Një ndër elementet e përbashkëta midis mesjetës dhe kohëve të sotme, është ideja e bashkimit evropian.

Anisa Papleka


Nëse mund të bëjmë një krahasim midis mesjetës dhe kohëve në të cilat jetojmë, do të vëmë re që ka shumë më tepër të përbashkëta sesa mund të përfytyrojmë. Legjendat dhe mitet që shoqëria ka krijuar për kohët e shkuara, krijojnë një perde të trashë që pengojnë perceptimin e së kaluarës, e cila normalisht mund dhe duhet të shërbente si një pasqyrë, që do të na ndihmonte për një formësim të ndërgjegjshëm dhe të planifikuar të së ardhmes dhe jo spontan dhe rastësor, siç e paraqet rasti dhe interesi i momentit.

Një ndër elementet e përbashkëta midis mesjetës dhe kohëve të sotme, është ideja e bashkimit evropian. Në mesjetë bashkimi i Evropës, të cilit sot i kushtohet kaq vëmendje dhe rëndësi, ishte realizuar nëpërmjet kishës katolike, në krye të së cilës ishte Papa dhe kuria papnore. Kisha katolike nuk luante thjesht një rol shpirtëror, por kishte një dorë shumë të fuqishme mbi të gjithë jetën politike, sociale, ekonomike, kulturore etj., të Evropës së asaj kohe, duke filluar që nga vendimet e princërve dhe mbretërve, të cilat në pjesën më të madhe nuk mund të hynin në fuqi pa miratimin e saj, deri te shfrytëzimi i resurseve natyrore dhe njerëzore të të gjitha vendeve të Evropës perëndimore.

Megjithatë, edhe atëherë bashkimi i Evropës nuk ishte perfekt, pasi kishin mbetur jashtë ato pjesë që ishin nën Perandorinë Bizantine, si për shembull Ballkani kokëfortë, ku edhe brenda Perandorisë Bizantine kërkohej kishë e perandori nacionale, siç pretendonte Stefan Dushani në mesin e shekullit XIV, ndoshta është vetë vendi që ndez vetëm etje për ambicie, famë e lavdi, nga të cilat vijnë gjithë problemet, dhe kjo duke filluar që nga kohërat e Homerit, e deri në ditët e sotme.

Pozita e Shqipërisë në mesjetë ishte shumë e ndërlikuar, dhe ky kompleksitet nga njëra anë vjen nga ndjekja e interesave të momentit nga ana e forcave politike shqiptare të asaj kohe, siç konkludojnë edhe shumë historianë. Jireçek shkruan që fisnikëria shqiptare shkonte gjithmonë nga ana e atij që kishte përparësi (në betejë), ndërsa Shuflaj i vë emrin egoizëm i pamasë i fisnikëve shqiptarë asaj që, sipas Duseliesë, do të pengonte pavarësinë dhe krijimin më herët të mbretërisë së Shqipërisë.

Nga ana tjetër, kompleksiteti i pozitës së Shqipërisë në mesjetë, i ka rrënjët te fati i keq i shqiptarëve nëse mund t‘i lejojmë vetes të jemi pak predestinatorë. Vendimi për vijën e Teodosit nuk ishte në dorë të shqiptarëve dhe ata nuk mund të ndryshonin gjë në lidhje me ndarjet në provinca, prefektura, dioqeza, që i kishin fillimet në antikitet dhe të cilat kishin ndikim të fuqishëm edhe në mesjetë. E gjithë kjo ndarje do të ishte fatale për trojet shqiptare dhe mund të themi që kishte filluar në kohën e Perandorisë Romake, kur Konstantini i Madh bëri riorganizimin e saj.

Konstantini i Madh nuk e la sundimin e perandorisë vetëm në duart e një perandori të vetëm, por e ndau atë duke krijuar kolegjin perandorak prej katër personash: dy augustë dhe dy çesarë, të cilët do ta sundonin perandorinë duke e ndarë atë në një pjesë orientale dhe në një oksidentale. Provincat, si njësitë territoriale më të vogla (kuptim ky që ishte fituar në kohën e Dioklecianit), u ndanë gjithashtu. Ndërsa në kohën e Dioklecianit ishin rreth 100, në kohën e Konstantinit u bënë 120.

