Manipulimi i Tregut

[Gerrard]

Sipas Ligjit 8080 date 1.3.1996 "Mbi letrat me vlere"

Neni 50. Tregtimi fals dhe manipulimi i tregut

1. Asnje person nuk lejohet te krijoje, te shkaktoje ose te beje diçka me qellim krijimin:

(a)e nje paraqitje false apo mashtruese lidhur me vellimin e tregtimit te ndonje letre me vlere apo treg letrash me vlere; ose

(b)e nje paraqitje false apo mashtruese te tregut per, ose lidhur me cmimin e nje letre te tille me vlere.

2. Asnje person nuk lejohet, nepermjet blerjes apo shitjes se ndonje letre me vlere qe nuk ka te beje me ndryshimin ne pronesine e ketyre letrave me vlere, apo nepermjet nje transaksioni fiktiv ose mashtrimi, te mbaje, te qarkulloje, te shprehe apo te shkaktoje luhatje ne cmimin e tregut te ndonje letre me vlere.


Manipulimi dhe roli i rregullatoreve

Manipulimi i tregut demton intergitetin e besimit te publikut ne letrat me vlere nepermjet shtremberimit te cmimeve, shtremberimit te funksionit mbrojtes (per tregjet derivative) dhe krijimit te nje aparence artificiale te aktivitetit te tregut. Nevojitet qe autoritetet rregullatore te kene sisteme te pershtatshme per te zbuluar, investiguar dhe denuar manipulimin e tregut.

Ndonese, karakteri dhe efektet e demshme te tregut nga manipulimi jane te njohura mire, stimuluesit, mjetet dhe mundesite per kryerjen e skemave manipuluese vazhdojne te evoluojne. Nderkohe qe zhvillohen produkte te reja dhe teknologji te reja, nderkohe qe pjesemarres te rinj te tregut ndermarrin aktivitet tregtues dhe ndersa tregtimi ne tregjet globale dhe te nderlidhura vazhdon te rritet, rritet edhe risku i manipulimeve ndermjet kufijve te shteteve dhe ndermjet tregjeve.

Per me teper, me shfaqjen e kontratave derivative kunderpalet e caktuara mund te kene nje shtytje me shume per te manipuluar kontratat qe kane ne themel nje mjet te caktuar. P.sh. mund te manipulohet cmimi i letrave me vlere per te ndikuar ne cmimin e nje kontrate derivative ose ne produktet e reja (p.sh. tek aksioni i preferruar i konvertueshem) qe lidhen ne disa menyra me keto letra me vlere. Kur ndodhin shtremberime te tilla, kunderpalet e pafajshme dhe pjesemarresit e tregut, te cilet perfshihen ne transaksione ne keto cmime te manipuluara mund te demtohen, duke perfshire kompanite publike, fondet e pensioneve, fondet e investimeve dhe entet qeveritare.

Gjithashtu, Interneti ka rritur mundesite per manipulimin e cmimeve te letrave me vlere. Me zhvillimin e tij si nje mjet popullor per shkembimin e informacionit rreth letrave me vlere, interneti u be nje metode e lehte dhe jo e shtrenjte per te shperndare informacion tek nje numer i madh njerezish ne te njejten kohe. Gjithashtu, interneti ofroi nje mundesi joparalele per shperndarjen e informacionit rreth nje letre te caktuar me vlere me synimin e levizjes se cmimit te saj, ose bile krijimin e dukjes se nje tregu aktiv per nje leter me vlere.

Ekzistenca e tregjeve globale dhe nderlidhes rrit mundesite per manipulim te tregut, si dhe veshtiresi ne zbulimin dhe investigimin e manipulimit. Letrat me vlere, kontratat derivative dhe produktet e lidhura, cmimet e te cilave manipulohen mund te tregtohen ne nje treg ose ne nje juridiksion, ndersa personat pergjegjes per manipulimin mund te jene vendosur diku tjeter. Ne te vertete, cmimi i letres me vlere mund te manipulohet ne nje treg si shprehje e qellimit te ndikimit mbi cmimin e tyre, ose ne cmimin e produkteve te lidhura, ne nje juridiksionin tjeter ose ne nje treg tjeter. P.sh., kur derivativet tregtohen ne nje vend qe bazohen mbi nje indeks letrash me vlere te huaja, ekziston nje motiv per te manipuluar tregun per letrat me vlere ne perberje te indeksit. Si rezultat rregullatoret e te dy tregjeve mund te perballen me diskutimin mbi perftimin e informacionit ne lidhje me tregtimin dhe pozicionet e vendosura ne juridiksione te tjera. Pervec kesaj, rregullatoreve dhe autoriteteve mund t'u nevojitet aksesi per te marre informacion ne lidhje me llogarite ne bankat e huaja.

