Historia e librit te arabët

[Sabriu]

Shkruan:Sabri Selmani
Gjermani

- I-


Deri në shekullin VII të erës së re,arabët nuk luajnë ndonje rol të rëndesishëm në zonën e Lindjes së Afërt.Vetëm me paraqitjen e profetit Muhamed a.s.arabët hyjnë në arenën historike me gjithë furinë e vet.Fiset arabe deri atëhere të përqara dhe jo rrallë në luftëra reciproke, marrin një fe të re -islamin,që arabëve u dha një vitalitet të mrekullueshëm.
Me të shpejte pas vdekjes së profetit Muhamedit a.s.(ne vitin 632) ata nisin pushtimet e veta jashtëzakonisht të shpejta e të suksesshme jashtë siujdhesës Arabike.Në gjithsej disa dhjetëvjetësh arabët e shkatrrojnë Perandorinë e fuqishme persiane,e pushtojnë Sirinë,Palestinën,Egjiptin dhe tërë Afrikën Veriore.Në vitin 711 e pushtojne Spanjën.
Në lindje arrijnë deri në stepat e Azisë Qëndrore e në Indi,që do të sjellë kontakte të frytshme kulturore të islamit me kinezët e indianët.

Vazhdon....

[Sabriu]

Historia e librit tek arabët

-II-

Duke vënë kontakt me kultura që dallonin shumë mes vete veçanërisht me mbeturinat e
kulturës antike në zonat e mëdha që i qushtuan arabët shumë shpejt do tí pranojnë edhe të arritura e tyre e do të krijojnë një kulturë të re arabe. Procesi i asimilimit të trashëgimisë kulturore, që e ndeshin në vendë të ndryshme,ishe i mundur në sajë të politikës relativisht tolerante të sundimtarëve arabë ndaj shtetasve të vet ne viset e pushtuara,kështu që për shkencën e artet që u hasën aty zotërinjtë e rinj u bënë mbrojtës e nxitës të rinj e të arsimuar.Kjo ndërlidhje fatlume e kulturave të vjetra dhe e të tinj e të resë kishte rezultate veçanërisht pozitive e frytdhënëse në Persi.Në pallatin e dinastisë së fundit persiane,Sansanida,kultivohej letërsia ,artie e shkenca e një niveli shumë të lartë.Këtu ekzistonin bibliotecka të rregulluara mitë e të pasura,në të cilat përshkruheshin e perktheheshin librat e shkrimtarëve antikë.Në kohën kur trahëgimia grekoromake përjeton ditë të vështira në Evropën Perëndimore,kurse një kohë edhe në Bizant,pikërisht Persia do të jetë ai vend,ku do të gjejnë azil e kushte për punë pa pengesa shkencëtarët e poetët.Ndër të tjerë aty do të strehohen edhe filozofët neoplatonistë,të cilët detyrohen ta braktisin Athinën pasi Justiniani urdhëron që të mbyllet Akademia në vitin 529.Po kështu ndodh edhe me mësuesit e shkollës së famshe të Edsesës në Azinë e vogël,të cilën e mbyll perandori Zenon.Në vitin 489 ata shpërngulen në qytetin e vjetër Nisibis dhe aty ,në truallin persian,e themelojnë shkollën e re (akademinë). Pasi e pushtojnë Persinë(në vitin 637)arabët aty gjejnë jo vetëm libra,por edhe shumë shkencëtarë e poetë të frymëzuar me kulturë antike,por,po ashtu-e që kishte një rëndësi të veçantë-edhe forma të gatsheme të punës së organizuar shkencore e kulturore (biblioteka,arkiva,akademi), dhe kjo u bën të mundur pranimin direckt të të arriturave të kulturës së atëhershme persiane,që në shumë aspekte ishte e helenizuar,dhe zhvillimin e tyre të mëtejshëm.Shtresa vendëse e njerëzve të ditur,përveç që me kohë kaloj në fenë e re,nuk duhej ta ndërpriste punën e vet as që ta ndryshonte esencialisht mënyrën e jetesës së vet,kështu që mund të thuhet se arabët në Persi ,si edhe nëpër disa vende të tjera të pushtuara ,me politikën e vet zemërgjerë e të urtë ndaj të mundurve e me inkuadrimin e shpejtë të kuadrit intelektual e të institucioneve kulturore në rrjedhat e veta kultorore patën sukses të krijonin një urë të fortë ndërmjet antikës e kulturës mesjetare,kurse më vonë edhe ndërmjet kulturës së re.

