Ekonomia (S.K.ZH.E.S.)

[Gerrard]

• Ne vazhdim te eksperiences se pergatitjes se SKZHESse konsultimi mbi analizen e zhvillimeve gjate vitit 2002, pergatitja e porgramit afatmesem 2003-2006 dhe rishikimi i objektivave strategjike afatgjate me aktoret jashte qeverise ishte nje aspekt baze i procesit te pergatitjes se ketij dokumenti. Konsultime jane kryer edhe gjate vitit 2002 por ne vecanti ato u kryen gjate pergatitjes se ketij dokumenti ne te cilin jane reflektuar verejtjet dhe sugjerimet e dhena. Konsultimet u kryen me shoqërine civile ne nivel kombetar dhe rajonal si dhe me komunitetin e biznesit, qeverisjen vendore, Kuvendin dhe partneret nderkombetare. Gjithsesi procesi i konsultimeve u krye nen presionin kohor duke shkaktuar keshtu nje ulje te efektivitetit konsultues. Ne te ardhmen permiresimi metodologjik i procesit konsultues do te perbeje nje drejtim prioritar te masave qe lidhen me pergatitjen periodike te ketij raporti.

[Gerrard]

• Analiza e realizimit të strategjisë për vitin 2002, mbajtja parasysh e parimeve themelore të hartimit e zbatimit të saj, veçanërisht i parimit të dinamizimit të strategjisë, parimit të harmonizimit të objektivave afatmesme me ato afatgjata të zhvillimit dhe parimit të priorizimit të masave politike, bëjnë të domosdoshme edhe rishikimin e objektivave të skzhes.

• Nevoja e nënshtrimit të proceseve afatgjata të zhvillimit të vendit ndaj Objektivave të Millieniunit të OKB, intensifikimi i proceseve integruese rajonale, përfshirja e vendit në një proces intesiv negiciatash, ndryshimesh e reformash në kuadrin e hapjes së Negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim -Asocimit me Bashkimin Evropian dhe nevoja e realizimit të hapave konkretë drejt integrimit evropian, kanë përmirësuar edhe vizionin afatgjatë lidhur me zhvillimin e vendit.

• Zhvillimet e mësipërme imponojnë një vëmendje edhe më të madhe ndaj thellimit të reformave të tranzicionit dhe përshpejtim të procesit reformues. Reformat e fazës së dytë të tranzicionit, që janë në thelbin e tyre reforma strukturore , që lidhen me reformimin dhe institucionalizimin e tregut, me reformimin e mëtejshëm dhe përmirësimin e qeverisjes dhe institucioneve të saj, me reformimin dhe përmirësimin e lidhjeve midis biznesit dhe qeverisë, synojnë para së gjithash krijimin e një klime të pëeshtatshme investimesh, që inkurajon sipërmarrjen private.

• Përshpejtimi i procesit të privatizimit të sektorëve strategjikë dhe marketizimit në një shkallë të gjerë të shërbimeve publike;

• përmirësimi i mëtejshëm i bazës ligjore dhe zgjidhja e paqartësive lidhur me të drejtat pronësore, përmirësimi i procesut të zbatimit të ligjit, lehtësimi i procedurave administrative, thellimi i luftës kundër korrupsionit dhe rritja e efiçencës qeverisëse,

• përmirësimi rrënjësor i infrastrukturës, neçanërisht i furnizimit me energji elektrike,

• konsolidimi i reformave në sistemin financiar, dhe

• thellimi i institucionalizimit të tregut, mbeten disa nga drejtimet themelore të thellimit të reformave strukturore.

• Megjthatë, procesi i tranzicionit ka arritur në një pikë të tillë, ku thellimi i mëtejshëm i tij nuk mund të realizohet veçse si një proces frontal. Mosrealizimet ose dobësitë në reforma të veçanta reflektohen dhe pengojnë të gjithë procesin reformues.

• Realizimi i objektivave afatgjata të zhvillimit, realizimi i objektivave të tranzicionit dhe jetësimi i proceseve dhe synimeve evropiano-integruese të Shqipërisë, kërkojnë konsolidimin dhe thellimin e mëtejshëm të stabilitetit makroekonomik, rritjen e shkallës së hapjes ekonomike të vendit, dhe, sidomos, ruajtjen e ritmeve të larta të rritjes ekonomike.

• Ritmet e larta të një rritjeje ekonomike të qëndrueshme, përfshirëse dhe me shtrirje të gjerë, përbëjnë edhe shtyllën kryesore të të gjithë sistemit të masave politike dhe njëkohësisht garancinë kryesore për realizimin e objektivave për reduktimin e varfërisë. Përmirësimi i klimës së biznesit ëështë faktori bazë që siguron që rritja ekonomike të jetë njëkohësisht përfshirëse.

• Analiza e realizimeve për vitet 2001 dhe 2002 dhe njëkohësisht përmirësimet metodologjike lidhur me Llogaritë Kombëtare, bënë të nevojshme edhe rishikimin e objektivave të rritjes ekonomike. Megjithatë, treguesit prej 6 për qind të rretjes ekonomike vjetore të PBB për periudhën 2003-2006, megjithëse lehtësisht më të ulët sesa projeksioni fillestar, mbeten tregues ambiciozë. Realizimi i këtyre treguesve do të garantonte një rritje ekonomike me ritme të larta dhe njëkohësisht realizimin e objektivave të tjera të Strategjisë.

• Objektivat e SKZHES janë shprehur dhe kuantifikuar nëpërmjet treguesve dhe vlerave të synuara të tyre. Treguesit janë ndarë në finalë dhe të ndërmjetëm (input, process, produkt). Në përcaktimin e treguesve finalë dhe vlerave të synuara të tyre janë mbajtur parasysh edhe objektivata afatgjata të zhvillimit të vendit. Disa nga treguesit finalë me kryesore janë:

• Rritja e PBB reale në masën 24-26% për periudhën kater vjeçare (2003-2006) dhe mbi dy here për një periudhë 15 vjeçare .

• Përqindja e popullsisë që jeton në varfëri sipas vijës absolute të varfërisë (nën 2 dollarë për frymë në ditë) do të ulet nga 25% në vitin 2002, në 20% në vitin 2006, dhe në 13% në vitin 2015. Përqindja e popullsisë në varfëri ekstreme (nën 1 dollar për frymë në ditë) nga 5% në vitin 2002 do te ulet ne 3-4% ne periudhe afatmesme duke synuar eliminimin e saj deri ne vitin 20015.

• Vdekshmëria foshnjore synohet të ulet nga 17,5/mijë lindje të gjalla në vitin 2002, në 15/mijë lindje të gjalla në vitin 2006, dhe në 10/mijë lindje të gjalla në vitin 2015. Vdekshmëria amëtare synohet të ulet nga 22/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2002, në 15/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2006, dhe në 11/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2015. Incidenca e rasteve të sëmundjeve diareike parashikohet të ulet nga 1,200 për 100 mijë banorë në vitin 2000, në 600 për 100 mijë banorë në vitin 2006 dhe nje ulje me e ndjeshme per vitin 20015.

• Shkalla e perfundimit të arsimit tetëvjeçar synohet te rritet nga rreth 97% në vitin 2002, në rreth 98% në vitin 2006 dhe në 100% në vitin 2015, ndarë sipas grupeve të popullsisë dhe zonave. Mesatarja e viteve të shkollimit synohet të rritet nga afro 9,5 vjet në vitin 2002, në afro 10,5 vjet në vitin 2006 dhe 11 vjet ne vitin 2015. Shkalla e regjistrimit në arsimin e mesëm synohet të rritet nga rreth X% në vitin 2002, në rreth Y% në vitin 2006 dhe Z% ne vitin 2015

• Objektivat e mesiperme perputhen me ato te Zhvillimit te Mijevjecarit. Gjithsesi mbeten qe te saktesohen edhe tregues te tjere sintetike si ato te “Gender” per te cilat ka filluar nje proces i konsultimeve intentensive me shoqerine civile si dhe po kryhen disa studime dhe analiza te cilat do te mundesojne plotesimin e objeitivave afatgjata te strategjise.

• Bashkesia e mesiperme e objektivave afatmesme dhe afatgajat do te plotesohen edhe nepermjet analizave dhe konkluzioneve qe po dalin nga procesi i pergatitjes se projekt-marrveshjes se Stabilizim Associjimit.

Treguesit kryesorë makroekonomikë jepen në Aneksin 3 të SRERV.

[Gerrard]

Zhvillimet ekonomike gjatë vitit 2002 përgjithësisht kane ndjekur prirjet e parashikuara ne Strategjinë Kombetare të Zhvillimit Ekonomiko-Social dhe në Programin Afatmesem Buxhetor 2002-2004. Ruajtja përgjithësisht e ritmeve të larta të rritjes ekonomike ka bërë të mundur që niveli i PBB në vitin 2002 të jetë 114,3 për qind, krahasuar me nivelin e vitit 1989 (i marrë 100%) .



• Rritja e PBB gjatë viti 2002, është shoqëruar edhe me rritjen e PBB për frymë, duke arritur në 1499 dollarë amerikanë, nga 1332,6 dollarë në vitin 2001. Megjithate, treguesi i PBB-së për frymë mbetet mjaft i ulët krahasuar edhe me vendet e rajonit dhe rritja e tij mbetet një nga sfidat më të forta për t'u përballuar.




• Rritja ekonomike prej 4,7% për vitin 2002 është më e ulët se parashikimi në SKZHES (7 për qind), madje më e ulet edhe se parashikimi i korrigjuar nga Qeveria në fillim të vitit 2002 (6 për qind).



• Mosarritja e ritmeve të parashikuara është rezultat i veprimit të një serë faktorësh, veçanërisht: kriza energjitike, zhvillimet politike të shoqëruara me ndryshime të shpeshta të qeverisë, mosrealizimi i privatizimeve strategjike te Albtelekomit dhe Bankes se Kursimeve, kriza e likuiditeteve si rezultat i terheqjeve masive te depozitave nga Banka e Kursimeve dhe Banka Kombëtare Tregtare ne mars-prill 2002, situata e permbytjeve ne shtator 2002. Përvoja e vitit 2002 flet, ndër të tjera, edhe për nevojën e nje analize me objektive të faktoreve te rritjes dhe te risqeve në parashikimet ekonomike. Sidoqofte, niveli i realizuar i rritjes ekonomike mund të konsiderohet i kenaqshëm, duke mbajtur parasysh vështirësitë e mësipërme. Permiresimi i metodës së vleresimit te PBB do te rrise objektivitetin e parashikimeve.

[Gerrard]

• Investimet kapitale , përfshirë investimet e brendshme private e publike dhe investimet e huaja direkte, arritën në 20,4 për qind në raport me PBB. Investimet publike për vitin 2002 ishin 37296 milionë lekë, nga 50817 milionë lekë të planifikuara, me një rënie prej 14,5 për qind krahasuar me vitin 2001. Nga 6,5 për qind dhe 6,9 për qind që ishin përkatësisht në vitet 2000 dhe 2001, investimet publike ranë në 5,6 për qind të PBB për vitin 2002. Ndër faktorët që ndikuan në rënien e e investimeve publike, mund të veçohen: zhvillimet politike në gjysmën e parë të vitit dhe kriza energjitike.

