Shqiptaret, populli parahelen-perla e rradhes

[BARAT]

Shqiperia dhe odiseja e pabesueshme e nje populli parahelen

Korrieri
E Marte, 20 Mars 2007

Anisa YMERI

Shqiptar me origjine, studiuesi Mathieu Aref (Aref Mati) i ka kushtuar dekada te jetes se tij studimore dilemes se prejardhjes se kombit shqiptar. Kater vjet pas botimit ne frengjisht, “Shqiperia” (historia dhe gjuha), apo “Odiseja e pabesueshme e nje populli parahelen” mban qendrim mbi nje te vertete te ndertuar. Mos ka qene i mbivleresuar roli i grekeve ne historine e Gadishullit te Ballkanit? Studiuesi Aref ravijezon nje bote tjeter, ate pellazge, se ciles greket i detyrohen per nje pjese jo te vogel te se kaluares se tyre

Qendrim per nje te vertete te ndertuar! As me pak e as me shume nuk mund te jete vepra voluminoze e historianit francez, rrenjet e te cilit jane shqiptare, Aref Mati. “Shqiperia” (historia dhe gjuha) eshte titulli i kesaj vepre, ku historiani Mati hulumton per te rrefyer nje tjeter te vertete. Per te rrefyer ne thelb “Odisene e pabesueshme te nje populli parahelen”. Ai ravijezon nje bote tjeter, ate pellazge, se ciles greket i detyrohen per nje pjese jo te vogel te se kaluares se tyre. Veper e cila do te befasoje jo pak lexues, ne saje te tezave shkencore qe ngrene disa pikepyetje te medha ne rolin e grekeve ne historine e Ballkanit. Sipas Domenik Brikel, profesor ne Universitetin e Sorbones, i cili ka shkruar parathenien e ketij libri, qe me ne fund vjen ne shqip: “A mos ka qene i mbivleresuar roli i grekeve ne historine e Gadishullit te Ballkanit dhe, mesa duket, vetiu e pa nxjerre pikepyetje ne jemi mesuar qe ta ngjisim deri ne periudhen mikeniane, madje edhe me tej dhe ta vendosim pothuajse natyrshem, si te kete qene faktori thelbesor i historise se ketij rajoni?”. Ky eshte nje tjeter kendveshtrim, i cili u shtohet te shumteve qe u kane mbijetuar dekadave mbi paraardhesit e ilireve, pellazgeve. Por ajo cka perben thelbin e ketij botimi, eshte qe historiani duhet shpesh te shnderrohet ne gjeograf, gjuhetar e folklorist, nga te cilet sjell driten dhe mundeson arritjen e nje sigurie, jo pa u gabuar, por se paku per te arritur zbulimin e njerit cep te mburojes, dhe te arrish te shohesh se perkrah qyteterimeve klasike kane ekzistuar edhe popuj te tjere, te cilet kane pasur vendin e tyre ne histori. Me keto fjale e ka shpjeguar Domenik Brikel thelbin e ketij libri voluminoz, neper faqet e te cilit udhetohet neper Ballkan, per te sjelle disa te verteta te cilat ndryshe jemi mesuar t’i lexojme e t’i artikulojme. Vepra dhe tezat teper te guximshme jane mbeshtetur edhe mbi studime te meparshme, prej te tjereve historiane te cilet, ndonese kane hulumtuar mbi Ballkanin, nuk dinin shqip. Ndersa historiani Mati, edhe per vete origjinen e tij te hershme shqiptare, di mjaft mire shqip e arrin te sjelle argumente bindese gjuhesore. E sikunder thekson prof. Brikel, “Herodoti ka pasur shume te drejte: Greket nuk kane qene te paret mbi kete toke dhe nese ka pasur te tjere me pare, atehere eshte me se e qarte se iu detyrohen atyre per nje pjese te rendesishme te qyteterimit”. E sipas te gjitha gjasave dhe hulumtimeve te kryera, para tyre ne kete toke e ne trojet helene kane qene pellazget. Ndaj edhe vete autori ka zgjedhur si nentitull te kesaj vepre “Odiseja e pabesueshme e nje populli parahelen”, qe padyshim s’do te kaloje pa terhequr vemendjen e lexuesve, sidomos atyre studiuesve te ceshtjeve te Ballkanit dhe rrenjeve te popujve te tij te sotem. Shqiptaret ne syte e pjeses me te madhe te historianeve jane perceptuar si popull dytesor ne kufijte e kombeve te medha, te cilet bene historine. E nje tjeter pikepyetje e cila ngrihet ne faqet e ketij libri te botuar rishtas ne shqip nga “Plejade”, eshte: “A nuk jane rrenojat e ketyre fiseve ilire, te cilat kane pushtuar Ballkanin ne antikitet, por qe ne ndryshim nga greket apo latinet, nuk na kane lene asnje deshmi te drejtperdrejte per gjuhen e tyre, dhe qe vetem arkeologjia, mjaft e zhvilluar pas Luftes se Dyte Boterore, fillon ta nxjerre nga erresira?”.

Jo vetem histori, por edhe tradite shqiptare

Kjo eshte historia e vendit te tij, pasi ndonese historiani Mathieu Aref (Aref Mati) ka lindur ne Kajro dhe ne moshen 30-vjecare ka shkuar ne Paris, per t’i kushtuar dekada te tera te jetes se tij studimore dilemes se madhe rreth prejardhjes apo jo indo-evropiane te gjuhes dhe kombit shqiptar. Per hir te prejardhjes se tij, prej familjeve te shquara shqiptare te kohes se Skenderbeut (Canameti, Stafa, Preni nga babai dhe Lala, Kola, Lufi nga nena), nje pjese te mire te faqeve te kesaj vepre voluminoze dhe mjaft te rendesishme per Shqiperine dhe rolin tone ne Ballkan, e zene edhe trajtesat per zakonet e vendit te te pareve te tij. Ne parathenien e librit, prof. Brikel shkruan: “Keto, ne fakt, perbejne edhe faqet me terheqese te kesaj vepre, ato me pasionantet, ku autori na pershkruan vendin e na ben te kuptojme gjeografine e tij plot kontraste, na kujton historine e tij dritheruese, na ben te marrim pjese ne nje feste vendase ose te admirojme zakonet e kesaj apo asaj krahine”.

Kush eshte Mathieu Aref

Mathieu Aref (Aref Mati) ka lindur me 1 mars 1930 ne Kajro te Egjiptit, nga nje familje me origjine shqiptare nga Mati. Prinderit e tij rrjedhin nga dy familje te shquara ne kohen e Skenderbeut (Canameti, Stafa, Preni nga babai dhe Lala, Kola, Lufi nga nena). Shkon ne Paris ne vitin 1961, per t’i kushtuar me pas 30 vjet te jetes se tij studimore dilemes se madhe rreth prejardhjes apo jo indo-evropiane te gjuhes dhe kombit shqiptar. Vec librit “Shqiperia” (historia dhe gjuha”- “Odiseja e pabesueshme e nje populli parahelen” ne vitin 2003, nje sukses tjeter i madh i autorit eshte edhe vepra “Greqia (mikeanet = pellazget ose zgjidhja e nje enigme), Paris 2004, teorine e se ciles ne vija te pergjithshme autori e parashtron edhe ne kete vellim.

ps.
E verteta vonon por nuk harron
...ne ketu jemi akoma...si me te vjetrit e Ballkanit..

[BARAT]

Qyteterimi helen rrjedh nga pellazget, paraardhesit e shqiptareve.

BOTOHET NJE STUDIM I RENDESISHEM PER SHQIPERINE (Top-Channel)
Qyteterimi helen rrjedh nga pellazget, paraardhesit e shqiptareve. Eshte kjo teza e guximshme qe ka hedhur e plotesuar nga historiani francez, profesori i Sorbones Mathieu Aref. Nje studim i plote i sjelle ne shqip nga "Plejad" me botimin "Shqiperia, odisea e pabesueshme e nje populli parahelen". "Kultura e lashte greke nuk u krijua ga hici. Ajo gjeti nje veprimtari dhe trashegimi te madhe historike dhe kulturore dhe u mbeshtet pikerishte te kjo prejardhje qe krijoi ate madheshtine e saj te ndritshme qe sipas autorit eshte disi e falsifikuar", u shpreh perfaqesuesi i shtepise botuese "Plejad" Ndricim Kulla. Greket na detyrohen per qyteterimin e tyre. Nisur nga herodotet deri te historianet e kohes se sotme, qe kane cmitizuar qyteterimin antik helen, libri i Mathieu Aref ka hapur shume polemika ne shtypin e specializuar evropian, polemika qe se shpejti do te shohin driten e botimit ne shqip nga "Plejad".

Ne imazh, libri origjinal. SHQIPERIA, (Historia dhe gjuha) dhe odiseja e pabesueshme e nje populli parahelen.