Të 100 provincat formonin 12 dioqeza në fundshekullin IV, ndërkohë që 120 provincat e reja, të krijuara nga Konstantini, përbënin 14 dioqeza në shekullin V. Përveç strukturës së provincave dhe dioqezave, me Konstantinin iu kushtua kujdes edhe konceptit administrativ të prefekturave, koncept ky që më parë kishte qenë i pasigurt. Në fakt, prefekturat u bënë ndarja më e rëndësishme e piramidës së centralizuar dhe hierarkike të Perandorisë Romake, dhe kufijtë e prefekturave u rregulluan me shumë kujdes. Katër prefekturat e mëdha, në të cilat ndahej e gjithë Perandoria Romake, ishin Prefektura e Galisë, Italisë, Ilirikut dhe e Orientit. Këto ndaheshin në dymbëdhjetë dioqeza:

  • 1) Orienti, me Egjiptin, Libinë, Arabinë dhe vendet siriane deri në lumin Tiger dhe Eufrat dhe në juglindjen e Azisë së Vogël. Qendër ishte Antiokia. Kjo dioqezë në vitet 365-386 u nda në dy dioqeza: në atë të Egjiptit dhe në atë të Orientit.
  • 2) Ponti, me Veriun, Mesin dhe Lindjen e Azisë së Vogël. Qendër ishte Çezarea në Kapadoni.
  • 3) Azia domethënë një e treta perëndimore e Azisë së Vogël. Qendër ishte Efesi.
  • 4) Traka, midis Danubit të poshtëm Rodopeve dhe detit. Qendër ishte Heraklea.
  • 5) Mesia, i quajtur ndryshe edhe Iliriku Lindor, me provincat greke në jug të Danubit dhe në perëndim të Trakës me Maqedoninë dhe Greqinë. Qendër ishte Sirmi dhe më vonë Selaniku. Rreth vitit 400 kjo dioqezë u nda në dy dioqeza: në atë të Dacisë dhe të Maqedonisë.
  • 6) Panonia, e quajtur ndryshe edhe Iliriku perëndimor, me provincat e Danubit të mesëm dhe të sipërm në perëndim deri në Adriatik dhe në lindje të Alpeve duke, përfshirë edhe Norikun.
  • 7) Italia, që përfshinte edhe Italinë jugore e qendrore bashkë me ishujt, si dhe Italinë veriore. Qendër ishte Milano.
  • 8) Afrika, me qendër Kartagjenën
  • 9) Viena, më vonë e quajtur Septem provinciae në Galinë e jugut.
  • 10) Galia me Galinë e mesme dhe të veriut.
  • 11) Britania
  • 12) Spanja


Katër dioqezat e para në listë (Orienti, Ponti, Azia dhe Traka), bënin pjesë në Prefekturën e Orientit. Dioqezat e Mesias (Ilirikut Lindor) dhe e Panonisë, bënin pjesë në Prefekturën e Ilirikut, kurse dioqezat e Italisë dhe e Afrikës në Prefekturën e Italisë. Në Prefekturën e Galisë bënin pjesë dioqezat e Vjenës, të Galisë, Britanisë dhe Spanjës. Sigurisht që kësaj ndarjeje administrative i nënshtrohej edhe kisha.

Në të gjithë këtë hierarki, territoret shqiptare ndaheshin midis dioqezave të Panonisë (Ilirikut perëndimor) dhe Mesisë (Ilirikut Lindor), që megjithatë ishin të dyja në Prefekturën e Ilirikut. Mirëpo, gjatë periudhës me trazira paskonstantiniane, Theodosi I, i mbiquajtur "i Madh", u bë perandor i Prefekturës së Orientit dhe mori vetë barrën e vazhdimit të luftës kundër gotëve. Për arsye gjeografike dhe strategjike, dy dioqezat e mëdha, ajo e Maqedonisë dhe e Dacisë (të krijuara rreth vitit 400 nga ndarja e Mesisë ose Ilirikut Lindor), të cilat ishin pjesë të prefekturës së Ilirikut, iu bashkëngjitën përkohësisht zotërimeve të Prefekturës së Orientit. Epiri i Ri, që kishte qendër Durrësin, bënte pjesë në dioqezën e Maqedonisë dhe kështu iu bashkëngjit Prefekturës së Orientit nga pikëpamja administrative, kurse nga pikëpamja fetare varej nga vikari papnor i Selanikut.