• Investimet e brendshme private kanë shënuar rritje të konsiderueshme për vitin 2002, duke kompensuar rënien në investimet publike dhe në investimet e huaja direkte. Në raport me PBB investimet e brendshme private arritën në 11,7 për qind, nga 8,2 për qind në vitin 2001. Rritja e investimeve private është tregues domethënës i përmirësimit të klimës së biznesit në vend, krahasuar me vitin 2001. Në drejtim të përmirësimit të klimës së biznesit dëshmojnë drejtpërdrejt edhe:

• Rritja e kredisë për ekonominë të akorduar gjatë vitit 2002, e cila arriti në 62,6 miliardë lekë, nga 40,6 miliardë lekë në vitin 2001. Teprica e kredisë në fund të vitit 2002 arriti në 38,7 miliardë lekë, nga 27,9 miliardë lekë për vitin 2001.

• Zgjerimi aktivitetit të skemave të mikrokredisë , të cilat, për nga natyra e tyre, arrijnë një shpërndarje territoriale më të gjerë dhe kanë efekte të drejtpërdrejta në mobilizimin e burimeve prodhuese komunitare dhe, për rrjedhojë, në zbutjen e varfërisë.

• Rritja, megjithëse e lehtë, e importeve të makinerive e pajisjeve, duke arritur në 45.095 milionë lekë në vitin 2002, nga 45.067 milionë lekë në vitin 2001.



Burimi: Banka e Shqiperise dhe Ministria e Financave

• Investimet e huaja direkte të realizuara për vitin 2002 vlerësohen në 143 milionë dollarë, nga 203,7 milionë dollarë të realizuara në vitin 2001. Megjithatë, në qoftë se zbritet efekti i privatizimit strategjik te vitit 2001, investimet e huaja të realizuara në vitin 2002 janë në nivele më të larta krahasuar me vitin e mëparshëm.

• Gjate vitit 2002 vazhdoi prirja pozitive në ndryshimet strukturore të PBB. U rrit më tej pesha e shërbimeve, ndërtimit, transportit, ndërkohë që vazhdoi prirja e rënies së peshes se produktit bujqësor duke reflektuar, në përgjithësi, prirjen pozitive te nje alokimi me efiçent të burimeve prodhuese.

Burimi : Banka e Shqipërisë

• Bujqësia ka vazhduar edhe gjatë vitit 2002, të japë kontributin kryesor në PBB. Ky kontribut vlerësohet ne masën 33,3 përqind të PBB gjithsej, me një rritje vjetore prej 2,1 për qind, (nga 5 për qind që ishte parashikuar në SKZHES, tabela 1 ) krahasuar me rritjen prej 1,4 perqind ne vitin 2001. Në nivelin e ulet të rritjes vjetore te bujqësisë kanë ndikuar si faktorë strukturorë të mbartur nga periudhat e kaluara, ashtu dhe faktorë specifikë, që lidhen me situatën e permbytjeve te krijuara në vitin 2002. Megjithate, nga studime dhe vleresime te ndryshme rezulton se ne sektorin e bujqësisë po ndodhin ndryshimeve strukturore dhe po akumulohen investime, të cilat pritet të japin rezultate pozitive në 2-3 vitet e ardhshme në ritmet e rritjes së këtij sektori.

Burimi: Ministira e Financave



• Ndërtimi dhe transporti shënuan ritme relativisht të larta rritjeje krahasuar me sektorët e tjerë, por më të ulta se ato të parashikuara. Per sektorin e ndertimit vleresohet se nje efekt afatshkurter frenues ka patur edhe forcimi i procesit të formalizimit te tij, efekt qe pritet te ulet ne te ardhmen. Industria ka patur rritjen më të ulët për vitin 2002, me vetëm 2 për qind, nga 5 për qind që ishte parashikimi në fillim të vitit, ndër të tjera edhe për shkak të krizës energjitike. Përmirësimi i situatës energjitike pritet të japë efekte gjallëruese në të gjitha degët e ekonomisë, veçanërisht në industri. Shërbimet shënuan një rritje të moderuar ( tabela 1) , por mbi nivelin mesatar. E konsiderueshme është rritja në shërbimet turistike, duke ekspozuar potencialet e fuqishme që përmbahen në sektor. Sidoqoftë, me rëndësi kritike për këtë sektor mbeten investimet në energjitikë dhe infrastrukturë.

• Për vitin 2002, defiçiti i buxhetit të shtetit arriti në 40941 milionë lekë, ose 6,2 për qind të PBB, nga 8,5 për qind që ishte parashikimi dhe 8,6 përqind që ishte në vitin 2001. Përmirësime patën edhe treguesit e financimit te deficitit. Qeveria realizoi mbajtjen nën kontroll të huadhënies neto në kufijtë e parashikuara në Buxhet.

• Krahasuar me vitin 2001, të ardhurat e përgjithshme në vitin 2002 u rritën me 11,4 për qind. Në kuadrin e të ardhurave të përgjithshme, të ardhurat fiskale u rriten me 12,6 për qind.

• Shpenzimet e përgjithshëm të buxhetit në fund të vitit 2002 arritën në 191,8 miliardë lekë, nga 212,3 miliardë lekë të planifikuara, me një shkallë realizimi prej 90,3 përqind, duke qenë rreth 3 për qind më të larta në krahasim me vitin 2001. Shpenzimet për sektorët të konsideruar si prioritarë në Strategji, si arsimi dhe shëndetësia, janë rritur ndjeshëm krahasuar me vitin 2001. Shpenzimet për sektorin e arsimit në vitin 2002 zinin 11 për qind të shpenzimeve të përgjithshme, nga 9 për qind në vitin 2001. Në raport me PBB, shpenzimet për arsimin arritën në 3,4 për qind, nga 2,3 për qind në vitin 2001. Shpenzimet për sektorin e shëndetësisë në vitin 2002 arritën në 8,5 për qind të totalit të shpenzimeve, nga 6,5 për qind në vitin 2001. Në raport me PBB, treguesit janë përkatësisht 2,7 për qind dhe 2 për qind. Rritje në krahasim me vitin 2001 por jo në nivelet e sektorëve të mësipërm, ka shënuar edhe ndihma ekonomike, ndërkohë që është pakësuar pagesa për papunësinë. Për këto skema sociale vëmendja për vitin 2002 ka qenë përqëndruar në rritjen e efektivitetit.

• Niveli inflacionit (i matur nëpërmjet indeksit të çmimeve të konsumatorit ) arriti në 2.1 për qind në fund të vitit 2002, ndersa niveli mesatar vjetor në 5,4 për qind. Në nivelin relativisht të lartë të inflacionit mesatar vjetor kanë ndikuar kriza energjitike dhe tronditjet e përkohshme të sistemit bankar si rezultat i tërheqjes së konsiderueshme të depozitave gjatë periudhës mars-prill.

• Gjatë vitit 2002, Banka e Shqipërisë vazhdoi të përdorë instrumentet e tërthortë të politikës monetare, para së gjithash përcaktimin e normës së interesit për marrëveshjet e riblerjes (REPO). Intensiteti i përdorimit të instrumenteve të tërthortë u rrit veçanërisht gjatë periudhës së krizës së likuiditeteve. Përdorimi i instrumenteve të tërhortë u ka dhënë më shumë fleksibilitet bankave të nivelit të dytë dhe është shoqëruar me efekte pozitive për nxitjen e kreditimit të ekonomisë.

• Treguesit e Bilancit të llogarisë korrente kanë shënuar një farë përkeqësimi për vitin 2002. Megjithe nje rritje te eksporteve me 8% krahasuar me 2001, deficiti tregtar vazhdoi të rritet Bilanci i shërbimeve rezultoi me nje deficit prej 5 millionë dollare. Zhvillimet negative . në Bilancin tregtar dhe atë të shërbimeve e kanë rritur defiçitin e Llogarisë korente nga 218.2 milionë dollarë në vitin 2001, në 447.6 milionë dollarë në vitin 2002. Megjithatë, transfertat private rezultuan me një rritje të konsiderueshme, nga 542,7 milionë dollarë në vitin 2001 në 606,8 milionë në vitin 2002, ose me 11,8 për qind.

• Gjatë vitit 2002, u nënshkruan një sërë marrëveshjesh të tregtisë së lirë me vende të rajonit. Pritet që efektet pozitive të këtyre marrëveshjeve të shfaqen në vitet e ardhshme.

[Gerrard]

• Duke vleresuar ne menyre me objektive faktoret e rritjes ekonomike dhe ecurine e tyre, efektet e pritura të thellimit të reformave strukturore e institucionale, masat e marra per zbutjen e krizes energjitike, efektet e politikave për konsolidimin e mëtejshëm të stabilitetit makroekonomik, parashikohet qe ne vitin 2003 dhe në 2-3 vitet pasuese rritja ekonomike te arrije ne nivelin 6 për qind.

• Pritet që thellimi i reformave strukturore të shoqërohet me përmirësim cilësor të klimës së biznesit, me rritje të investimeve dhe sipërmarrjes private të mbështetura nga një sektor bankar e financiar më i zhvilluar, me rritje të investimeve të huaja direkte. Qartësimi më i mirë dhe konsolidimi i të drejtave pronësore pritet të ketë efekte të ndjeshme në ekonomi, veçanërisht në bujqësi. Pritet gjithashtu thellimi i ndryshimeve strukturore në ekonomi në favor të degëve me dinamikë më të lartë rritjeje. Efekte të konsiderueshme pozitive pritet të ketë privatizimi i ndërmarrjeve strategjike, të cilat i janë nënshtruar ose po përgatiten t'i nënshtrohen një procesi intensiv ristrukturimi. Rritja e hapjes ekonomike, thellimi i procesit të integrimit rajonal, përfshirja e vendit në procesin e Asocim-Stabilizimit krahas përmirësimit të klimës së biznesit në përgjithësi, pritet të shoqërohen me rritjen e aftësisë konkurruese dhe potencialeve eksportuese të ekonomisë.

• Pavarësisht nga luhatjet e pendulit të klimës politike që mund të jenë edhe më të ndjeshme gjatë fushatave zgjedhore, pritet që të forcohet boshti i bashkëpunimi pozitë-opozitë, me efekte të drejtpërdrejta në thellimin e reformave institucionale dhe rritjen e kapaciteteve qeverisëse, te cilat do te japin nje ndikimin pozitiv ne zhvillimin ekonomik

• Konsolidimi i mëtejshëm i stabilizimit makroekonomik i parashikuar për vitet e ardhshme, me një nivel mesatar vjetor të inflacionit jo më të lartë se 3 për qind, me një defiçit buxhetor në ulje deri në nivelin 5,4 për qind në vitin 2006 (me një rritje të ndjeshme si të të ardhurave, ashtu edhe të shpenzimeve publike në raport me PBB), me një borxh publik me prirje rënëse për efekt të rënies së borxhit të brendshëm, me një qëndrueshmëri të paktën afatmesme të prurjeve valutore nga emigrantët, pritet të krijojë një mjedis të përshtatshëm për veprimin e faktorëve që kushtëzojnë arritjen e objektivit të rritjes ekonomike vjetore në nivelin 6 për qind.

• Për vitet e ardhshme pritet të përforcohen tiparet përfshirëse të rritjes ekonomike, duke siguruar një shtrirje më të gjerë në shtresat dhe zonat më të varfëra, si dhe qëndrueshmëria e saj. Përmirësimi i mëtejshëm i klimës së biznesit dhe gjallërimi i tij, prirja e zgjerimit të investimeve private, rritja dhe shtrirja më tej e aktivitetit të skemave të mikrokredisë dhe programet e tjera zhvilluese, pritet të shoqërohen me zgjerimin e shkallës përfshirëse të rritjes ekonomike dhe me uljen e papunësisë, sidomos në zonat me pak te zhvilluara te vendit.

