“Tre shoqet xheloze qė mė vodhėn ditarin”
Blerina GOCE
Alida Hisku ėshtė nė qiellin e shtatė. Pas 25 vjetėsh ėshtė ringjitur nė skenė, duke pėrcjellė gati me tė njėjtin emocion kėngėn si nė Festivalin e 13-tė, kur kėndonte “Anės e pas anės o”. Nė njė intervistė ekskluzive pėr “Tirana Observer”, kėngėtarja e shquar e viteve ’70-tė tregon pėr herė tė parė pėrse e dėnuan tė mos kėndonte. Ditari mbi tė cilin u ngrit akuza e agjitacionit dhe propagandės dhe jeta e vėshtirė nė shtypshkronjė, largimi pėr nė Gjermani dhe jeta e re pas martesės me njė mjek gjerman. “Tirana Observer” po boton sot pjesėrisht intervistėn dhėnė nga Gjermania, mė 28 prill tė kėtij viti.
Cili ishte momenti qė ju thatė me tė vėrtetė qė ishit e famshme?
Nuk e kam quajtur kurrė veten tė famshme. Kam qenė thjesht njė punėtore e mirė. Kam kėnduar pėr njėfarė kohe edhe me estradėn e shtetit. E kam shfrytėzuar ditėn nė maksimum dhe rrija 16 orė nė punė. Dilja nga shtėpia nė 6.00 tė mėngjesit dhe kthehesha nė 23.00 tė darkės. Edhe sot nė fjalorin tim nuk e kam fjalėn u lodha. Kisha njė shprehjen time karakteristike: Nata pėr gjumė, dita pėr punė. Nuk e ndieja lodhjen dhe isha shumė e qeshur dhe humorxhie. Ndėrsa pėr sa i pėrket kėngės e kam quajtur veten tė aftė, kur fillova seriozisht me Festivalin e tė Rriturve. Kam fituar dy -tre ēmime tė para njėri pas tjetrit. Pas “Vajzat e fshatit tim” thashė pėr herė tė parė tė marr njė kėngė me politikė “Kasollja e Galigatit” me tė cilėn po ashtu mora ēmim tė parė.
Nga ngritja si njė yll, nė njė rrėzim absurd. Si e kujtoni atė historinė e ditarit?
Nė Sarandė isha nė dhomė me tri qelbėsira nga Vlora, Rrėsheni dhe Fieri. Mė kujtohet qė atė ditė, ishte 13 qershor, kishte plot njė vit qė kishte vdekur mami dhe isha shumė e trishtuar. Unė gjithmonė mendimet e mia i shkruaja nė njė ditar dhe kjo ishte krejt normale. Edhe motra ime kishte njė ditar. Mamaja na thoshte gjithmonė se ishte gjė e bukur tė mbaje ditar. Atė ditė nė ditar shkrova: Sot jam shumė e mėrzitur. Mė duket jeta skėterrė. Kėtu ha pula gur. Kėta tė shkretė flenė keq dhe rropaten gjithė ditėn. Tė nesėrmen ditari qė kisha nėn jastėk nuk ishte mė. Ma kishin zhdukur ditarin qė e kisha lėnė nėn jastėk. Ditarin ia kishin dhėnė profesorit tė Shkollės sė Partisė, qė e ēoi nė Komitetin e Partisė. Tė nesėrmen mė thonė: Do tė nisemi direkt nė Tiranė, se kėshtu na kanė thėnė me telefon. Mė nisėn nė Tiranė dhe atje mė thirrėn nė Komitetin e Partisė numėr 3. Fize Bozhegu mė tha: Keni thyer rregullat e partisė, ky ėshtė agjitacion propagandė. E kemi gjykuar tė dorėzosh teserėn e partisė. I futa njė tė sharė; i thashė qelbėsirė dhe shtova se nuk ia jepja teserėn e partisė. Atė teserė ia dhashė vetėm babait, tė cilit i thashė: Ti mė rrite, ty ta jap teserėn. Kurse teserėn e Komitetit Qendror e kam akoma me vete. Ma zhdukėn ditarin. Mė humbėn 25 vjet jetė, 25 vjet ditar. Mė zhdukėn bllokun e trashė, sa veprat e Enverit, bllokun qė e kisha bėrė vetė nė shtypshkronjė. Por mė ikėn edhe kujtimet e jetės. Pastaj m’i zhdukėn edhe kėngėt nga arkivi si kėngėtare, mė hoqėn nga puna, mė lėvizėn nga reparti. Si dėnim organizata e partisė mė hoqi dhe mė ēoi nė njė repart ku ishin punėtorėt e dėnuar. Fillova jetėn nga zeroja. Deri ditėn qė kam ikur kam punuar dhe e qepa gojėn. Mė zuri goja merimanga. U mundova tė kthehem nė njė tjetėr njeri. U zhgėnjeva nga jeta. Nuk gjej dot fjalė tė pėrcaktoj logjikėn e kėtyre njerėzve.