Pas vdekjes së Theodosit I, më 395, Perandoria Romake u nda përgjithmonë e formalisht midis dy bijve të tij, Honorit dhe Arkadit, të cilët sunduan përkatësisht në Perandorinë Perëndimore dhe në atë Lindore. Provincat veriore ilire të Norikut, Panonisë dhe Dalmacisë ishin në dioqezën e Ilirikut Perëndimor dhe si rrjedhojë, pjesë politike e kishtare e Perandorisë Perëndimore. Nga ana tjetër, provincat e Ilirikut Lindor, që bënin pjesë në dioqezën e Maqedonisë, u bashkuan përfundimisht me Orientin, domethënë me Perandorinë Lindore. Territoret shqiptare, që bënin pjesë si në provincën e Maqedonisë, ashtu edhe në atë të Dalmacisë, u ndanë edhe në një nivel më të lartë, në atë të prefekturave, duke i përkitur kështu, të paktën nga pikëpamja administrative, edhe Prefekturës së Orientit dhe asaj të Ilirikut.

Invazioni sllav (shek. VI-VII) zhduk sistemin e vjetër politiko-administrativ që ekzistonte në Ballkan dhe provokon një kaos të vërtetë edhe në sferën eklesiastike. Konfuzioni zgjat të paktën deri në shekullin IX, kështu që vazhdimësia ipeshkvnore është shumë fragmentare edhe në seli antike. Për të ngatërruar strukturën eklesiastike të përgjithshme, sigurisht që ndikon edhe ikonoklazma, në fund të së cilës i gjithë Iliriku Lindor (përveç dioqezës së Maqedonisë edhe Dacisë) zhduket përfundimisht nga juridiksioni roman dhe i atribuohet kryeipeshkvit të Konstantinopojës, ndërkohë që vikari apostolik i Selanikut humbi rëndësinë e tij antike si primat i gjithë Ilirikut Lindor, duke ia lëshuar rëndësinë e tij Ohrit, që ishte bërë dioqezë kishtare me iniciativën e perandorit Justinian I, i cili duke qenë lindur në Ohër, i kishte kërkuar Papës Gregori I, pallium-in e shenjtë (shenjtë e marrjes së autoritetit ipeshkvnor) për këtë dioqezë. Kështu, jo vetëm Durrësi, por edhe Ohri, nën autoritetin e të cilit ishte e gjithë Shqipëria Lindore, i merrte të gjitha udhëzimet kishtare dhe administrative nga metropoli i Konstantinopojës, nga i cili ishte i varur.

Për ta sqaruar të gjithë këtë rrëmujë më nga afër, po fillojmë me kohën kur Justiniani I, në vitin 535, pasi kishte ripushtuar Dalmacinë, e ndau atë në dy provinca:

- në një pjesë që mbajti emrin e vetë Dalmacisë me seli Salonën dhe në pjesën tjetër që u quajt Prevalitana me seli Shkodrën.

Prevalitana, e cila arrinte deri nën Lezhë, kishte si qytete kryesore Dioklenë, Shkodrën dhe Lezhën. Me vendim të perandorit Leo [Isauriku] (732), Epiri i Ri, Prevalitana dhe Italia e Jugut iu hoqën kishës romane, pushtetin e së cilës për këto territore e përfaqësonte vikari apostolik i Selanikut, dhe u vunë nën kontrollin e patriarkatit të Konstantinopojës. Kryeqendra e Prevalitanës, që ishte në Shkodër, transferohet në Durrës, kështu që zhduket qendra ipeshkvnore e Shkodrës, autoriteti i të cilës i kalon Dioklesë. Si rrjedhojë, jo vetëm politikisht, por edhe fetarisht, jo vetëm Epiri i Ri, por edhe Prevalitana, ranë nën Bizant dhe nën pushtetin fetar të Konstantinopojës, megjithëse siç argumenton Shuflaj, këto territore i ruajtën deri diku me fanatizëm lidhjet e drejtpërdrejta me Romën dhe me kishën romane.

Dioklea, që kishte marrë pushtetin e Shkodrës, ra nën pushtetin dhe autoritetin e fuqishëm që kishte krijuar Durrësi dhe Ohri, dhe i nënshtrohej autoritetit herë të njërës e herë të tjetrës. Ky ishte shkaku se përse Mihali, i biri i Vojisllavit, zhupanit të Zetës (ky i fundit në vitin 1040 kishte shpallur pavarësinë nga Perandoria e Bizantit), kishte kërkuar nga papati jo vetëm kurorën mbretërore, të cilën e mori nga Papa Gregor VII [1073-1085], por edhe krijimin e një kishe të pavarur nga Bizanti, domethënë të pavarur nga Durrësi dhe nga Ohri. Në bazë të kësaj kërkese të Mihalit, Tivari u ngrit në kryeipeshkvi, duke fituar pavarësi si nga Durrësi, ashtu edhe nga Ohri, si për veten, ashtu dhe për dioqezat që kishte nën kontroll, duke u bërë kështu edhe rivale e Durrësit dhe e Ohrit bizantin.