Duhet theksuar se ne disa juridiksione, rregullatoret nuk kane fuqi direkte per te investiguar manipulimet e tregut. Megjithate, n.q.s. vishen me keto fuqi, rregullatoret nevojiten te jene kompetente te drejtimit manipulues te tregut, vecanerisht ne fushen e tregjeve globale. Gjithashtu, rregullatoret duhet te jene te ndergjegjshem, per shumellojshmerine e metodave qe perdoren per nuhatjen e manipulimeve te tregut. Ndonese, elementet specifike te investigimit dhe vertetimit te manipulimit mund te ndryshojne per sisteme te ndyshme ligjore dhe rregulluese, rregullatoret e tregjeve nderkombetare duhet te kene nje kuptim me te plote per tipet e informacionit qe mund te perdoren ne raste te tilla. Per me teper, rregullatoret duhet te kuptojne diskutimet qe ekzistojne ne marrjen e veprimeve detyruese kundrejt manipulimit te tregut.

Midis te tjerash, materiali paraqet rolin e rregullatorit te letrave me vlere ne lidhje me ligjet detyruese, ligjet dhe rregullat qe pengojne drejtimin manipulues te tregut.

Ne kete drejtim kerkohet

* te gjenden mjete efektive per te zbuluar dhe penguar manipulimin e tregut, duke perfshire ne radhe te pare ligjet qe ndalojne manipulimin, te cilat duhet te karakterizohen nga nje qartesi dhe fleksibilitet i mjaftueshem per te lejuar denimin e skemave manipuluese,
* autoritet i pershtatshem per te investiguar, denuar dhe penguar manipulimin e tregut, dhe/ose
* aftesi per te punuar me autoritetet e tjera te brendshme qe investigojne, denojne dhe pengojne manipulimin e tregut.

* aftesi per te kooperuar ne te gjitha fazat e nje problemi - nga mbikqyrja te investigimi, e deri te zgjidhja e nje veprimi - duke kooperuar mes tregjeve dhe kufijve te ndryshme.

Juridiksione te ndryshme kane metoda te ndryshme per percaktimin, zbulimin, investigimin dhe denimin e manipulimit te tregut dhe nuk mund te rekomandohet nje metode e vetme.

[Gerrard]

Elementet qe perbejne drejtimin manipulues ndryshojne ne varesi te llojit te tregut. Sanksionet e aplikuara per shkelje te ligjeve dhe rregullave qe ndalojne manipulimin e tregut, gjithashtu, ndryshojne nga juridiksioni ne juridiksion. Ne disa juridiksione drejtimi manipulues konsiderohet krim dhe mund te denohet si i tille. Ne disa juridiksione te tjera, drejtimi manipulues mund te coje ne veper civile/administrative, ose te dyja bashke veper civile dhe penale.

Per me teper, ne disa juridiksione, manipulimi i tregut te letrave me vlere adresohet ne menyre te ndryshme nga manipulimi i tregut derivativ. Gjithashtu, disa autoritete rregullatore duhet te zgjedhin: jo percaktim per drejtim me dhune ne nje ligj ose rregullore, por me mire te percaktojne konturet e drejtimit jo te ligjshem nepermjet ligjit apo ndonje precedenti tjeter.

Tipet e drejtimit manipulues mund te klasifikohen:

Sipas metodave te perdorura

Ne metodat e perdorura mund te perfshihen:

* Transaksionet, tek te cilat nuk ndodh nje ndryshim i vertete ne pronesine aktuale te letres me vlere (Wash sales);

* Transaksionet, ku edhe urdherat e blerjes, edhe te shitjes hyjne ne te njejten kohe me te njejtin cmim dhe sasi nga pale te ndryshme, por qe bien dakord ne menyre sekrete (Matched orders).

* rritja e kerkeses per nje leter me vlere per te rritur cmimin e saj (advancing the bid).

* perfshirja ne nje seri transaksionesh qe raportohen ne nje ekran publik per te dhene pershtypjen e aktivitetit ose levizjes se cmimit ne letrat me vlere (painting the tape).

* aktivitet bleres me synimin per cmime me te larta. Letrat me vlere shiten ne treg (shpesh per klientet me pakice) me cmime me te larta (pumping and dumping).

* Blerja ose shitja e letrave me vlere ne mbylljen e tregut me synim ndryshimin e cmimit te mbylljes te letres (marking the close).