Flitet se keni shkruar diēka qė ju kishit dėshirė tė bėnit koncerte recitale dhe tė bėnit turne nė Shqipėri. Sa e vėrtetė ishte kjo?
Kėto kanė qenė ėndrrat e mia qė tė krijoja njė grup, njė kompleks. Njė kohė ka pasur njė kompleks tė rinjsh qė mė vonė u hoqėn si modernė, si kapitalistė. Ka qenė njė kompleks i “Petro Nini Luarasit” nė vitet ’70 ku unė kam kėnduar, por vetėm kaq. Nuk e realizova ėndrrėn time. Tė kėndoja dhe tė bėja turne nė Shqipėri dhe jashtė shtetit, tė popullarizoja kėngėn shqiptare. Pėr herė tė parė kur kam dalė nga Shqipėria nga Titogradi isha 16 vjeē. Edhe atje ndihej ndryshimi me botėn e jashtme.Mė vinte keq kur kthehesha nė Shqipėri dhe thosha me vete: Ēfarė kanė mė shumė se ne kėta? Se nė atė kohė ne nuk na linin t’i mbanim flokėt mė tė gjatė se supet, sepse ishte shfaqje moderne. Edhe rrobat na i zgjidhnin ata. Ishte komisioni ku duhej tė kaloje si dele. Ēdo gjė kontrollohej nė pe tė gjilpėrės. Tė arrije sukses nė atė kohė, nuk ishte si sot. Kėndoja me tekst tė shkruar nė dorė, sepse ēdo ditė ata e ndėrronin tekstin kur gjenin ndonjė gjė qė nuk iu pėlqente, apo nuk iu shkonte pėr hije....
Flitet se dėnimi juaj lidhej edhe me xhelozinė qė shprehnin kolegė tė tuaj nė atė kohė, falė nivelit tėnd profesional. A mund tė na thoni si ėshtė e vėrteta dhe cilėt janė kėto kėngėtare apo kėta kėngėtarė?
Unė i shikoja koleget dhe kolegėt e mi me syrin e tolerancės. Megjithatė pėr mua ka qenė shumė ambicioze Zyliha Sina; e mbante veten pėr tė bukur. Grindje me kėngėtarėt nuk kam pasur, madje as me Zylihanė. Konkretisht nuk mė pėrfillnin shumė, se kam qenė punėtore e shkurtėr, e vogėl; nuk u dukesha ndonjė kafshatė e fortė. Vetėm kur dilja nė skenė e bėja bam. Nuk e di se ē’mund tė bėnin mbrapa shpine, por unė nuk kisha lidhje me asnjė kėngėtar, pėrveē natės kur dilnim nė festival. Me Liljana Kondakēiun dhe mė pas edhe me Ema Qazimin kemi qenė fqinjė, por nuk ėshtė se rrija shumė me to, pėr arsye se isha edhe nė punė. Gjithsesi u mundova qė me to tė kaloja mirė.
A mund tė na thoni si ishte atmosfera nė atė kohė mes grupeve tė artistėve, a kishte harmoni dhe si shiheshin me njėri-tjetrin?