.......................
22/3/2007
Top Channel kryen nje interviste telefonike me autorin Mathieu Aref duke i treguar per refuzime e shqetesime qe kane shfaqur studiues shqiptare te cilet refuzojne studimin e tij duke thene se nuk ka prova per tezen e tij...
...Mathieu Aref pergjigjet se ehste gati qe te beje edhe nje debat shkencor me kedo, mjafton te jete ne nivele profesionale.
Ai thote se studimi eshte i mbeshtetur totalisht ne disiplina shkencore dhe eshte krejtesisht i verifikueshem

[ajzberg]

Po Barat librin e bleva sot ke libraria prane ATSH .,cmimi 1250leke ose 10 euro.
Dua te shtoj se ky liber u perpi nga lexusi shqiptar ,shtanga para tre ditesh kur Beni librashitesi me tha qe kishte shitur edhe kopjen e vitrines.Sot erdhi furnizimi i ri.Lidhja dhe kopertina eshte cilesore .Lexim te kendeshem te gjith ata qe na duan dhe ata qe s na duan.;

[Hyllien]

Librin, ose me sakte librat e tij, se kam dhe ate tjetrin ku flet per Greqine i kam ne frengjisht dhe dua te them qe jane botime shume koncize dhe me mjaft referenca, te shkruara me nje rigorozitet te madh.
Nuk e kuptoj kush jane keta "studiuesit" qe e kundershtokan. Keshtu ja kane bere te gjitheve keta qysh ne kohen e Monizmit, me Mayani, me Gatti me Vlora me cdo gje , por me ket nuk e kuptoj se ky esht tamam i punes se historianit.

Te kthehemi mbrpasht tek tema e konspiracise kundra shqiperise, nese politikaneve tane u zoterojne prova per ti shkaterruar si njerez, atehere cfare jane keta plera historiane, studiues analiste etj qe punojne dhe PUNONIN qysh ne kohen e Enverit kundra Shqiperise ?

[BARAT]

citim nga Genesis

Librin, ose me sakte librat e tij, se kam dhe ate tjetrin ku flet per Greqine i kam ne frengjisht dhe dua te them qe jane botime shume koncize dhe me mjaft referenca, te shkruara me nje rigorozitet te madh.
Nuk e kuptoj kush jane keta "studiuesit" qe e kundershtokan. Keshtu ja kane bere te gjitheve keta qysh ne kohen e Monizmit, me Mayani, me Gatti me Vlora me cdo gje , por me ket nuk e kuptoj se ky esht tamam i punes se historianit.
Te kthehemi mbrpasht tek tema e konspiracise kundra shqiperise, nese politikaneve tane u zoterojne prova per ti shkaterruar si njerez, atehere cfare jane keta plera historiane, studiues analiste etj qe punojne dhe PUNONIN qysh ne kohen e Enverit kundra Shqiperise ?

Kush jane? )
Po kush t jene tjeter edhe ose nuk i kam degjuar se kush ishin i kam nja dy Kloser ne mendje se njelloj jane te tere.
Edhe sikur fara luledielli te hash per 30 vjet do arrish te mesosh dicka apo do e nxjerresh nje konkluzion per farat e lulediellit si psh. mos ha me shume se gjysem kile ne dite apo ndonje gje tjeter....e jo me te punosh me nje pasion per tu pasur zili dhe me nje durim kali nga 15 ore ne dite per 30 vjet rrjesht si ka bere Mathieu Aref per kete veper...
Duket nga librat e kesaj natyre se si shten vleresimi i shqiptareve per veten...duket edhe xhelozia dhe kal-troja(~it kjo e fundit) e stumdisve tane

[BARAT]

Debat per botimin e Librit Shqiperia
----------------------------
Teza mbi një debat që mungon


Ndriçim Kulla
Një recensë a një diskutim mbi një libër është me të vërtetë një ngjarje e mirëpritur në faqet e rënduara me të tjera lajme të shtypit shqiptar, apo nëpër emisionet e ndryshme televizive. Madje mund të thuhet se kjo ka qenë një dëshirë dhe aspirim i rëndësishëm edhe i imi, veçanërisht për disa libra me të vërtetë të rëndësishëm të historisë dhe albanologjisë shqiptare Ndaj u gëzova, kur dëgjova prononcimin e drejtorit të Institutit Arkeologjik, Myzafer Kurkuti dhe e përgëzova në heshtje, që për librin “Shqipëria ose odiseja e pabesueshme e një populli parahelen” u shpreh publikisht dhe prerë kundër hamendësisë së prejardhjes pellazgjike të shqiptarëve dhe gjuhës së tyre, si dhe u kujdesua për mosnënçmimin e qytetërimeve të tjera, qofshin ato helene apo trake. Mirëpo pyetja e parë e vetvetishme që vjen është: Pse vallë teza apo teoria që parashtron libri nuk paskërka bazë shkencore? E paskësaj, ku u fyekërka apo u mohokërka qytetërimi helen me anë të këtij libri?
Doja ta përshëndesja zotin Kurkuti, që nuk lejon fyerjen e kulturës së lashtë helene, siç bën aluzion për botimin e këtij libri në shqip apo frëngjisht, por dua t’i kujtoj, nëse vallë i ka lexuar librat që kam botuar tash e 10 vjet, se unë jam njëri nga ata që e kanë sjellë në Shqipëri kulturën filozofike greke (me Platonin, Aristotelin etj) e do të vazhdoj ta sjell sërish. Sepse janë pikërisht këto dije filozofike, është ky burim i madh mençurie që më ka mësuar të drejtohem kah së vërtetës së fakteve dhe realiteteve.
“Amicus Socrates sed magis amica veritas”. “E kam mik Sokratin, por më shumë mik kam të vërtetën”, thotë sentenca e famshme helenike. E kjo ka qenë busulla udhërrëfyese e botimeve të mia, për të pranuar më pas hapur një diskutim të gjerë dhe shkencor nga studiuesit dhe specialistët e fushave përkatëse, për vërtetësinë e tezave të hedhura në to.
Magjepsja nga bestytnitë pa dyshim që të shpie të strehohesh tek autoritarizmi. Magjepsja nga dituria të shpie tek pluralizmi. E këto janë mesazhe të vyera që na vijnë po nga kultura e madhe helene e lashtësisë. Por habia, që është fillimi i rrugës së çdo diturie, nuk duhet të na ngatërrojë nga udha e saj, që s’ka se si të jetë pronë e një individi. Edhe ky është një mësim i kësaj kulture. Veçanërisht tema e pellazgjizmit, e ekzistencës, shtrirjes, gjuhës së këtyre banorëve dhe lidhjet me historinë dhe gjuhën shqipe, janë rrokur në disa nga veprat e botuara në këto vitet e fundit, duke përbërë një risi dhe një pritje për debat në trajtimin e historisë sonë. Por në shumicën e rasteve, edhe pse kishim të bënim me punime historianësh dhe shkencëtarësh të vërtetë, heshtja nuk i ka lënë forcë diskutimit, por heshtjes dhe belbëzimeve nëpër kafene, duke i emërtuar si përralla.
Ndoshta pikat e errëta, të pakonsoliduara dhe mjaft të diskutueshme të kësaj teze të rizgjuar për diskutim me botimin e librit të Mathieu Aref-it në shqip duhej të kishin orientimin e përgjegjshëm të një debati shkencor nga një specialist i tillë i afërt i fushës si z Kurkuti, që mban edhe një post të rëndësishëm shkencor të afërt me historinë, e që lipsej të ishte më i përgjegjshëm në ato që tha. Shkenca, në radhë të parë, nuk pranon kurrsesi qëndrime kategorike të tipit: kjo bën, kjo s’bën. Apo dhe më keq, këshilla babai: kujdes me kulturën helene, kujdes këtu e kujdes atje. Por dihet se shkenca ka vetëm një rrugë, atë të së vërtetës e për të arritur deri aty, përveç dijes e përkushtimit (autori i librit në fjalë ka 30 vjet që punon mbi këto studime), do guxim dhe shumë liri, pasi në thelb shkencëtari është për të trazuar mendjen e në publik e vërteta gjithmonë trondit.
E vërteta nuk ka të bëjë me konsensuse politike a të gjithfarë forme, ndaj unë do të dëshiroja të hapej një diskutim shkencor mbi tezën e këtij libri, që padyshim është një tezë revolucionarizuese për këndvështrimin se si e kemi parë historinë tonë deri më sot, por nuk mund të thuhet kurrsesi e pabazuar shkencërisht, romantike, mitike a kushedi çfarë epitetesh gjejnë ata që nuk u pëlqejnë përpjekjet për gjetjen e rrënjëve të vërteta të historisë. Tek e fundit, të gjitha zanafillat e popujve e kanë një mit brenda. Edhe vetë themelet e Romës së lashtë nisin me një histori mitike, ashtu siç mund të thuhet për Greqinë apo rajonin ballkanik. Kështu që rendja pas dënimit të mitit nuk duhet të bëhet mburoja mbrojtëse e ndonjë qëllimi apo dëshirimi për të ruajtur “llogoren” e statuskuosë së ndërtuar historike. Aq më tepër që sot në botë ka një gjallim të paparë teorish të reja e mëse të argumentuara, qoftë nga pikëpamja historike, ashtu dhe nga ana linguistike e arkeologjike.
Vizioni apo ndershmëria intelektuale dhe profesionale, jo vetëm e shtëpive botuese, por parësisht e akademikëve dhe studiuesve tanë, është t’i njohin, propagandojnë e të japin mendim, nëpërmjet kumtesash, studimesh, librash për vërtetësinë apo jo të hamendësimeve apo arsyetimeve të tyre. Mirëpo duket se një punë e tillë është e lodhshme dhe jashtë kapacitetit të shkencëtarëve tanë, përderisa përgjigjen pa përgjegjësi, në mënyrë aspak shkencore dhe me sa po duket fare pa e lexuar, për të rejat që sjell një libër voluminoz i mbushur me fakte, citime dhe analiza të holla linguistike, siç është libri “Shqipëria ose odiseja e një populli parahelen” për të cilin flasim. Në vend të punëve konkrete të shkruara, ata kanë zgjedhur intervistat dhe bisedat televizive që mbeten gjithsesi plotësuese dhe skajore, por nuk janë baza e argumentimeve shkencore. Ndërkohë, që pak orë pas daljes në qarkullim të librit jepet me një të rënë të lapsit një qëndrim, nëpërmjet termit të thatë e aspak domethënës, se ky botim nuk ka baza shkencore.
Por me ç’shqisë u kuptua vallë menjëherë që kjo teori nuk ka baza shkencore?! Me ç’metodë u deduktua vallë kaq shpejt se ajo është e gabuar?! Me ç’largpamësi u ndje fyerja e kulturave të popujve fqinjë?!
Eshtë mëse e kuptueshme se këtu nuk jemi në caqet e një diskutimi, madje as të një debati, aq të nevojshëm për probleme dhe dilema të tilla historike që ka kultura dhe historia jonë, sepse të debatosh do të thotë të japësh argumentime shkencore, që në një rast të tillë as që iu ravijëzua ideja. Këtu jemi në nivelet e një fanatizmi shkencor, që merr maskën e një këshille babai për të mos fyer kulturën e një kombi tjetër. Për të mos i kujtuar këtij njeriu që në radhë të parë duhet të luftosh, mbrosh e ndërtosh historinë e vendit tënd. Nuk është kurrsesi pohimi i vlerave të kombit tënd fyerje për një komb tjetër, qoftë edhe me teori që hapin debate e diskutime.
Ja, një lloj i tillë debati, ndoshta më i thelluar, argumentuar e gjithëplanësh duhet bërë mbi libra të një niveli të tillë, jo të “llogorizohesh” në qëndrime të caktuara e jo konkurruese. Aq më tepër që z. Kurkuti është edhe në krye të një instituti të paguar gjatë gjithë jetës së tij nga taksapaguesit shqiptarë dhe besoj duhet ta kishte ndjerë barrën e përgjegjësisë për të studiuar dhe shkruar për historinë e Shqipërisë, në mënyrë që përparimi i shkencës sonë të mos mbështetet ekskluzivisht në punën titanike të studiuesve të huajve. Nuk është në ndershmërinë intelektuale, as në traditën e një mendjeje të hapur, një metodë e tillë trajtimi për një temë kaq delikate për ndërgjegjen e një kombi. Përballë saj, ndërgjegjja e një shkencëtari duhet të ndalojë dy herë përpara se të flasë e jo të bazohet në përgjigje që të japin idenë, për nga shpejtësia e aprioria e gjykimit, si të urdhëruara.
Duke falënderuar në rastin konkret Prof. Kritaq Traja dhe Prof Dr. Ksenofon Kristafi për rekomandimet këmbëngulëse dhe frymëzimin tonë që na dhanë për botimin e këtij libri, ne dëshirojmë debatin shkencor dhe jo mohimin apriori. Është në detyrën dhe të drejtën e shkencëtarëve që këto teza në diskutim, ndoshta të futen në fondin e teorive “përralla”. Por me debat dhe arsyetime shkencore dhe jo me mohime kategorike. Gjithmonë unë si botues jam në dispozicion të këtij arsyetimi, e nëse prej tij del ndonjë punim shkencor, jam i gatshëm edhe ta botoj atë. Vetëm përgjigja shkencore e analizave të këtyre problemeve sjell përfundime të sakta, dhe në të kundërt, siç thotë edhe filozofi i madh (Ludvig Witgenshtajn), nëse ndokush nuk ka ndonjë gjë për të thënë, mirë bën të heshtë.