• Objektivat për rritjes ekonomike per periudhen afatmesme 2003-2006 dhe për perforcimin e tipareve te saj te qendrueshmerise, perhapjes dhe perfshirjes, kane diktuar nevojen e permiresimit dhe rishikimit ete programit te masave ne sektoret e lidhur me ngushtesisht rritjen e ekonomike ne një periudhe afatmesme si: (1) zhvillimi i sektorit privat dhe atij financiar, (2) përmirësimi i klimës së biznesit, nxitja e investimeve te huaja dhe nxitja e eksporteve, (3) përmirësimi i situatës energjitike dhe zhvillimi ne teresi i infrastruktures, (4) përmirësimi i legjislacionit, forcimi i institucioneve dhe për rmirësimi i qeverisjes, etj.(referoju kapitujve perkates te ketij dokumenti)



Sipas Ministrisë së Financave.

Për të ruajtur pajtueshmërinë e të dhënave, nuk janë reflektuar ndryshimet që rezultojnë nga rivlerësimi i rritjes ekonomike për periudhën 1996-2000. Sipas këtij vlerësimi, rritja për çdo vit të kësaj periudhe në krahasim me vitin paraardhës ka qenë përkatësisht 9,1 për qind, -10,3 për qind, 12,7 për qind, 8,9 për qind dhe 7,7 për qind.

Për vitin 2002, vetëm nga 3 skema mikrokredie, Fondi i Financimit të Zonave Malore, Fondi i Financimit Rural dhe Fondacioni Besa, u realizua një tepricë kredie prej 19,9 milionë dollarë, ose 7,6 milionë dollarë më shumë se në vitin 2001. ë shtë zgjeruar shtrirja gjeografike, duke përfshirë edhe zona të largëta dhe më pak të zhvilluara të vendit. Numri i klientëve është shtuar me 23 përqind, ndërkohë që është rritur ndjeshëm edhe kredia mesatare.

Sipas vlerësimeve të INSTAT, duke e shtrirë metodën e re të vlerësimit të PBB (të zbatuar për vitet 1996-2000) edhe për vitet 2001 dhe 2002.

Rritja prej 5 perqind perfshin pervec bujqesise/blektorise edhe sektorin e agro-industrise dhe peshkimit ndersa rritjet e raportuara me siper prej 2,3 dhe 1,4 perqind perfshijne vetem sektorin e bujqesise/blektorise. Nderkaq raportohet se rritja e sektorit te agroindustrise ne vitin 2002 eshte 13 perqind krahasuar me vitin 2001 ndersa ai i peshkimit pati nje rritje prej 18,7 perqind

Sipas INSTAT, indeksi i çmimeve të prodhuesit për vitin 2002 pati një rritje prej 1,1 për qind në krahasim me vitin 2001, nga 3,8 për qind që ishte rritja në vitin 2001, krahasuar me vitin 2000. Megjithatë, sipas INSTAT, ky tregues për industrinë përpunuese u rrit me 9,59 për qind në vitin 2002, krahasuar me vitin 2001.

Prirja e ndryshimeve strukturore të importit në favor mallrave të destinuara për prodhim, veçanërisht makinerive e pajisjeve që shkojnë në sektorët më dinamikë të ekonomisë, është tregues i një roli pozitiv ristrukturues të importit.

[Gerrard]

• Megjithe kufizimet, ne funksion te pergatitjes se SKZHES u perdoren te dhenat e studimit te varferise, realizuar ne vitin 1998 (LCS) si edhe dy studime te tjera, te realizuara ne vitin 2000 (MICS) dhe 2001 (Studimi Cilesor i Varferise).

• Anketa e Matjes se Nivelit te Jeteses (LSMS2002) eshte vrojtimi i pare kampionar mbi varferine dhe pabarazine ne nivel familje. Informacioni i mbledhur nga ky vrojtim lejon analiza ne thellesi dhe ne shume dimensione te varferise mbeshtetura ne metodologji te njohura nderkombetare. Ajo te do ri-kryhet ne vitin 2005.

[Gerrard]

Varferia e matur nga niveli i te ardhurave dhe pabarazia

• Per qellimet e ketij studimi, u llogarit nje linje absolute varferie bazuar ne koston e nevojave baze (KNB) .Sipas linjes se plote te varferise, nje e katerta e popullsise Shqiptare eshte e varfer . Varferia ekstreme– e percaktuar nga linja ushqimore e varferise – eshte e ulet, me pak se 5% te popullsise nuk plotesojne nevojat baze per ushqim. Varferia eshte me e larte ne zonat rurale, me 66% te varfer me shume se ne Tirane dhe 50% me shume se ne zonat e tjera urbane.



• Pabarazia e vleresuar sipas nivelit te konsumit nuk eshte e theksuar dhe pothuajse ne te te njejtin nivel me vende te tjera te rajonit, sic vihet re edhe nga koeficienti Gini prej 0.28.
Permasat e varferise te matur “jo sipas te ardhurave”

• Pabarazite qe dalin ne pah ne varferine sipas dimensioneve jo-monetare jane me te spikatura se ato te verejtura duke i nisur vetem nga te ardhurat. Mbulimi i sherbimeve baze te infrastruktures eshte i perhapur pothuajse ne te gjitha zonat urbane, por shume me pak ne zonat rurale. Kjo nuk do te thote qe zonat urbane nuk vuajne nga probleme te kesaj natyre. Cilesia e sherbimit ne zonat urbane e ul ndjeshme aksesin real ne sherbim.

• Indeksi i Nevojave Baze te Paplotesuara (NBP) kombinon disa tregues baze dhe shpreh varferine ne raport me plotesimin ose te jo te ketyre nevojave njeheresh. Ajo qe ne vazhdim zbulojme se sa larg eshte fshati ne plotesimin e ketyre nevojave, ku varferia eshte 3 here me e larte se ne qytet.



• Arsimimi Shqiperia ka nivele te shume te larta te Alfabetizmit, sidomos midis moshave te reja ne qytete. Dallimet midis fshatit dhe qytetit jane te dukshme persa i perket ndjekjes se shkolles. Koeficienti i rregjistrimit ne shkollen tetevjeçare eshte i larte 93%, nderkohe qe ka diferenca te ndjeshme fshat qytet persa i perket rregjistrimit ne shkollat e mesme.



• Kequshqyerja. Sipas te dhenave te studimit, nje ne shtate femije ne Shqiperi paraqet mangesi te theksuara ne zhvillim, ndersa nje ne tre paraqet mangesi te lehta ne zhvillim.



• Pjesmarrja ne forcat e punes dhe papunesia. Ka nje korrelacion te forte midis varferise dhe papunesise ne Shqiperi, vecanerisht ne zonat rurale. Sipas perkufizimeve standarte te papunesise te ILO (Zyra nderkombetare e punes) norma e papunesise eshte pothuajse 10 perqind, por kjo shifer fsheh papunesine e gjere ne zonat rurale dhe nje numer te madh punetoresh te dekujaruar.



• Perfshirja dhe gjinia. Pabarazia gjinore verehet ne tregun e punes . Pjesmarrja e femrave ne tregun e punes eshte pothuajse sa dy te tretat e asaj te meshkujve.



• Pronesia zoterimi i kapitaleve. Zoterimi i tokes si dhe zoterimi i bagetive nuk perbejne nje kusht i mjaftueshem per te shpetuar nga varferia. Ndryshime te dukshme ekzistojne ne zoterimin e pajisjeve me afat te gjate perdorimi midis zonave rurale dhe urbane.

[Gerrard]

• LSMS 2002 ka arritur te profilozoje varferine tiparet me kryesore te seciles jane:

• Individet e varfer jetojne ne familje te medha dhe te reja. Rreth 40% e te varferve i takojne familjeve me 7 e me shume anetare. Incidenca e varferise nder me te rinjte eshte mbi mesataren e vendit. Pothuaj gjysma e te varferve ne Shqiperi jane nen moshen 21 vjec. Te moshuarit ne Tirane kane shkalle varferie nga me te ultat, rreth 12%.

• Zonat e thella ne Veri dhe ne Veri-Lindje te vendit jane me te varfra. Pothuaj gjysma e banoreve ne keto zona jane te varfer, dhe me shume se nje e pesta ne kete grup jetojne ne varferi ekstreme.

• Te varferit dhe shume te varferit kane koeficiente te ulet te rregjistrimit ne shkolla, veçanerisht ne arsimin e mesem. Te varferit perfitojne me pak nga sherbimet shendetesore. Kequshqyerja shfaqet me shume tek femijet e varfer nen 5 vjec, krahasimisht me jo te varferit, por jo ndjeshem.

• Shkalla e papunesise nder te varferit eshte pothuaj dyfishi i jo te varferve. Incidenca dhe ashpersia e varferise eshte me e larte ne familjet ku kryefamiljari eshte i papune. Ne familjet e varfra, burimi kryesor i te ardhurave eshte aktiviteti bujqesor dhe punesimi me page.

• Te varferit harxhojne me shume se gjysmen e buxhetit te tyre per ushqim (67%) dhe me pak per produkte jo-ushqimore(17%).

[Gerrard]

• Ne stadin aktual te zhvillimit te vendit ne rrugen e ekonomise se tregut,si rezultat I ndryshimeve te shpejta dhe te gjithanshme social-ekonomike dhe nen trysnine e dukurive te tilla qe bashkeshoqerojne tranzicionin si papunesia, varferia,flukset e larta te emigracionit,rritja e kriminalitetit dhe tronditja e vlerave tradicionale, eshte rritur prekshmeria sociale per shtresa dhe grupe te ndryshme te popullsise. Prekshmeria sociale e konceptuar si rrezik I margjinalizimit dhe perjashtimit social eshte e nderthurur dhe ushqehet nga varferia ekonomike.



• Sipas studimit te kryer nga Ministria e Punes dhe Ceshtjeve Sociale, “vleresimin e situates sociale dhe nevojave per sherbime te grupeve te rrezikuara” kryer ne e Projektit te Shperndarjes se Sherbimeve Sociale (mbeshtetur nga BB) rezultojne disa grupe vulnerable te shoqerise

* Femije ne rrezik – Femije (0-14 vjec) jetime biologjike dhe social,qe jetojne me nje prind,lypsat dhe ata qe punojne,qe nuk ndjekin shkollen,etj. te cilet perbejne 5,72% te te gjithe femijeve. Vleresohet se femijet ne rrezik ndeshen vecanerisht ne qarqet Kukes, Shkoder dhe Lezhe e cila eshte respektivisht 16,95%, 11,82% dhe 10,2%
* Te rinjte ne rrezik- te rinj (14-25 vjec) te papune,perdorues droge dhe alkoli,me sjellje kriminale ,etj. te cilet zene nje peshe prej 22,8% te te gjithe te rinjve. Vleresohet se te rinjte ne rrezik jane vecanerisht problem ne qarqet Kukes (55%), Shkoder (33%) dhe Leze (31,7%) kryesisht per shkak te paunesise por ato shfaqen dukshem edhe ne qarqet Berat (58%), Tirane (kryesisht ne bashki te tjera dhe jo ne bashkine e Tiranes Kavaje) (33,2%) dhe Gjirokaster (28%) perseri per efekt te papunesise nderkaq ne perdorues te droges shfaqen teper problematike ne Berat, Tirane, Kukes dhe Shkoder
* Grate ne rrezik- Gra te divorcuara,kryemailjare,te abuzuara,viktima te prostitucionit,etj. te cilat perbejne 5,16% te te gjithe grave. Ne te gjitha qarqet peshen kryesore e zene grate kryefamiljare dhe ato te divorcuara. Grate ne rrezik per shkakt te dhunes dhe prostitucionit shfaqen ndjeshem ne qarkun e Beratit dhe ne nje nivel me te ulet ne qarqet e Fierit dhe Elbasanit
* Te paaftet- mendore dhe fizike te ciles zene nje peshe prej 1,35% te te gjithe popullsise me nje shperndarje thuajse te njejte te peshes ne te gjitha qarqet. Por ne lidhje me te paaftet paraplegjike dhe tetraplegjike ndeshen me shume ne qarqet Berat, Diber dhe Fier
* Te moshuarit ne rrezik- Qe jetojne vetem, te abandonuar,me te ardhura te pamjaftueshme te paafte per ti sherbyer vetvehtes etj. Te cilet perbejne rreth 12,7% te totalit te te moshuarve dhe qe ndeshen me shume ne Berat, Gjirokaster, Shkoder dhe Kukes me mbi 20% te totalit te te moshuarve.