* sigurimi i nje kontrolli te tille mbi kerkesen ose oferten e nje mjeti qe con ne nje pozite dominuese. Ky pozicion mund te shfrytezohet per te manipuluar cmimin e mjetit (corner). Pra nje pjesemarres tregu, ose nje grup akumulojne nje pozite kontrolluese mbi nje mjet. Ky pjesemarres ose grupi i pjesemarresve kerkon qe pozicionet e shkurtera te shlyeje detyrimin e vet nen termat e kontratave, ose duke bere levrimin, ose nepermjet blerjes se asetit nga manipulatoret,
* perfitimi nga nje pozicion i shkurter ne nje mjet nepermejt kontrollit te kerkeses dhe shfrytezimi i volumi te madh te tregut gjate nje momenti te pozicionit te shkurter, ne menyre te tille per te krijuar cmime artificiale (squeeze).

* Disinformimi ose informacioni falco nepermjet medias, internetit apo menyrave te tjera. Ky disinformim behet me qellim qe te levizin cmimet e nje letre me vlere ne drejtimin qe eshte ne favor te pozicionit qe mban personi qe jep informacion te shtrember.

2. Sipas objektivave

Objektivi i drejtimit manipulues te tregut eshte berja e parase ose direkt nepermejt transaksioneve, ose nepermejt menyrave te tjera. Ky motiv arrihet:

* Duke influencuar ne cmimin ose vleren e letres me vlere, keshtu qe manipuluesi mund te:

* Bleje nje leter me vlere me cmim me te ulet
* Shese nje leter me vlere me cmim me te larte

* Influencoje ne kerkesat e takeover-it
* Luftoje transaksionet konkurruese

* Duke influencuar ne cmimin e nje derivativi;

* Duke influencuar ne cmimin e nje letre me vlere te perfshire ne indeks;

* Duke influencuar ne cmimin e nenshkrimit te ofertave publike ose te ofertave jo-publike,

* Duke influencuar ne llogarite/bilancin e investitoreve institucionale.

3. Sipas paleve te perfshira

Palet qe mund te shkaktojne nje manipulim jane:

* emetuesit e letrave me vlere,

* pjesemarresit ne tregun e letrave me vlere

* ndermjetesit e tregut

* cdo kombinim i paleve te mesiperme ne kooperim me njeri-tjetrin.

Eshte e rendesishme te theksojme se metodat e perdorura ne shume raste manipulimi perfshijne transaksione ose aktivitete te tjera qe zbatohen ne dy ose me shume tregje. Keto tregje mund te jene brenda te njejtit juridiksion ose ne juridiksione te ndryshme. Manipulimi qe perfshin aktivitete nderkufitare perfshin pale qe jane ne juridiksione te ndryshme.

[Gerrard]

Ekzistojne nje shumellojshmeri mjetesh qe perdoren per te parandaluar dhe frenuar drejtimin manipulues ne tregjet e letrave me vlere. Legjislacioni anti-manipulues fokusohet ne ruajtjen e integritetit te cmimit te tregut te letrave me vlere. Rregulloret perpiqen te sigurojne se nje cmim vendoset nga gjykimi i lire i bleresve dhe shitesve. Rregulla te tilla rritin aftesine e nje rregullatori per te siguruar tregtim dhe mekanizma cmimi te pavarura.

Ne disa juridiksione, manipulimi mund te denohet sipas rregullave qe udheheqin aktivitetin mashtrues. Si shembull, nje juridiksion mund te denoje si mashtrim nje transaksion ne letrat me vlere qe ose krijon nje tregtim te dukshem ne letra te tilla me vlere, ose rrit apo ul cmimin per keto letra me vlere.

Disa juridiksione mund te kene rregulla qe ndalojne manipulimin ne situata te caktuara. P.sh. rregulla te tilla mund te ndalojne aktivitetet manipuluese per tregje te vecanta. Pervec kesaj, nje juridiksion mund te kete rregulla qe ndalojne manipulimin nga pjesemarres te caktuar te tregut. Disa rregulla kerkojne paraqitjen e synimit apo qellimit manipulues. Pervec pengesave te shumta ne themel te rregullave anti-manipulim, ekzistojne nje numer parashikimesh te tjera dhe mjete te destinuara per te parandaluar manipulimin.