----------------------------------------


Lashtësia nuk mbrohet duke mohuar

Prof.dr. Muzafer Korkuti
Në shkrimin “Teza mbi një debat që mungon” të z.Ndriçim Kulla, botuar në “Panorama” datë 20 mars 2007, artikullshkruesi na fton që “të hapej një diskutim shkencor mbi tezën e librit ‘Shqipëria’, që padyshim është një tezë revolucionarizuese për këndvështrimin se si e kemi parë historinë tonë deri më sot”. Në një lajm televiziv, në një minutë intervistë, nuk mund të shtjellohet e të jepen argumentet për një nga problemet më të ndërlikuara e më të vështira si ai i banorëve parailirë (pellazgë). Në intervistë kam pohuar ashtu si dhe në të gjitha shkrimet dhe studimet e mia, se kam mbrojtur pikëpamjen, se autoktonia e popullit tënd (ilirëve, arbërve e shqiptarëve) nuk mbrohet duke mohuar autoktoninë e popujve të tjerë e aq më pak të një populli fqinj. Ky është një bumerang që vjen nga injoranca qoftë në shkencë qoftë gazetari. Z.Kulla me ç’të drejtë shkruani që në fillim të shkrimit se “u shprehët publikisht dhe prerë kundër hamendësisë së prejardhjes pellazgjike të shqiptarëve dhe të gjuhës së tyre, si dhe u kujdesuat për mosnënçmimin e qytetërimeve të tjera, qofshin ato helene apo trake”.
Gaboheni dhe nxitoheni që mbroni gjoja çështjen e historisë kombëtare (doni të mbroni atë të shtëpisë suaj botuese), duke deklaruar se unë qenkam kundër tezës “revolucionarizuese” të prejardhjes së shqiptarëve nga pellazgët.
Në Kuvendin e parë të Studimeve Ilire 1972 në referatin me temë “Rreth formimit të etnosit ilir” (“Iliria”, Tiranë 1974 , fq 67-84), kam shprehur qëndrimin tim për pellazgët, por ju nuk keni pasur mundësinë të lexonit revistën shkencore “Iliria”. Për një publik më të gjerë, më 1978 botova një shkrim në gazetën “Drita” dt 10 shtator, ku shprehem qartë se tezën se ne vijmë nga pellazgët nuk duhet ta hedhim, por ta studiojmë më tej e mbi baza shkencore bashkëkohore, duke dhënë edhe pikëpamjen time se “Me pellazgët e pellazgjishten duhet të kuptojmë një popullsi me elemente më të përgjithshme kulturore e gjuhësore të përbashkëta për tërë trevën ballkano-egjeane, e cila për vetë shkallën e zhvillimit të saj ishte ende e pakonsoliduar në pikëpamje etno-linguistike. Një kuptim dhe përcaktim i tillë për termin pellazgë do të ishte më afër të vërtetës historike”.
Në vazhdim të studimeve të mia për etnogjenezën e popullit tonë më 1982 (revista “Iliria 1”, 1982, fq, 157-173) kam botuar artikullin “Mbi disa probleme lidhur me etnogjenezën e ilirëve”, ku për herë të parë në plan teorik e metodologjik shtroj disa probleme thelbësore, që kërkojnë zgjidhje si problemi i indoevropianizimit të gadishullit Ballkanik; problemi i raporteve të kulturës me etnosin; si dhe kuptimi relative i autoktonisë, se pse zgjidhja e drejtë e tyre të çon logjikisht në zgjidhjen e problemit të banorëve të tejlashtë të vendit tone.
Në kuvendin e dytë të Studimeve ilire Tiranë 1985 (“Ilira 2”, 1985, fq 43-82) në shtjellim e të dhënave arkeologjike të zbuluara në Shqipëri, arrij në përfundimin se “në formimin etno-kulturor të epokës së bronzit, përbërësi autokton eneolitik (është fjala për përbërësin pellazgjik) luajti rol parësor, gjë që dëshmon për origjinën e tejlashtë të banorëve të vendit tonë”
Siç përmenda dhe në fillim, këto nyje të historisë etnike të paraardhësve tanë janë shumë të ndërlikuara për t’u interpretuar, ndaj kërkojnë kohë të gjatë studimi e jo çdo ditë mund të shkruash e të thuash mendime të reja. Por meqë z. Kulla nuk ka pasur kohë të lexonte atë që është shkruar më 1972, 1982, 1985, të paktën të lexonte monografinë “Parailirët, ilirët, arbërit”, Tiranë 2003, të njihej me qëndrimin dhe pikëpamjen e M.Korkuti për popullsinë parailire pellazge. Po për fat të keq ju, z. N.Kulla, nuk keni lexuar as tekstin “Historia e Popullit Shqiptar”, Tiranë 2002 (f.31-42, me autor M.Korkuti), botim i Akademisë së Shkencave, bile nuk di çka është shkruar në formë përgjithësuese në tekstin për gjimnazin “Historia 4”, Tiranë 2006, f .5, po nga i njëjti autor: “…kjo popullsi e hershme e gadishullit Ballkanik ishte pellazge, ndaj edhe banorët e tejlashtë të territorit të vendit tonë mund të quhen pellazgë”. Besoj se këto që citova janë të mjaftueshme për të marrë mbrapsht pohimin tuaj se studiuesit e historisë së lashtë të Shqipërisë nuk e kanë ndjerë “barrën dhe detyrimin që kanë ndaj taksapaguesve shqiptare”.
Ju pohoni se jeni i gatshëm të botoni në qoftë se del edhe ndonjë botim shkencor për historinë e popullit tone. Ky është një qëndrim dashamirës e i mirëpritur nga studiuesit, të cilët sot kanë shumë nevojë për këtë mbështetje. Gjithashtu ju falënderoni me të drejtë prof. K.Traja dhe prof. K.Kristafi për rekomandimet këmbëngulëse dhe frymëzuese që ju kanë dhënë për botimin e këtij libri, kurse M.Korkuti, që ka botuar një libër e disa artikuj për lashtësinë e popullit shqiptar, e akuzoni për mungesë ndërgjegjeje shkencore dhe për dhënie gjykimesh apriori e të urdhëruara. Minimumi i korrektesës intelektuale do të ishte të përmendnit se edhe filani ka botuar librin “Parailirët-Ilirët-Arbërit” dhe pastaj të akuzonit se këtë e ka bërë me paret e taksapaguesve shqiptar.
Jam në një mendje me ju edhe me thënien e filozofit L.Witgenshtajn, që ju citoni, “nëse ndokush nuk ka gjë për të thënë, më mirë të heshtë”. Po ju z.Kulla që nuk keni lexuar as librin e historisë së shkollës së mesme, a nuk është mire të heshtni kur është fjala për të vlerësuar kontributin e histografisë shqiptare për problemin pellazgjik.
Edhe ftesa që bëni për debat shkencor është e mirëpritur dhe realisht e realizuar në të gjitha shkrimet e mia, por ai kërkon të organizohet e të zhvillohet midis specialistëve në tryeza pune. Mendoj se shkrimet në gazeta dhe intervista televizive vlejnë më shumë për të informuar e sensibilizuar opinionin e gjerë se sa për të zgjidhur problemin. Në këtë këndvështrim, organizimi i emisioneve televizive me karakter shkencor do të ishte i mirëpritur nga shikuesit.
Në këtë shkrim të shkurtër nuk është mundësia të debatohet me argumentet që parashtron z.Mathieu Aref në librin “Shqipëria, odiseja e pabesueshme e një populli parahelen”, Tiranë 2007. Në debate e diskutime për probleme të tilla unë mbështetem tek disa parime themelore;
-Origjina e një populli është një proces i gjatë e i ndërlikuar historik që kërkon të trajtohet së pari, në aspektin kohor, që do të thotë kur flet për pellazgë, ilirë, trakë, helenë etj., apo për proceset e formimit të tyre, historia kërkon të përcaktosh dhe kohën kur ndodh ai proces; së dyti, të përcaktosh edhe territorin në të cilin zhvillohet procesi, fjala vjen në cilën kohë pellazgët kanë qenë në Greqi, Egje, në Anatoli, në Itali dhe çfarë kulture, qytetërimi kishin në kohën për të cilën bëhet fjalë; së treti, nuk ka autoktoni absolute nga epokat më të hershme të njerëzimit deri në kohët moderne, autoktonia është relative dhe së katërti, të mbështes tezën se shqiptarët janë pasardhës të pellazgëve (pyes po ilirët ku janë) është një përfundim, një mendim që mund të pranohet se të kundërshtohet, por nuk është një përfundim, një konkluzion që rrjedhimisht mohon autoktonin e një populli tjetër.
Në mbyllje të këtij shkrimi do t’i referohem sentencës që citon z.N.Kulla se “e kam mik Sokratin, por më shumë mik kam të vërtetën”. Po citoj disa nga thëniet nga Rilindasve tanë;
-”Më të vjetrit e prindërve tanë bota i quan pellazgë, fjalë e mbetur nga prindërit tanë më të pastajmë, të cilët quajnë më të parët e tyre Plak e Pleq”, Sami Frashëri “Shqipëria çka qenë, ç’është e çdo të bëhet”.
-”Ne jemi pa kundërshtim gjendja e populli më i vjetër e më i moçmi i gjithë Evropës, më i vjetër se grekët e të gjithë të tjerët që njihen prej historisë”. Pashko Vasa, “Shqiponja e Shqiptarëve” 1941.
Drejtori i shtëpisë botuese “Plejad” z.N.Kulla që kërkon të shesë librin shkruan: “se teza e këtij libri padyshim është një tezë revolucionarizuese për këndvështrimin se si e kemi parë historinë tonë deri më sot…”. Të paktën z.Kulla, respektoni Rilindasit!