Artistėt ishin ndarė nė dy grupe: profesionistė dhe amatorė. Jo tė gjithė i shikonin kėngėtarėt e rinj me shpirtin e bamirėsisė. Jo tė gjithė iu zgjasnin dorėn pėr t’i ndihmuar. Ka qenė njė mospėrfillje xhelozie; ēdokush e mbante nė vetvete pa e shfaqur dhe mundohej t’u shmangej kėngė-tarėve tė rinj. Unė isha nė grupin e amatorėve, rrija gjithmonė me ata qė ishin tė rinj nė festivale, se me ta merresha vesh mė mirė. Nuk e kam hequr kurrė veten si profesioniste, por gjithmonė jam pėrpjekur tė ul kokėn dhe tė mėsoj, ose ta vjedh nė mėnyrė tė padukshme atė qė doja. Kėshtu, i shkoja Vaēes pas nė dhomat e provave. Nėpėr dasma kėndoja gjithmonė kėngėt e Vaēes. Unė e adhuroja atė. Nuk kam bėrė konservator muzike, por shikoja Vaēen te dhoma e provave, prapa skene, si e hapte dhe si e mbyllte zėrin e “vidhja” nga mėnyra se si ajo punonte me kėngėn.
Cili ishte kėngėtari apo kėngėtarja pėr tė cilin kishit mė shumė rezerva?
Tani nuk i mbaj mend edhe aq mirė emrat, se kanė kaluar shumė vjet, por Lindita Theodhori, pėr shembull, e ka hequr veten mė shumė se ēka qenė, pra ishte pak mendjemadhe.
Nėse kthehemi nė kohė, ēfarė vendimi do tė merrnit nė qoftė se do tė ishit nė situatėn e asaj kohe: pra tė kishin kapur me njė ditar dhe tė thoshin se je armike e partisė?
Nuk besoj se do tė mund tė bėja dot gjė. Nė njė situatė tė tillė je nė dorė tė organizatorit. Ēdo organizatė ka rregullat dhe statusin e vet. Edhe statusi komunist ka rregullat e tij, ashtu si gjykata. Unė kisha thyer ligjin. Nėse do ta shohim mė ndryshe, padyshim ditari ishte gjė private, qė unė e kisha brenda meje dhe tė fshehur. Por ata e kapėn atė dhe nuk e kuptonin ēdo tė thotė tė ishe artiste, kush isha unė! Brenda tyre, sidomos ato tė ashtuquajturat shoqe, kishin ligėsinė. Megjithatė ata nuk mė kapėn gjėrat mė tė rėndėsishme si adresat e miqve e tė tė njohurve tė mi jashtė shtetit, si dhe kėngėt e huaja, tekstet e tė cilave i shkruaja gjithmonė nė njė bllok. Kėshtu, megjithėse mė dėnuan nuk i humba lidhjet e mia. Kėta miq do tė mė ndihmonin mė vonė pėr tė shkuar nė Gjermani.
Kur vendosėt tė iknit nė Gjermani dhe pėrse e bėtė kėtė?
Vendosa tė iki nė vitin 1990. Ishte e pamundur pėr mua tė vazhdoja tė rrija nė Shqipėri. Aq mė tepėr qė isha njė grua e vetme me dy djem, njėri katėr e tjetri dhjetė vjeē dhe e shihja se nuk kishte perspektivė. E parashikova qė do tė vinte demokracia, se atė ėndėrroja tė vinte. Ėndėrroja lirinė nė art, se politika ishte shumė e pistė nga brenda. Ėndėrroja njė vend jo tė robėruar, njė vend mė tė qeshur. Kėshtu, njėra pas tjetrės u bėnė lėvizjet. Mora njė vizė turistike nė vitin ’90-tė nė Bullgari. Iu thashė se do tė vizitoja djalin dhe ma dhanė menjėherė. Nė vitin ’80-tė kam pėrfaqėsuar Shqipėrinė nė Kongresin Marksist-Leninist tė tė Rinjve tė Partisė Komuniste gjermane. I mora nė telefon njerėzit qė kisha njohur atėherė dhe ata mė dėrguan menjėherė njė faks. Kam ndenjur nė njė hotel nė Budapest, madje nuk kisha as para pėr tė paguar hotelin, por motra e Vaēe Zelės mė mori. Ajo kishte ardhur nė Bullgari tė merrte vizė pėr tė shkuar nė Shqipėri. Hoteli ishte plot me shqiptarė. Mė dhanė direkt vizėn gjermane, me azil politik dhe qė atėherė jam nė Gjermani.
Gjatė kėsaj kohe, ēfarė keni menduar? A keni kėnduar ndonjėherė?
