Mjerimi I Numëratorit Telefonik*

[Brari]

MJERIMI I NUMËRATORIT TELEFONIK*


Nga Prof.Dr. Emil Lafe

Numëratori telefonik që u vu në qarkullim para një viti, i përgatitur nga Publikom sh.p.k. Albania dhe i shtypur në Bolonjë, nga paraqitja grafike dhe ndërtimi i tij, ishte një shenjë e tjetër e ngritjes cilësore të shërbimit telefonik te ne. Si gjuhëtar që jam, m’u bë qejfi kur pashë titullin e tij “Numëratori zyrtar i pajtimtarëve të Albtelecom”. Ka mëse gjysmë shekulli, që gjuhëtarët po përpiqen të futin në përdorim të gjerë zyrtar fjalët shqipe, pajtimtar, pajtim, pajtohem, të cilave u kanë dalë shemra fjalët e huaja abonent, abonim, abonohem. Dhe ja, fjala e vjetër shqipe pajtimtar ka zënë vend në titullin e këtij libri aq të dobishëm për veprimtarinë zyrtare, për biznesin dhe për marrëdhëniet vetjake të gjithkujt. Duke përdorur këtë numërator, shumëkush mund të ketë gjetur ndonjë të metë. Kështu më ka ndodhur edhe mua. Por sipas fjalës së urtë Gjëja e falur nuk shahet (se numëratorin e kemi marrë falas), nuk ua zura për të madhe (siç thonë kosovarët) përgatitësve të tij. Në punë të tilla të vëllimshme rrëshqet edhe ndonjë pasaktësi. Por një mbrëmje ky numërator ma pruri shpirtin në majë të hundës...
***
Me rastin e një veprimtarie shkencore kishte ardhur në Tiranë dhe qe vendosur në hotel “Tirana International” (ose te 15-katëshi, siç quhet popullorçe) një koleg i huaj. U morëm vesh që t’i telefonoja në mbrëmje vonë për një problem dhe më dha numrin e dhomës. Numrin e hotel “Tiranës”, mendova me vete, e ka numëratori, s’ka problem! Aty nga ora 22, kur kolegu duhej të ishte kthyer në dhomë, hapa numëratorin për të gjetur numrin e hotelit më të lartë e më të madh të kryeqytetit. Për çudinë time te lista e hoteleve në faqen 31 emri Hotel Tirana International mungonte. Nuk desha t’u besoja syve dhe e kontrollova dy-tri herë, po nuk gjeta gjë. Më zuri syri emrin Hotel MINIRI, shkruar me shkronja më të mëdha se të tjerët, dhe mendova se meqë janë ballë për ballë mund ta dinin numrin e hotel Tiranës, por për fat të keq nuk e dinin. As hotelet e tjera, që i pyeta me shumë lutje, nuk e dinin. Mendova se duhet ta dinin ata të Hotel Rognerit, por u habita kur as këtë nuk e kishin vënë te lista e hoteleve. E gjeta më në fund te shkronja R: Rogner Europapark, po as ata nuk e dinin. Edhe Informacioni i Telekomit (14-a) m’u përgjigj se nuk e kishte libri! Mbeta keq, se ora po kalonte dhe kolegu mund të binte të flinte. Çava e ndava nëpër shokë e të njohur dhe më në fund njëri mundi të më ndihmonte! A doni ta dini se ku gjendet numri i hotel Tiranës në numërator? Hapni faqen 29 dhe te emri D.V. ALBA SH.P.K. do të shihni të shkruar me shkronja të imëta edhe emrin Hotel Tirana International! (Kjo D.V.ALBA, thonë se qenkësh emri i shoqërisë Di Vincenzo, ortake në këtë hotel. Mjerë ai që nuk e di! Më qafë pastë veten, se Publikomi është në rregull, libri numrin e ka, po duhet të dish ta gjesh!).
