Kjo pjese eshte marre nga ritet mortore ne Laberi
Ne krahasim, me poshte flitet per nje rit te rralle ne Mirdite.Vdekja, gra qė ngrejnė kujė dhe ējerrin fytyrėn
Ka qenė shumė interesante edhe tradita e vdekjeve, pėrsa i pėrket zonės sė Labėrisė tė Vlorės. Mėnyra e ritualeve dhe e pėrjetimit tė njė vdekje, varej nga mėnyra se si kishte vdekur njeriu dhe nga mosha e tij. Nė rast se i ndjeri ishte nė moshė relativisht tė re, atėherė kuja ishte mė e madhe, ngashėrimi mė rrėnqethės, kurse, kur ai qė ndahej nga jeta ishte i moshuar, atėherė kuptohet qė dhe vaji do tė ishte i njė shkalle mė tė ulėt, pasi vdekja normalisht, nė ato raste, pritet si proces i natyrshėm.
Novruzi tregon pėr “Shekulli-Kontakt” se, “kur isha nė Radhimė si mėsues, ndodhi qė njė djalė i mrekullueshėm rreth tė 30-ve tė vdiste pasi e zuri korenti. Pashė qė gratė e fshatit dolėn nė pjesėn mė tė ngritur tė fshatit dhe ulėrinin me tė madhe e ēirrnin faqet. I pashė me sytė e mi, qė fytyrat e tyre u mbushėn me gjak...”. Pasi vdes personi, sigurisht qė ndėr tė parat veprime qė bėhen, pas kontrollit mjekėsor, janė pėrgatitjet higjienike, rregullimi, larja, veshja, prerja e thonjve, parfumosja, etj. Njė traditė tjetėr e veēantė e vlonjatėve, ėshtė mėnyra e pėrcjelljes sė tė vdekurit drejt banesės sė fundit. Nė Tragjas tė Vlorės e kanė pasur si zakon, qė arkivoli i tė vdekurit, nė ēdo lagje qė kalonte, mbahej nga banorėt e lagjes pėrkatėse.
“Historia e njė riti tė rrallė mortor, nė Malėsi…”
Mirditasit i kanė kushtuar vėmendje tė veēantė, pos dasmave dhe ceremonive tė gėzimit, edhe mortit, madje hera-herės duke i dhėnė ngjyresa monumentale. Nė studimin e tij “Vajet dhe Vajtimoret e Mirditės”, studiuesi i njohur vendas, Ndue Dedaj, i mėshon faktit tė pėrmendur nė hulumtimet e kahmoēme tė studiuesve mė tė zėshėm tė vendit dhe tė huaj, se vajet e Mirditės janė aq karakteristike, sa janė pėrfshirė nė njė masė tė madhe, nė korpusin e Visareve tė Kombit. “Mirditorja qan thekshėm, shėnohet aty, qė tė ban me kujtue disi poetėt e motshėm; elegjinat e Tribulit, e ma mirė tė grekėve tė vjetėr”, me “tė bėrtitmen e saj mbi tė dekunin me njė za tė thekshėm, qė e ka prej natyre me i dhanė vajit tė vet at’ poezi tė dhimbshme”. Vajtimoret e Mirditės, kanė qenė pėrmendur, ashtu si dhe Burrat e Dheut. Ato kanė krijuar njė opus tė shkėlqyer tė folkut elegjiak, qė vijon dhe sot e asaj dite tė mbijetojė nė kohėt moderne.
Studiuesi Dedaj, thotė se, nėse nė mjaft vaje tė zonave jugore, i vdekuri (burrė), zakonisht portretizohet si “trim”, nė vajet e Mirditės, burri i kėtyre anėve, pėrgjithėsisht ėshtė “gjyqtar i venue”, ēka do tė thotė se “zanati” kryesor i malėsorit tė kėsaj ane, nuk ka qenė pushka e trimnia (pa e zbehur kėtė), por gjykimi i ēėshtjeve, kuvendi, urtėsia dhe menēuria. Trimėria mund t’i lypej njėherė malėsorit, kurse menēuria (gjyqtaria) i duhej dita me ditė. Kjo pėrmasė, qė e pėrcjell dukshėm kėnga, duket se ėshtė e ndėrlikuar me praninė e kanunit, pleqėsisė, kuvendit, vetėqeverisjes.
Krijoni Kontakt