[Gerrard]

Rregullat e shitjes se shkurter

Ne juridiksione te caktuara, nje shitje e shkurter perkufizohet si shitje e nje letre me vlere, te cilen shitesi nuk e zoteron, ose te cilen shitesi e zoteron, por nuk e dergon tek bleresi. Me qellim qe te dergohet letra me vlere tek bleresi, shitesi ne pozicion te shkurter do te huamarre letren me vlere, ne menyren me tipike nga nje broker ose nje investitor institucional. Me vone shitesi i pozicionit te shkurter mbyll pozicionin duke e kthyer letren me vlere tek huadhenesi, zakonisht duke bere nje blerje ne tregun e hapur.

Ne disa juridiksione, rregullat e shitjes se shkurter pengojne shitesit nga perfshirja ne aktivitete qe shkaktojne ose pershpejtojne reniet ne cmimin e letrave me vlere, pa marre parasysh synimin e shitesit ne pozicion te shkurter.

Rregullat qe kufizojne pjesemarrjen gjate ofertave

Ofertat e letrave me vlere paraqesin mundesi dhe stimulues te caktuar per manipulimin e tregut. Rreth kohes se nje oferte, aktivitetet manipuluese mund te perdoren per te rritur te hyrat nga oferta nepermjet rritjes se cmimit te tregut mbi te cilen do te caktohet cmimi i ofertes, ose stabilizimi i cmimit te tregut per te shmangur nje oferte te deshtuar. Per shkak se ndershmeria e cmimit eshte thelbesore gjate nje oferte, disa juridiksione kane adaptuar rregulla per te penguar palet e interesuara nga krijimi i cmimeve artificiale.

Rregullat qe kufizojne aktivitetin e tregut gjate ofertave destinohen te mbrojne ndershmerine e tregut te letrave me vlere si nje mekanizem i pavarur ne vendosjen e cmimeve. Rregullat fokusohen mbi aktivitetet potenciale manipuluese, prej te cilave ndoshta sigurohet fitim nepermjet ofertes.

Bashkepunim mes rregullatoresh, ne menyre qe te luftohet dhe evitohet manipulimi

Eshte e nevojshme qe rregullatoret te punojne se bashku per te ndaluar manipulimin e tregut kur eshte e mundur dhe te kooperojne per investigimin e rasteve te mundeshme.

Rregullatoret mund te bashkepunojne per asistence brenda vendit dhe jashte per te patur pergatitjen e duhur ne menyre qe te behet parandalimi i aktiviteteve manipuluese.

Rregullatoret duhet te marrin eksperience dhe asistence nga autoritete, te cilet jane ne gjendje te japin informacion te vlefshem per investigim dhe kane eksperience ne zbulimin dhe parandalimin e praktikave te manipulimit.

Skema manipulimi

Skema "Pump and dump

Manipulimi tradicional dhe klasik

Manipulime te llojeve te tjera

1. Skema "pump and dump"- eshte rasti kur cmimet bejne nje luhatje shume te shpejte ne ulje dhe ngritje, me konkretisht kur investitori shet per nje kohe te gjate, me qellim qe te ndikoje ne uljen e çmimit, pastaj pasi ja arrin qellimit, blen nje sasi te madhe aksionesh per te perfituar nga ulja e cmimit, ne te cilin ka ndikuar me qellim

2. Manipulimi tradicional dhe klasik- per te paraqitur krijimin e nje aparence te nje tregtimi aktiv ne letra me vlere perdoren keto raste te manipulimit:

Wash sale - blerja dhe shitja ne te njejten kohe e nje letre me vlere, ose brenda nje periudhe te shkurter kohe. Ajo mund te behet nga nje investitor i vetem ose (kur perfshihet manipulimi) nga dy e me shume pale per te komplotuar ne krijimin e aktivitetit artificial te tregut, me qellim te perfitohet nga nje rritje e cmimit te letres me vlere.

Painting the tape - praktike joligjore nga manipulatoret, te cilet blejne dhe shesin nje leter te caktuar me vlere midis tyre per te krijuar aktivitet artificial tregtimi, duke shkaktuar nje seri tregtimesh te raportuara ne sistemin elektronik dhe duke joshur investitoret e pakujdesshem ne kete "veprim". Pasi ndodh ndryshimi ne cmimin e tregut te letres me vlere, manipulatoret shpresojne te shesin duke siguruar fitim.

Squeeze - situata, kur cmimet e aksioneve levizin lart dhe investitoret, te cilet kane shitje te shkurter detyrohet te mbulojne pozicionin e tyre te shkurter me qellim qe te shmangin humbjet e medha. Kur ky veprim behet nga shume shites te shitjeve te shkurtra, ky veprim quhet short squeeze.