--------------

Nënvleftësimi i debatit



Ndriçim Kulla
I nderuar profesor Korkuti! Çdo të thotë shprehja: “ai ka hallin të shesë librin? Po nëse libri përhapet, shkon tek lexuesi, kjo është një gjë e mirë për një shoqëri, apo një gjë e keqe? Libri në të gjithë kulturën botëroreështë parësisht kulturë pastaj biznes, ndërsa në tregun e vogël, të varfër dhe të përçarë shqiptar as që mund të mendohet ndryshe. Unë jam botues profesionist profesor dhe e shoh këtë detyrë fisnike si obligim jete dhe jo thjesht si biznes, sepse i tillë kam mbetur në raport me pasurimin tim material dhe mendoj se askush nuk është pasuruar në xhep nga libri...Por është pasuruar dhe fisnikëruar në shpirt dhe kjo mua më mjafton, pasi unë e di që paraja nuk e blen pavdekësinë. Bile për më keq, ajo nuk të lë kohë as ta jetosh jetën. Më vjen keq që në vend që të kishe folur si akademik e devijove debatin, duke hapur fronte të tërthorta kundrejt meje, për të më denigruar mua dhe profesionin që unë ushtroj. Madje gjykimi juaj për librin, duke pasur parasysh filozofin Xhon Milton (1608-1674) tek vepra filozofike “Aeropagjitika”, pjesa “Përkufizimi i një libri”, as që nuk e ka kapërcyer vlerësimin e shekullit të shtatëmbëdhjetë.
Edhe libri yt profesor “Parailirët, ilirët, shqiptarët” që t’i hamendëson se unë nuk e kam parë dhe lexuar, është prodhuar nga një shtëpi botuese dhe qarkullon në treg duke u shitur dhe blerë, paçka që ai është botim i Akademisë së Shkencave dhe është financuar nga buxheti i atij enti që mbahet nga takspaguesit shqiptar.
Pse të frigon ky kumt zoti Korkuti?
Ju gjatë gjithë jetës suaj keni qenë një punonjës i mirë i administratës e cila është mbajtur dhe mbahet nga buxheti i shtetit.
Ndërsa unë kam një prejardhje tjetër më të pafat se ti, por që prej më shumë se një dekade jam në treg me vështirësitë e punës së veprimtarisë së librit dhe në këtë shoqëri me probleme dhe halle shumë të mëdha i shërbej librit, mendimit, shkencës dhe thellimit të njohjes si formë ekzistence.
Pritje më të keqe që mund t’i bëhej një libri se ai që iu bë librit të autorit francez Mathieu Aref nuk ka, me prononcimin pas pak minutash nga dalja e tij në treg në versionin shqip me fjalët, “Libri nuk ka baza shkencore ose kujdes, se në asnjë mënyrë nuk duhet të kalojmë në teprime dhe të mohojmë qytetërimet e tjera, qoftë atë helen, qoftë atë trak!”
Po kush do të duhet të ketë kujdes autori, apo unë botuesi në shqip i këtij libri? Për cilin kujdes e keni fjalën zoti Korkuti, për atë që t’i lëmë gjërat ashtu siç janë, si i kemi thënë njëherë e një kohë në vitin 1972, kur ju keni folur për pellazgët edhe në gazetën “Drita” të asaj kohe?
Apo t’i lëmë si në librin e historisë së shkollës së mesme, mbi të cilin unë pas kam mëkatuar që nuk e kam lexuar, sepse atje ju keni hedhur disa dhjetëra reshta divulgativ për nxënësit adoleshent, se ç’janë pellazgët.
Ja për se ju nuk e kuptuat, apo nuk deshët ta mirëkuptonit thirrjen time për një debat të hapur mbi origjinën pellazge të popullit tonë shqiptar si një tezë revolucionarizuese. Unë as e mbroj dhe as e refuzoj teorinë si botues, po e konsideroj të diskutueshme, sepse vetë studimet për pellazgët janë zgjuar dhe zgjeruar në kohë e në hapësirë, si dhe në pluralitet hulumtimi dhe kjo është sot një tezë globale e kudogjendur, në ato ambiente universitare dhe akademike ku studimet vijojnë, ku dija shihet në dinamizëm, ku shkenca nuk fle dhe mburret se unë kam qenë ai që dikur kam bërë këto apo ato bëma. Unë kam çmuar gjithnjë punën e studiuesve seriozë dhe kërkues, të cilët nuk ndalen, pranojnë sfidat e shkencës dhe njohjes shkencore.
Ju profesor Korkuti kini meritat tuaja të njohura në fushën e arkeologjisë.
Por sot flitet edhe për arkeologji antropologjike, si në atë materiale dhe në atë social-kulturore, flitet për arkeologji dokumentare dhe arkivore dhe për arkeologji shkencore, ku tezat rimerren bazuar në prurjet e reja dhe materialet informative që kërkojnë të disiplinohen si materie shkencore.
Ndaj teza e pellazgëve si banorët e parë të kontinentit evropian nuk mund të shpjegohen vetëm me idetë fort të vyera, por te pamjaftueshme të rilindësve tanë të nderuar që ju deduktoni se unë nuk i njoh.
Po ta kthej me të njëjtën monedhë. Po a e dini ju se shtëpia botuese që unë drejtoj ka botuar një kolanë të madhe të mendimit shqiptar që nga rilindësit e ndritur deri në ditët tona, të cilin unë kam pasur rastin jo vetëm të guxoj t’i botoj ato libra të shumtë, por edhe t’i përgatit vet me mundim dhe kryesisht pa kontributin e taksapaguesve shqiptarë, por me lekët e xhepit tim jo të pasur.
Edhe diçka tjetër zoti Korkuti. Në shkencë nuk flitet me stilema.
Ju në librin tuaj nuk e përdorni termin pellazg, por thoni parailirët.
Përse? Është njësoj që për ilirët të thuash parashqiptarët.
Ky është një manovrim gjuhësor, ku parafjala ndryshon kuptimin e emrit. Po për helenët si do të thoshim, parahelenët!
Sepse ka dijetarë që thonë se këta parahelenë e kanë një emër, ata quhen pellazgë, emri i të cilëve nuk ka ardhur nga fjala plak apo pleq, si edhe përfundoni ju. Pra ka shumë gjëra për të diskutuar.
Ka disa teza që qarkullojnë edhe mbi këtë term. Merren me të studiues grekë, arvanitas, gjermanë, francezë, amerikanë etj., etj.
Kryesorja është të dimë se ky kontinuitet pellazg-ilir-arbërorët e mesjetës dhe shqiptarët e sotëm, a janë një popull dhe një racë me historinë e vet mijëravjeçare, në të njëjtin truall dhe me të njëjtën gjuhë?
A janë ata atje, që kur u hodhën themelet e qytetërimit të sotëm, jo si vëzhgues apo ecarak lypsar, por si kontribuues të ngritjes së atij themeli, që quhet mitologji? Se këtë e thoshte Herodoti dhe Homeri etj., etj….
Si thotë studiuesi tjetër frëng profesori i nderuar, Zhak Burgart, anëtar i Akademisë Franceze se: Nëse ka një etni që e meriton të quhet komb dhe të ketë shtetin e tij kombëtar, këta janë shqiptarët me kaq kontribute në civilizmin evropian dhe kaq modest.Profesor Korkuti, të uroj punë të mbarë dhe shëndet! Pellazgët kanë rrymën e tyre shkencore, që po imponohet dhe as mund të mohohen, as mund të harrohen, as mund të denigrohen.
Ata sidoqoftë e kanë një vend në hipotekën e lashtësisë. Ne sot përballë kësaj rryme duam të dimë më shumë e më qartë se çfarë lidhje kemi me ta, dhe sigurisht, çdo libër me një tematikë të tillë duhet të trajtohet si një material plotësues në favor, ose kundër kësaj teze. Në fund të fundit, ç’të keqe do të kishte përveç përfitimit kulturor, kur dihet se dy teza të kundërta shkencore përfaqësojnë dy kultura dhe kulturat japin e marrin me njëra-tjetrën.

