Numizmatika ...

[glaukus 001]

... ose e thene me shqip eshte dega qe merret me studimin e monedhave, bankenotave, medaljeve e dekoratave te ndryshme.

Mqs jemi ne pjesen e arkeologjise do perqendrohemi tek monedhat e lashta ...


--------------------

Si fillim nje monedhe e argjendte e shekullit 3-2 para eres sone (drahme) e perdorur ne Epidamnos ose Dyrrhachium (Durresi) qe ne ate kohe ishte koloni greke.

[Eni]

Ne botimet e koheve me te fundit autoret H. Ceka, H. Hidri dhe N. Ceka, vazhdojne te qendrojne ne mendimin e shprehur se pari nga Hezey dhe Duma, se Epidamni dhe Dyrrahu ishin ne lashtesi nje qytet i vetem si koloni helene e themeluar nga Korinthasit.Keta dy autore, bab e bir, rrespektivisht marrin si baze monedhat, statere em e pas tri drahmet e prera me shumice ne Dyrrah, qe vertetohen nga legjenda me shkurtimin e emrit te qytetit Dyrr..Aup.. apo Dyrra..Auppa..Ne kete rast, per keta dy autore nuk perben asnje problem fakti qe nuk eshte gjetur as edhe nje monedhe qe te perfaqesoje qytetin e lashte te Epidamnit, megjithese arsyet jane te shumta, ne qofte se merret parasysh prania e dy qyteteve te vecante dhe ne afersi njeri me tjetrin.Duke pare pranine e dy qyteteve, qe sic e pame permendet nga shume autore antik, edhe te atyre te me vonshem, behet me i pranueshem dhe me i argumentuar nga zhvillimi i ngjarjeve historike te kohes antike.Le te marrim si shembull fituesin e garave me kuaj ne olimpianden e 66, nga detari Kleosten nga Epidamni, sic shkruan Pusania, kurse N. ceka shkruan se Kleosteni ishte nga Durresi., i cili e perdor kete ndryshim te emrave vetem per te cuar Dyrrahun ne nje kohe te lashte, kur ai nuk permendet per kohen e para shek VI-V. para Krishtit.Dalja ne skene e emrit te Dyrrahut lidhet direkt me daten e prerjes se monedhave te para qe mbajne shkurtimin e emrit Dyrr...Aupp...Shtojme se Dyrrahu permendet per here te pare nga Ciceroni ne shek. I. para .Kri. pra disa shekuj mbas prerjes se monedhave qe mbajne emrin e shkruar te tij.H. Ceka prerjet e para te monedhave ia dedikon zhvillimit ekonomik te qytetit te Dyrrahut, qe u arrit aty nga mezi i shekullit te V. Para .Kri.Ne kete rast ai shkruan "Probleme te Numismatikes Ilire"se nderhyrja e Taulanteve ne grindjet e brendshme shoqerore te Dyrrahut hapi mundesi te reja per shtimin e shkembimeve te prodhimeve ndermjet ilireve dhe kolonise Helene dhe nepermjet saj edhe te botes greke ne pergjithesi.per pasoje gjendja ekonomike e dyrrahut dhe e qytetit vella Apollonise arrin ne kete kohe dmth aty nga mesi i shek. V. para Kri. nje lulezim e nje zhvillim aq te vrullshem sa qe ndihet nevoja e nje emancipimi ekonomik e politik sa me te pamvarur edhe kundrejt qyteteve nena (metropole) pikerisht per kete arsye vihet ne veprim punishtja e pare e monedhave, qe fillon e pret tridrahmet apo stateret e para autonome me Legjendat ...Aup...Per Dyrrahun...Me poshte autori shpjegon faktin se keto tridrahme te para autonome, te prera ndermjet viteve 430-350 para Kri. i gjejme me shumice ne Shqiperine e jugut, ne jug te semanit, shpjegon kete Zhvillim jo te barabarte te fiseve te ndryshme ilire ne kete kohe, te cilat sa me nga veriu dhe sa me thelle nga lindja, qe te shkojme aq me kembengultas permbahen ne sistemin e shkembimeve ne natyre.Ne keto tridrahme te ralla per Apollonin por te prera me shumice ne Dyrrah, pasqyrohen jo vetem pesha ekonomike sunduese e qytetit me te vjeter mbi te riun, por edhe nje lidhje ekonomike-politike.Nga sa kuptohet te dhenat e me siperme te shvillimit ekonomiko-shoqeror mbeshteten