Cornering - praktike e paligjshme (ne disa vende mund te konsiderohet si praktike e paligjshme, e ne disa jo). Blerja e nje letre me vlere ne nje volum te tille qe vendos kontroll mbi cmimin e arritur. Nje volum i tille ne nje leter me vlere eshte nje lajm jo i kendshem per nje shites te shitjes se shkurter, i cili do te duhet te paguaje nje cmim te fryre per ta mbuluar.

Marketing the close- mbyllja e tregut - perfaqeson blerjen e te gjitha aksioneve, duke shkaktuar ne kete menyre mbylljen e tregut, ne menyre qe tregtari te nesermen ne mengjes te hapi tregun me keto aksione duke i shitur me nje cmim me te larte.

Shkeljet mark-up/mark-down. Ky eshte nje nga rastet tipike te manipulimit te tregut, sepse ata mund te arrijne te ulin cmimet, duke propaganduar se po ulet numri i kerkesave per aksione, ose e kunderta per rritjen e tyre, duke arritur cmimin e deshiruar prej tyre.

3. Skema te tjera manipulimi

a) "Work out" market - perfaqeson ate skeme, ne te cilen tregtari vepron kryesisht si nje broker dhe ne te cilen ofertat e komsumatoreve per te shitur jane te papranueshme deri ne nje ekuivalent, ose kur egziston nje shume e madhe e urdherave te blerjes.

Egzistenca e "work out" market dhe pandershmeria per te informuar per egzistencen e ketij tip tregu, perben nje manipulim dhe nje shkelje te kufizimeve te ligjeve te letrave me vlere per tregtimet e paligjshme.

b) Scapling eshte nje praktike, ne te cilen nje person, sic mund te jene keshilltaret e investimeve, blejne letra me vlere per llogari te tyre, perpara se te rekomandohet blerja e ketyre letrave me vlere, dhe pastaj i shesin keto letra me vlere me nje vlere fitimi ne tregun e rekomanduar.

c) Ceku i Bardhe/Oferta te mbylluara

Promotori /manipulatori krijon idene e nje kompanie te re qe jep efektet e e nje: "ceku te bardhe" ose " oferta te mbyllura", tipike keto ne rastin e ofertave fillestare publike (IPO-ve)

d) Transfertat e llogarive - brokeri ka "aksione gati per shitje per nje muaj" dhe ai sugjerohet per t'i shitur keto aksione tek nje grup konsumatoresh, te cilet i shesin keto aksione mbrapsht tek firma muajin tjeter me nje fitim te vogel ne menyre qe te bleje "aksionet e gatshme per shitje te reja per nje muaj".

Aksionet e riblera nga ky grup konsumatoresh jane atehere te shitura tek nje grup tjeter konsumatoresh, biles edhe tek e njejta dege zyre ose tek dega e ndonje zyre tjeter.

e) manipulime imediate pas tregtimit - ne kete rast nenshkruesit kane bere shitje mbi planin e percaktuar te ofertave fillestare publike (IPO) - d.m.th eshte tejkaluar shitja, jane shitur me nje cmim me te larte nga parashikimi - pra, ka patur deklarata te regjistruara me shume se parashikimi, akoma pa u deklaruar oferta.

[Gerrard]

Tipet e ndryshme te letrave me vlere, si dhe format e shumta te manipulimit cojne ne tipe te ndryshme te evidentimit dhe te analizes se ketij fenomeni. Disa nga elementet qe provojne manipulimin jane:

1. Investigimi i nje cmimi artificial ose te nje efekti mbi cmimin

Nese duket se papritur rritet cmimi ose volumi i tregtimit te nje letre me vlere, ose te dyja se bashku, nje aktivitet i tille manipulativ eshte i dyshimte, dhe investiguesi duhet te kryeje disa analiza te tregut per kete leter me vlere ne lidhje me faktin se pse ka ndodhur ky ndryshim i shpejte ne cmim, volum, apo te dyja se bashku. Investiguesi duhet te ekzaminoje se si u paraqiten ne treg letrat me vlere dhe si u tregtuan ato. Nese letra me vlere ka qene e emetuar me pare, pra nuk eshte nje emetim i ri, investiguesi duhet te beje nje analize mbi historikun e levizjeve te cmimit te letres me vlere.

Gjate ekzaminimit te cmimit, duhet te analizohet se cili ka qene niveli me i larte i tij dhe nese ka shpjegim per kete apo jo. Dhe nese ka renie te cmimit, ceshtja eshte nese kjo renie ka ardhur nga shitja e letrave me vlere nga drejtuesit brenda shoqerise, apo si rezultat i disa manovrave te mundshme manipuluese.