[Hyllien]

Prof. Dr. Muzafer Kokruti. Pupu cfare krimbash ka atje ne Shqiperi qe livadhisin dhe shkruajne cte munden kunder vendit te tyre. Te duket vetja nganjehere sikur je ne ndonje film horror(te pakten ata qe jane te vetedijeshem), dhe se nuk do mbaroj kurre.

Thoreau ka thene nje here nje fjale te mencur "Most men lead lives of quite desperation, and go to the grave with the song still in them.", ka gjasa ta kete patur per ato intelektuale qe rrethonin veten e tij, ose per thjeshte veten e vet. Ne shqiperi, fatkeqsisht "intelektualet" tane nuk lejne vend, kafene, pike turistike pa shkuar, nuk lejne vend ne media pa dalur, pa dhene "mendimin e tyre objektiv". Njerez vetiak, njerez qe po ja hajne shpirtin atij vendi, njerez qe nuk meritojne titujt qe kane, pasi ato tituj jane per ato qe e kane pergatitur jeten e tyre per te sakrifikuar dicka, qe nje dite me e mire te vije per bijte e shqiperise ne te ardhmen.

Jane keta individe qe kane krijuar nje zagushi te niveleve qe do mbyste cdo forme jetese.

[BARAT]

Flet Mathieu Aref

Shqiptarët, më të lashtë se grekët në Ballkan

Ekskluzive/ Mathieu Aref, studiuesi i njohur francez, rrëfehet për "Shqip" pas botimit të librit të tij, "Shqipëria, odiseja e pabesueshme e një populli parahelen"

A mos është i mbivlerësuar roli i grekëve në historinë e Gadishullit Ballkanik? Pas kaq shekujsh, pas imazhit të mrekullueshëm që grekët i kanë dhënë së kaluarës së tyre, është pak e vështirë të ngresh pikëpyetje për kulturën e madhe klasike të helenëve… Por, prej kohësh, studiues të ndryshëm nuk kanë ngurruar të ngrenë pikëpyetje mbi qytetërimin e lashtë grek. Vetëm pak kohë më parë, një studiues amerikan botoi librin "Athina e zezë", ku perëndesha e bardhë me sy ngjyrë deti, perëndesha e diturisë, mbrojtëse e Athinës, sipas tij ka një të kaluar afrikane… Mathieu Aref, një studiues, që tashmë ka tentuar t‘i kthejë përgjigje me studimin e tij prej vitesh këtyre pikëpyetjeve, nuk denjon të vihet në qendër të diskutimeve akademike, duke thënë se "është Shqipëria, ajo çfarë ai e quan odiseja e pabesueshme e një populli parahelen". Dhe ky popull i vogël, sipas tij, ka qenë populli i madh që ka ekzistuar para grekëve. Duket si një guxim nga ana e Aref, një "guxim" të cilin ai e argumenton me prova shkencore, të cilat kërkojnë të hapin një debat, që, sipas tij, synon rishkrimin e historisë. Historia e pabesueshme e pellazgëve, që, sipas tij, janë ilirët e mëvonshëm, të cilët u hodhën në një cep të historisë dhe shumë pak studiues u rrekën të merreshin me ta. Por, pikërisht nga pellazgët nis shpjegimi i gjithë asaj historie "të shkruar keq", sipas Aref, që e bën rolin e grekëve të mbivlerësuar ende në ditët e sotme. Më poshtë, Aref, pas debateve që ka ngjallur në nivele të ndryshme akademike, rrëfen disa nga tezat, që, sipas tij, vërtetojnë studimin e nisur kohë më parë, që i bën të ndihen mirë shqiptarët, por që "trazon" kulturën tashmë të konsoliduar greke.

"Shqipëria, odiseja e pabesueshme e një populli parahelen". Libri juaj sapo është përkthyer në shqip. Mund të na rrëfeni se çfarë do të thotë kjo për ju?

Qëllimi kryesor i këtij libri është vënia në vend e së vërtetës. Asaj të vërtete, mbi të cilën rëndojnë plumb 2500 vjet. Nuk kemi të bëjmë asfare me trallisje dhe teka personale, as me fantazime fluturake, aq më pak me shovinizëm, por me një tezë të përpunuar shkencërisht, me argumente të forta, në mos të patundshme, fakte historike të shënjuara, analiza dhe hulumtime të thelluara në disa fusha shkencore, bazuar në referenca të verifikueshme. Ky libër më ka kushtuar vite të tëra studimesh, mjaft mund e djersë, gjithashtu para. Pra, nuk e kam bërë këtë vëllim të madh pune për të bërë sensacion apo për lavdi vetjake.

Çfarë e shtyu Aref të merret me një studim të tillë, që në shumë qarqe letrare është quajtur edhe si një provokim, që ju kërkoni t‘i bëni historisë greke?

Si dhe për çfarë e kreva gjithë këtë punë? Para së gjithash, natyra më pajisi qysh fëmijë me një shpirt kritik, të zhvilluar dhe me kureshti të madhe. Të jetuarit në Egjipt, në një shoqëri kozmopolite, më ka dhënë përparësinë e vështrimit elektrik. Në themel ishte terreni pjellor dhe premisat e një rrugëtimi që do ta nisja disa vite më vonë. Njohja e gjuhës shqipe, e folur qysh në djep (sidomos dialekti gegë) e që zura ta shkruaj fare i ri, më dha shumë dorë. Studimet në gjuhën frënge (letërsi, filozofi, greqisht, latinisht, artet e bukura, gjuhët e huaja, arabe, angleze, italiane) po ashtu nuk janë të huaja ndaj këtyre lloj studimesh e kërkimesh. Shkëndija fillestare ishte dalja në dritë e librit të parë të Za////çharie Mayani, "Etruskët nisin të flasin", në 1961-in, pasuar nga i dyti, "Fundi i misterit etrusk" në 1970-ën. Ja një dijetar, joshqiptar, që ia mbërriti të hedhë dritë mbi misterin e popullit të madh etrusk, falë gjuhës shqipe, që për më tepër nuk ishte as gjuha e tij mëmë. Kjo gjë më tundoi, më befasoi dhe mbi të gjitha më mrekulloi. Qysh atëherë, e përgjatë tridhjetë vjetëve, jam vënë në përndjekje të këtij populli misterioz parahelenik, që, nga zbulimi në zbulim, më ka udhërrëfyer kah shqiptarëve. Pas kësaj periudhe të gjatë më është dashur më shumë se pesë vjet për të kryer pareshtur studime e hulumtime të thelluara në fusha nga më të larmishmet: histori antike, arkeologji, antropologji, etnologji, gjuhësi dhe mitologji. Të thuash të vërtetën nuk përbën në asnjë rast provokim. Ajo mund të lëndojë, të fyejë, por gjithnjë ia vlen ta thuash. Këtu, veçse vë në vend këtë të vërtetë, çiltërsisht pa paragjykime dhe me rigorozitetin më të madh intelektual. S‘kemi të bëjmë me larje hesapesh apo me sulme të paramenduara kundër Greqisë dhe popullit grek, për të cilin ruaj sqimën më të lartë. Një kërkues duhet të mbetet krejt i paanshëm. Ajo që kam bërë është një punë vetëm shkencore dhe jo keqdashësi ndaj cilitdo qoftë. A mos vallë është faji im që shqiptarët rrjedhin prej pellazgëve, të cilët për mendimin e të gjithë autorëve të Antikitetit kanë pararendur grekët në Ballkan, Egjipt e në Azinë e Vogël dhe që këta të fundit u detyrohen për një pjesë të madhe të qytetërimit të tyre? Ta quash këtë një provokim përbën në vetvete një provokim.