Deri në vitin 1022, kur Papa Benedikt VIII [1012-1024] ia dha Tivarin dhe Ulqinin kryeipeshkvit të Ragusës, Durrësi, i cili varej politikisht dhe fetarisht nga Konstandinopoja, kishte 14 qytete me rrethinat e tyre nën varësinë e tij. Në veri kishte Tivarin, Dioklenë, Shkodrën, Drishtin, Pultin, Ulqinin, Lezhën (ndoshta edhe Shasin), në lindje Stefaniakën, Krujën, Kunavinë, Ternikun dhe në jug Gradishtën, Beratin, Vlorën (bashkë me Glavnicën).

Pas ngritjes së Tivarit "de facto" në kryeipeshkvi, gjë që u bë nga Papa Aleksander III [1159-1181], kryeipeshkvia e Durrësit humbi Dioklenë, Shkodrën, Drishtin, Pultin, Ulqinin, Shasin në veri. U desh ca kohë që kryeipeshkvia e Tivarit të njihej "de jure" nga papati. Ndarja përfundimtare e Tivarit nga Raguza u njoh në vitin 1199 dhe bashkë me kryeipeshkvitë e Splitit, Raguzës dhe Zarës ajo tani përbënte provincën kishtare të Dalmacisë.

Për shkak të mosnjohjes akoma "de jure" të kryeipeshkvisë së Tivarit, kardinal Albini në librin e tij të dhjetë dhe të njëmbëdhjetë [që është dorëshkrim, të cilin e shkroi në vitet 1188-1189 dhe tani ruhet në Bibliotekën e Vatikanit me signaturë: Cod. Ottoboni 3057], Tivarin bashkë me ipeshkvitë e Drishtit, Ulqinit, Pultit, Sardës, Shasit, Shkodrës dhe Arbërisë i vendos nën kryeipeshkvinë e Raguzës (Dubrovnikut). Sigurisht që në këtë listë të ndërtuar sipas kriterit gjeografik dhe jo hierarkik, tërheq vëmendjen fakti që ky kardinal e përmend Arbërinë në këtë vit, pa e ngatërruar atë me Albanon e Italisë, që gjendet kryesisht në formën latine Albanensem dhe kurrë në formën Arbanensem. Përveç kësaj, fakti që e vë atë pas Shkodrës, flet qartë që ka parasysh Arbërinë.

Po kështu, ipeshkvitë e Tivarit përmenden edhe në Liber Censuum Romane Eclesiae, i cili u shkrua nga Censi në vitin 1192, për të organizuar më lehtë administrimin financiar të Selisë së Shenjtë. Ky dorëshkrim nuk ka asnjë lidhje me të parin, megjithëse tregon të njëjtat rezultate. Dorëshkrimi përbëhet kryesisht nga një tabelë ku shënohen të gjitha instancat e botës katolike që i paguajnë taksa Selisë së Shenjtë. Lista e ipeshkvive të shënuara në këtë libër shërbeu gjatë gjithë mesjetës si libër adresash për papatin. Në kryeipeshvinë e Tivarit (krye është shkruar me një shkrim tjetër më vonë mbi fjalën ipeshkvi), gjenden ipeshkvitë e Ulqinit (Dulchinensis), Shasit (Suacinensis), Drishtit (Drivastensis), Pultit (Polatensis), Shkodrës (Scodrinensis) dhe e Arbërisë (Arbanensis). Për këtë të fundit është shtuar edhe shënimi i veçantë që nuk gjendet për asnjë tjetër, "collaterales et consecratores Romani Pontificis", gjë që tregon për rëndësinë shumë të veçantë që kishte Arbëria si qendër e katolicizmit në të gjithë Dalmacinë. (Liber Censuum Romane Eclesiae ruhet në disa dorëshkrime në Arkivin Sekret të Vatikanit dhe në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit. Dorëshkrimi më i hershëm, ai i vitit 1192, ruhet në Arkivin Sekret me sinjaturën: Misc. Arm. XV, vëll. 1).