• Mbi bazen e ketij studimi eshte pergatitur edhe harta e shperndarjes se nevojave sociale ne te cilen po bazohet edhe reformimi i sistemit te sherbimeve e te perkkrahjes sociale



• Varferia si dukuri shumedimensionale qendron ne rrenje te mjaft problemeve sociale te shfaqura ne periudhen e tranzicionit. Ajo prodhon perjashtim social dhe krijon terrenin per rritjen e shkalles se riskut,margjinalizimit dhe izolimit social te grupeve te pafovorizuara te shoqerise. Grupet e pafavorizuara dhe ne risk te shoqerise dhe varferia perfaqsojne dy kategori fleksibel ,te nderthurura dhe qe ushqejne njera-tjetren .Varferia ekonomike reflektohet ne problemet sociale me te cilat ballafaqohen sot te moshuarit e vetmuar, pensionistet, femijet e rruges, te paaftet, te rinjte e papune dhe me sjellje kriminale, viktimat e droges,grate kryefamiljare, femijet e perfshire ne format e keqija te punes, braktisja e shkolles etj.



• Nepermjet kombinimit te te dhenave te LSMSse dhe te problemeve sociale verehet se varferia dhe problemet sociale mbivendosen dhe perforcojne njera tjetren vecanerisht ne zonat Veri dhe verilindore te vendit si dhe ne zonat rurale. Sipas vleresimit te treguesve te integruar te perjashtimit social (qe pershin treguesit e varferise dhe grupeve ne rrezik) rezulton se Rrethet Kukes, Diber, Bulqize jane rrethet me tregues me te larte te perjashtimit social dhe pasohen me rrethet rrethet e tjera te zones veri dhe verilindore por situata eshte problematike edhe ne rrethet e zones qendrore



D.4 Vleresime Perfundimtare Dhe Implikimet Perkatese ne Politika dhe Masat Publike Afatmesme 2003-2006



• Per rrjedhoj politikat duhet t'i pergjigje nivelit dhe profilit te varferise (monetare dhe jo-monetare) si dhe te kombinimit te saj me problemet sociale e te ekzpozimit ndaj riskut:

• Varferia duket se ka nje dimension rajonal dhe gjeografik. Duke perdorur te gjitha definicionet, fshati me pergjithesi dhe zonat malore ne vecanti jane te varfera . Kjo duhet te influencoje programet dhe politikat e ardhshme per uljen e varferise ne keto zona.

• Varferia prek me shume te rinjte, gje qe duhet te marret parasysh per arritur nje targetim me te mire te varferise dhe programeve sociale.

• Ne marrjen e vendimeve, dimensioni jo monetar i varferise duhet te kete te njejten vemendje si ai i varferise monetare.

• Sipas analizave, shume familje jane shume prane linjes se varferise dhe varferia e tyre nuk eshte shume e thelle dhe e ashper. Transferta te targetuara mire, do te bejne qe te kete arritje te ndjeshme ne zbutjen e varferise.

• Varferia, papunesia dhe nen punesimi jane shume te lidhura me njera tjetren. Nen punesimi eshte i perhapur ne zonat rurale. Kjo eshte e lidhur me probleme strukturore te fermave ne Shqiperi. Jane te domosdoshme politika me efektive punesimi per te siguruar vende pune te qendrueshme ne sektorin jo-bujqesor ne zonat rurale.

• Arsimi paraqet tregues shume te larte. Sfida ne kete dimension lidhet me rritjen e numrit te te rregjistruarve ne shkollat e mesme dhe kurse trainimi. Arsimi pas tetevjeçar duhet te jete pjese e strategjise se qeverise per reduktimin e varferise.

• Diferencat gjinore dalin ne pah, kur studojme tregun e punes. Ndoshta do te ishte e nevojshme qe problemet gjinore te jene me ne fokus te politikave te punes .



• Zhvillimi dhe modernizimi i vendit, i ndikuar nga reformat e tranzicionit dhe tashme nga rritja e vazhdueshme ekonomike, po kontribuon ne permiresimin e standarteve te pergjithshme te jeteses. Perfitimet, sidoqofte, jane me te dukshme ne zonat urbane, vecanerisht ne Tirane, ndersa ato rurale si edhe te thella malore, jane thuajse te harruara. Nje nga mundesite e reduktimit te varferise ne keto zona duhet te konsiderohet lidhja me zhvillimin dhe rritjen ekonomike



• Bazuar ne rezultatet e LSMS 2002 te cilat per shkak te metodologjise jane te ndryshme nga ato te perdorura ne pergatitjen e SKZHESse ne vitin 2001, por edhe per faktin qe ne periudhen 1998-2002 zhvillimi ekonomik dhe social si dhe politikat dhe masat kane dhene efektet e tyre reduktuese te varferise, ne kete dokument jane rishikuar dhe permiresuar objektivat afatmesme dhe afatgjata te reduktimit te varferise dhe te zbutjes se problemeve sociale ne perputhje edhe me Objektivat e Zhvillimit te Mijevjecarit si dhe politikat dhe instrumentat perkates te cilat pasqyrohen ne kapituj perkates te ketij dokumenti.



• Per periudhen afatmesme 2003-2006 synohet renia e nivelit te varferise absolute ne 20% dhe e varferise eksptreme ne nivelin e 3-4%. Po keshtu synohet qe te ulen ndjeshem dimensionet jo-monetare te varferise si dhe te zbuten e lehtesone problemet soaiale dhe dimensionet e kategorive ne risk

Perkufizimi i paunesise sipas ILOs I perdorur ne LSMS 2002 kupton: adult mbi 15 vjec, qe nuk ka punuar 4 javet e fundit dhe qe eshte I gatshem te filloje pune brenda dy javeve. Por sipas nje perkufizimi te dyte te LSMSse sipas te cilit tek te te papunet futen edhe te dekujaruarit, sezonaledt dhe te pushuarit niveli i paunesise rezulton 15,4% ndersa sipas nje perkufizimi te trete ne te cilin tek te papunet futen edhe individet qe kane punuar me pak se 15 ore ne jave ne sektorin e bujqesise niveli I paunesise rezulton 19,1 %. LSMS jep te dhena te detajuara per shperndarjen e papunesise ne qytet dhe fshat sipas secilit perkufizim. Sipas perkufizimit te Ministrise se Punes dhe Ceshtjeve Sociale per papunesine: Adult mbi 16 vjec, punekerkues i papune qe regjistrohet ne zyrat e punesimit, papunesia rezulton 13%

(*) kur familja nuk ka fare rrjet te ujit te pijshem apo WC me kanalizim

(**) vleresim subjektiv per rastet kur shtepia eshte e papershtatshme per banim ose ne ndertim e siper

(***) kur ka nderprerje energjie per me shume se 6 ore ne dite



Sipas LSMS rezulton se niveli i varferise ne rrethet Kukes, Has, Tropoje, Diber, Malesi e Madhe, Bulqize, Librazhd, Gramsh niveli i varferise eshte 46%. Sipas Ministrise se Punes dhe Perkkrahjes sociale ne te njejta rrethe numri i familjeve qe marrin ndihme ekonomike eshte rreth 33% e totalit te familjeve qe marrin ndihme ekonomike

Edhe sipas Ministrise se Punes dhe Perkrahjes Sociale ndihma ekonomike ne komuna e rretheve Kukes, Has, Tropoje, Diber, malesi e Madhe, Librazhd, Gramsh ze rreth 80% te totalit te familjeve qe marrin ndihme ekonomike ne keto rrethe dhe njekohesisht numri i familjeve qe marrin ndihme ekonomike ne keto komuna varion ne intervalin 40-95% e totalit te familjeve ne ketyre komunave. Kjo tregon se ndihma ekonomike per zonat rurale eshte e perqendruar ne ato zona ku sasia e tokes per fryme eshte e ulet ndersa ne zonat rurale fushore ndihma ekonomike ze nje peshe me te ulet. Kjo per faktin se ndihma ekonomike ne zonat rurale varet nga shkalla e posedimit te tokes ndersa ne zonat urbane nga te ardhurat e familjes.

Ne baze te informacionit te disponuar nga MPCS, pabarazia midis meshkujve dhe femrave nuk ka te beje me pagat. Pagat jane te njejta per pune te barabarta. Kjo pabarazi eshte e lidhur me aksesin qe kane femrat per pjesemarrje ne sektore te ndryshem ne tregun e punes. Kjo ndodh pasi ne tregun e punes deri tani mbisundojne aktivitete qe mundesojne ne mase me te madhe punesimin e meshkujve.

[Gerrard]

(i) “Përmirësimi i shërbimeve shëndetësore dhe arsimore dhe (ii) përmirësimi i infrastrukturës dhe i shërbimeve jetësore ndaj popullsisë përbëjnë fusha prioritare të Strategjisë, që kërkojnë vëmendje të veçantë; (iii) reformimi institucional dhe (iv) rritja ekonomike përbëjnë shtyllat e Strategjisë; (v) qëndrueshmëria makroekonomike dhe (vi) mbështetja sociale janë kushte për realizimin e Strategjisë”

• Bazuar ne kete perqasje, u zhvillua dhe u zbatua programi i masave publike prioritare gjate periudhes se raportimit. Ne kete kapitull analizohet ecuria e masave me kryesore per te gjitha drejtimet prioritare te tyre, ndersa ne anekset e ketij dokumenti jepen te dhena te hollesishme mbi ecurine e indikatoreve te progresit dhe shkallen e realizimit te masave prioritare.

• Per cdo bllok te masave prioritare jepen objektivat dhe drejtimet e masave per periudhen afatmesme 2003-2006. Informacion me i hollesishem jepet ne anekset e ketij dokumenti qe perfshijne ecurine e projektuar apo te priteshme te indikatoreve te progresit deri ne vitin 2006 si dhe ne matricen e programit te masave publike prioritare 2003-2006.