Cilat janë pikat e forta, që, sipas jush, argumentojnë atë që shqiptarët janë më të vjetër se helenët?

Ju më pyesni përse i konsideroj shqiptarët një popull më të lashtë se grekët! Thjesht sepse ata rrjedhin prej pellazgëve, të cilët, sipas vështrimit unanim të autorëve më të vjetër grekë (Hekateu i Miletit, Helanikos i Mitilenës, Herodotit, Tuqididit, për të përmendur këtu më të shquarit), u transmetoi grekëve mitologjinë, kultet, si dhe një pjesë të madhe të kulturës e gjuhës së tij. Do më kthehen e të më thonë se përse ata rrjedhin prej pellazgëve e jo prej ilirëve. Sepse, në fakt, s‘është veçse i vetmi dhe po i njëjti popull. Për shumë shqiptarë dhe për një pjesë të mirë të specialistëve të epokës komuniste, shqiptarët mund të rridhnin vetëm e vetëm prej ilirëve! Faktikisht, e për çudi, pak specialistë kanë ndërmarrë udhën e studimeve mbi pellazgët. Edhe pas pothuaj njëqind vjetësh vetëm tre shqiptarë kanë shkruar mbi këtë popull, Adhamidhi, Spiro Konda dhe Dhimitër Pilika. Dhe është shumë pak! Kur shumë studiues të huaj kishin kuptuar ndërkohë rolin dhe rëndësinë e pellazgëve para mbërritjes së grekëve. Përse pra ilirët e kanë prejardhjen prej pellazgëve? Këta të fundit kishin trevat e tyre nga Atlantiku deri në Detin e Zi dhe prej dy brigjeve të Danubit deri në Egje dhe në Azinë e Vogël. Emri i pellazgëve mbetet "një emërtim përgjithësues", duke qenë i përshkruar si popull i lashtë parahistorik, i quajtur emërtim përgjithësues" dhe duke qenë i përshkruar si popull i lashtë parahistorik i quajtur "shpellagji", që do të thotë njerëzit e guvave. Egjiptianët i quanin "pelesët" dhe hebrenjtë "peleshtim". Këto etnonimi na kujtojnë filistinët (pellesh...et, peleshet…im, domethënë "shpellagji"), që nuk është gjë tjetër veçse emri që u është dhënë prej semito-egjiptianëve. Ky popull i përbërë nga tribu të shumta mbante mjaft emra, por fliste të njëjtën gjuhë dhe kishte të njëjtat tradita: trojanët, dardanët, ligurët, lelegët, karientë, likenët, iberët, frigjanët, moskët, filistinët, trakët, ilirët, pikenët, daunientët etj. Për këtë arsye, (autorët modernë) i kanë konsideruar si popuj të ndryshëm. Sidoqoftë, ne do të gjejmë prova të shumta përmes emrave të mitologjisë (të shpjegueshme prej shqipes) dhe miteve parahelenike, që grekët i kanë pronësuar dhe përshtatur sipas nevojave të tyre prej kolonizatorësh, duke i bërë elementet themelore të qytetërimit të tyre: Zeusi u lind në një "shpellë" në Kretë. "I pari njeri" qe "pelazgos" i pjellë prej dheut, "kurerët" ishin rojet e foshnjës Zeus (ku u rrit…Zeusi), emri "autochone" shpjegohet sipas shqipes "Tokët tonë), Jonët (Herodoti) ishin pellazgë të shndërruar në helenë pas mbrujtjes me gjuhën greke etj. Për sa i përket emrit "Ilir", ai e ka bazën ashtu si dhe për Palasges prej "një emërtimi të përgjithshëm", që i përket të vetmit e të njëjtit popull me "tribu të panumërta": Peonët, Dardanët, Tribalët, Pelagonët, Penestët, Autoriatët, Enkelët, Thesprotët, Molosët, Kaonët, Panonët, Istrianët, Venetët (Enetët e Herodotit), Dalmatët etj. Faktikisht, autorët e antikitetit, si Herodoti i kanë klasifikuar banorët e Veriut të Greqisë si një "popull i pavarur" (popull i lirë). Ky emërtim është përgjithësuar për të na dhënë përshkrimin e kësaj mase të madhe tribuje, siç kanë qenë "ilirët", që do të thotë "libres": I lirë, të lirët? A nuk ka rrëfyer Plini i lashtë se populli ilir përbëhej nga më se 300 kombësi?! Herodoti, a nuk ka thënë për trakët (degëzimi lindor i pellazgëve): Trakët janë, pas Induve, populli me numër më të madh në botë, i cili, nëse do të ishte bashkuar mesvedi do të kishte dominuar botën. E kjo nuk është një stisje: ka fakte historike të pakundërshtueshme. E vetmja provë flagrante e ekuacionit pellazgë=ilirë=shqiptarë është gjuha. Nëse shqiptarët e sotëm do t‘ia mbërrinin të deshifronin shumë prej emrave të mitologjisë, toponime dhe gojëdhëna që qarkullojnë në Evropë, ky do të ishte përfaqësimi më i mirë i kësaj trashëgimie mijëvjeçare. Ilirët (degëzimi perëndimor i pellazgëve) kanë qenë kësisoj pellazgët e vërtetë, për sa që gjuha e këtyre të fundit është përcjellur te pasardhësit e tyre të drejtpërdrejtë, ilirët e mandej shqiptarët, ku gjuha (sidomos dialekti gegë) flitet ende sot e kësaj dite, qysh prej më se 3000 vjetësh. Për sa i përket "mikenasve" hipotetikë, në fakt ata ishin veçse pellazgë, për sa grekët ende nuk ishin shfaqur. Ky emërtim u krijua artificialisht nga Schliemann gjatë shkarjeve të tij për "mikenët". Në fakt, nëse ai do të kishte zbuluar gjurmët e tyre në Athinë, ata do të ishin quajtur "Qytetërim Athinas". Nuk ka asgjë shkencore në një të tillë përshkrim të një populli, që nuk ka ekzistuar kurrë nën këtë emërtim. Ndërsa për sa i takon linjës B, deshifruar prej Ventris e Chadwick, ajo bën fjalë për "pellazgjishten e lashtë" të ngatërruar me greqishten antike. Veç të tjerash, në një farë mase mund të thuhet se greqishtja antike (sidomos jonike, meqë jonët ishin pellazgë) ka rrjedhur drejtpërsëdrejti nga pellazgjishtja e lashtë me prurje greke, domethënë semito-egjiptiane. Ja sesi është sajuar historia e Greqisë parahelenike.

Idetë e hedhura nga ju janë interesante për shqiptarët. A mund të ketë iniciativa të tjera, jo thjesht libra, të cilat do të mund të bënin një ndryshim të historisë së shkruar?

Unë mendoj që aktualisht ka argumente të mjaftueshme, prova dhe elemente të spikatura, që u lejojnë historianëve, studiuesve dhe dishepujve të tyre të rishkruajnë historinë e Greqisë parahelenike. Nëse mund të them Greqia "parahelenike", kjo ndodh sepse historia e Greqisë "strico sensu" (ajo para shekullit VIII para Krishtit) është e njohur dhe e klasifikuar pothuajse saktë. Praktikisht është thënë gjithçka për atë Greqi "strico sensu", të cilës unë nuk mund t‘i shtoj dot asgjë. Pra, unë nuk kam absolutisht asgjë çka të them mbi këtë lloj Greqie (atë të Solonit, atë të Pizistratit apo Perikliut), veç faktit të të qenit të admirueshme dhe se njerëzimi i detyrohet për gjithë çka më të bukur e më me vlerë. Mirëpo pellazgët diç kanë lënë aty. Pikërisht këtë diçka historianët, linguistët dhe arkeologët tanë modernë nuk kanë denjuar ta shquajnë. Madje, një Greqi e tillë (pas shekullit VIII: arkaike, klasike, e helenistike) as nuk bën pjesë në studimet dhe hulumtimet që unë kam kryer në dy librat e mi. Kështu, nuk ka asnjë tregues që të provojë se Greqia ekzistonte para shekullit VIII para Krishtit. Ndërtimi i "tempujve", shfaqja e qytezave ("Polis"), konfederatat religjioze (amfiktionet), shpalosja e stileve arkitekturore (dorik, jonik, korintas), zhdukja e mbretërimeve dhe shfaqja e tiranisë, ekspansioni kolonial (emporion=tregje dhe apoikoi=koloni), krijimi i tempullit të Delfit, shfaqja e alfabetit dhe e të parave shkrime greke, shfaqja e lojërave olimpike, shekulli i artë i thënë i "Perikliut": gjithë këto ngjarje marrin jetë pas shekullit VIII. Sa për Homerin, të shumtë janë ata që mendojnë se nuk ka ekzistuar ose që nuk ka shkruar kurrë asgjë. Fakti thotë se ai nuk ka shkruar, pasi gjuha greke është shkruar vetëm nga fundi i shekullit VII. para Krishtit. Ai mundi të ekzistojë si rapsod. Për rrjedhojë, poemat e Homerit ("Iliada" dhe "Odiseja") mundën të shkruhen vetëm në shekullin VI, në epokën e Pizistratit. Këto poema epike kanë për origjinë traditën gojore, të përçuar nga brezi në brez prej rapsodëve pellazgë. Grekët i morën dhe i kënduan (duke i përpunuar për kauzën e tyre) me rapsodët e tyre. Keqkuptimi vjen prej faktit se ngatërruam gjithçka: Greqinë parahelenike (para shekullit VIII) me Greqinë në bllok (pas shekullit VIII). Le të mos harrojmë as faktin se studimet mbi pellazgët jo vetëm sikur u harruan, por edhe u mënjanuan plotësisht. Le të themi se disa studiues modernë (historianë, arkeologë dhe gjuhëtarë) kanë vënë në dukje se pellazgët përbëheshin prej popujsh të ndryshëm, mandej të zhdukur trup e shpirt, pa lënë as më të voglën gjurmë: etni e gjuhë! Ndërkohë që kjo etni vijoi me ilirët në Perëndim dhe trakët në Lindje. Ndërkohë që të gjithë autorët e lashtë lanë gjurmë të shkruara, sipas të cilave ky popull parahelenik ka pas qenë shumë i lashtë (njerëzit e parë) dhe që në kohën e Herodotit në shekullin V para Krishtit popullonin ende krahina të tëra (Arkadia, Argolida, Atika, Tesalia, Lakonia etj.), të kuptojmë ishujt (Kreta Lemnos, Lezbos dhe veçanërisht Samosin)!