Në qoftë se këtyre dorëshkrimeve do t‘u shtojmë edhe një tjetër për krahasim, atë të Liber Cancellariae të vitit 1380, i cili në fakt është një riprodhim i Liber Cancellariae i vitit 1228 dhe i vitit 1230, por megjithatë përdorej në të njëjtën formë nga Camera Apostolica edhe në fundin e shekullit XIV, do të konstatojmë që kryeipeshkvia e Tivarit kishte pothuajse të njëjtat ipeshkvi edhe në këtë periudhë, megjithëse faktikisht asaj i ishin shtuar edhe ipeshkvi të tjera të reja, që ishin krijuar gjatë shekullit XIV. Sipas këtij dorëshkrimi, kryeipeshkvi i Tivarit ka këto dioqeza: Ulqinin (Dulcinensem), Shasin (Suacinensem), Drishtin (Drivastensem), Pultin (Ipolatensem), Shkodrën (Scodrinensem alias Scodriensem), Arbërinë (Arbanensem) dhe Sardën (Sardensem).

Evropa perëndimore ishte tashmë mjaft e bashkuar nën drejtimin e papatit, por pas rënies së Konstantinopojës, në vitin 1205, papati intensifikoi përpjekjet për të përfshirë në këtë bashkim edhe territoret që kishin mbetur jashtë ndikimit të tij për shkak të skizmës në orient. U intensifikuan përpjekjet për unifikim me kishën ortodokse në shekullin XIII, përpjekje këto që në fakt nuk u kurorëzuan me fitore. Megjithatë, pas rënies së Konstantinopojës, shumë kryeipeshkvi që ishin nën juridiksionin e drejtpërdrejtë të Konstantinopolit, u morën nga kisha katolike, e cila filloi emërimin e kryeipeshkëve katolike dhe po kështu edhe të ipeshkëve që bënin pjesë në këto kryeipeshkvi. Vetë Konstantinopoli kishte tani një patriark latin, i cili megjithëse shpesh i penguar, luante një rol të rëndësishëm për përhapjen e katolicizmit në kryeipeshkvitë që kishte nën ndikimin e tij.

Kryeipeshkvia e Durrësit, e cila më parë ishte nën ndikimin e drejtpërdrejtë të Konstantinopojës, dhe madje kishte qenë shumë shpesh vendi ku organizoheshin sinodet konstantinopolitane të krerëve ortodoksë, u fitua për çështjen katolike me pothuajse të gjitha dioqezat e saj, duke u vënë kështu nën pushtetin e papatit. Kjo ndodhi në vitin 1208, kur me zgjedhje u emërua një kryeipeshkv katolik në këtë post. Kryeipeshkv u zgjodh një anëtar i kapitullit katedral të Trevizit (në Venedik), i cili u shugurua nga patriarku latin i Konstantinopojës, sepse edhe pse ishte më afër Romës sesa Konstantinopojës, Durrësi vazhdoi të ishte nën juridiksionin latin të Konstantinopojës. Për një farë periudhe (rreth vitit 1213) Durrësi u mor përsëri nga dhespoti grek Mihal II, por kjo periudhë jo vetëm që ishte e shkurtër, por edhe e padëmshme për katolicizmin në këto territore, sepse benediktinët e Durrësit e mbajtën të gjallë jo vetëm ritin katolik në popull, por edhe në sferat politike ku arritën të fitojnë Krujën për katolicizmin. Përveç Krujës, ipeshkvitë e Durrësit: Vlora, Glavnica, Vregu, Stephaniaka, Kunavia, Cerniku, Lezha do të ktheheshin të gjitha në ritin perëndimor-latin. Ishte vetëm Berati që nuk e lëshoi kurrë kishën dhe besimin ortodoks.