ne te dhenat e Tuiqidit te cilat sic i paraqitem qe ne fillim flasin per qytetin e Epidamnit dhe jo te Dyrrahut qe thote H. C. sepse ne datat qe permend H.C. fundin e shek. V. para Kri.Epidamni ishte ne gjendjen e luftes civile dhe i rrethuar nga iliret dhe kerkyrasit kurse Dyrrahu akoma nuk ka dale ne burimet historike me emrin e tij Dyrrah.Pra duke perjashtuar daten 430-411 qe ishte kohe lufte, prerja e monedhave te para duhet te zbrese logjikisht deri ne vitin 350 para Kri. kohe ne te cilen ne qytetin e Dyrrahut jane krijuar kushtet ekonomike per krijimin e sistemit ekonomik te ri.Te dhenat historike e nomizmatike, qe permendem gjejme perputhje te llogjikshme ne sqarimin e problemeve, ne qofte se nga Epidamni ne Dyrrah nga fundi i shek. V. para. Kri. sikurse vertetohet nga burimet qe kemi analizuar, ne te cilat te dhena te shumta tregojne per pranin ne kohe te lashta te dy qyteteve te vecanta, Epidamnit qe kolonizohet nga helenet dhe te qytetit te Dyrrahut, ku oligarket e debuar transferojne kolonine e tyre nga Epidamni ne Dyrrah per arsye te mosmarreveshjeve te popullsise heterogjene dhe nderhyrjeve nga jashte.Ngjarjet historike te zhvilluara me vone tregojne se banoret ilir te limanit te Dyrrahut se bashku me kolonet helene qe u strehuan ketu, ndertuan nje qytet te ri.Ky qytet duke qene ne nje vend te pershtatshem dhe me shume kushte ekonomike e shoqerore te reja, me sa duket me te favorshme se ato te Epidamnit, arriti qe te behet nje qytet i fuqishem aq sa shume shpejt arriti te eklipsoje per gjithmone edhe vete qytetin e lashte te Epidamnit.Na duhet te theksojme edhe nje here se te gjithe ata studiues qe jane shprehur se Epidamni dhe Dyrrahu kane qene qe ne krijimin e tyre ne nje qytet i vetem ne nje truall te perbashket, nuk trasmetojne drejt gjithshka thuhet ne burimet historike te autoreve te lashte grek e romake.Nje autor te cilit nuk i eshte kushtuar vemendja e duhur eshte perseri Apiani i cili shkruan: Ata qe debuan prej luburneve nga Dyrrahu, thirren ne ndihme Kerkyrasit, te cilet ishin sundues ne det dhe i debuan Liburnet.Ne kete rast mendojme se behet fjale per nje kohe kur liburnet nderhyjne ne Dyrrah per te debuar nga qyteti kolonet helen te vendosur aty kur u debuan nga qyteti kolonet helen te vendosur aty qe kur u debuan nga Epidamni.Nderhyrja e menjhereshme e Kerkyrasve deboi liburnet dhe vendosi perseri kolonet e tyre te cilet sic thote Apiani:"i perzien me dyrrahasit, dhe ndryshuan edhe emrin nga Dyrrah ne Epidamn".Pas ketyre ngjarjeve gjendja ne kete qytet shkoi gjithnje duke u konsoliduar ne te mire te nje bashkejetese paqesore te pranuar nga te gjithe qytetaret e Dyrrahut.Me zhvillimin e me tejshem te qytetit te Dyrrahut vihet re se elementi ilir mbizoteron mbi ate helen, aq sa ky qytet behet shume shpejt kryeqendra e fisit te taulanteve dhe rezidence e mbretit ilir Monun.Ky eveniment me rendesi te vecante vertetohet plotesisht nga monedhat tridrahmet qe vihen ne qarkullim ne kohen e ketij mbreti, te cilat pervec pranise se legjendes ...Aup...ose Aupp...Mbajne edhe emrin Monunit...Movuuviou.E shohim me shume ineteres te veme ne dukje edhe shqetesimin e H. Cekes arkeolog dhe studiues kompetent i problemeve te numizmatikes ilire, i cili gjat studimit te monedhave te mbretit Monun, veren pa saktesi ne datimin e monedhave qe mbajne emrin e tij,H.Ceka eshte i mendimit se tridrahmet e mbretit te Dyrrahut, pervec shteses se emrit te mbretit monun.Datimi i ketyre monedhave si te vitit 300. para. Kri. eshte bere se per te vetmen arsye se burimet historike