(vijon)

[ELDORADO]

bravo lal per kto gjera qe shkruan se keto duhet te degjojne per boten arabe dhe jo budallalliqet

[Sabriu]

Historia e librit tek arabët


-III-


Ajeti i parë Kur'anor i cili zbriti, qe fjala "Ikre" (Lexo), kurse kaptina (sureja) e dytë e cila zbriti, qe kaptina "El - Kalem", e cila fillon me fjalët: "Nun, betohem në pendën dhe në atë që shkruajnë!"

All-llahu xh.sh u betua në pendën, me qëllim që të thirrë ummetin në mësim, studim, si rezultat i së cilës, ndërroi gjendja e ummetit, nga injoranca, në dituri, duke përfshirë këtu diturinë fetare dhe atë të kësaj bote, dituri kjo, e cila u përhap çdokund, u krijua civilizimi i cili bashkoi shkencën dhe fenë, në kohën kur popujt tjerë përjetonin konflikt në mes fesë dhe shkencës, siç ishte rasti me krishterizmin * dhe të tjerë, të cilët përjetuan po të njëjtin konflikt të gjatë në mes fesë në njërën anë, dhe shkencës në anën tjetër, si rezultat i të cilit konflikti, u sollën ligje dhe u formuan gjykata, të cilat ndiçnin, gjykonin, dhe vritnin dijetarët, duke i djegur kufomat e tyre pas vdekjes së tyre * dhe bashk me to edhe librat dhe veprat e tyre. Çdonjëri që vinte me ndonjë teori të re, ajo teori jo vetëm që nuk pranohej, por përkundrazi, pronari i saj edhe dënohej për një gjë të tillë!

Kurse, Islami, një gjë të këtillë nuk e ka njohur, për shkak se tek ne, feja është shkencë, e shkenca - fe. Civilizimi Islam, u njoh si qytetërim shkencore dhe fetare në të njëjtën kohë, kurse librat shkencore të muslimanëve, ishin literaturë bazë të cilat mësoheshin nëpër universitetet evropjane dhe të vendeve tjera, si p.sh. libri "Kanuni" i Ibn Sinasë * në lëminë e medicinës,ose "El - Havi", i Raziut *, libër ky po ashtu në lëminë e medicinës, ose libri "Et - Tesrifu limen axhize anit - te'lif", i Ebi Kasim ez - Zehraviut, ose "El - Kul - lijjat", i ibn Rushdit *. Të gjitha këto janë libra në lëminë e medicinës, të cilat ishin literaturë bazë shkencore botërore. E njëjta gjë ndodhi edhe me shkencat tjera, si: astronominë, matematikën, algjebrën … etj. Kështu, muslimanët ishin ata të cilët zbuluan algjebrën për herë të parë. Atë e zbuloi Havarizmi, edhe atë,me qëllim që përmes kësaj shkence t'i zgjidh çeshtjet e trashigimisë dhe testamenteve, dhe për këtë shkak, së bashku me këtë shkencë u botua edhe teksti (risaleja) mbi testamentin. E këtillë ishte pozita e shkencës në civilizimin islam.

Muslimanët janë ata të cilët i vunë themelet e metodës eksperimentale, e cila sot i përshkruhet Fransis Bekonit, kurse në realitet, siç u tha, themeluesit e vërtet të kësaj metode ishin muslimanët, të cilin realitet e pranojnë edhe historianët shkencorë,si:Xhorxh Sarton,në librin e tij "Historia e shkencës", Gustav Leboni, në librin e tij "Civilizimi arab", Darieber në librin e tij "Konflikti (kundërshtimi) mes shkencës dhe fesë", Brifolti, në librin e tij "Ndërtesa e njerëzimit"; të gjithë këta pranuan faktin se metoda ekserimentale është marrë nga civilizimi islam, kurse Fransis Bekoni dhe Rozher Bekoni ,qenë bartës të civilizimit islam në Evropë. Po ashtu, gjuha arabe ishte gjuha e vetme e cila konsiderohej atëbotë gjuhë e shkencës në nivel botërorë.