Ohri, i cili pasi ishte pushtuar nga perandori Bazil II në vitin 1018, ishte bërë kryepeshkvi autoqefale nën Bizantin, duke fituar kështu autonomi dhe pushtet, që përpiqej ta shtrinte mbi të gjitha vendet përreth, duke u bërë konkurrente shumë e fortë si e kryeipeshkvisë katolike të Tivarit, ashtu dhe e asaj të Durrësit. Si rezultat, shtrirja e katolicizmit në territoret rreth Ohrit u bë shumë e vështirë, për të mos thënë e pamundur, megjithëse në vitet 20 të shekullit XIV në dokumente hasim një kryeipeshkv katolik të emëruar në këtë kryeipeshkvi. Ai duhet të ketë qenë në gjendje mjaft të vështirë dhe pa autoritet të vërtetë, pasi më 18 qershor të vitit 1320 ai ishte në gjendje kaq të keqe ekonomike, sa merrte të holla lëmoshë nga papati bashkë me Ndreun, ipeshkvin e Krujës, si dhe Zakarinë, ipeshkvin e Shasit.

Duke pasur parasysh sferat e ndryshme në të cilin ky bashkim kishte influencë, vlen që të hedhim një vështrim të përgjithshëm te disa prej këtyre fushave, pa u përqendruar në renditjen e tyre. Sfera ekonomike ishte ajo për të cilën papati është kritikuar më shumë dhe më ashpër si gjatë periudhës së mesjetës, ashtu edhe në historiografinë e mëvonshme, sidomos në historiografinë e dialektizmit marksisto-leninist, e cila i jepte rëndësi primare materies. Është e vërtetë që papati ka abuzuar mjaft në këtë sferë gjatë mesjetës dhe sidomos gjatë shekullit XIV dhe XV, por jo në atë shkallë sa e akuzojnë materialistët dialektikë. Vendet më të prekura nga abuzimet e papatit sigurisht që ishin ato më të pasurat, të cilat edhe ankoheshin më shumë, dhe i kundërviheshin papatit më me shumë forcë e autoritet.

Për sa u përket territoreve të Shqipërisë, nuk mund të thuhet me shumë forcë që papati ka qenë abuzues, për sa i përket sferës ekonomike. Nga regjistrat e të ardhurave të papatit (këto informacione ruhen kryesisht në fondet e Camera Apostolica, si për shembull në Obligationes et Solutiones, Obligationes Communes, Introitus et Exitus, të Arkivit Sekret të Vatikanit) e përgjithshmja e rasteve tregon lirim të këtyre popullsive nga taksat dhe nga të dhjetat për shkak të varfërisë së krijuar nga pushtuesit dhe shkatërruesit serbë, pa llogaritur pastaj ndihmat në të ardhura që shpesh jepeshin për të rindërtuar kishat e shkatërruara dhe popullsitë e varfëruara. Për të dhënë disa shembuj mund të përmendim veprimtarinë e kolektorëve papnorë të shekullit XIV, si për shembull Gjoni nga Tivari, i cili në vitin 1372-1376 nuk mori absolutisht asnjë të ardhur nga dioqezat e kryeipeshkvisë së Tivarit (Ulqini, Pulti, Shasi, Shurdhahu, Shkodra dhe Arbëria) për shkak të varfërisë së tyre.

Për sa i përket jetës sociale, duhet së pari të tregojmë që Evropa kishte një jetë mjaft të pasur shoqërore, që fillonte me aktivitetet e thjeshta si mesha e së dielës, vazhdonte me festa e festivale në ditë të veçanta, si dhe për nder të shenjtorëve, ku ritet e larmishme përfshinin jo vetëm lojëra të ndryshme argëtuese, por edhe interpretime me vlera muzikore dhe kulturore, dhe arrinte kulmin me pelegrinazhet e organizuara apo të paorganizuara, ku pelegrinët i bashkonte jo vetëm dëshira dhe shpresa e mirë për shërim apo shpëtim në çfarë kishin nevojë, por edhe eksperiencat që krijonin së bashku në udhëtimet shpesh të vështira. Sigurisht që udhëtime të tilla nuk ishin të detyruara nga askush, por motivoheshin mjaft nga kisha katolike. Besimi i pelegrinëve i nxiste ata për rrugë, sepse nga ky udhëtim i "afroheshin më shumë Zotit" dhe "mëkatet e tyre faleshin". Edhe torturat e rrugës ishin të justifikuara, kur mendonin që vdekja në pelegrinazh ishte vdekja më e mirë që mund të kishin.