ne kete kohe permendin nje mbret ilir me emrin Monun.H.Ceka e sheh te arsyeshme qe datimin e monedhave te Monunit ta vendose ne nje kohe me te hereshme, sepse te dhenat numizmatike nuk mund te harmonizohen vec nga e keqja.Si zgjidhje e ketoj problemi, ati i mbretit te Taulanteve Glakus edhe sipas ketij mendimigjendet nje zgjidhje e pershtatshme, duke i datuar keto monedha fill pas vitit 350 para Krishtit.Jemi te mendimit se burimet historike te koheve te lashta lene te kuptohet se Dyrrahu si qytet e ka zanafillen menjehere mbas mbarimit te luftes se Peloponezit dhe pikerisht pai Epidamni pushtohet e shkaterrohet teresisht nga Kerkyrasit, rreth vitit 411. para. Kri.Ne qofte se kihet parasysh ky percaktim kohor, athere te gjitha ndodhite historike te koheve me te vonta, sikurse edhe zbulimet arkeologjike qe jane bere deri tani ne Durresin e sotem do te gjejne nje interpretim logjik me te drejte.Botimet historike sic e pame, jane te autoreve te ndryshem, ne gjuhe te ndryshme dhe kohe te ndryshme, ne ndonje rast ka edhe njoftime te perseritura ose te perkufizuara, pra s'mund te perjashtohen edhe keq interpretime prandaj ato duhete te analizohen nga shume drejtime per te arritur perfundime te drejta e te argumentuara.Por te dhenat e perfituara ne pergjithesi nga studimi i materialeve qe dalin nga varrezat e nje qyteti te vdekur dhe ne vecanti te dhenat qe dalin drejt nga studimi i objekteve arkeologjike qe shoqerojne trupin e te vdekurit jane me nje rendesi te vecante.me shume interes jane gjithashtu ritet e varrimit, konstruksioni varreve apo orientimi i tyre.Ka rendesi te vecante fakti qe varret e Durresit gjat me shume se 50 viteve te shkuara jane gerrmuar e studiuar te gjitha nga gjurmues te apasionuar e me kopetence ne kete fushe.Nje rendesi edhe me e madhe qendron ne faktin se i gjithe materiali arkeologjik i dale nga gerrmimet e varrezave, eshte i grumbulluar, pjeserisht i restauruar dhe i gjithe i investuar dhe ndodhet i ekspouar ne muzeun arkeologjik te qytetit ose i ruajtur ne fondet e tij.Dyrrahu e fillon jeten qytetare ne kushte disi te jashtezakonshme ne karahasim me Epidamnin apo edhe me Apollonin, dhe mund te themi se ai eshte pare e studiuar duke u nisur nga nje fillim jo i sakte pra edhe arritjet perfundimtare per periudhen para shek. IV. para. Kri.nuk mund te konsiderohen si te bazuara ne burime te sigurta.Per sa thame me siper nje ide shume te qarte na e sjellin rezultatet e gerrmimeve te carrezave te zbuluara gjat ketyre 50 vjeteve te fundit ne qytetin e Durresit,Si burime historike, ne menyre te vecante duhet te analizohen te dhenat e shumta qe ofrojne perdrejt nga zbulimi i varreve, qe me te drejte jane konsideruar si banesat e perjeteshme te popullsise se vdekur te nje qyteti te gjalle.Nje nga gjurmuesit dhe studiuesit e apasionuar ishte pa dyshimi ndjeri V.Toci i cili ne nje kumtese te mbajtur ne kuvendin e studimeve ilire, "Popullsia Ilire e Dyrrahut ne driten e te dhenave historike-arkeologjike"nder te tjera shkruan "Atje ku sot ndodhent porti i ri duket se lindi edhe nje qender banimi i pare i ulet, kete e deshmojne fragmentet prej qeramike, dhe nje cekan prej guri te latuar, qe si tip dhe punim, zbret deri ne periudhen e vone te bronzit....Nje cekan tjeter eshte zbuluar ne fshatin Harapaj te Kavajesqe ndodhet jo shume larg Durresit". Keto te dhena presupozojne gjurmet me te hershme te vendbanimeve legjendare,Epidamnit dhe Dyrrahut.Sikurse e kemi thene te gjithe studiuesit e deri sotem nisen nga interpretimi i gabuar se Epidamni dhe Dyrrahu paraqesin