te "okupuara" nga mallrat italiane. Por ne cdo rast ne BE nuk hyet thjesht me "miq" sic mund te hyet ne administraten shqiptare: per te hyre duhen plotesuar disa kritere dhe e verteta eshte qe Shqiperia eshte shume larg ketyre kritereve.
Edhe dicka tjeter: pas zgjerimit te Europes, pas "problemit Turk", dhe pas Kushtetutes Europiane, hyrja e vendeve te reja ne Europe do behet me pikatore dhe kriteret e hyrjes do te jene shume kerkuese. Hyrja ne BE mbetet padyshim nje vizion historik per gjithe hapesiren shqiptare por ajo sot po perdoret si mitologji dhe propagande per te fshehur pergjegjesite dhe paaftesine e qeveritareve per gjendjen ende te vajtueshme ku ndodhet Shqiperia.
Tani le te vijme tek pyetja e fillimit: a mund t'a ndihmoje Greqia, si nje vende anetare e BE-se, Shqiperine te hyje ne BE? Pergjigjia eshte padyshim qe po. Per me shume, Greqia ne vitet e fundit ka bere nje ndryshim spektakolar ne mentalitetin e saj politik. Ministri i Jashtem Grek, Jorgos Papandreu eshte "simboli" i nje "Greqie tjeter" (edhe pse e shoqeruar ende me mjaft anakronizma). Nje Greqie qe kerkon te ushtroje politike jo nepermjet mitologjise nacionaliste dhe kompleksit te persekutimit. Greqia ka kuptuar se sa me afer Europes te jene fqinjet dhe mes tyre edhe Shqiperia, aq me e fituar eshte edhe ajo vete. Eshte pikerisht kjo mendesi qe "imponoi" ndryshimin e saj te madh ne marredheniet me Turqine.
Nga ana tjeter Greqia ne Europe duhet te perbeje nje shembull per t'u imituar. Filologjia qe ndeshet here pas here ne shtypin shqiptar se Greqia eshte vend ballkanik dhe nuk e meriton te jete ne Europe, tregon vetem nje cmire primitive dhe drite-shkurtesi. Shqiperise i intereson nje Greqi sa me "Europiane" dhe sa me e zhvilluar. Dhe Greqise po ashtu, i intereson nje Shqiperi sa me e zhvilluar dhe "Europiane". Mentaliteti i epokes se re per te cilen folem ne fillim duhet te jete "begatia e fqinjit nuk perben fatkeqesine time, por nje shans begatie edhe per mua".
Pervec perkrahjes per hyrjen ne Europe, Greqia ndaj Shqiperise, mund te beje disa gjera shume konkrete. Perec ndihmes ekonomike, ndihme akoma me e madhe do te ishte percaktimi i nje kuadri serioz per emigracionin. Politika e "fshesave", e ndjekur ndaj emigranteve Shqiptare deri me 1997 ka qene me te vertete katastrofike dhe ka lene pas shume hidherim. Kjo politike fatmiresisht eshte kapercyer ketu e disa vjete (le te shpresojme nje here e pergjithmone). Por nuk u zevendesua nga nje politike serioze emigracioni. Emigrantet gjenden ende ne nje status skandaloz, gjysem te ligjshem dhe njekohesisht gjysem te paligjshem. Aq sa nuk ngurrojne te formulojne sentenca te tipit "ose nxirrni nje ligj qe te na perzini te gjitheve ose na ligjesoni ashtu sic duhet". Dhe me te drejte, perderisa ne kete moment rrezikojne te katandisen ne nje mase amorfe nen-qytetaresh. Ne se Greqia deshiron t'a ndihmoje Shqiperine te afrohet me Europen - dhe njekohesisht te sfidoje mentalitetin imagjinar dhe jo-imagjinar se ajo e sheh Shqiperine me "syrin e nje kolonialisti" - mund t'a nise nga rregullimi i statusit dhe nga trajtimi i emigranteve. Besoj se do te jete ndihma me e madhe, per me shume me "fitim" reciprok, per te dyja vendet. Dhe per t'u bere kjo duhet qe institucionet greke mos t'a shohin me emigracionin si nje "aksident historik".
Megjithese politikanet ne dy anet e kufirit bejne sikur se kuptojne, sot emigracioni shqiptar ne Greqi dhe realitetet qe rrjedhin prej tij, jane "guri i proves" dhe barometri i te ardhmes se marredhenieve greko-shqiptare, jo thjesht ne nivelin e elites shteterore por mbi te gjitha ne "baze".
Ne te njejten kohe, filologjia e kultivuar ne Shqiperi, nga disa te vetshpallur "specialiste te patriotizmes", qe lidhin Camet me Arvanitet e Arvanitet me emigrantet shqiptare; sulmet denigruese, direkte apo indirekte, ndaj minoritetin grek ne Shqiperi (`kur Greku te jep dicka e ka me dinakeri' `Minoriteti grek eshte kollona e peste e imperializmit grek...' `Anastasi ka ardhur ne Shqiperi per t'a grekezuar' e te tjera shprehje qe arrijne e tejkalojne cakun e marrezise dhe racizmit) demtojne pike se pari shoqerine shqiptare dhe ushqejne filologjine nacionaliste dhe raciste ne anen tjeter te kufirit. Sic dihet super-nacionalistet dhe super-patriotet kundershtare mbijetojne ngahere fale kompeksit te "binjakeve Siameze". Pikerisht, qe mos te mbeten marredheniet midis dy vendeve monopol i silogjeve dhe "patrioteve profesioniste", duhet qe politika te rrezoje "tabute" dhe te gjeje nje modus vivendi te ri, i cili t'i pershtatet realitetit te ri. Sic shkruan edhe nobelisti grek Elitis "qe te kthehet vertete dielli duhet te punosh pa pushim mes territ". Fundi i fundit "politika serioze" nga "politika folklorike", dallojne ngaqe e para nderton me guxim dhe pune shume te ardhmen, ndersa politika folklorike prodhon parrulla te kendeshme ("Dy popuj miq" etj. etj.,) te cilat ne fakt, mjafton nje situate e veshtire, qe te zbulohet se jane vec keshtjella prej rere.
Krijoni Kontakt