Libra të tërë shkruheshin për të udhëzuar pelegrinët në të gjitha këto gjëra gjatë mesjetës, dhe predikime të tëra tregonin "vlerën" e këtyre aktiviteteve për "shpëtimin e shpirtrave të besimtarëve". Në këtë kuadër futen edhe shpalljet e vitit 1300 dhe të vitit 1350 si vite jubile, ku të gjithë besimtarëve të botës katolike u bëhej thirrje për të vizituar kishat e Romës. Sa më shumë kisha të vizitoje, aq më shumë mëkate të faleshin, madje në varësi të rëndësisë së kishës të faleshin më shumë apo më pak mëkate. Udhëzime të tilla jepeshin në librat që njihen si Mirabilia Urbis. Në këto libra (të cilët sigurisht që shtoheshin shumë në pragun e këtyre jubileve dhe të tillë janë ruajtur shumë edhe në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit), jepeshin jo vetëm guida të kishave që duheshin parë, por edhe llojet e mëkateve dhe sasia e mëkateve që falej nga vizita e secilës prej tyre. Sigurisht që udhëtime të tilla krijonin atë që mund të quhet "globalizim" të botës mesjetare, sepse jo vetëm gjatë këtyre viteve, por në përgjithësi gjatë pelegrinazheve shkëmbehej shumë njohuri dhe eksperiencë dhe njerëzit që ktheheshin nga të tilla pelegrinazhe ishin vërtet të ndryshuar në shumë aspekte të jetës së tyre.

Për sa i përket jetës kulturore, duhet thënë që përdorimi i një gjuhe zyrtare në të gjithë botën e krishterë mund të konsiderohet si një avantazh i madh për zhvillimin e përgjithshëm. Të gjitha veprat intelektuale krijoheshin në një gjuhë, e cila bënte të mundur perceptimin e njohurisë nga të gjithë intelektualët e kohës, pa dallim kombësie dhe gjuhe amtare. Po të marrim parasysh vështirësitë e shkrimit para se të krijohej makina e shkrimit, me siguri që mund të përfytyrojmë se sa prapa do të kishte mbetur kultura mesjetare, e cila sot konsiderohet si inkubacioni i botës dhe i zhvillimit modern, pa përdorimin e një gjuhe të përbashkët. Zhvillimi i kulturës dhe arsimimit në nivel lokal, ishte një ndër gjërat të cilës i kushtohej më shumë rëndësi se gjithçkaje tjetër nga ana a papatit. Këtë e tregon jo vetëm hapja e hershme e universiteteve, kur kryesisht jepnin mësim teologët, por edhe pranimi në këto universitete i studentëve nga të gjitha shtresat e popullsisë, pa marrë parasysh statusin social. Bursa të veçanta për studentët e varfër, parashikoheshin jo vetëm nga vetë papati, por edhe nga kishat, famullitë apo qendrat e tjera fetare lokale.

Një rëndësi të veçantë për vendet e veçanta, bashkimi i Evropës katolike kishte sidomos në jetën politike. Jeta politike në mesjetë ishte e centralizuar. Megjithatë papati linte relativisht mjaft hapësirë edhe për formacionet puro politike. Fatkeqësisht forcat politike shqiptare treguan pasiguri dhe paaftësi për të vendosur në lidhje me çështjen e bashkimit evropian që papati po përpiqej me të gjitha forcat të realizonte nën udhëheqjen e tij, sidomos në shekullin XIV. Arsyeja ishte se papati kërkonte bashkim evropian mes partnerësh, ku çdo formacion politik të kishte identitetin e tij, dhe nuk kërkonte të bënte vartës në kuptimin e mirëfilltë të fjalës. Në rastin e Shqipërisë, papati jo vetëm që i la mjaft hapësirë vetëvepruese forcës politike vendore, por edhe e nxiti dhe përkrahu atë që të merrte iniciativa dhe për të treguar veten të pjekur dhe të pavarur, dhe për të luajtur rol si e tillë në arenën ndërkombëtare, siç ishte rasti i kryqëzatave të programuara kundër serbëve. Megjithatë, forcat politike shqiptare, të përkëdhelura me shpërblime të majme siç thotë Ducellier, herë nga njëri pushtet e herë nga tjetri, preferonin më mirë të ishin vartës të një pushteti më të fuqishëm, nga i cili do të mund të përfitonin (herë legalisht e herë ilegalisht) ca benefice të tjera, dhe të vepronin nën hijen e tij, sesa të merrnin përsipër barrën e rëndë të vendimmarrjes që paraqet pavarësia. Në këtë mënyrë ata jo vetëm që nuk e morën seriozisht ofertën e papatit, por edhe abuzuan me të duke ndezur më shumë grindjet mes njëri-tjetrit.

Gazeta Shqip