Artur Spanjolli

[Fiori]

Histori familjare, kronikë politike, rrëfim intim, përmbledhje e historisë së një populli nën peshën e diktaturës. Ky është libri i shkrimtarit Artur Spanjolli, “Kronika e një jete në heshtje”. Prej 14 vitesh Spanjolli jeton në Itali dhe pas një periudhe të gjatë studimesh u dha udhë romaneve të tij. Në vitin 2003 shtëpia botuese “Besa” botoi romanin e tij të parë “Kronika e një jete në heshtje”, pjesë e një triologjie, që pasohet nga “Teqja” dhe “Eduard”, të cilët ende nuk kanë ardhur në shqip. Për Spanjollin, të jesh shkrimtar migrant në Itali, nuk është e lehtë. Ka indiferentizëm, paragjykim që përforcohet nga kronikat e zeza. Një arsye më shumë për të shkruar e për të treguar që shqiptarët mund të sjellin edhe vlera.

-Lexuesit shqiptar i jeni prezantuar fillimisht si poet, ndërsa tani riktheheni me një roman, përse ky kalim?
Dëshira për të shkruar më ka lindur herët. Në vitin 1989 kam shkruar poezitë e para. Në vitin 1992 hoqa dorë nga zhanri i poezisë, jo sepse nuk mundesha, por sepse u ndieva më i rritur si shkrimtar dhe doja të shkruaja diçka mbi jetën, familjen time, apo histori të tjera, fryt i fantazisë sime. Bërthama e parë e librit “Kronikë e një jete në heshtje” i takon vitit 1993. Atëherë nuk e njihja shkrimtarinë dhe e shkrova në një mënyrë shumë naive. Kur e përfundova romanin, të cilin e shkrova në shqip, ndieva një kënaqësi shumë të madhe, por e ndieva që kisha nevojë të përsosesha. Kështu që e lashë romanin mënjanë. Për shtatë vjet ka ndenjur në sirtar. Kur përfundova studimet në vitin 2000, nisa ta rishkruaj romanin, por këtë herë në italisht. Varianti i dytë është shumë më i pasur, me një bagazh shprehimor më të bukur, më të rrjedhshëm. Gjithashtu u pasurua edhe nga ana e skenave

-Përse “Kronika e një jete në heshtje”?
Në libër flitet për një familje të Shqipërisë së Mesme me origjinë nga Shijaku. Historia nis në kohën e Zogut. Kam shkuar larg në origjinë, për të krijuar një panoramikë të gjerë të familjes. Është një histori e thjeshtë familjare, ku nuk ndodhin gjëra të mëdha. Personazhet nuk janë heronj, por përmes tyre zbuloj mënyrën e jetesës dhe botën shpirtërore. Nga “Kronika..” ka dalë një degëzim, një libër i vogël me emrin “Teqja” me 140 faqe. Është pjesë e një trilogjie dhe librat nuk mund të kuptohen pa njëri-tjetrin. Libri i tretë titullohet “Eduard”. Është jeta ime personale. Një njeri që shkon në Firence, për tu integruar në një tjetër kulturë, rritet nga ana intelektuale dhe ripropozon vlerat shqiptare në një botë perëndimore. Lexuesit shqiptar i rekomandoj që leximin ta nisë me “Kronologjinë”. “Teqja”, që del në shqip në vitin 2007 është gjithashtu interesat dhe zbulon vlera të brendshme shpirtërore, që vetë Shqipëria po i humb.

-Për të mbushur pjesën që i takon fillimshekullit të shkuar ju është dashur të bëni kërkime arkivore, historike, apo është gjithçka burim i imagjinatës?
Gjatë viteve ’94-’98, kur kthehesha në Shqipëri pranë familjes, regjistroja histori që gjyshi im rrëfente për familjen e vet, por edhe histori të tjera të ndodhura në fshat. Këto ishin bërthama shumë interesante, origjinale, për t’i ripropozuar në formë letrare dhe për të pasuruar librin.