***
Ky pësim më bëri t’i hedh një vështrim pak më të vëmendshëm Numëratorit telefonik dhe vura re një mjerim profesional në përgatitjen e tij. Siç thuhet shprehimisht në faqen 279, “Në këtë numërator PUBLIKOM sh.p.k. ka publikuar me rigorozitet emrat e abonentëve dhe numrat telefonikë të furnizuar nga ALBTELECOM sh.a.”. Merret vesh se Publikomi i ka rënë shkurt. Të dhënat e regjistruara në kompjuterat e Telekomit në kohë të ndryshme e nga turli lloj duarsh janë dërguar “derr në thes” në shtypshkronjën e Bolonjës! Prandaj edhe për të gjetur numrin e telefonit të hotelit më të lartë të Tiranës, duhet të marrësh thjerrën e të kërkosh faqe për faqe! Edhe reklamat e firmave prodhuese, tregtare etj. janë ngjitur nëpër faqet e numëratorit me ato gabime gjuhësore që i kanë dërguar të zotët, në mos u qofshin shtuar të tjera. Një numërator telefonik, që t’u shërbejë sa më mirë përdoruesve dhe të pasqyrojë kohën kur botohet, ka nevojë për një përpunim dhe redaktim thelbësor në përmbajtje e në formë. Për të orientuar përdoruesin, duhen paraqitur disa kritere e udhëzime përdorimi. Si duhet vepruar p.sh. për të gjetur një numër telefoni në Fushë-Arës? Emri i këtij qyteti nuk figuron në listën e qyteteve të numëratorit; te fletët e qytetit Pukë nuk ka asnjë të dhënë për Fushë-Arrësin. Po kështu për Milotin, Mamurrasin, Libohovën, Himarën, Këlcyrën, Maliqin, Vorën. Edhe atje ka institucione e persona që kanë numër telefoni. Por identiteti i këtyre qyteteve është shpërfillur, meqë ato nuk kanë prefiks të vetin. Po kështu edhe krejt rrethi i Mirditës. Te lista e qyteteve nuk gjendet asnjë nga qytetet e këtij rrethi: Rrësheni, Rubiku, Kurbneshi! Megjithëse atje ka institucione, organizata, biznese dhe pajtimtarë familjarë me telefona! Dhe Mirdita nuk është më pak e rëndësishme se Hasi, që ka nja dy faqe në Numërator!
***
Ndërtimi i numëratorit telefonik është kuptuar, për fat të keq, si renditje alfabetike e thjeshtë, pa asnjë përpunim paraprak, e numrave të pajtimtarëve. Për qytetin e Tiranës pajtimtarët jo-familjarë janë renditur në këto ndarje: 1) Institucionet shtetërore dhe entet publike; 2) Shoqata dhe parti; 3) Aktiviteti prodhues dhe tregtar. Faqja e Institucioneve shtetërore fillon me ALBTELECOM SH.A., thua se ky është institucioni më i lartë e më i rëndësishëm i vendit! Më tej vijnë ambasadat dhe Trupi Diplomatik, që fillojnë me Addetto militare (me sa duket është numri i atasheut ushtarak italian; merre me mend sikur edhe atashetë e tjerë ushtarakë të shkruheshin në gjuhën e vet!). Më tej emërtimet e ambasadave sipas shteteve jo vetëm nuk vijnë alfabetikisht, po nuk merret vesh se ç’ndryshim ka p.sh., ndërmjet emërtimeve Ambasada Italiane dhe Trupi Diplomatik, Ambasada Italiane (kjo përsëritet për disa ambasada). Më tej, emri Ambasada e Republikës Islamike të Iranit është shndërruar në Ambasada Islamike e Iranit (!). Më tej vjen emërtimi Përfaqësia e Kosovës me dy numra dhe pak më poshtë Zyra e Republikës së Kosovës po me dy numra të tjerë (!?). Pasi mbarojnë numrat e Albtelekomit e të Ambasadave fillon shkronja A me emërtimet e saj. D.m.th., Albtelekomi dhe ambasadat gëzojnë status të posaçëm në këtë numërator, nuk janë në radhë alfabetikisht me institucionet e tjera.