[Gerrard]

• Plotesimi dhe thellimi i reformave institucionale dhe ligjore ishte nje nga drejtimet me themelore te zbatimit te SKZHESse gjate vitit 2002. Ato jane projektuar dhe zbatuar nepermjet nje procesi analitik por edhe me nje shkalle me te larte informimi, konsultimi dhe pjesemarrjeje te publikut. Keto reforma kane njohur edhe nje mbeshtetje prioritare dhe thelbesore te te gjithe partnereve nderkombetare multi dhe bi-laterale.

• Reformat institucionale kane synuar:

* te rrisin forcen e institucioneve publike per zbatimin e ligjit si dhe permiresimin e kapaciteteve per hartimin e politikave;
* te permiresojne standartet demokratike te qeverisjes dhe te shperndarjes se sherbimeve publike
* nje vemendje me te fokusuar ne drejtim te te varferve dhe kategorive sociale ne nevoje per te mundesuar perfshirjen e tyre ne vendimmarrje

[Gerrard]

• Ndersa vleresohet se pavaresia e gjyqsorit ka shenuar progres, megjithese ende jo ne nivelin e kerkuar, vleresohet se kjo pavaresi nuk eshte bashkeshoqeruar proporcionalisht me rritjen e performances dhe ndershmerise se sistemit.

• Gjate vitit 2002 jane marre nje sere masash te rendesishme si: i) permiresime proceduriale dhe udhezuese perfshire publikimin e tyre ii) forcim institucional ne cdo nivel dhe ne cdo gjykate (vecanerisht ne nivelet e larta si Gjykata e Larte, Keshilli i Larte i Drejtesise dhe inspektoriati i tij, gjykatat e apeleve iii) forcim i kapaciteteve nepermjet trainimit dhe rolit te rritur te shkolles se magjisratures iv) permiresimi i kushteve dhe mjeteve ne dispozicion te gjyqsorit.

• Nga statistikat gjyqsore vihet re nje renie e lehte e shkalles se ankimit ne nivelet me te larta te gjyqsorit ne krahasim me vitet e meparshme ndersa efekti me i dukshem eshre renia e shkalles se kthimeve dhe/ose pezullimit te vendimeve te gjykatave te apelit nga ana e Gjykates se Larte (nga 41% ne vitin 2001 ne 32% ne vitin 2002) nderkohe qe vazhdon te jete e larte shkalla e kthimit te ceshtjeve te gjykatave te faktit nga ana e gjykatave te apelit.

• Disa permiresime jane ndermarre edhe ne drejtim te sherbimit te noterise dhe te avokatise ndersa eshte pergatitur nje pakete masash per ndryshime thelbesore ne keto dy sherbime.

• Gjate vitit 2002 eshte perfunduar ri-organizimi i sistemit te permbarimit, jane kryer aktivitete trainuese si dhe rekrutimi te nje stafi te ri me cilesor, eshte forcuar kontrolli, jane qartesuar dhe uniformizuar procedurat si dhe eshte siguruar nje bashkepunimi me i efektshem me strukturat e tjera te shtetit. Per rrjedhoj shkalla e ekzekutimit te vendimeve te gjyqsorit nga ana e permbarimit ka arritur ne nivelin mbi 50% ne krahasim me nivelin prej 15-20% qe ishte para nisjes se kesaj reforme ne vitin 2001.

• Ngritja e nje rrjeti te qendrave te asistences ligjore nga organizata te shoqerise civile po kontribon ne rritje e aksesit ne sistemin e drejtesise ndersa masa te tilla si anketime apo hapja e kutise postare per ankesat e publikut ne Gjykaten e Larte po kontribuojne ne rritjen e transparences se gjyqsorit.

• Ssitemi i drejtesise vazhdon te perballet me problememte medha dhe gezon nje shkalle te ulet te besueshmerise se publikut. Per kete qellim reformat e sistemit eshte nje drejtim prioritar i periudhes afatmesme 2003-2006. Reforma e sistemit gjyqsor do te zbatohet ne perputhje me porgramin strategjik shumevjecar i cili mbeshtetet edhe nga disa partnere nderkombetare.

• Synimet afatmesme te reformes ne sektor jane i) konsolidimi i pavaresise se sistemit gjyqsor ii) rritja e shkalles se se besueshmerise se sistemit gjyqsor iii) rritja e shkalles se zbatueshmerise se vendimeve gjyqsore iv) perballimi i sfidave te luftes kunder krimit te organizuar v) zgjerimi formave alternative te zgjidhjes se mosmarreveshjev vi) rritja e aksesit ne drejtesi te grupeve shoqerore ne risk

• Ndersa drejtimet e msave kryesore mbesin te njejta vemendja do te perqendrohet ne thellimin e tyre dhe ne monitorimin me te mire te progresit. Per periudhen afatmesme 2003-2006 blook-masat kryesore qe do te ndermerren jane

* ri-strukturimi institucional ne perputhje me rekomandimet e KE dhe BE
* fuqizimi i rolit te Keshillit te Larte te Drejtesise dhe te Inspektoriatit te tij si ne rolin e vendimmarrjes per emerimin, promovimin apo ndeshikimn e gjyqtareve, ne mbikqyrjen dhe transparencen e gjyqsorit si dhe ne garantimin e pavaresise se tij
* permiresimin e rolit unifikues dhe udheheqes metodik te Gjykates se Larte
* futjen e sistemit te karieres per gjyqtaret (cmimet e karieres), e bashkeshoqeruar me reformen e pagave dhe shperblimeve,
* forcimin e kapaciteteve dhe shkalles se profesionalizimit nepermjet rritjes se rolit te Shkolles se Magjisratures
* ngritjen e gjykates per krimet e renda,
* Krijimi i qendrave te reja te ndermjetesimit dhe arbitrazit tregetar qe do te sherbejne si mundesira alternative per sektorin privat
* mbeshtetja ne rritje e asistences ligjore per kategorite vulnerabel si dhe
* permiresime ligjore, proceduriale per rirtjen e transparences se gjyqsorit dhe informimin e paleve e te publikut
* reformimin e plote te sistemit te noterise dhe te avokatise
* masa per forcimin e organeve te permbarimit.



• Ne menyre me te detajuar obektita dhe programi i masave per sistemin e drejtesie jepen ne anekset e ketij dokumenti si dhe ne Dokumentin e Refromes se Sistemit te drejtesise.

[Gerrard]

• Sigurimi i rendit publik, forcimi i sigurise personale dhe komunitare si dhe lufta kunder krimit perfshire ate te organizuar kane perbere nje nga prioritetet themelore gjate vitit 2002.



• Strategjia baze e reformes ne forcat e rendit dhe ne organet e prokurorise, ne perputhje me programin afatgjate reformues te sektorit, ka ndjekur perqasjen e i) profilizimit te strukturave dhe permiresimin e koordinimit mes tyre ii) rritjes se kapaciteteve njerezore nepermjet sistemit te rekrutimit dhe te trainimeve perfshire rolin e rritur te Akademise se Rendit iii) forcimin e monitorimit dhe kontrollit si dhe futjen e incentivave per performance te mire iv) rritjes se bashkepunimit me institucionet e specializuara nderkombetare v) permiresimin e mjeteve dhe teknologjise ne dispoizicion, te sherbimit inteligjent dhe te teknologjise se informacionit vi) rritjes e vemendjes ndaj masave parandaluese si dhe i atyre kuruese apo te eliminimit te faktoreve qe ushqejne krimin vii) futjes e kultures demokratike ne forcat e rendit dhe forcimin e kerkeses per respektimin te drejtave te njeriut dhe te relacioneve me demokratike me publikun vii) permiresimeve ligjore dhe ratifikimit te konvetave nderkombetare.
• Rendi publik eshte vendosur perfundimisht ne te gjithe territorin e vendit, perfshire disa zona problematike dy-tre vite me pare si dhe eshte rritur forca goditese kunder krimit.



• Disa suksese te para jane verejtur edhe ne luften kunder krimit te organizuar dhe trafiqeve ilegale si psh. eliminimi i plote i trafikut te emigranteve i vleresuar publikisht nga Qeveria Italiane dhe institucione te tjera nderkombetare. Nderkaq, struktura e ngritur per parandalimin e pastrimit te parave ne Ministrine e Financave ka ngrire 36 llogari bankare. Gjithsesi vleresohet se keto suksese jane vecse fillestare dhe modeste perkundrejt hipotezes se besueshme te nje volumi te madh transaksionesh ne kete lloj trafiqesh. Perballja me krimin e organizuar e vecanerisht ate nderkombetar kerkon me shume perpjekje nga pala shqiptare, por edhe me shume perkrahje nga ana e institucioneve te specializuara nderkombetare.



• Vleresimit i zbatimit te masave publike prioritare si dhe i efekteve te tyre nxjerr me ne pah, nga nje ane dobesite ende te theksuara te forces goditese kunder krimit dhe sigurimit te rendit publik, por nga ana tjeter edhe faktin se reformat e nisuar nepermjet thellimit te tyre, do te japin efekte te shumefishuara pozitive per te perballuar sfidat gjithnje e me komplekse ne kete fushe.



• Per periudhen afatmesme 2003-2006 synohet:

* ne luften kunder krimit te organizuar dhe trafiqeve a) vazhdimi i eliminimit te plote te trafikut ilegal te njerezve per qellim emigracioni b) ulje e ndjeshme e trafikut te femijeve dhe vajzave per qellim shfrytezimi c) rezultate me te dukeshme ne luften kunder trafikut te droges dhe e limiminimin e plote te prodhimit te vend te disa prej tyre si canabis ativa d) rritjen e shkalles se zbulueshmerise dhe goditjes se strukturave te krimit te organizuar dhe uljen e rriskut te lidhjeve te tij me terrorizimin nderkombetar e) rritjen e shkalles se zbulueshmerise se pastrimit te parave
* ne sigurine dhe rendin publik ne pergjithesi a) forcimin e rendit dhe sigurise publike (personale dhe komunitare) ne te gjithe territorin duke iu pergjigjur specifikave rajonale, urbane dhe rurale b) ulejn e e metejshme te shkalles se krimeve te renda si nepermjet rritjes se shkalles se zbulueshmerise ashtu edhe nepermjet masave parandaluese te krimit c) uljen e shkalles se krimit financiar dhe te te krimit mbi pasurine d)rritjen e sigurise se qarkullimit rrugor



• Synimet dhe objektivat e mesiperme do te bazohen ne thellimin e reformes ne organet e rendit e te prokurorise si dhe ne te gjitha institucionet e tjera te shtetit qe kane rol ne kete fushe.

Ne vecanti:

• Do te permiresohet sistemi i rekrutimeve dhe karieres ne strukturat perkatese si dhe vleresimi i performances dhe monitorimi i saj dhe i sistemit te motivimit dhe shperblimit te punonjesve

• Do te kryen treinime dhe aktivitete te tjera per rritjen e kapaciteteve dhe do te rritet roli i Akademise se rendit,

• do te permiresohet specializimi i strukturave e vecanerisht i atyre te informacionit dhe zbulimi,

• do te kryhen investime te rendesishme ne rritjen dhe permiresimin e teknologjise ne dispozicion,

• do te thellohet dhe zgjerohet bashkepunimi me strukturat nderkombetare te luftes kunder krimit te organizuar dhe terrorizimit,

• do te vazhdojne te behen permiresime ligjore dhe proceduriale ne kodin penal si dhe ne adoptimin ne legjislacionin e brendshem te marrveshjeve dhe traktateve nderkombetare te fushes penale,

• do te permiresohet sistemi i statistikave te krimit si dhe do te adoptohen forma te ndryshme per informimin e plote dhe te sakte te publikut



• Objektivat dhe masat afatmesme 2003-2006 per fushen e rendit publik jepen ne menyre me te detajuar ne anekset e ketij dokumenti si dhe ne Dokumentin e Programit Afatmesem te Minsitrise se Rendit Publik dhe disa institucioneve te tjera.