nje qytet te vetem te vendosur ne Durres prandaj edhe V.Toci shkruan, " Vendosja e heleneve ne Dyrrah eshte bere, sipas tradites se shkruar aty nga viti 627 para. Kri.Ne kete kohe ata duket se u perzien me nje pjese te vendasve, per c'ka deshmojne edhe disa gjetje arkeologjike te zbuluara tani vone ne nekropolin e lashte.Keto gjetje jane ene me trajta ilire, te medha e mesatare, ne forme tasash te thelle secili me dy vegje horizontale si gjuhe, te cilat kane sherbyer per urna cinerare.Ato u gjeten prane eneve korintnike te importuara te shek. VII-VI Dyrrahut jep nje pasqyre te qarte edhe ne prejardhjen e popullsise se qytetit.Ne kete varreze pervec ritit te varrimit materialit arkeologjik kane dale dhe nje sasi e konsiderueshme gures varresh, shtylleza te vogla te rrumbullaketa te mbishkruara ne shumicen e tyre me emra ilir.Edhe per kete, V.Toci shkruan: Fakti qe nga te gjithe mbishkrimet greke e latine te gureve te varreve te nekropolit te marra se bashku, pothuaj se nje e treta e emrave vetiake eshte me origjine ilire, tregon dicka me teper se raportet e zakonshme te nje kolonie helene te vendosur ne nje territor te huaj.Ne shtojme ketu se keto te dhena i shohim si te mirefillta me pozicionin kohor te zanafilles se qytetit te Dyrrahut pas shek. IV. pra te nje qyteti jo koloni helene, por te nje qyteti ku jane strehuar kolonet helen te Epidamnit.Ne vazhdim V.Toci duke u bazuar tek legjenda qe tregon Apiani, shton:"Prane kesaj skele u vendosen me vone helenet Dore, te ardhur nga Kerkyra, te cilet debuan se ketejmi Liburnet, te cilet nga ana e tyre kishin zene vendin e taulanteve, korkyrasit, perzien me vendasit, kolonete tyre dhe ne kete menyre skela u konsiderua pas ketej helene".Sipas burimeve historike, ngjarja e liburneve dhe kerkyrasve, eshte nje ndodhi e koheve me te vona, prandaj nuk eshte me vend qe perdoret si argument per te vertetuar se kerkyrasit u vendosen ne lufte me Epidamn.I bazuar ne te dhenat e materialit arkeologjik te zbuluar ne varrezat e Durresit, autori arrin ne perfundimin se:"Kete e presupozon tani per tani mungesa e materialit dokumentar ilir dhe prania me me shumice e materialit helen per kohen midis shek VI-IV. para. Kri.nga mesi i shek. te IV. e ketej ku presioni e jashtem arrin deri ne pushtimin e qytetit, elementi ilir evidentohet me lehte.Ne nekropol jemi njohur me emrat e pare te banoreve ilire te mesit dhe fundit te shekullit IV, na kane njohur ketu me nje numer te madh banoresh te cilet mbajne emrat e mirfillte ilire.Keto te dhena te sakta, vlejne ne menyre te vecante per vertetimin se Dyrrahu ishte vendosur ne Durres, pikerisht ne perfundim te luftes se Peloponezit, ndryshe ne qofte se do te ishte Epidamni ketu, atehere ne varrezat e Durresit do te predominonte materiali helen arkaikqe nga shek. VII-VI e ne vazhdim, sepse edhe Tuiqidi per kete kohe e permend si nje qytet te zhvilluar e te populluar shume, kurse materiali arkeologjik i zbuluar ne varrezat e Durresit jep nje date tjeter per zhvillimin ekonomik e shoqeror periudhen shum ete larget, ate te shek. IV-III para Kri.Me materialin arkeologjik te varrezave nuk mund te gabohet se sq me interpretimin jo te drejte te nje burimi historik te shkruar.Emrat e shumte ilire qe shoqeronin te vdekurin si deshmi e fundit te emrit te tij ne varrezat e Durresit tregojne pranine e vertete te popullsise vendase ne kete qytet".Me interes eshte te shtojme ketu edhe nje mendim te V.Toci i cili lidhur me sistemin e fortifikimit te qytetit te Dyrrahut, shkruan:"Ne vendin ku sot ndodhet Durresi, megjithese