Investiguesi duhet te jete ne gjendje te perftoje informacionin e nevojshem mbi menyrat e tregtimit, duke ekzaminuar gjendjen e grupit ku ben pjese letra me vlere, ose letrat me vlere te kompanive te ngjashme gjate te njejtes periudhe. Investiguesi, gjithashtu, duhet te marre ne konsiderate kushtet e tregut si nje i tere, sepse tregu mund te kete tendence ne rritje, tendence ne ulje apo te jete ne nivele konstante, dhe te krahasoje letren me vlere ne fjale me tregun ne pergjithesi. Gjithashtu, per letren me vlere qe analizohet, eshte e domosdoshme te percaktohet nese para periudhes se manipulimit, letra me vlere tregtohej pak ose ishte inaktive, dhe sa e paqendrueshme ka qene. Qeshtja kryesore eshte se ky ndryshim duket se eshte ndonje menyre logjike tregtimi lidhur me cmimin dhe volumin e letres me vlere, apo duket jo e rregullt. Dhe nese eshte kjo e fundit, çeshtja qendron ne ate se sa kjo menyre koincidon me aktivitetet e promovuesit, brokerit ose pjesmarresve te tjere ne manipulimin potencial.
2. Investigimi per shtemberim te mundshem te ligjit te kerkeses dhe ofertes



Si nje hap i hershem ne investigimin e nje manipulimi te mundshem te tregut per nje leter me vlere, ose per nje kontrate derivative, mund te jete e nevojshme te percaktohet nese manipulatori potencial eshte ne gjendje te influencoje mbi cmimin e tregut ose mbi volumin, apo jo. Kjo aftesi mund te percaktohet nga (i) kontrolli qe ka manipulatori mbi oferten e nje letre me vlere apo mbi kontraten derivative; ose thjesht nga (ii) aksesi i tij specifik ndaj tregut publik, nese ky akses eshte nga vete tregu, ose nepermjet internetit, apo mediave te tjera, ku ai ka shperndare informacion falco rreth letres me vlere apo kontrates derivative.

* Vendosja e kontrollit mbi oferten

Meqellim qe te percaktohet nese manipulatori i dyshuar ka kontroll mbi oferten e nje letre me vlere ose te nje kontrate derivative, eshte e nevojshme te percaktohet se sa prej kesaj oferte tregtohet ne publik dhe nese kjo leter me vlere zoterohet nga shume pjesemarres te tregut. Per shembull, sa me pak likuide te jete nje leter me vlere, aq me e lehte eshte per nje person te kete kontroll mbi oferten edhe pa zoteruar pjesen me te madhe te kapitalit te emetuar. Percaktimi se kush kontrollon oferten e nje letre me vlere ose te ndonje mjeti tjeter mund te kerkoje analizimin e rregjistrimeve te tregtimit dhe marrjen e masave per te investiguar se kush qendron prapa emrave nominale, emra me te cilat eshte mbajtur dhe tregtuar kjo leter me vlere.

Rastet e manipulimit mund te perfshijne rrethanat kur numri i aksioneve te shperndara mund te jete i larte, ose kur shperndarja e ofertes eshte teper e gjere, por manipulatori i dyshuar mund te kete percaktuar dhe te kete kryer transaksionet me qellim qe te kufizoje tregtimin ne publik dhe te vendose nje pjese te madhe te letres me vlere te tregtuar publikisht ne duart e nje njesie te vecante apo te nje grupi te vogel njesish.

Ka tipe te caktuara transaksionesh qe zakonisht perdorin manipulatoret per te fituar kontrollin mbi aksionet e nje shoqerie te tregtuara publikisht.

Shpesh, manipulatoret iniciojne manipulimin duke shtene ne dore nje kompani publike te dremitur dhe duke e bashkuar ate me nje kompani private (jo publike). Skemat manipuluese qe fillojne me bashkimin e nje kompanie publike zakonisht shoqerohen me bashkimin e disa aksioneve ne nje te vetem. Qellimi i ketij fenomeni eshte ulja e numrit te aksioneve te autorizuara, dhe rrjedhimisht aksionet mund te kontrollohen me mire nga te brendeshmit dhe do te kete nje perqindje jo te madhe qe do tregtohen ne publik.