[Gerrard]

• Procesi reformues i institucioneve perfshiu Keshillin e Ministrave si dhe te gjitha ministrite dhe institucionet e tjera qendrore duke adoptuar nje ndarje me efektive ndermjet strukturave politike-berese, zbatuese dhe vleresuese/kontrolluese si dhe te shtrirjes se tyre territoriale. Ka patur permiresime edhe ne sistemin e marredhenive nder-institucionale ndersa delegimi, dekoncentrimi dhe decentralizimit kane filluar gjithashtu te japin efekte pozitive.



• Zbatimi i statusit te nepunesit civil ka qene nje kushti themelor per suksesin e reformes ne administraten publike. Rekrutimet, levizjet paralele apo ngritjet ne detyre ne administraten civile qendrore po kryhen nepermjet testimit, i paraprire nga publikimet e vendeve te lira. Numrit mesatar i konkurenteve per cdo testim nga 5,4 vete ne vitin 2001 u rrit ne 7 vete ne vitin 2002 duke rritur edhe mundesine per rekrutime dhe emerime te personelit me cilesor. Ndersa ne vitet e meparshme rekrutimi pa konkurs ishte rregulli i pergjithshem, ne vitin 2002 kjo perben vecse pakicen e justifikuar te rekrutimeve.



• Gjate vitit 2002, te gjithe nepunesit civile kaluan fazen e testimit dhe te njohjes se statusit. Vemendje e vecante i eshte kushtuar rolit te Sekretarit te Pergjithshem, si pozicioni me i larte ne sherbimin civil dhe hallke lidhese mes nivelit politik dhe atij civil si dhe departamenteve te personelit ne ministri dhe institucione te tjera. Mundesia e ankimit ne Komisionin e Sherbimit Civil dhe vendimet e ekuilibruara te tij kane kontribuar ne uljen e presionit politik ne largimet nga administrata dhe ne rritjen e qendrueshmerise se saj.



• Gjate vitit 2002, u krye nje permiresim i struktures se pagave dhe nje rritje e ndjeshme e tyre Efektet e reformes se pagave verehen si ne rritjen e qendrueshmerise se administrates civile (ka rene ndjeshem numri i vete-largimeve ne krahasim me vitin 2001) si dhe eshte rritur interesi per t'u punesuar ne administraten civile.



• Rritja e kapaciteteve profesionale ne administraten publike ka qene nje tjeter drejtim i rendesishem i zbatimit te reformes. Instituti i Trainimit te Adminisrrates Pubolike krijoi kapacitetet e brendeshme trainuese, kreu studimin e nevojave dhe ka adoptuar disa programe trainimi. Psh. Ne mars 2003 filloi trainimi masiv i 600 nepunesve civile.



• Nese zbatimi i statusit te nepunesit civil vleresohet se ka progresuar ne nivelin e administrates qendrore, ne nivelin e administrates vendore ka nje progres me te ngadalte shoqeruar me nje seri problemesh. Gjate vitit 2002, KSHC, por edhe DAP kane marre disa masa pergatitore ne menyre qe te mundesohet nje zbatim i ketij statusi gjate vitit 2003 dhe 2004.



• Vazhdimi dhe thellimi i reformes ne administraten publike do te jete nje prioritet i reformave institucionale dhe njekohesisht nje ceshtje prerese per te gjitha instituciones shteterore. Drejtimet e reformes jane te shprehura qartesit ne planin e masave 2003-2006 i cili ka dy synime kryesore:



• Fuqizimi i qendrueshmerise se administrates. Masat kryesore ne kete drejtim kane te bejne me a) permiresimin e rregullimeve ligjore dhe institucionale qe percaktojne qarte ndarjen e nivelit civil me ate politik dhe te drejtat e detyrimet e secilit nivel; b) forcimin e rolit te Komisionit te Sherbimit Civil si barriere e abuzimeve me statusin e nepunesit civil c) zbatimin e statusit te nepunesit civil dhe te principeve te tjera te administrates publike ne njesite e qeverisjes vendore ne te cilen shfaqen me shume probleme si dhe shtrirjen e principeve te statusit te nepunes civil edhe ne institucione te tjera te shtetit si organet tatimore, doganore, sherbimi diplomatik etj por duke respektuar njekohesisht specifikat e sektorit d) promovimi dhe edukimi ne teresi i aktoreve te interesit mbi rendesine e forcimit te qendrueshme rise se administrates perkundrejt demtimit te saj per interesa politike e) krijimi i nje konsensusi te pergjithshem publik mbi rendesine e qendrueshmerise se amdinistrates. Drejtimet e ketyre masave mbeshteten ne nje program te detajuar aktivitetesh



• Rritja e performances se administrates publike dhe te nepunesve civile. Ky eshte nje drejtim problematik per momentin dhe do te marre nje rendesi gjithnje e me te madhe gjate periudhes afatmesme 2003-2006. Qendrueshmeria dhe performamnace larte jane te lidhura me njera tjeren. Sipas vleresimeve te kryera ekziston rreziku qe statusi i nepunesit civil te shderrohet ne mbrojtjes se nivelit medioker dhe te dembelizmit ne administrate qe do te kompromentonte te gjithe reformen dhe do t'i jepte shkas nderhyrjeve te demshme ne administrate. Synimi i rritjes se performances se administrates publike mbeshtetet ne nje sere masat afatmesme te cilat kane ne thelbin e tyre persosjen e sistemit te nxitesave te performences se larte dhe te dekujarimit te performances se ulet dhe mungeses se pergjegjesise se strukturave dhe nepunesve civile. Elemente kryesore jane a) permiresimet strukturore, qartesimi i misioneve, pergjegjesive, autoritetit dhe pergjegjeshmerise ne strukturat brenda institucioneve si dhe ato nder-institucionale b) percaktimi i qarte i detyrave te cdo nepunesi duke mundesuar vleresimin objektiv te performances individuale c) gras rritjes se programuar te pagave rendesi do t'i jepet edhe lidhjes e pershtateshme te sistemit te motivimit, shperblimeve dhe te ndeshkimeve me nivelin e vleresimit te performances d) Drejtimet e mesiperme do te mkbeshtetetn edhe nga zgjerimi i aktiviteteve trainuese dhe formave te tjera qe rrisin kapacitetet manaxhuese perfshire kapacitetet e manaxhimit te burimit njeresor ne administrate, drejtim ky ne te cilin Instituti i Trainimit te Administrates Publike do te kete jnje rol paresor



• Programi i detajuar i masave per periudhen afatmesme 2003-2006 jepet ne anekset e ketij dokumenti si dhe ne Porgramin afatmesem te departamentit te Administrates Publike dhe te Komisionit te Sherbimit Civil.

[Gerrard]

• Përmirësimi i administrimit fiskal dhe i aseteve publike eshte konsideruar me nje rendesi te vecante si për përballimin e sfidave të zhvillimit afatgjatë e të integrimit evropian të vendit, ashtu edhe për të siguruar burimet e nevojshme financiare për realizimin e SKZHES.



• Drejtimet e reformeve te organeve tatimore dhe doganore ishin: i) permiresimi organizativ, ii) zgjerimi i informatizimit, iii) forcimi i kontrollit te bredshem, iv) rritja e profesionalizmit dhe e motivimit te stafit, v) adoptimi i standarteve te permirsuara te procedurave tatimore dhe doganore si dhe vi) permiresimi i raporteve konstruktive dhe me transparente me komunitetin e biznesit. Ne fund te vitit 2002, rezultoi se te ardhurat tatimore paten nje rritje prej rreth 24% ne krahasim me realizimin faktik ne vitin 2001 (ose rreth 9,7 miliard leke me shume) si dhe eshte rritur ndjeshem numri tatimpaguesve te regjistruar. Megjithese, disa probleme te shfaqura, edhe doganat rezultuan me nje rritje, por teper modeste te ardhurash perkundrejt vitit 2001 ne masen 2,4% ose me 1,2 milliard leke . Nderkaq, permiresimet ne paketen fiskale 2003, mbyllja e duty-free shops si dhe masat organizative te marra kane filluar te japin rezultatet e para pozitive te verejtura ne tre muajt e pare te vitit 2003.



• Reformat e nisura tregojne se nese zbatohen ato japin efektet e tyre pozitive dhe duke konsideruar dobesite dhe problemet ne te dy administratat vazhdimi dhe thellimi i ketyre reformave konsiderohet si instrumenti thelbesor ne arritjen e objektivave ne periudhe afatmesme 2003-2006. Gjate kesaj periudhe do te kryhet kalimi i plote i barres se administrimit tatimor nga organet doganore ne ato tatimore dhe per kete qellim reforma, relativisht e prapambetur ne organet tatimore do te marre nje rendesi edhe me te madhe. Synohet qe te dy administratat ti pergjigjen me mire zbatimit te politikave te zhvillimit e vecanerisht te politikave te nxitjes se zhvillimit te sektorit privat, hapjes se metejshme te tregut, perdorimit te incentivave fiskale per zhvillim duke minimizuar riskun e keqperdorimit te tyre, vazhdimit te reformes se decentralizimit fiskale etj. Drejtimet thelbesore te reformave ne te dy administratat mbesin ato tashme te adoptuara dhe qe kane filluar te zbatohen. Ndersa eshte arritur nje qendrueshmeri e kenaqeshme e te dy administratave vemendja kryesore do te perqendrohet ne ato masa te cilat rrisin performancen e tyre, rrisin transparencen, forcojne kapacitetet per luften kunder evazionit fiskal por edhe luften kunder trafiqeve dhe krimit ekonomik e financiar perfshire pastrimin e parave. Rritja e shkalles se profesionalizimit dhe investimet ne permiresimin e teknologjise ne dispozicion do te vazhdojne te jene masa te rendesishme. Forcimi i forces goditese nga evazionit do te bashkeshoqerohet me permiresimin e relacioneve te te dy administratave me taksapaguesit me synimin e eliminimit te abuzimeve qe verehen ne dem te biznesit. Objektivat specifike dhe programi i masave jepen ne anekset e ketij dokumenti



• Ne drejtim te programimit e te ardhurave dhe shpenzimeve jane permiresuar instrumentat analitike, sic eshte procesi i pergatitjes tashme ciklike te SKZHES-PBA-Buxheti Vjetor. Nje permiresim i ndjeshem verehet ne drejtim te hapjes se procesit te buxhetimit perkundrejt publikut dhe medias. Jane permiresuar procedurat dhe standartet/kriteret per administrimin e shpenzimeve, planin e chash floë-ut dhe manaxhimin e tij, monitorimin e vazhdueshem te dinamikes se shpenzimeve perkundrejt te ardhurave dhe marrja ne kohe e masave per eliminimin e momenteve kritike te gjendjes se arkes. Gjate vitit 2002, eshte gjalleruar auditimi i brendshem si dhe mbikqyrja e jashteme dhe jane ndermarre me shume masa disiplinore deri ne kallzime penale. Rritja e kapaciteteve dhe e teknologjise ne dispozicion ishte gjithashtu nje drejtim i rendesishem i masave gjate vitit 2002.