Si e shihni historinë e Ballkanin sot?

Ka pak kohë që u konfirmua shprehja "baruti i Ballkanit" me luftën dhe problemin e Kosovës (e mbetur ende pezull). Mendoj se shpirtrat dhe mendësitë kanë evoluar ndopak dhe fantazma e luftës po largohet gjithnjë e më tepër, veç nëse qëllimësitë dhe pozicionet politike të Fuqive të Mëdha, sidomos Bashkimit Evropian, ashpërsohen ose ndryshojnë. Aktualisht, Kosova është një nga problemet më të thekshme në Ballkan. Pa rregullim paqësor, të barabartë dhe të drejtë, ndoshta s‘do të ketë kurrë paqtim në rajon. Sa për vete, jam për pavarësinë e Kosovës, sepse pas gjithë atyre fatkeqësive dhe krimeve (le të themi etnocid) dhe urrejtje mes dy popujve (serbë e kosovarë) nuk mund të bashkëjetojnë dhe të ndërtojnë së bashku një /////shtyhet që të mund të funksionojë. Me t‘u rregulluar ky problem, Ballkani mund të përfytyrojë në gjirin e Evropës së bashkuar një forcë dinamike dhe ndërtimtare për ardhmërinë e këtij rajoni të mbetur fatkeqësisht pa trashëgimi, i shqyer, i tollovitur dhe i izoluar pas shumë shekujsh pushtimi otoman dhe dekadash komuniste.

Shumë njerëz mendojnë se e kaluara nuk duhet trazuar për hir të së ardhmes, ndërsa ju e trazoni atë. Për çfarë shërben kjo?

Sigurisht që do të më bëhet pyetja se përse i trazoj kujtimet e vjetra, kur e ardhmja ka vlerë më tepër? Po, por e ardhmja është gjithherë e lidhur me të shkuarën. Nëse ne ekzistojmë, kjo ndodh sepse të tjera kanë ekzistuar para nesh dhe na lejuan të jemi ata që jemi, duke na dhënë atë që kemi më të çmuar. Kur kjo e shkruar mbetet në hijen ku është degdisur, e ardhmja mbetet e errët. Për çfarë shërben të zgjosh të shkuarën? Sigurisht për të kuptuar më mirë të ardhmen.
Çështja që na intereson këtu, nuk është të flasim për një të kaluar të qartë dhe të kthjellët, por për një të shkuar që na mbahet e fshehur dhe që manipulohet për një kauzë të njëanshme.

Në kohët e sotme, idetë ndryshe apo përgënjeshtrimi i historisë është bërë si në modë. A keni pasur frikë se do të paragjykoheshit, kur nisët ta shkruanit këtë libër?

Jo, unë nuk jam tipi që ndjek modën. Kam aq karakter dhe personalitet sa për t‘u bërë ballë sirenave të demagogëve, paragjykimeve apo "publikisht e mirënjohur", sidomos kur përpiqen të të largojnë prej së vërtetës. S‘ndiej asnjë influencë në lidhje me këtë çështje. Një proverb francez thotë: "Me ba çka duhet, me ngja çka mundet". Kur nisa të shkruaj librat, mendova fill rezultatin përfundimtar dhe i thashë vetes: nëse gabohesh, nëse argumentet e tua nuk janë bindëse, nëse referencat nuk janë të verifikueshme, do të pësosh kundërshtinë dhe poshtërimin! Ndaj fillova të kërkoj "provën e së kundërtës", atë çka mund të vinte e të shqetësonte tezën dhe vërtetimet e mia shkencore. E pasi shkoqita gjithçka hollë-hollë, s‘gjeta provë për të kundërtën. Trondita qetësisht një seri të tërë studimesh dhe kërkimesh. Me ndërgjegje të lehtë dhe zemër të qetë, karvani im vazhdon më tej bindshëm.

Cili është Aref, jeta që ju bëni?

Është e vështirë për të folur për veten. Gjithë ç‘mund të them është se jeta ime s‘ka të bëjë me veprën time. Gjithsesi, do të flas qartë, veç për të thënë se përherë kam qenë ndër ata "të drejtët", në kuptimin më të fisëm të fjalës. Në jetën time private dhe profesionale e kam dënuar gjithnjë padrejtësinë prej nga vinte dhe cilado që të ishte. Integriteti dhe këmbëngulja ime, lehtësitë në përshtatje, bagazhi kulturor, guximi dhe korrektësia në punë më mundësuan të ushtrojë funksione interesante e të rëndësishme. Posti i fundit ishte drejtor i një filiali të një shoqërie të madhe franceze. Kam lindur në Kajro (ku kam kaluar njëzetë e tre vitet e para të jetës sime dhe kam kryer pjesën më të madhe të studimeve. Prindërit e mi kanë lindur në Shqipëri në krahinën e Matit, më saktë në Rrembull. Kam dy vëllezër dhe një motër. Gjithashtu katër fëmijë, nga mosha 33 deri në 39 vjeç (tre djem dhe një vajzë). Jam pensionist që prej 1999-ës. Kam pasur disa probleme shëndeti ndaj dhe bëj kujdes. Merrem me administrimin e publikimeve të mia, me letërkëmbime e marrë pjesë herë pas here në konferenca. Kam shkruar dhe disa ese metafizike e filozofike (të pabotuara). Merrem, jo me shumë vrull me pikturë dhe poezi klasike (rreth 250 poema të pabotuara).

Mund të na flisni pak për lidhjet me Shqipërinë?

Lidhjet e mia me Shqipërinë kanë qenë të dobëta (ne kemi vetëm lidhje epistolare me familjen… veç nëse posta përgjohej prej autoriteteve shqiptare dhe nuk mbërrinte në destinacion) për arsye të largimit e të këputjes së shkaktuar prej komunizmit në Shqipëri dhe që nuk lejonte kollaj të vizitonte vendin. Sjell ndërmend kujën e nënës, kur mori lajmin e vdekjes të nënës së saj, motrës, vëllait e të të tjerëve. E s‘mund të rrija pa qarë bashkë me të. Por mbeta shumë i lidhur me mëmëdheun, për shkak të edukimit, rrënjëve dhe me gjithë ç‘mban barku. Në Egjipt, komuniteti shqiptar ka qenë mjaft i rëndësishëm (shpesh në përmbajtje kish njerëz me vlera të larta). Babai im ka pas njohur poetët Çajupin, Asdrenin, shkrimtarin Ernest Koliqi, kumbar i vëllait tim të vogël, Isa Boletinin (një nga heronjtë e pavarësisë së Shqipërisë), Mbretin Zog dhe familjen e tij etj. Mos mendoni as edhe një çast që i shkruaj librat e mi i ngarkuar me ndonjë ndjenjë shovinizmi. Po e përsëris atë që thashë më sipër, puna ime është para së gjithash shkencore dhe nuk përket brenda aspak prej ndjenjave. E dua Shqipërinë, por jam i drejtë dhe i paanshëm me historinë e saj, intransigjent me të.

A keni pasur kërcënime pas botimit të librit?

Pasi kam botuar dy librat e mi (2003-2004) nuk kam marrë asnjë kundërshti zyrtare për sa u përket tezave prej ndonjë sektori universitar apo shkencor… Sigurisht që asistoj shpesh andej-këtej me ndonjë reagim //////epidermik personash dyshues e madje armiqësorë, por pa nivelin e duhur e të mjaftueshëm kulturor për të debatuar mbi këto çështje të mprehta. Kritika është e thjeshtë, por arti i vështirë, thotë një proverb i famshëm. Zakonisht mbizotëron habia. Por, përmbajtja e librave të mi del prej shtigjesh të rrahura. Pedagog universiteti apo studiues rishtar është shumë normale që ata të shqetësohen prej këtij subjekti që i tejkalon: se kanë ndeshur në amfiteatrot e tyre universitarë këtë lloj teze. Ç‘nuk është normale është të kundërshtosh tezën pa sjellë as më të voglën "provë" të së kundërtës".

Të flasësh për Shqipërinë sot, në një moment kur ajo ende nuk e ka marrë veten nga plagët e komunizmit, kur ecejakja e saj drejt vendeve perëndimore sa vjen e bëhet më e vështirë, çdo të thotë ta paraqesësh këtë popull të vogël, si një popull nga më të hershmit e njerëzimit?