Gjithashtu, manipulatoret mund te fitojne kontrollin e nje kompanie publike nepermjet ofertes fillestare publike (IPO). P.sh. ne nje tip skeme te quajtur "ceku i bardhe", manipuluesi shet letrat me vlere ne publik, por perdorimi i te hyrave dhe bisnesi i kompanise nuk jane percaktuar para kryerjes se IPO-se. Iniciatori/manipuluesi merr nje shume te madhe te kontrollit te aksioneve para IPO-se. Bersi i tregut vepron ne kooperim me promovuesin dhe dominon tregun nepermjet lideshipit te cmimit dhe kontrollit mbi luhatjet. Nepermjet ketij dominimi dhe kontrolli te tregut dhe nepermjet perdorimit te materialeve per te promovuar letren me vlere, bersi i tregut dhe promovuesi jane ne gjendje te manipulojne cmimin e letres me vlere.

Nje metode tjeter per manipulatoret per te fituar kontroll mbi emetuesin eshte kur manipulatori punon ngushte me manaxhimin, manaxhimi mund te ndikoje qe kompania te emetoje letra me vlere te paregjistruara ne sasi te madhe per vete dhe per konspiratoret e vet. Per te bere kete, ata perdorin menyra te ndryshme perjashtimi nga kerkesat e rregjistrimit per te shmangur rregjistrimin e letrave me vlere. Perjashtimet me te zakonshme jane : (i) perjashtime per letrat me vlere te emetuara nga nje kompani si kompensim per keshilltaret dhe konsulentet; (ii) perjashtime per ofertat e vogla ose emetimet direkte dhe (iii) perjashtime per letrat me vlere te shitura ne nje vend te huaj. Pasi eshte manipuluar cmimi i letres me vlere deri ne nivelin e deshiruar, manaxhimi dhe kandidatet zoterues mund t'i shesin letrat e tyre me vlere duke siguruar fitim.

Metodat e paraqitura me siper ilustrojne teknika per te vendosur kontroll te letres me vlere ne zoterim te manipulatoreve, dhe mund te perdoren ne kombinim me njera tjetren.

* Aftesia per te influencuar cmimin e tregut pa kontroll te ofertes ose kerkeses

Ne disa raste, manipuluesi nuk mund te kontrolloje oferten e nje letre me vlere ose te nje kontrate derivative, por mund te perdore shume menyra te tjera per te manipuluar cmimin, sic eshte dhenia e informacionit falc rreth kompanise, ose perfitimi nga nje treg i mbipopulluar. Informacioni falc rreth kompanise ose tregut derivativ, i cili ndikon ne cmimin e aksioneve te kompanise ose te kontratave derivative mund te futet ne pasqyrat financiare, deklaratat e shtypit apo nepermjet mediave te tjera.

Interneti krijon hapsira te reja per luften kunder manipulimit te tregut; interneti eshte nje menyre eficiente dhe e shpejte per te kapur nje numer te madh investitoresh potenciale, por njekohesisht lejon mashtimin te behet me i lehte midis kufijve. P.sh. pronaret ose promovuesit e nje kompanie mund te perfshijne ne Web informacion financiar falc ose pasqyra falce rreth produkteve te kompanise. Dhe pastaj, ata mund te perdorin e-mail per te kontaktuar sa me shume investitore. Interneti mund te lejoje individet te manipulojne tregun duke vepruar me anonimitetin.

Gjithashtu, eshte bere dicka e zakonshme per publikuesit e gazetave qe merren me letrat me vlere, te cilet ofrojne rekomandime mbi letra te caktuara me vlere, per te publikuar gazetat e tyre. Publikuesit e gazetave te tilla mund te jene paguar nga emetuesit apo promovuesit, ne formen e kompensimit ne letra me vlere apo ne mjete monetare.

Investigimi i nje manipulimi te mundshem ne te tilla raste duhet te fokusohet rreth informacionit, i cili eshte bere publik gjate periudhes perkatese. Nje analize e nje informacioni te tille do te tregoje nese ka nje baze legjitime per rritjen e cmimit te letres me vlere, sic jane njoftimet favorizuese financiare, apo ngjarjet e rendesishme ne lidhje me kompanine ose tregun. Ne qofte se ka nje mungese te nje informacioni te tille, dhe perseri cmimi eshte rritur ndjeshem, ky fakt mund te jete tregues per nje rast manipulues. Investiguesi duhet te percaktoje nese informacioni eshte falc ose çorientues.

Ne rastet kur kemi te bejme me rritje te pashpjegueshme te cmimit te aksionit te nje emetuesi, ose me informacion falc mbi gjendjen financiare dhe mbi bisnesin, investiguesi duhet te analizoje pasqyrat financiare te emetuesit. Nje analize e tille duhet te perfshije nje ekzaminim mbi mjetet qe mbeshtesin letren me vlere te kompanise, nese keto mjete jane reale, nje paraqitje te fitimeve te kompanise, edhe ne te kaluaren, edhe ne te tashmen, dhe nje analize nese pasqyrat financiare mbeshtesin cmimin me te cilen tregtohet letra me vlere.