• Reforma e manaxhimit financiar do te vazhdoje ne drejtimet e nisura, te cilat konsiderohen te mire orientuara duke vene theksin ne drejtim te rritjes se eficences dhe transparences se projektimit dhe zbatimit te buxhetit vjetor dhe atij tre vjecar. Per kete qellim do te kryhen permiresime ligjore dhe proceduriale si dhe do te adoptohen standarte me te avancuara te projektimit manaxhimit te financave publike e vecanerisht ne drejtim te lidhjes me te mire te politikave te zhvillimit me alokimin dhe administrimin e fondeve. Persosja e strukturave te administrimit financiar dhe forcimi i kapacitetetve do te jene nje drejtim tjeter i rendesishem sebashku me perfudimin e informatizimit te plote te sistemit. Forcimi i kontrollit te brendshem dhe te jashtem financiar, rritja e transparences dhe hapja e procesit buxhetor qendror dhe vendor ndaj pjesemarrjes se grupeve te interesit do te jete gjitahshtu nje drejtim i rendesishem i masave prioritare afatmesme.



• Permiresimi i sistemit te prokurimeve publike ka qene nje drejtim mjaft i rendesishme i reformeve. Gjate vitit 2002, jane bere permiresime te ndjeshme ne teresine e rregullave te prokurimeve publike, ne forcimin e Agjensise se Prokurimit Publik, ka rene ne menyre te dukshme numri dhe vlera e tenderave me prokurim te drejtperdrejte si dhe u vendos prokurimi i centralizuar i disa mallrave standarte dhe qe shpenzohen ne sasira te medha nga e gjithe administratat qendrore. Sistemi i prokurimeve publike eshte ende jo efektiv dhe jo transparent prandaj vazhdimi i reformave ne tere sistemin konsiderohet si nje nevoje thelbesore.



• Krahas vazhdimit te permiresimeve metodike dhe te kapaciteteve nje drejtim paresor ne periudhen 2003-2006 do te marrin masat qe forcojne pergjegjshmerine dhe transparencen e sistemit te prokurimeve. Permiresimi i ligjit dhe rregullave te prokurimit publik, rritja e shkalles se informacionit mbi tregun, lidhja me e mire e procesit prokurues me ate te projektimit dhe zbatimit te buxheteve, forcimi i kapaciteteve dhe adoptimi i incentivave jane disa nga masat qe synojne rritjen e performances se sistemit te prokurimeve publike. Nga ana tjeter, qartesimi i pergjegjshmerise ne procesin prokurues, rritja e aksesit te informacion dhe ne vleresimet e kryera ne prokuriim, mundesimi i pjesemarrjes se medias dhe perfituesve ne procesin prokurues vecanerisht ne prokurimin vendor, permiresimi i procedurave te akimimit, lidhja me e qarte mes prokurimit dhe dhe supervizionit te zbatimit te kontratave, vleresimi objektiv i cilesese se performances se ofruesve te sherbimit jane drejtimet kryesore qe synojne forcimin e pergjegjshmerise dhe transparences se sistemit te prokurimeve.



• Gjate gjysmes se dyte te vitit 2002, jane rritur ritmet e inventarizimit dhe regjistrimit te pronave te shtetit si dhe ka patur permiresime ne administrimin e kompanive publike duke fuqizuar rolin e keshillave mbikqyres, ristrukturime si dhe monitorimin e performances dhe auditimin e tyre.



• Ne periudhen afatmesme 2003-2006 synohet perfundimi i inventarizimit te pronave te shtetit dhe regjistrimi i tyre ne regjistrin e Pasurise se Paluejtshme. Gjiatshtu do te permiresohen kriteret dhe standartet e administrimit te tyre si dhe do te behen me transparente procedurt e kalimit te pronesise apo dhenies ne perdorim te treteve. Nderkaq do te perfundoje edhe procesi i transferimit te nje pjese te pronave ne favor te qeverisjes vendore. Mire amdinistrimi i pasurive mjedisore (kombetare dhe vendore) do te marrin nje rendesi prioritare. Shoqerite publike, pavaresisht programit te privatizimit te tyre, do te vazhdojne te jene ne vemendjen e masave qe rrisin mireadministrimin e tyre.

[Gerrard]

• Zbatimi i reformes se decentralizimit dhe fuqizimi i qeverisjes vendore ka qene nje prioritet paresor duke e konsideruar ate si drejtperdrejt te lidhur me objektivat e SKZHESse. Zbatimi i reformes gjate vitit 2002, eshte bere me hapa te qarte dhe te vendosur duke bere njekohesisht edhe disa axhustime te nevojshme



• Gjate 2002, jane bere hapa konkrete ne drejtim te transferimit te funksioneve te veta te bashkive, komunave. Rezulton se te gjitha funksionet e veta jane efektivisht te tilla me perjashtim te furnizimit me uje te pijshem dhe rrjetit te ujrave te zeza per te cilin eshte adoptuar nga Keshilli i Ministrave nje dokument i politikes se decentralizimit te sektorit i harmonizuar me drejtimet e tjera te reformes ne kete sektor si transformimi i ndermarrjeve ne sha dhe privatizimi me koncension. Ne lidhje me funksionet e perbashketa te arsimit, mbrojtjes sociale dhe shendetit publik eshte vleresuar nevoja e nje analize me te thelluar dhe nje progres me i matur ne menyre qe te mundesohet harmonizimi i reformave ne keto sektore me rolin e mundshem te njesive te qeverisjes vendore ne secilin nga keto sektore.



• Paketa fiskale per vitin 2003 se bashku me axhustimin e formules se transfertes se pakushtezuar ishte nje hap mjat i rendesishme ne drejtimin e decentralizimit fiscal. Modeli i adoptuar siguron nga nje ane me shume mundesi per njesite e qeverisjes vendore per te krijuar te ardhura nga burimet e fiskale dhe tarifore vendore dhe nga ana tjeter nxit nje perpjekje dhe pergjegjshmeri me te larte te tyre ne mbledhjen dhe administrimin e ketyre te ardhurave si dhe transparencen dhe pergjegjshmerine ndaj komuniteteve vendore. Gjate periudhes Janar-Shkurt 2003 konstatohet se njesite e qeverisjes vendore, po i pergjigjen mjaft pozitivisht oportuniteteve dhe pergjegjesive te reja fiskale qe ato kane marre nepermjet nje procesi racional dhe transparent te adoptimit te taksave, tarifave dhe buxheteve vendore. Gjithashtu ka filluar edhe transferimi pjese-pjese i disa pronave te patundeshme qe lidhen drejtperdrejt me funksionet e veta te njesive te qeverisjes vendore, proces ky qe do te thellohet dhe shtrihet edhe me shume gjate vitit 2003.



• Njesite e qeverisjes vendore po i pergjigjen gjithnje e me shume nevojes se rritjes se kapaciteteve qeverisese dhe administrative vendore ndersa atyre iu jane ofruar oportunitete ne rritje per trajnime dhe asistence.



• Efektet positive te reformes decentralizuese jane bere te dukshme ne nje numer te madh bashkish dhe komunash te vendit dhe keto efekte kane tendence te shtrihen gjithnje e me shume. Bazuar ne kete progres reforma e decentralizimit do te vazhdoje sipas programit te adoptuar te masave me hapa te matur por te vendosur. Keshtu:

* Per arsimin parauniversitar; po hartohet nje aktmarreveshje per nje projekt pilot mes Ministrise se Arsimit dhe Bashkise se Tiranes, per zbatimin e kompetencave te pushtetit vendor ne fushen e arsimit parauniversitar, nder te tjera edhe kompetencat mbi investimet dhe emerimet e personelit. Nderkohe, eshte ne hapat e fundit drafti perfundimtar i dokumentit te politikave per arsimin parauniversitar, me qellim implementimin ne shkalle kombetare te ketij funksioni per organet e qeverisjes vendore;
* Per kujdesin social; grupet e perbashketa te punes mes MPV&D dhe MP&CS, kane arritur te hartojne nje draft mbi kujdesin social ne funksion te procesit te decentralizimit. Nderkohe, permes nje vendimi te Keshillit te Minstrave, do te aplikohet nje program pilot me nje skeme te ndryshuar per ndihmen sociale, me kritere ne funksion te vendim-marrjes, duke perfshire ne kete skeme edhe kontributin praktik te perfituesve.



• Ne fundt te periudhes afatmesme 2003-2006 synohet qe autonomia vendore t'i jete afruar amsimalisht vizionit te saj te percaktuar ne Kushtetute, ne Strategjine e Decentralizimit dhe ne Karten Europiane te Autonomise Vendore. Ne lidhje me funksionet e veta do te kete perfudnuar plotesist transferimi i pronave mbi asetet, si dhe transferimi i te gjithe kompetencave fiskale dhe financiare. Ne fund te kesaj periudhe do te jene plotesuar percaktimi i funksioneve te perbashketa dhe qartesimi i roleve te qeverisjes vendore ne keto sektore (arsim, shendetesi, perkrahjen sociale, mborjtje civile etj). Ne fund te kesaj periudh cinote qe te perfundoje edhe nje reforme teresore e ndarjes teritorialo-administraive sipas nje procesi analitik, pjesemarres dhe konsensual i cili do te optimizoje kete ndarje dhe do te krijoje premisa per nje qeverisje me efektive dhe me eficente vendore duke iu pergjigjur edhe trendeve objektive ekonomike dhe demografike. Krahas fuqizimit te vzhdueshem te bashkive dhe komunave gjate kesaj periudhe do te synohet edhe nje zgjerim i bashkepunimit nderkomunor dhe i Keshillit te Qartqeve per te mundesuar hartimin dhe zbatimin e strategjive zhvilluese rajonale dhe vendore ne funkzion te zhvillimit ekonomik dhe social te vendit.


Reformat e Legjislativit

• Gjate vitit 2002, Kuvendi i Shqiperise ka demonstruar progres te dukshem e cilesor ne drejtim te permiresimit te efektivitetit dhe demokracise se procesit ligjvenes si dhe te rolit te tij kushtetues ne monitorimin e shkalles se zbatimit te ligjeve. Forcimi i kapaciteteve teknike, rritja e transparences dhe e perfshirjes se publikut ne procesin legjislativ si dhe reforma zgjedhore do te jene perparesite e pushtetit legjislativ.

[Gerrard]

• Lufta kunder korrupsionit eshte nje prioritet i axhendes publike si dhe i te gjitha strukturave shteterore. Strategjia Kombetare e perkthyer ne Plan Veprimesh per Parandalimin dhe Luften kunder Korrupsionit 2002-2003, perfshin masa specifike ne lidhje me rritjen e efektivitetit te legjislacionit, reformen e sherbimit civil, permiresimin e transparences dhe integritetit ne operacionet e biznesit, prokurimet publike, forcimin e shoqerise civile dhe ndergjegjesimin e publikut. Ne monitorimin dhe zbatimin e tij, duke synuar forcimin dhe fuqizimin e Grupit te Monitorimit Anti Korrupsion, jane perfshire tashme Koalicioni Shqiptari i Shoqerise Civile kunder Korrupsionit, komuniteti i biznesit. Per me teper struktura e GMAK reflekton mirekuptimin e shume faktoreve, qe duhen adresuar per te siguruar politika dhe praktika te shendosha kunder korrupsionit.