***
Kush kërkon numrin e ndonjë ministrie, do të shohë se te nëntitulli ministritë renditet vetëm Ministria e Pushtetit Lokal! Më tej vjen Këshilli i Lartë i Drejtësisë, Këshilli i Ministrave (duhej të ishin te shkronja K), dhe më tej vijojnë ministritë e tjera me të gjithë numrat e tyre, pa asnjë shënim se të cilës drejtori janë! Në numëratorët e mëparshëm, kur struktura e ministrive quhej sekret shtetëror (dhe nuk duhej ta merrte vesh armiku), jepej të paktën numri i centralit ose i nëpunësit të rojës dhe nevojtari mbaronte punë me ndihmën e tyre. Tani, nëse ke punë, p.sh. me drejtorinë e arsimit të lartë, nuk di se cilin të zgjedhësh nga 46 numrat e Ministrisë së Arsimit! Mund të të dalë ndoshta drejtpërdrejt ministri! Po ka edhe më keq: te numrat e Ministrisë së Punëve Publike ka hyrë në mes Ministria e Ekonomisë Publike dhe Privatizimit! Në ndarjen e Institucioneve shtetërore janë renditur edhe tre Universitetet e Tiranës me gjithë numrat e tyre toptan, dhe ec e gjej atë zyrë që të duhet! Kush kërkon të gjejë numrin e ndonjë fakulteti, e ka kot. Kanë pasur nderin të renditen me emrin e tyre Fakulteti i Inxhinierisë Elektrike, i Inxhinierisë së Ndërtimit, i Gjeologjisë dhe i Minierave, i Inxhinierisë Mekanike dhe i Drejtësisë. Fakultetin Histori-Filologji e kanë klasifikuar te ndarja Shoqata dhe parti (!), ndërsa çerdhja nr. 45 (e vetmja me numër telefoni në Tiranë) është renditur te Institucionet shtetërore. Te ndarja Shoqata dhe parti të bie në sy se Partia Socialiste jo vetëm është renditur gabim alfabetikisht, por paska mbetur vetëm me një numër telefoni! Nga moria e farmacive që ka sot Tirana, vetëm pesë farmaci janë renditur si të tilla te shkronja F! Te telefonat e gazetave bie në sy menjëherë se mungojnë gazeta “Shekulli” (kush e di pse?). Në vend të emërtimit zyrtar të institucionit a shoqatës, disa herë gjen emërtime të tilla si: Tanket (Laç), ose Feja Islamike (Përmet)!
***
Numëratori telefonik është një libër që shpreh seriozitetin dhe kulturën jo vetëm të institucionit që e nxjerr, po edhe të shtetit në tërësi. Duhet bërë kujdes që një botim i ri i tij të pasqyrojë emërtimet e sotme të institucioneve të shtetit, të shoqatave etj., dhe jo ato të kohës kur është lidhur kontrata me Telekomin; kështu Kuvendi Popullor, Shërbimi Informativ Kombëtar etj. sot nuk quhen më kështu. Pra përgatitja e një numëratori telefonik nuk qenka aspak një punë thjesht mekanike, që e bën kompjuteri! Le të shpresojmë se Publikom Sh.P.K. Albania, që ka shpallur se po përgatit një botim të ri të numëratorit, do ta ketë gjetur vetë se ku i pikon çatia këtij numëratori. Në të vërtetë çatia është vrima-vrima dhe duhet bërë nga e para, sado që të kushtojë dhe kushdo që ta paguajë. Këtu është fjala për seriozitetin e shtetit, për dinjitetin e kulturës, për respektimin e së drejtës së njeriut që askush të mos ia shtrembërojë emrin sipas shkallës së analfabetizmit të vet. Dhe në qoftë se ka zyrtarë që nuk dëgjojnë nga ai vesh, d.m.th. nga veshi i të qenit i përgjegjshëm ndaj detyrës dhe disiplinës gjuhësore të shtetit, atëherë do të veprojë gjykata. Si mund të kalojë pa zhdëmtuar ai që dëmton vlerën më të madhe kulturore kombëtare, gjuhën shqipe? Kur nuk lejohet të qarkullojë një makinë që nuk ka në rregull ndonjë dokument, si mund të lejohen të qarkullojnë botime të tilla, ku nuk zbatohet alfabeti i gjuhës shqipe dhe nuk respektohen emrat e personave dhe emërtimet zyrtare të institucioneve të shtetit?