Pervec analizes se pasqyrave financiare te kompanise, investigimi duhet te fokusohet mbi faktin nese kompania ka aktualisht nje produkt, ose ka propozuar nje produkt te ri, qe do te justifikonte cmimin me te cilin tregtohet aktualisht letra me vlere, apo nese produkti eshte ne fazen fillestare dhe i patestuar.

Ruajtja dhe mbledhja e informacionit te nevojshem per te vertetuar manipulimin

1. Kerkesat per ruajtjen e rregjistrimeve nga bursa dhe organizatat vete-rregulluese

Autoriteti investigues duhet te perfitoje nga avantazhi i kerkeses per ruajtjen e rregjistrimeve te parashikuara ne ligj dhe ne rregulloret perkatese. Ne varesi me kushtet, sic mund te jene llojet e ndryshme te skemave apo palet e perfshira, mund te merren ne konsiderate keto lloj rregjistrimesh: rregjistrimet e tregtimit ne lidhje me transaksionet ne letren me vlere, vleresimi i cmimit, i cili eshte manipuluar, konfirmimet, pasqyrat mujore te llogarive, librat e tregtimit, çeqet e anulluar, transfertat, transfertat e pronesise se instrumenteve financiare dhe cdo dokument te lidhur me te tjeret. Identiteti i mbajtesve te llogarise dhe pronaret e letrave me vlere dhe te pozicioneve derivative eshte i rendesishem, me qellim qe te identifikohen klientet ose ne emer te kujt eshte bere tregtimi. Gjithashtu, eshte e rendesishme te sigurohen rregjistrimet telefonike te mbajtesve te llogarise dhe te pronareve te lertes me vlere.

Gjithashtu, investiguesi mund te duhet te siguroje rregjistrimet e tregtimit dhe rregjistrimet telefonike te gjithe atyre qe potencialisht jane perfshire ne manipulim, sic mund te jete promovuesi, emetuesi dhe manaxhimi i tij, bleresit, agjentet e transfertave, investitoret, brokerit e tjere dhe cdo kush tjeter qe mund te perfshihet ne skeme. Ne nje rast manipulimi ne internet, investiguesi mund te kerkoje informacion nga nje sherbim interneti, apo ndonje burim tjeter qe lidhet me derguesit dhe marresit e e-mail-it.

Nje burim tjeter i rendesishem i dokumentimit ne lidhje me tregtimin manipulues eshte rregjistimi dhe kontrolli i burses. Per shembull, llojet e meposhtme te raporteve dhe analizave mund te jene te vlefshme ose mund te rezultojne nga te dhenat e tregtimit: (1) raportet e levizjes se cmimit nga beresi i tregut, ku mund te tregohet kuotimi, diferenca nga cmimi me i ulet tek ai me i larte, cmimi i mbylljes, kuotat me te shpeshta te mbylljes; (2) analiza e kerkeses me te larte dhe te ofertes me te ulet; (3) raportet qe tregojne volumet totale te raportuara dhe volumin e raportuar nga cdo beres tregu, mbi baze ditore, javore ose tremujore, etj.
2. Rregjistrimet e bankes

Mund te jete e rendesishme qe te sigurohen rregjistrime bankare per persona te ndryshem juridike e fizike, te cilet jane perfshire ne tregtimin e letres me vlere. Rregjistrime te tilla mund te zbulojne ose te sugjerojne ekzistencen e ryshfeteve apo te perfitimeve jo te ligjshme. Rregjistrimet bankare jane te nevojshme per te gjurmuar te hyrat nga manipulimi dhe per te siguruar ose per te ngrire asetet.
3. Rregjistrimet telefonike

Rregjistrimet telefonike, fakset dhe e-mail-et e brokerave, klienteve, investitoreve, drejtuesve te kompanise dhe promovuesit mund te zbulojne informacion rreth tregtimit te paligjshem apo aktiviteteve te tjera manipuluese.
4. Perdorimi i fuqise se rregullatorit per te mbledhur informacion



Llojet e ndryshme te informacionit te permendura me siper mund te sigurohen duke perdorur fuqine e rregullatorit per te investiguar. Ketu mund te permendet: fuqia per te inspektuar rregjistrimet e te rregjistruarve dhe te licensuarve, fuqia per te ngritur nje padi duke perdorur rregjistrimet nga investitoret, klientet dhe palet e treta si bankat dhe kompanite e komunikimit.