Në këtë mënyrë, islami prej një populli analfabet bëri popull shkencor, i cili diçka trashëgoi prej popujve tjerë, duke i shtuar asaj shumë gjëra të reja. Kështu p.sh., përskaj gjërave të cilat i trashëgoi nga Greqia, India, Persia dhe Romakët, ai shumë gjëra shtoi, kultivoi, përmisoi, krijoi…

Në anën tjetër, islami formoi njeri të ri, ndyshe nga njeriu i epokës së injorancës.Bëri njeri i cili posedon mendje dhe zemër, duke e refuzuar poleteizmin (idhujtarinë) me gjitha llojet dhe format e tij, dhe duke thirur në monoteizëm ë besim në një Zotç, me ç'rast u njoh kuptimi: La ilahe il-lall-llah (Nuk ka zot tjetër përveç All-llahut). Bëri njeri i cili nuk i kërrusej e as që i përulej kujt përveç All-llahut Fuqiplotë, dhe u njoh kuptimi i fjalëve: lavdi, krenari, dinjitet dhe nder në Islam: "Ndërsa e tërë krenaria i takon All-llahu xh.sh.-llahut, të dërguarit të Tij dhe besimtarëve…"

Islami, prej njeriut të vjetër arab bëri krijes tjetër, e cila u transferua nga injoranca në islam, me një mendje dhe mendim të ri, me kahje të reja, me moral të ri, me sjellje të reja.Për këtë shkak edhe formoi civilizimin gjigant, histori të lartë dhe krenare, në të cilën, shkencën ia bashkoi fesë dhe moralit hyjnor dhe njerëzor, sikurqë ngriti civilizim të drejtë, i cili do të gjykojë rejtë mes popujve, shtresave dhe personave.

Islami njoftoi të varfërin për herë të parë se, ai (i varfëri) ka pjesë (hak) tek i pasuri, dhe në këtë mënyrë, Islami vendosi parimin se të varfërit kanë pjesë në pasuritë e të pasurve, edhe atë, para se të paraqiten drejtimet dhe ideologjitë të cilat i njohim ne sot, siç është socializmi dhe të ngjashmet me të. Ishte ai parim,të cilin Islami e quajti"pjesë":"Dhe ato që në pasurin e vet kanë ndarë një pjesë të caktuar".

Ndaj, të varfërit, nuk kanë mbajtur ndonjë-herë ndonjë kongres që ta kërkojnë të drejtën (hakun) e tyre, e as që kanë bërë ndonjë protestë për të kërkuar atë që e kanë tek të pasurit, por përkundrazi, ata as që kishin ditur ndonjëher se ato kanë ndonjë pjesë (hak) te dikush, e as të pasurit nuk kanë pranuar ndonjëher këtë realitet, porse Islami vendosi dhe obligoi një gjë të till vet për shkak se pasuria është e All-llahut e njerëzit janë rob të Tij, ndaj,robërit e Zotit duhet ngënë nga pasuria e Zotit,dhe se të gjithë ata duhet të hanë nga ajo tryezë e shtruar, të cilën All-llahu xh.sh e shtroi për të gjithë, dhe se, e tërë kjo që u tha, nuk është thjeshtë një vepër vullnetare, se diç e padefinuar dhe e pacaktuar, porse Islami caktoi obligim të domosdoshëm islam, i cili konsiderohet shtylla e tretë në Islam, e ai është institucioni i zekatit, me parime, rregulla dhe kushte të definuara dhe të caktuara mbi pyetjet: për cilat gjëra duhet dhënë zekat?; sa duhet dhënë ësasia e pasurisë e cila duhet dhënëç, të dhjetat, gjysmën e të dhjetave, apo çerekun; kur obligohet zekati, ose koha në të cilën duhet nxjerrë zekatin?; a thua është obligim i cili kryhet pas një afati të caktuar (kalimi i një viti) apo kryhet në kohën e korrjes?;"…dhe ditën e korrjes ë vjeljesç së frytave, jepne atë pjesë që është obligim ë të varfërve e nevojliveç…"dhe se atje ka njerëz të cilëve u takon zekati..e ai ë zekatiç mblidhet nën mbikqyrjen e shtetit islam:"Merr prej pasuris së tyre ë të atyre që pranuan gabiminç lëmosh…" , edhe atë, përmes nëpunësve të posaçëm të cilët punojnë në këtë institucion për mbledhjen e zekatit, dhe se, ai i cili refuzon ta japë zekatin, zekati i merret me dhunë.