*Një pjesë e këtij artikulli u botua dje në faqen 19 të Shekullit



05/11/2006
shekulli
KATEGORIA: Analiza

[Davius]

Ë-ja dhe Ç-ja, dy viktimat e tranzicionit gjuhësor

A është serioze, që tabelat e institucioneve kryesore janë të shkruara me shkronjën “e”, e cila përdoret edhe në vendin e vet, por edhe në vendin e shkronjës “ë”? Këtë dukuri e vura re, për fat të keq, edhe në panairin e librit që po mbahet këto ditë në Tiranë. Konfirmojeni vetë ju lutem, aty dhe në hyrjet e ministrive, tabelat janë pa “ë”. Nuk ka kuadër ligjor për këtë? A nuk është gjuha një pasuri që ruhet, veç të tjerash, edhe me sanksione? Po gjuhëtarët ç’mendojnë? A është serioze kjo situatë?

Është e vërtetë! Rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe, nuk zbatohen as në tabelat e institucioneve kryesore në vend. Për të mos folur për broshurat e thjeshta apo lajmërimet e tjera që ndesh rrugës. Një tmerr i vërtetë gjuhësor. Megjithatë, në sy bien sidomos mbishkrimet publike, qofshin ata të institucioneve private apo publike. Shkronja “ë” dhe shkronja “ç” nuk përdoren duke u zëvendësuar respektivisht me shkronjat “e” dhe “C”. Lexuesi ynë pyet nëse është e drejtë të shkruhen në atë mënyrë mbishkrimet në tabelat e ministrive. Profesor Gjovalin Shkurtaj, pranë Departamentit të Gjuhësisë thotë: “Çdo subjekt, qoftë shtetëror, qoftë privat, duhet të zbatojë rregullat e alfabetit të gjuhës shqipe në mbishkrimet publike. Në çdo vend të qytetëruar, bëhet kjo. Madje, në Francë vendosen edhe gjoba, nëse përdoren fjalë të huaja ose bëhen gabime drejtshkrimore”...

***

Pranë Akademisë së Shkencave, takuam Prof. Emil Lafen. Për të, shënimi me “e” i këtyre mbishkrimeve, jo vetëm nuk është diçka serioze, por është një gabim i madh. Normalisht, duhet të zbatohet alfabeti i gjuhës shqipe dhe drejtshkrimi i saj, por këtyre punëve nuk u kushtohet kujdesi dhe rëndësia e duhur. E merr porosinë e mbishkrimit një administrator i cili nuk ka nivelin e duhur të kulturës gjuhësore, dhe e pikturon si t’i vijë për mbarë...Sipas Prof. Lafes, në të gjitha shoqëritë bëhen gabime gjuhësore, sepse gjuha ka rregulla që duhen mësuar. Gabimet vijnë dukshëm nga shkalla e pamjaftueshme e kulturës gjuhësore.

Gjuha shqipe, si një nga tiparet dalluese dhe konstitutive të kombit shqiptar, si edhe gjuha letrare shqipe (ose shqipja standarde, siç quhet përgjithësisht me terminologjinë e gjuhësisë së sotme), janë elemente themelore të mjedisit jetësor të kombit shqiptar, dhe njëkohësisht pasuria më e madhe kulturore e popullit tonë, e krijuar dhe e transmetuar brez pas brezi. Çdo shoqëri, veçanërisht në epokën moderne, ka treguar interesim të posaçëm për gjuhën e vet dhe ka ndërtuar një politikë gjuhësore, në pajtim me rrethanat dhe detyrat e posaçme historike e kulturore të saj.

***

Në Shqipëri, kujdesi i shtetit dhe i shoqërisë për gjuhën, realizohet kryesisht nëpërmjet shkollës, ku merren njohuritë bazë, shkencore e praktike, të cilat plotësohen më tej, gjatë jetës. Shteti ka edhe detyrime ligjore për gjuhën. Në kreun V të Kushtetutës, neni 59, pika J, thuhet: Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private, synon: mbrojtjen e trashëgimisë kombëtare kulturore dhe kujdesin e veçantë për gjuhën shqipe....”.

Konferenca shkencore “Shqipja standarde dhe shoqëria shqiptare sot” (nëntor 2002), duke shprehur një kërkesë me mbështetje të gjerë shoqërore, bëri thirrje që të merren masa ligjore në zbatim të Kushtetutës, për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm e të studiuar të gjuhës shqipe dhe për ta mbrojtur nga disa dukuri, që dëmtojnë karakterin kombëtar dhe visarin e trashëguar të saj.