Gjatė kėsaj kohe, prej 15 vjetėsh nė Gjermani kam thėnė shyqyr qė kam kėngėn. Kėnga ka qenė pėr mua si aspirinė. Sa herė qė kam ndjerė dhimbje kam kėnduar me veten time, sa nė kuzhinė e sa nė banjė. Kur mė dhembte shpirti, kėndoja dhe kėndoja nė shqip, pėr tė mos ta harruar gjuhėn dhe kėngėn. Nė shqip iu kėndoja edhe fėmijėve kur doja t’i vija nė gjumė. Kėnga ėshtė pjesė e gjakut tim, ėshtė jetė. Pa kėngė nuk ka Alidė, pa Alidė nuk ka kėngė.
Ēfarė mendoje kur shikoje mė pas festivalet? Cilat fjalė ju vinin ndėr mend?
Jam shtruar dy herė nė spitalin e Neurologjisė me krizė nervore dhe e mbaja veten me ilaēe qetėsuese. Nė atė moment tė shkojnė shumė mendime nė kokė, por nuk ke nė dorė asgjė, madje as nuk mund tė mendosh, por komplet jetėn e lėshon nė dorėn e fatit. U izolova brenda dhe nuk mund tė dilja pėrjashta. Dilja natėn me fshesaxhiet dhe pija cigare e bėja muhabet me to. Ka qenė viti 1982.
Sa e lidhur jeni me Shqipėrinė, ēfarė ėshtė pėr ty Shqipėria edhe pse jeni larg?
Vit pėr vit vijmė nė Shqipėri. Djali i vogėl vjen dy herė nė vit. Ėshtė gjaku qė i tėrheq. Tė tre fėmijėt dinė tė flasin mirė shqip. Por tani nuk kam asnjė tė afėrt nė Shqipėri. Prindėrit mė kanė vdekur, kurse motra dhe vėllai janė nė Itali, tė punėsuar si tė gjithė shqiptarėt e tjerė.
A mund tė na thoni diēka mė shumė pėr familjen tuaj tė dikurshme nė Shqipėri?
Nėna ime ka vdekur shumė e re, nė moshėn 48-vjeēare. Ka qenė njė nga krijueset e Filarmonisė sė Shtetit dhe ka kėnduar pėr 16 - 17 vjet me radhė nė Opera. Kam pasur njė vėlla dhe njė motėr mė tė madhe, tė cilėt gjithashtu iu pėrkushtuan muzikės, por asaj klasike.
Keni ndėr mend tė ktheheni ndonjėherė nė Shqipėri?
Nuk ka dyshim qė do tė kthehem, pėr tė qėndruar pėrgjithmonė nė Shqipėri bashkė me bashkėshortin tim, Thomasin, pasi tė dalim nė pension. Ndėrsa fėmijėt kanė filluar jetėn dhe kanė marrė rrugėt e tyre nė Gjermani. Por kthimi dhe jeta ime nė Shqipėri do tė jetė rrėnja, epiqendra e fėmijėve tė mi pėr tė ardhur sa mė shpesh nė vendin e tyre. Kur je i vjetėr ke nevojė mė shumė pėr njerėz se sa kur je i ri. Mikpritja njerėzore qė ėshtė nė Shqipėri nuk ėshtė kėtu. Kur mplakesh tė kthehen tė gjitha kujtimet e fėmijėrisė. Nė Gjermani nuk kam kujtime, ndaj ėshtė mė mirė tė kthehem pėrsėri atje ku kam kujtimet e mia.
Njė nga intervistat mė interesante tė botuara gjatė kėtij viti nė gazetėn “Tirana Observer”, do tė jetė e pranishme pėr ju ēdo ditė tė kėtij muaji. Redaksia ka menduar qė nė muajin e fundit tė vitit 2005, tė ribotojė intervistat e rralla qė gazetarėt kanė mbledhur gjatė punės sė tyre. Qė nė numrin e parė tė “Tirana Observer”, mė 25 mars tė vitit 2005, janė pėrzgjedhur intervistat e vitit. Ato i pėrkasin tė gjitha fushave qė nga historia, politika, arti, sporti etj. Tė intervistuarit janė emra shumė tė njohur si Bernd Fisher, Ismail Kadare, Ramiz Alia, Thanas Nano e shumė tė tjerė, por edhe tė panjohur tė cilėt pėr njė moment janė bėrė protagonistė tė ngjarjeve tė rralla.
botuar me 28 prill 2005
Tirana Observer
Krijoni Kontakt