Shteti islam qe shteti i parë në histori i cili luftoi, nxori shpatën, dhe shpalli luftë, me qëllim të marrjes së pjesësëhakutç tësë varfërve nga të pasurit. Ebu Bekër es-Siddiku r.a., është i pari i cili luftoi për këtë shkak, me ç'rast e tha thënien e tij të njohur: "Pasha zotin! Po qe se nuk më japin qoftë edhe një litar, të cilin dikur ia jepnin të Dërguarit të All-llahut, do ti luftoj për një gjë të tillë".Për këtë ,edhe mobilizoi njëmbjetë ushtri ,për luftimin e renegatëve dhe refuzuesve të zekatit.

Ndaj, si rezulltat i gjithë kësaj ,u shtua mirëqenia e këtij shteti, se që në kohën e Omer bin Abdul-Azizit, njeriun e preokuponte çështja e zekatit,me ç'rast, kërkonte person i cili do t'e pranonte prej zekatin, bile, ndonjëher, përeth kërkimit të gjatë për gjetjen e ndonjë personi të tillë,nuk gjente dotëse kujt t'ia jep zekatinç,dhe më në fund kthehej në shtëpi së bashku me zekatin. Si rezulltat i kësaj, muslimanët u forcuan.

Kështu, një ditë prej ditëve, halifi Abbasid, Harun err-Rreshidi, u ul diku, dhe shikonte një re në qiell, dhe ashtu duke shikuar , filloi t'i thotë asaj ,në shenjë krenarie dhe mburrjeje:

Oj re! Lind, perëndo, dhe lësho shi ku të duash, sepse haraçi do të vijë në arkën e muslimanëve! që d.m.th. se: kudo që të lëshosh shi, do të lëshosh në tokën e muslimanëve, e prej saj do të mbijë e do të rritet drithi, prej të cilit do të merret 1/10, si zekat për arkën e muslimanëve, e gjithashtu, prej vendeve tjera do të vijë haraçi, i cili po ashtu do të vëndohet në arkëm e muslimanëve!

A thua kush e solli gjith këtë begati që u përmend? Pa dyshim, ai është islami, dhe se nuk ka tjetër përveç islamit. Islami është ai i cili mundësoi këtë lavdi, këtë mirëqenie, këtë drejtësi, dhe këtë forcë…Islami është ai i cili e formoi këtë popull (ummet) të madh, dhe e ndërtoi këtë civilizim gjigant…padyshim, islami është ai i cili bëri gjithë këtë.

Ndaj ,qoft i kënaqur All-llahu xh.sh.-llahu xh.sh. me Omerin r.a., i cili , me të nisur për në Sham, gjat rrugës hasi në një lum, ndaj edhe zbriti nga kali apo deveja ku ishte hipur, nxori këpucët apo opingat të cilat i kishte mbathur në këmbë.dhe u fut në të sikurse gjithë të tjerët, pasi që i përveshi këmbët, me ç'rast, Ebu Ubejdeja, komandanti i ushtris, i tha: sikur të bëje diç tjetër! d.m.th. më mirë të mbeteshe në kalin apo deven tënde, dhe se nuk pati nevoj të futesh në ujë sikurse të tjerët, edhe atë, me qëllim që të hetohet madhëria dhe ekselenca (e Omerit r.a., si udhëheqës halife i muslimanëve) të cilën, atëbotë ata ua përshkruanin mbretërve, patriarkëve dhe kajsarinjëve. E Omeri r.a. i tha: "Sikur ta thoshte dikush tjetër (një gjë të këtillë) o Ebu Ubejde! Dhe vazdoi duke thënë:O Ebu Ubejde! Ne ishim popull ndër më të nënshtruarit, e Zoti na lartësoi me islamin, ndaj po qe se ne kërkojmë lavdi dhe krenari në diçka tjetër përveç Islamit, Zoti na nënshtron e turpëron!