-Sa të gatshme janë shtëpitë botuese italiane për të botuar veprat e shkrimtarëve shqiptarë, apo migrantë në përgjithësi?
Kur nuk njihet mirë se si funksionojnë botimet në Itali, shkrimtarët e rinj mundohen të çojnë librat e tyre në shtëpitë botuese më të mëdha, të cilat nuk iu përgjigjen. Kjo ndodhi me mua fillimisht, por herën e dytë zgjodha shtëpi botuese më të vogla, mes të cilave ishte dhe “Besa”. Aty gjeta mbështetjen e botuesit Livio Muçi, i cili gjen kurajon për të mbështetur shkrimtarët shqiptarë në Itali. E vërteta është që jetojmë në një kontekst social shumë indiferent dhe për emigrantët e Lindjes, që duan të promovojnë kulturën e tyre, situata është edhe më e vështirë. “Besa” e kishte lexuar librin tim, kishte mbledhur këshillin editorial dhe vendosi ta botojë. Dhe tani kam një kontratë me të për botimin e librit në italisht dhe shqip.
Të treguarit e historive personale duket se është në “modë” ndër shkrimtarët e emigruar….
Dëshira e shkrimtarëve për të treguar mbi historitë e tyre mendoj se buron nga një ndrydhje e brendshme. Është një formë rebelimi ndaj gjithë lajmeve të kronikave të zeza për shqiptarët në gazetat italiane. Një formë për t’i treguar Italisë, Greqisë, apo ndonjë vendi tjetër, që ne mund të përfaqësojmë edhe vlerë, siç kemi bërë me Kadarenë, Mustafain, apo me ndonjë autor tjetër që njihet jashtë kufijve shqiptarë. Të paktën për mua kjo është e vërtetë. Por mendoj edhe për të tjerët, si Ron Kubati, Elvira Dones, Gëzim Hajdari një poet shumë i ndjeshëm, si dhe Ornela Vorpsi, e cila sa i përket trampolinës editoriale është më lart se ne.

-Të gjithë së bashku ju krijoni atë që quhet “letërsi migrante”, sa e rëndësishme është ajo në korpusin e letërsisë italiane?
Kohët e fundit ka nisur të flitet disi për këtë rrymë të re të letërsisë italiane. Italia është një vend konservator, një vend i cili gjatë histotisë së vet është shoqëruar nga shumë migrime. Kur në vitet ’90 u gjend përballë fenomenit të emigracionit e kishtë të vështirë të reagonte. Momentalisht në Itali numërohen rreth 30 shkrimtarë të kombësive të ndryshme, që sjellin mesazhe të reja për italianët, mesazhe të njerëzve që duan të gjejnë një identitet. Ata sjellin origjinën, kulturën, shkruajnë për emigracionin dhe problemet që i shqetësojnë. Kjo është një rrymë e re e letërsisë migrante, ndaj së cilës media italiane është ende shumë indiferente. Megjithatë ekziston një minikritikë italiane që merret me letërsinë migrante.

-Po degëzimi shqiptar a po mundet të identifikohet në këtë rrymë?
Falë shtëpisë botuese “Besa”, shkrimtarët shqiptarë po munden të prezantohen në Itali. Por them se kanë të ardhme, pasi është një forcë e re shpitërore, që shprehin vlera në një kontekst kulturor të ndryshëm.

-Ndërkohë I ndiqni zhvillimet e letërsisë në Shqipëri?
Në të vërtetë nuk e njoh shumë letërsinë shqiptare të pas ’90-ës. Di që botohet shumë poezi, ka shumë poetë. Më thonë që nuk ka shkrimtarë, por kjo nuk do të thotë që ka krizë shpirtërore. Është një periudhë, të cilën po e kalojnë edhe vende të tjera, si Franca, ku nuk ka shkrimtarë të mëdhenj, por nuk mund të thuash që është në krizë. Edhe Italia ka vite që nuk ka shkrimtarë të mëdhenj, ka shkrimtarë komercialë, që shesin shumë libra, por që zhduken shumë shpejt.

Shekulli



Pak mbi autorin:
Artur Spanjolli ka lindur ne Durres ne 1970. Ne vitin 1992 levizi ne Itali ku u diplomua dhe vazhdon te jetoje. Skulptori dhe poeti Spanjolli, ne 1993 ka publikuar ne Shqiperi nje permbledhje me poezi, proze petike dhe esse me titullin "Nata e qiparisave te huaj". Romani i tij i pare, i shkruar ne italisht titullohet "Kronike e nje jete ne heshtje"