• Sipas vleresimeve te Grupit te Shteteve kunder Korrupsionit- GRECO-s, ngritja e GMAK, ketij instrumenti shumedisiplinor eshte nje arritje e madhe ne vetvete. Struktura e saj, se bashku me Njesine e Perhershme si nje kombinim i sekretariatit dhe mekanizmeve kerkues, si dhe lidhjet mes GMAK dhe pikave te kontaktit te institucioneve te tjera dhe ndihmesa direkte e iniciatives se SPAI-t duket se eshte e shkelqyer. Shqiperia ka ndermarre veprime te shumta kunder korrupsionit me rezultate impresive dhe ne nje kohe relativisht te shkurter ka pergatitur nje kuader te mire legjislativ ne mbeshtetje te nje politike efikase kunder korrupsionit. Jane miratuar ligje te reja per funksionimin e Keshillit te Larte te Drejtesise, prokurorine, noteret, permbarimin, etj. Kodi Penal permban dispozita per sa i perket veprave penale korruptive dhe veprave te tjera penale te cilat jane te lidhura ngushte me vepra te korrupsionit, duke perfshire rryshfetin aktiv dhe pasiv. Disa nga keto dispozita jane amenduar apo ndryshuar kohet e fundit ne menyre qe te perputhen me instrumentat nderkombetare dhe situates aktuale ne Shqiperi.



• Lufta kunder korrupsionit ne radhe te pare eshte bazuar ne kryerjen e reformave institucionale dhe ligjore si dhe ne ato ekonomike. Miratimi i nje sere ligjesh dhe aktesh nenligjore apo ndryshime dhe shtesa ne ato ekzistuese, kane treguar permiresime te dukshme. Nder me te rendesishmet mund te permendim: “Per avokatine” dhe per disa ndryshime ne ligjin “Per noterine”, “Per perdorimin e fondeve buxhetore te planifikuara per mallrat sherbimet dhe ndertimet”, qe ben te mundur minimizimin e abuzimeve me fondet, eshte miratuar ne Keshillin e Ministrave projektligji per disa ndryshime ne ligjin 8610 “Per parandalimin e pastrimit te parave”, eshte miratuar ne Keshillin e Ministrave ndryshimi ne Kodin Penal, eshte miratuar ne Keshillin e Ministrave ligji “Per disa ndryshime ne ligjin per organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise” dhe vazhdon puna per pjesen tjeter te ndryshimeve, eshte miratuar nga Kuvendi projektligji “Per auditin e brendeshem ne sektorin publik”, etj. I gjithe legjislacioni aktual me qellim plotesimin e tij me dispozitat dhe sanksionet perkatese te veprave penale te korrupsionit, po rishikohet per te plotesuar dispozitat ligjore perkatese ne baze te Konventes Penale dhe Civile kunder Korrupsionit te Keshillit te Europes.



• Eshte rritur presioni kunder rasteve te evidentuara te korrupsionit nepermjet kontrolleve dhe nisjes se procesurave te hetimit. Tashme po zhvillohen disa procese penale per raste korruptive dhe pritet qe drejtesia te marre vendimet e saj. Brenda ketij kuadri, Njesia Antikorrupsion ka ndermarre nje sere studimesh nje pjese e rekomandimeve te te cilave kane patur ndikim ne reformen ligjore, sic mund te permendim: “Per kallzimet penale per veprime korruptive te derguara ne Prokurori nga Ministrite dhe Institucionet Qendrore per periudhen 2001 dhe gjashtemujorin e pare 2002”, “Mbi dhenien dhe administrimin e licensave te notereve nga Ministria e Drejtesise dhe menyrat e funksionimit te sistemeve te kontrollit shteteror dhe te publikut mbi aktivitetin e notereve”, “Mbi parandalimin dhe luften kunder trafikut te automjeteve te vjedhura”, “Per thjeshtezimin e Sherbimeve Publike ne Administraten Qendrore”, etj.



• Me qellim rritjen e transparences dhe eleminimin e barrierave te panevojshme burokratike ne sherbimet e ofruara publikut nga institucionet e administrates qendrore, Njesia Antikorrupsion ka ndermarre nje studim te gjere mikrosistemesh “Per thjeshtezimin e Sherbimeve Publike ne Administraten Qendrore”. Ky studim synon: thjeshtezimin ,standartizimin dhe unifikimin e te gjitha kritereve proceduriale dhe teknike te vendosura ne lidhje me aplikimin marrjen,ankimimin dhe rinovimin e te gjitha sherbimeve publike qe ofrohen nga institucionet e administrates qendrore me qellim reduktimin e numrit te licensave, shkrirjen e disa prej tyre per te njejten fushe ne nje te vetme; si dhe transferimin e licensave te rendesishme ne nje sistem te ri tashme te propozuar – “ one stop shop”. Gjithashtu, po ne kuader te transparences dhe informimit te publikut zyra e Ministrit te Shtetit prane Kryeministrit ka propozuar ngritjen e nje Komiteti Tre-Palesh me perfaqesues te strukturave te specializuara te Qeverise, Prokurorise se Pergjithshme, Shoqerise Civile dhe Medias, per shkembimin e informacionit nepermjet ballafaqimit dhe ndjekjes sistematike te numrit te ankimeve, kallezimeve penale te rasteve korruptive dhe mbi te gjitha informimin e publikut mbi rezultatet e ketyre diskutimeve nepermjet shtypit dhe TV.



• Strategjia kombetare e luftes kunder korrupsionit, fillimisht si nje strategji 2-3 vjecare, eshte perkthyer tashme ne Plan Veprimesh nje vjecar, i strukturuar ne baze te pilareve te Iniciatives Anti-korrupsion te Paktit te Stabilitetit. Plani i ri i Veprimeve per periudhen 2003-2004, do te kete te njejtin vizion si Plani i Veprimeve 2002-2003, por duke synuar ne tregues te sakte dhe te prekshem suksesi, dhe progres konkret me objektiva afatshkurtera. Kjo strategji do te konsistoje ne: zbatimin e ligjeve kunder korrupsionit, vecanerisht zbatimin e plote te ligjit “Per deklarimin e pasurive, detyrimeve financiare te zyrtareve publik dhe zyrtareve te zgjedhur”; parandalimin e korrupsionit duke eliminuar mundesite per korrupsion qe ekzistojne ne sistemet e administrates publike nepermjet vazhdimit te reformes ne administraten publike e sherbimin civil; rritjen e ndjeshmerise mbi rreziqet e korrupsionit duke zhvilluar mbeshtetjen e publikut ne luften kunder korrupsionit duke rritur transparencen dhe integritetin ne transaksionet e biznesit dhe duke promovuar ndergjegjesimin e publikut si dhe mbeshtjetjen e tij.; fuqizimin e mekanizmave administrative te kontrollit; fuqizimin e legjislacionit dhe te shtetit te se drejtes; permiresimin e menaxhimit te financave publike (buxheti, taksat, doganat, kontrollet/inspektimet e brendshme, prokurimet publike).

[Gerrard]

Masat kryesore të ndërmarra gjatë kësaj periudhe për realizimin e objektivit të mësipërm, kanë konsistuar në:

* Hartimin dhe miratimin e projekt-ligjit te ri “Per Mbrojtjen e Konkurrences Ekonomike”, i cili parashikon ngritjen e Agjencise per Mbrojtjen e Konkurrences Ekonomike, si institucioni qe do te merret me zbatimin e ligjit.
* Nisjen e punes per kompjuterizimin e sistemit doganor, duke filluar nga drejtoria qendrore dhe më pas ne rrethe. Per vitin 2003 parashikohet te perfundoje kompjuterizimi i doganave te Tiranes dhe Durresit.
* Permiresimin e përbërjes se Komisionit të Pavarur të Apelimit te Tatimeve, duke shtuar dy perfaqesues nga komuniteti i biznesit.

Nxitja e sipermarrjes se lire

• Veprimet e ndërmarra në këto drejtime gjate vitit 2002, përfshijnë:

• Fillimin e zbatimit te projektit te Bankes Boterore (ne vlere prej 11,2 mln US$) per lehtesimin e tregtise dhe transportit.

• Permiresimin e aksesit ne informacion per biznesit, nëpërmjet publikimeve në media dhe në faqet në internet të institucioneve tatimore si dhe krijimit te Qendres se Publikimit te akteve ligjore dhe nenligjore.

• Instalimin e linjave te posacme telefonike per regjistrimin e ankesave, si në tatime, dogana, dhe entet e tjera të administratës publike.

• Po punohet ne drejtim te implementimit te ligjit te ri per falimentimin.

[Gerrard]

• Në funksion të përmbushjes së këtij objektivi, gjate vitit 2002 jane ndermarre një numer masash konkrete, si:

• Krijimi i nje drejtorie per politikat e zhvillimit te biznesit ne Ministrinë e Ekonomisë;

• Hartimi dhe miratimi i nje ligji te vecante per SME-te, ku synohet mbeshtetja me programe dhe projekte konkrete zhvillimin e SME-ve;

• Ështe pergatitur kuadri i plote ligjor per ngritjen e Agjencise se SME-ve dhe brenda 6 mujorit te pare 2003 kjo agjenci do te behet operative.

• Ne kuadrin e projektit grant te qeverise italiane eshte punuar per hartimin e nje skeme te te garantimit te kredive per SME-të.

• Nepermjet projektit me Fondacionin Europian te Trainimit ne rajonet e Elbasanit dhe te Korces jane zhvilluar programe trainimi per SME-te.

• Gjatë vitit 2002 është shënuar gjithashtu një progres i rëndësishëm edhe në lidhjen e sistemit bankar me biznesin. Aktiviteti kreditues, ka vazhduar të shfaqë tendenca rritjeje, megjithë vështirësitë me të cilat u përball Banka e Kursimeve gjatë këtij viti. Teprica e kredisë për ekonominë, në fund të muajit nëntor arriti në 45.9 miliardë lekë ndërsa kredia e re e akorduar gjatë vitit arriti në 54.4 miliardë lekë. Zhvillim dhe zgjerim kane marre skemat e mikrokredise te cilat

[Gerrard]

• Klima e pergjithshme e investimeve te huaja ka ardhur duke u përmirësuar ne dy drejtime:

* Eshte rritur siguria e investitoreve ne te gjithe vendin, si rezultat i forcimit te masave te sigurise dhe te rendit publik.
* Jane realizuar investime ne projektet e infrastruktures, sidomos ne ato rrugore, te cilat po ndikojne ne terheqjen e investitoreve te huaj.

• Gjate vitit 2002 eshte punuar ne menyre intensive per:

• hartimin dhe miratimin e paketes se plote ligjore per krijimin e Agjencise se Nxitjes se Investimeve te Huaja/ANIH, e cila është tashmë operative.

• Ministria e Ekonomise ne bashkepunim me institucionet e tjera publike dhe private eshte duke pergatitur draftin e nje guide per investitoret e huaj, e cila do te publikohet brenda 6-mujorit të parë të vitit 2003.

• Ne bashkepunim me FIAS, qeveria ka kryer nje studim per Barrierat Administrative ne fushen e investimeve mbi bazen e te cilit do te zbatohen masat per uljen dhe eliminimin e ketyre barrierave.

• Per vitin 2002, sipas te dhenave operative vlera e investimeve te huaja vlerësohet në 143 milionë US$. Krahasuar me vitin 2001 kjo shifer eshte në rënie, por duke skontuar efektet e privatizimeve strategjike te vitit 2001, investimet e huaja direkte ne vitin 2002 jane me te larta.