Krenaria dhe lavdia e ummetit islam është Islami, kjo është logjika e historisë, dhe se periudhat e ndritshme dhe të begatshme në historinë islame, janë periudhat në të cilat njerëzit i afrohen Islamit. Prandaj, po qe se sheh ndonjë fitore, dije se pas saj qëndron kthimi në Islam, lëvizje me Islam dhe kah Islami. Le të shikojmë në çfarëdo periudhe, ja p.sh. le të marrim periudhën e Omer bin Abdul - Arizit, i cili pasoi rrugën e hulefairr-rrashidinëve, dhe i cili arriti ta ringjallë kohën e Omerit r.a. (Omer el - Farukut), për të cilën gjë edhe u konsiderua si halife i pestë rashidij, do të shohim se, ndonëse si qe në pushtet vetëm 30 muaj, mirëpo, edhe përskaj kësaj, ai arriti që të krijojë mirëqenie dhe ta begatojë jetën e atëhershme, e çka, po qe se kjo periudhë e sundimit të tij do të zgjaste më tepër !?

T’i hedhim po ashtu një sy kohës së Salahuddin Ejjubit, dhe paraardhësit të tij, shehidit (dëshmorit) Nurudin Mahmudit, do të shohim se që të dy, sunduan sipas ligjit të All-llahu xh.sh. praktikuan Islamin, dhe arritën që te njerëzit të mbjellin dritën e besimit. Prandaj, Salahuddin Ejjubi, nuk korri fitore me fjalë boshe, porse u orvat që prej armës të bëjë atë që mundi, dhe ta ripërtrijë besimin në zemrat e njerëzve. Ndaj do të shohim se si, në mes radhëve ushtarake në luftë, kërkonte që t'i lexohet diç nga Sahihul-Buhari, e i lexohej, kurse natën kalonte përreth tendave nëpër të cilat gjendeshin ushtarët e ushtrisë së tij, e kur gjente në ndonjërën prej tendeve ndonjë njeri i cili falet, apo lexon Kur'an, ose bën dhikër (përmend Zotin) gëzohej tepër, dhe thoshte: Falënderimi i qoftë All-llahut, sepse në këtë mënyrë do të korrim fitore ! E kur gjente në ndonjë tendë, banorët e së cilës flenin thoshte: frikohem që mos të pësojmë humbje nga shembujt e kësaj tende, ngase të gjithë po flenë, dhe asnjëri nuk thotë: o Zot!

Në këtë mënyrë, Salahuddini korri sukses kundër kryqtarëve, të cilët kishin ardhur të gjithë, pothuajse edhe guralecat kishin ardhur nga Evropa, me qëllim që ta luftojnë dhe shkatërrojnë Islamin në pragun e shtëpisë së tij.

Po qe se has në ndonjë periudhë prej periudhave historike krenari, lulëzim, forcë dhe fitore, dije se atje ka Islam, i cili ka lëvizur, dhe ka shkaktuar lëvizje, fakt ky, i vërtetuar historikisht. Prandaj, nëse duam krenari, forcë, autoritet, liri dhe unitet, atëherë, le t'i kthehemi Islamit, le të provojmë sepse njeriu po qe se provon ndonjë ilaç, dhe heton se ai ilaç e qetëson, dhe ndikon pozitivisht në shërimin dhe përmirësimin e tij, atëherë kuptohet se ai duhet ta përdorë këtë ilaç, dhe nuk duhet të kërkojë ilaç tjetër, me qëllim që mos ta bëjë veten objekt eksperimenti i ilaçërave të shumta dhe të ndryshme, të cilat ia përshkruajnë (preferojnë) persona të ndryshëm edhe atë sidomos në rast se personat e tillë janë të pabesueshëm dhe të dyshimtë kundrejt tij.

Islamin e kemi provuar gjatë historisë sonë, e ka provuar ummeti ynë, paraardhësit tanë, dhe e kanë gjatur atë shërues të të gjitha sëmundjeve, zgjidhje për çdo ngatërresë dhe nyje, si dhe ilaç për çdo problem dhe vështirësi, gjë e cila nuk duhet të na habisë, pasi ai (Islami) është udhëzim i Zotit, dhuratë hyjnore, ligj i qiellit për udhëzimin e tokës, vendim i All-llahu: " A thua mos po kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një popull që bindshëm beson, a ka gjykim më i mirë se ai i All-llahut ?" Kjo është logjika e historisë, nëse duam të gjykojmë sipas saj.


(Vijon)...