Mendoj se në mënyrë të tërthortë iu përgjigja kësaj çështjeje përgjatë kësaj interviste. Sipas gjithë asaj çka thashë, ripohoj se nëse Shqipëria është një nga vendet më të vogla, më pak e qytetëruara ose më e shpronësuara e Evropës, s‘duhet harruar se është "një popull i madh". (Shtet i vogël, por popull i madh!) S‘kemi aspak antinomy. Mund të jesh i varfër, por i fisëm. Së fundi, mund të thuhet se vijimësia etnike (me gjithë përzierjet) kulturore dhe gjuhësore (me gjithë ndërfutjet dhe neologjizmat) nuk reshti kurrë në këtë zonë ballkano-danubiane, me gjithë mësymjet e ndryshme dhe pushtimet romake, bizantine e otomane:
shqiptarët jetojnë bash aty ku kanë qenë të paktën qysh prej neolitit. Por, fatkeqësisht historia shtangu në atë çka deshën të na bënin të besonim.

[Tannhauser]

He, he, sa bukur!

Te gjithe duan te krahasohen me greket qe tu rriten vlerat. 'Me i lashte se...', 'Me i vone se....', 'Me i bukur se ...' etj etj. Arrin qe greku eshte metroja.

Si publicistet qe te thone se libri ka vajtur mire e krahasojne me shitjet e Bibles ose ne Angli edhe me Shekspirin.

[GL_Branch]

Barat flm per artikullin, ja edhe linkun e artikullit

http://gazeta-shqip.com/artikull.php?id=16865

[BARAT]

postuar me pare nga i njejti qe ben keto postime...At n'Hauz
He, he, sa bukur!
Te gjithe duan te krahasohen me greket qe tu rriten vlerat. 'Me i lashte se...', 'Me i vone se....', 'Me i bukur se ...' etj etj. Arrin qe greku eshte metroja.
Si publicistet qe te thone se libri ka vajtur mire e krahasojne me shitjet e Bibles ose ne Angli edhe me Shekspirin.

Ti thua greku ne metro? Opo hic fare o njesh...greku nuk eshte fare ne metro
Sa per metode krahasimore i bie qe te te mundin me fjalet dhe me armet e tua, e jo te krahasohen me ty. Pra nese Mathieu Aref, e ka shkruar kete liber nuk e ka shkruar qe te tregoje se sa fisnike apo te lashte jane greket, por se sa BLLOF edhe nje here tjeter BLLOF edhe nje here qe ta kesh parasysh, se sa shume BLLOF, eshte e ngritura ne maje .... kulture greke apo qofte edhe ajo latine. Ai te tregon ty qe mbahesh si bab' arat, duke te thene prit pak o grek se je vetem grek dhe ka edhe me te lashte se sa ti, qe jane ata qe te bujten, ata qe jane popull zanafille, ata nga te cilet ti more perndite, ata nga te cilet greku i vrau me te pabese (kujto arvanitasit ketu). E keshtu or ti At n'Hauz, ti paske problemin te shitja e librit dhe te metodat krahasimore...apo ke frike. Po mos u tremb or burre se greket ne nuk i urrejme aq sa na urrejne ata ne. Jo per gje por e dime qe ata s do jene kurre c'ka pretendojne...do jene thjesht greko grek.
Nuk krahasohen me greket per tu rritur vlerat por per te zhvleftesuar ate mashtrim qe ka vite qe i behet njerezimit dhe qe greket nuk do mund ta fshehin perjetsisht....MOHIMIN E PREJARDHJES SE SHQIPETAREVE NGA PELLAZGET
(a se mos harroj, vazhdojne te jene i njejt popull i kulturuar greket dhe kete e demostruan edhe para ca ditesh me vrasjen e atij te riut ne qeli. Rrezatojne kulture, apo jo?!).
At n'Hauz, kembanat kane filluar me kohe te bien dhe nuk jane kembanat e Janullatosit por te drejtesise. Boll me me spekullime, mashtrime, lobingje greke, pervetesime kulture, vrasje etj etj. Dita e shqipes nuk do vonoje do vije shume shpejt. Per kete te jesh i sigurt ti dhe tere ata si ty, se shqiptaret se vene ne dyshim.
Libri eshte padyshim nje e vertete me shume ne drejtim te zbulimit te nje prej te vertetave me te medha qe i jane mohuar njerezimit.

Lexim te mbare dhe mbi te gjitha pa dhimbje At n'Hauz

[Darius]

He, he, sa bukur!

Te gjithe duan te krahasohen me greket qe tu rriten vlerat. 'Me i lashte se...', 'Me i vone se....', 'Me i bukur se ...' etj etj. Arrin qe greku eshte metroja.

Si publicistet qe te thone se libri ka vajtur mire e krahasojne me shitjet e Bibles ose ne Angli edhe me Shekspirin.

Kjo eshte nje pergjigje pa pergjigje Tann ne pozicionin qe je sduhet ti lejosh vetes te shprehesh si nje njeri i rendomte. Si studiues qe je duhet me pare te lexosh librin. Condemnation Without Investigation eshte nje aksiome qe nuk te con larg, vetem sa rrit shkallen e spekullimit. Kur nuk ka gje per tu druajtur ska pse te mungoje dhe deshira te hulumtosh nje teze qe ngrihet nga nje studiues qe shpenzon kaq vjet te jetes se tij per te bere nje studim. Mesa lexova une nga intervista, askush sdo te krahasohet me greket (per te cilet autorit nuk i mungonte aspak respekti). Perkundrazi kerkohet qe greket t'u lihet ajo qe i takon dhe jo te tjera qe kane pervetesuar padrejtesisht (mendimi im ky). Nese kjo shihet me syrin qe e sheh ti eshte shovinizem. Nese shihet me syrin e historianit eshte shkence dhe studim qe ja vlen te hulumtohet.

[Darius]

Ajo qe me revolton me shume ne kete diskutim eshte komenti i akademikeve shqiptare. Ne nje kohe kur ju takon atyre me shume se kujtdo tjeter te kerkojne rrenjet e lashtesise se popullit tone, ajo qe shkojne e bejne eshte hedhja e dyshimit mbi nje pune kaq kolosale nga dikush qe ndonese larg ketij vendi se ka harruar se cfare prejardhje ka. Cfare respekti provoj per autorin dhe cfare percimi ne te njejten kohe per Korkutat dhe kompani. I ka mbetur ora akoma ne 1970-en ketyre dhe kujtojne me nostalgji punen akademike qe kane bere duke shkarravitur tekste shkollash dhe pseudostudime kur studiuesve te vertete si Pilika ju mbyllej goja dhe ju thyhej pena nder gishta.

Ky liber i Mathieus eshte nje tjeter ze me shume ne turmen e atyre qe po kerkojne te shkoje historia ne vendin qe i takon.

[ajzberg]

Barat nuk po shtoj me shume per TAN...............por libri qe e kam perfunduar keto dite eshte mjaft interesant.Une nuk jam historian por dote desha te sqaroja disa momente te vogla me autorin e librit .E di njeri adresen elektronike te Mathieu Arefit?

[Darius]

ajzberg une skam patur mundesi ta siguroj librin pasi jetoj shume larg nga Shqiperia. Deri sa te arrij ta gjej a eshte e mundur te postosh ndonje paragraf qe e gjykon interesant persa i perket lidhjeve te qarta midis shqiptareve/ilireve me pellazget. Sidomos per pjesen e mitologjjise?

Faleminderit.

[BARAT]

ajzberg
Barat nuk po shtoj me shume per TAN...............por libri qe e kam perfunduar keto dite eshte mjaft interesant.Une nuk jam historian por dote desha te sqaroja disa momente te vogla me autorin e librit .E di njeri adresen elektronike te Mathieu Arefit?

Nga kerkimi ne internet dolen keto:
mat.aref@wanadoo.fr
http://www.mathieu-aref.com (jashte loje momentalisht)

Sqaohu po mos bej sherre . Po tu pergjigj uroje edhe nga ana ime.
Shendet e t'mira

[ajzberg]

E para do ta falenderoj ,e dyta perseri do ta falenderoj..
Te faleminderit BARAT

[Konig]

Une e kam lexuar librin para 2 javesh dhe me ka pelqyer, por ne disa pika me eshte dukur i turbullt. P.sh. nje pike eshte te Dorianet apo te dyndjet e huaja ne Greqi. Ai thote se dorianet ishin nje popull ilir nga Veriu, por udheheqesit e tyre ishin nga Jugu. Do te shtoja edhe ate arsyetimin, qe ben per ardhjen e vone te Kadmit, Danaosit, etj. (me sa me kujtohet rreth te 800). S'e di si mendoni ju.

Nga fundi i faqes 73 (me duket) permend nje gjeneze te PELEGUT te permendur ne Bibel. Une kam gjetur nje peme te plote gjenealogjike ne nje liber te historise islame, por nuk postohet se eshte 194 kb. Si i behet?

[Darius]

Konig ma nis mua me e-mail ate foton se e postoj une. Adresen time te e-mail po ta nis me mp.

[Darius]

Fotoja qe me nisi Konig ishte shume e paqarte dhe e vetmja menyre ishte te zmadhohej pertej formatit te faqes dhe perseri do vazhdonte te ishte shume e mjegullt. Duke qene se kisha nje faqe nga ku mund te referohem bashkova gjithe brezat qe nga Noah dhe po i paraqes ketu sipas renditjes se tyre.