pervec disa gjurmeve ne themel te nje trakti muri mbrojtes ne rreze te kodres 98m, nuk jane konstatuar ende plotesisht mbeturina te nje rrenoje ilire, por nga ana tjeter ne objektet e zbuluara ne nekropol shihet ekzistenca e ilireve dhe heleneve afersisht ne kohen e themelimit te kolonise.Pra iliret ishin ketu, dhe kete e provon edhe vete emri Epidamn me te cilin u quajt qyteti.Nga ana tjeter, eshte e qarte se helenet e ardhur kane ndikuar shume mbi vendasit.ketyre sidomos parise, i u desh te hiqte dore dalengadale pjeserisht ose plotesisht nga nga menyra e jeteses se pare dhe te pervetesonte kulturen, fene dhe tipare te tjera te jetes helene".Kete e presupozon per tani mungesa e elementit helen per kohen midis shek. IV. deri ne mesin e shek. IV. para. Kri.Nga mesi i shek.IV. e ketej kur presioni e jashtem ilir arriti deri ne pushtimin e qyteti, elementi ilir evidentohet me lehet.Ne kete nekropol jemi njohur me emrat e pare te banoreve ilir te mesit dhe fundit te shek. VI....Ne shumicen e rasteve dhe Apollonia jane konsideruar si dy qytete helene ne bregdetin e Adriatikut por ne te vertete nga te dhenat e burimeve historike te analizuara me siper nuk del se Dyrrahu ishte nje koloni helene por nje qytet ku zune vend kolonet helen te debuar nga Epidamni para luftes se Peloponezit.Si shkak i luftes civile, ketu u vendosen oligarket te debuar nga Epidamni dhe kolone te tjere qe iken pas shkaterrimit te ketij qyteti nga kerkyrasit.Nga ana tjeter, Dyrrahu nuk ka asgje te perbashket me Apollonine persa i perket sistemit mbrojtes te qytetit.Ndersa Apollonia dallohej per nje sistem fortifikimi shume te fuqishem ndertuar qe ne kohen e themelimit te saj ne shek. VI. para Kri dhe te mirembajtur e perforcuar e restauruar ne shekujt e me vonshem, per nje ushtri te rregullt per mbrojtien e qytetit.Dyrra\hu rezulton si nje qytet i pa mbrojtur me mure rrethimi te ndertuara si ato te Apollonise, Lisit, Shkodres e.t.j.Deri me sot nuk eshte gjetur asnje gjurme qe te tregoje per mure rrethues apo kulla mbrojtese te tij.Dyrrahu ishte nje qytet i hapur, megjithese ai ishte njekohesisht nje qytet shume i zhvilluar ekonomikisht.Ne mendojme se arsyet pse ne kete periudhe qyteti i Dyrrahut nuk ishte i fortifikuar, shpjegon ne radhe te pare me pozicionin gjeografik dhe se dyti me faktin e perberies etnike te popullsise se tij.Dyrrahu nuk rrezikohej nga deti, sepse ishte gjithmone i mbroitur nga flota e madhe e kerkyres, qe zoteronte mbi gjithe detin Adriatik.Ai ishte gjithashtu i mbroitur shume mire nga toka nga fiste ilire qe e konsideronin ate si nje qender me rendesi te vecante per tregtimin e prodhimeve te tyre.Vetem ne kohen kur flota romake doli ne detin Adriatik, me anije te shumta, qyteti i Dyrrahut mbeti teresisht i zbuluar dhe ne rrjedhen e ngjarieve te me vonshme vihet nen mbroitjen e Romes dhe me vone behet koloni romake.Pikerisht ne kete kohe mendohet se jane bere perpjekiet per fortifikimin e qytetit dhe gjurme te ketyre mureve jane ndeshur ne zbulimet arkeologjike te koheve te fundit.Shtojme se nje fortifikim i mirefillte i qytetit te Dyrrahut eshte bere nga Anastasi, perandor ne shek. VI. pas. Kri. i cili ishte me origjine DurresakeGjurmet e ketij fortifikimi jane akoma ne kembe dhe dallohen mire ne shume vende te qytetit.Pas fortifikimit te Anastasit, qyteti i Durresit ka qene gjithnje i fortifikuar dhe i perforcuar ne periudha te me voneshme, si ne kohen veneciane dhe se fundi ne kohen e pushtimit otoman.
-------------------------------------------------------------------