Profesori shton, se: “I takon qeverisë që të japë urdhër për zbatimin si duhet të alfabetit të gjuhës shqipe. Ajo gjithashtu duhet të miratojë projekt-ligjin e hartuar nga Akademia e Shkencave. Para-projekti i ligjit për gjuhën shqipe, synon të përmbushë pikërisht këto kërkesa të drejta. Të mos pranohen shkresat zyrtare dhe të cilësohen të pavlefshme, në rastet kur ato kanë të meta gjuhësore. Përkatësisht neni 7, 8 dhe 9 i këtij projekt-ligji, parashikon që të nxirren akte nënligjore për të detyruar të gjitha subjektet, që të zbatojnë rregullat gjuhësore në tabelat e në mbishkrimet e tjera publike dhe për të rregulluar përdorimin e emërtimeve të huaja e të gjuhëve të huaja në to. Edhe formularët dhe dokumentet nga përfaqësitë e huaja (çështje e prekur nga Shekulli-Kontakt rreth 5 javë më parë, pas denoncimeve të lexuesve tanë ), fondacionet e organizatat e ndryshme, duhet të jenë detyrimisht edhe në gjuhën shqipe.


“Ë”-ja dhe “Ç-ja” në numëratorin telefonik*

Lajthitje të tilla gjen hap e çap në këtë numërator, por ka edhe diçka tjetër më shqetësuese. Përgatitësit e tij i kanë dhënë të drejtë vetes, të mos zbatojnë alfabetin e gjuhës shqipe. Në numërator mungon shkronja “ë”, gati kudo është zëvendësuar me “e”. Ndërsa shkronja “ç” herë është shkruar si e tillë, herë është zëvendësuar me “c” (d.m.th., dikush e ka ditur si bëhet në kompjuter e dikush jo, kurse shkronjën “ë” nuk e kanë ditur si bëhet!). Kështu që, mbiemrin Çabej duhet të të bjerë ndër mend ta kërkosh te Cabej; në qoftë se kërkon numrin e dikujt me mbiemrin Çela, duhet të ta presë mendja se një pjesë e mirë, në mos shumica, janë shkruar Cela dhe gjenden te shkronja C! Po ashtu edhe një pjesë e Çarçanëve janë bërë Carcani, Muçot janë bërë Muco, pajtimtarët me mbiemrin Çami janë bërë të gjithë Cami (vetëm njërit, Petrit Çami, i ka shpëtur mbiemri pa iu përçudnuar). Janë tre Qemal Cami në numërator, po dikush është Cami e dikush Çami. Duhet t’i marrësh me radhë e t’u kërkosh ndjesë për shqetësimin, derisa të gjesh atë që kërkon. Vetëm te numëratori familjar i Tiranës dhe i Peqinit ka mbiemra me Ç. Te të gjitha rrethet e tjera Ç-në e ka gllabëruar C-ja. Le të shtojmë më në fund, se edhe Korça, Kuçova e Laçi janë bërë Korca, Kucova, Laci! Publikomi dhe gjithë të tjerët që i lejojnë vetes të mos zbatojnë alfabetin e gjuhës shqipe, duhet ta dinë se ka një Vendim të Qeverisë së Vlorës të vitit 1913, sipas të cilit, në Shqipëri, gjuhë zyrtare është gjuha shqipe dhe nëpunësit duhet të dinë shkrim e këndim në gjuhën shqipe. Ky vendim, që nuk është shfuqizuar ndonjëherë, do të thotë, në radhë të parë, se duhet zbatuar alfabeti me 36 shkronja i vendosur në Kongresin e Manastirit më 1908 dhe që mësohet në klasën e parë në Abetare; ka gjithashtu një Vendim të Këshillit të Ministrave të vitit 1974, që bën të detyrueshëm zbatimin e drejtshkrimit të gjuhës shqipe, të vendosur në Kongresin e Drejtshkrimit, në gjithë veprimtarinë publike. Edhe ky vendim nuk është shfuqizuar ndonjëherë. Përkundrazi, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenin 59 përcakton se “shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, synon… mbrojtjen dhe kujdesin e veçantë për gjuhën shqipe”. Dhe kujdesi i parë është që të zbatohet alfabeti e drejtshkrimi dhe më tej rregullat gramatikore, në mënyrë që të mos shkruhet herë Shkolla e mesme, Zyra e punës e herë Shkolla mesme, Zyra punës, Dega Doganës, Ministria Bujqësisë!