*marre nga www.durresi.it

[glaukus 001]

Monedhe e argjendte (shekulli i 4-t para eres sone ) nga qyteti ilir i Damastionit qe mendohet se gjendej ne Kosoven e sotme (prane Kishnices), te cilin disa e kane quajtur edhe kryeqyteti i dardaneve, i shquar per prerje monedhash.

[glaukus 001]

Dy anet e nje monedhe te prere pikerisht ne nje punishte te Dyrrahut/Durresit te lashte ...

Per me teper =>> KETU

[glaukus 001]

Perandori me origjine ilire, Diokleciani !

Ose sic quhej gjate Gaio Aurelio Valerio Diocleziano Augusto, i lindur ne Dalmaci (Salona) ne vitin 243 para es.

Che il popolo illirico, più tardi assorbito come gli Etruschi nella più forte e prevalente cultura latina, fosse saldamente legato a Roma lo testimonia il fatto che ben quattro Imperatori furono di origine illirica.
Di sangue illirico e di cultura latina furono infatti Marco Aurelio Caro proclamato nel 282 Imperatore romano che regnò un solo anno, Claudio, Imperatore dal 268 d.C. che vinse i Germani, liberò Tessalonica e sconfisse i Goti che avanzavano nei Balcani per cui è ricordato come il Gotico, Probo, eletto Imperatore nel 276 d.C., che sconfisse più volte Germani, Vandali e Burgundi e riportò la pace nell’Impero, promosse importanti riforme, rafforzò il potere del Senato ed infine Diocleziano l’Illirico, che sovrastò tutti gli altri per l’importanza e la durata del suo impero.

Ebbe una grande fede nella romanità, ereditata dagli altri imperatori nati nella provincia latina di Dalmazia, nello spirito militare dell’antica Roma e soprattutto nella missione superiore dell’Impero nel mondo: “La nostra Autorità e le nostre Leggi proteggono ciò che è santo e venerabile: la romana maestà è arrivata a tanta altezza con il favore degli Dei, perché tutte le sue leggi ispirò a sapiente religione”.